Saray Karaite tan say Panaanap Da’d Katuaan

“SUKIMATEN yon maong ed [Kasulatan] tan ag-osasaral ed opinyon ko.” Ontan so inkuan na sakey a manunan Karaite ed koma-walon siglo K.P. Sioparay Karaite? Kasin makaaral tayoy antokaman a walaay kablian manlapud alimbawa ra? Pian naebatan irayan tepet, nepeg tayoy ompawil ed awaran ed sakey ya abayag a sangsangan a nansumpal ed Karaiten kurang.

Panon a Ginmapo so Sangsangan?

Diad kaunoran iran siglo sakbay na Kaplesan a Panaon, atibukel so balon pilosopiya ed loob na Judaismo. Satan imay ideyan say Dios so angiter na duaran Ganggan diad Palandey Sinai, sakey a nisulat tan sakey ya insangi.a Kasabi inmunan siglo K.P., walaray ampetang balingaan ed baetan na saramay angiyadapta’d sayan balon bangat tan saramay angipulisay ed satan. Saray Pariseo so manangidalangirang, bangta saray Saduceo tan saray Essene so pigara ed saramay sumusumpa.

Diad utel na sayan nagagawan sangsangan, inmapireng si Jesus na Nasaret bilang say insipan a Mesias. (Daniel 9:24, 25; Mateo 2:1-6, 22, 23) Inarap nen Jesus iraman ya amin a manlalaban a grupo na Judios. Diad pikakatunongan ed sikara, kinondena to so impangibaliwala ed salita na Dios lapud tradisyon da. (Mateo 15:3-9) Imbangat met nen Jesus iray espiritual a katuaan ed paraan a posibli parad say Mesias. (Juan 7:45, 46) Nagkalalo ni, saray tuan patumbok nen Jesus lambengat so angiter na ebidensya na madibinon pananulong. Akabatan ira bilang Kristianos.​—Gawa 11:26.

Sanen aderal so templo na Jerusalem nen 70 K.P., saray Pariseo lambengat so relihyoson sekta a maligen ya akaliktar. Natan ta anggapoy inkasaserdote, bagbagat, tan templo, naimbento la na maka-Pariseon Judaismo iray isasandi parad amin na saraya, a mangiyaabuloy ed tradisyon tan patalos a kasalatan na nisulat a Ganggan. Saya so angilukas na pankanawnawa parad balon “sagrado iran libro” a nisulat. Inmuna et say Mishnah, tekep na saray kaaruman ed tan saray patalos to ed insangin ganggan da. Saginonor, arum iran koleksyon na sulsulat so inyarum tan tinawag a say Talmud. Kabansag to, ginmapon sinmuawi iray apostatan Kristiano ed bangabangat nen Jesus. Namparan grupo so amawalay makapanyarin relihyoson sistema​—say rabinikon autoridad ed sakey a dapag tan autoridad na iglesia ed sananey.

Lapud maka-Judion gutgutan ed paganon Roma tan saginonor ed “Kristianon” Roma, say sentro na Judaismo so diad kaunoran et niyalis ed Babilonia. Diman et say sulsulat a Talmud so inuksoy ed sankakumpletoan a porma ra. Anggaman ibabaga na saray rabbi ya ipaparungtal na say Talmud so linawa na Dios a nagkalalon kumpleto, alikas na dakel a Judio so ompapalalon impluensya na rabinikon autoridad tan nanpilalek parad salita na Dios a niiter ed sikara diad panamegley nen Moises tan saray propeta.

Diad saginonor na komawalon siglo K.P., saray Judio ed Babilonia ya onsusumpa ed rabinikon autoridad tan pananisia ed insangin ganggan da so paborabli ed sakey ya abangatan a lider a manngaran na Anan ben David. Inyabawag to so kanepegan na kada Judio ed ag-asebelan a panagaral na Hebreon Kasulatan bilang say mogmon lapuan na tuan relihyon, ya anggapoy panangibase ed rabinikon patalos odino say Talmud. Imbangat nen Anan: “Sukimaten yon maong ed say Torah [say nisulat a ganggan na Dios] tan ag-osasaral ed ipinyon ko.” Lapud sayan panangidanet ed Kasulatan, saray patumbok nen Anan so akabatan bilang Qa·ra·ʼimʹ, sakey a Hebreon ngaran a mankabaliksan na “saray managbasa.”

Nambalingaan Iray Karaite tan Rabbi

Antoray pigaran alimbawa na Karaiten bangabangat a sengegay inkawetwet ed rabinikon grupo? Isesebel na saray rabbi so bansag a pangan na karne tan gatas. Imparungtal da iya bilang say paliwawa na insangin ganggan ed Exodo 23:19, a mangibabaga: “Agmo ilalambong so kilaw a kanding ed gatas na ina to.” Diad biek a dapag, imbangat na saray Karaite a mankabaliksan iyan bersikulo na nibaga ed satan lambengat​—eksakto unong ed nibaga. Insuppiat da a say rabiniko iran pananebel so gawa-gaway too.

Unong ed patalos da ed Deuteronomio 6:8, 9, sisiaen na saray rabbi a saray Judion lalaki so kinaukolan a mansulong na tefillin, odino filacterias, tan diad ontan et sakey a mezuzah so ipasen ed kada hamba na puerta.b Impasen na saray Karaite irayan bersikulo bilang walaan lambengat na piguratibo tan simbolikon kabaliksan tan sirin et impulisay so ontan a rabiniko iran totontonen.

Diad arum iran pamaakaran, saray Karaite so nagkalalon tuloy a mapeget nen saray rabbi. Singa bilang, konsideraen so panmoria ra ed Exodo 35:3, a nabasan: “Ag kayo mamaparangat na apuy ed panagayaman yo ed agew na [sabaton, NW].” Isesebel na saray Karaite so panaynan ed sakey a lampara odino silew a mandarlang anggaman satan so sinelselan sakbay na Sabaton.

