Apaneknekan a Kaibak si Jehova
UNONG ED SALAYSAY NEN MAX HENNING
Nen 1933, tan kapkapanbenben nen Adolf Hitler na pakayari ed Alamenya. Anggaman ontan, saray ngalngali 500 Tastasi nen Jehova ed Berlin so agkinmapuy. Dakel a kalangweran so nagmaliw a payunir, odino sigpot-panaon a ministro, tan say arum ingen so angawat na saray asainmin ed arum a bansa ed Europa. Sikami nen kaarok a si Werner Flatten so mabetbet a manpapasesegan: “Akin a wadia ta lambengat, a manadarak na panaon ta? Akin ya agta onla diman tan manpayunir?”
WALORAN agew kayari inkianak ko nen 1909, siak so inasikaso na maaron atateng a nantagibi ed siak. Nen 1918 et nanermen so pamilya mi sanen biglan inatey so melag ya aagien a bii. Ag-abayag kayari et tinmoktok ed puerta mi iray