Nagkalautla kayari impatey nen Anan, saray lider na Karaite so mabetbet ya ag-inmabuloy ed sukat tan nengneng na pigaran pananebel, tan say mensahe ra so aliwan naynay a malinew. Andiay pankakasakey iray Karaite lapud anggapoy binidbir dan anggan sakey a lider noagta indanet so personal a panagbasa tan panangipatalos ed Kasulatan, a midumaan ed rabinikon-istilon autoridad. Ingen, anggaman ed saya, say Karaiten kurang so binmulaslas ed inka-popular tan impluensya ya arawin tuloy ed Binababilonian Judion komunidad tan kinmayat ed interon Pegley Bukig. Sakey a manunan Karaiten sentro so niletneg ni ingen ed Jerusalem.

Legan na komasiam tan komasamplon siglo K.P., analonggaring iray Karaiten eskolar ed sakey ya apasimbalon panagaral na Hebreon lenguahe tan akaeksperiensiay sakey a klase na binmalitok a panaon. Ikokonsidera ra so nisulat a Hebreon Kasulatan a masanto, aliwan say insangi iran tradisyon. Arum a Karaite so nagmaliw a maalwar a managkopya na Hebreon Kasulatan. Diad tua, angat iman ed saray Karaite ya amaseseg ed Masoretikon panagaral na say Kasulatan ed limog na amin a Judio, a mamapaseguro na sakey a nagkalalon suston nipreserban tekstoy Biblia natan.

Legan na sayan peryodo na maples ya ibubulaslas, alanor so Karaiten Judaismo ed mapalaway a misioneron kimey ed limog na saray Judio. Saya so malinew ya anigensigen ed rabinikon Judaismo.

Panon so Inkiwas na Saray Rabbi?

Say rabinikon ipupuliktar so sakey a mapalalon berbal a panangataki, tekep na sisisilib a panangitukoy-tukoy tan panagsalat na bangat da pian nadampot day kalat da. Legan na siglo kayari impatey nen Anan, inadapta na rabinikon Judaismo so pigaran Karaiten metodo. Nagmaliw a lalon asanay iray rabbi ed panangaon na Kasulatan, ya uusarey Karaiten estilo tan metodo ed retoriko ra.

Say bibidbiren a lider na sayan balingaan ed saray Karaite et si Sa‛adia ben Joseph, a nagmaliw ya uloen na Judion komunidad ed Babilonia ed ununan kabiangan na komasamplon siglo K.P. Say manunan kimey nen Sa‛adia et say The Book of Beliefs and Opinions, so impatalos ed Ingles nen Samuel Rosenblatt, ya angikuan ed introduksion to: “Anggano . . . sikato so autoridad ed agew to ed Talmud, manggagawa [si Sa‛adia] na samet a tuloy a panangusar ed sayan lapuan na Judion tradisyon, mapatnag lapud pilalek to so panalo diad panamegley na dilin ayura na saray Karaite a mangaawat lambengat ed Nisulat a Ganggan bilang manangobliga.”

Diad itutumbok ed saray bakat nen Sa‛adia, say rabinikon Judaismo so diad kaunoran et akagamor na babaleg a panamanlong tan impluensya. Agawaan to iya diad impangadapta ed Nisulat a Ganggan diad laknab a pian mangala na mabiskeg ya ebidensya manlapud Karaite iran argumento. Say pinal a dapmeg so ginawa nen Moses Maimonides, say bantog a Talmudikon eskolar na koma-12 siglo. Diad panamegley na maabuloy ya awawey to ed saray Karaite ya akiayaman to ed Ehipto, ontan met et makakumbensin estilo to, nala to so pandinayew da tan apakapuy toy posisyon na dili ran inka-lider.

Akesayay Seseg na Karaiten Kurang

Natan ta andiay pankakasakey tan anggapoy maabig-a-pantutunosan a panresisti, abalang na Karaiten kurang so namparan seseg tan papatumbok. Diad kaunoran, inuman na saray Karaite iray panmoria tan saray prinsipyo ra. Insulat nen Leon Nemoy, sakey ya autor ed Karaiten kurang: “Bangta say Talmud so nansiansian mateokratikon nisebel, dakel a talmudikon materyal so agnaim-imanon niarum ed Karaiten pangagamil na ganggan tan kostumbre.” Kabaliksan to, abalang na saray Karaite so orihinal a gagala ra tan angadapta na dakel a rabinikon inka-Judaismo.

Wala nin siansia so ngalngali 25,000 a Karaite ed Israel. Pigara nin libo so naromog ed arum iran komunidad, maslak ed Rusya tan ed Estados Unidos. Anggaman ontan, diad pakakawalaan na dili ran insangi iran tradisyon, sikaray miduma manlapud saray akaunan Karaite.

Anto so naaralan tayo manlapud awaran na saray Karaite? A seryoson lingo so ‘panggawan andi-kakanaay salita na Dios lapud tradisyon.’ (Mateo 15:6, NW) Pian nibulos manlapud makapabelat iran tradisyon na totoo so mankakaukolay suston pikakabat ed Kasulatan. (Juan 8:31, 32; 2 Timoteo 3:16, 17) On, saramay manggugunaet a mangamta tan manggaway linawa na Dios so ag-onsasaral ed saray tradisyon na totoo. Imbes, siseseet dan sukimaten so Biblia tan iyaplika so makagunggunan bilin na apuyanan a Salita na Dios.

[Saray paimano ed leksab]

[Litrato ed pahina 30]

Sakey a grupo na saray Karaite

[Credit Line]

From the book The Jewish Encyclopedia, 1910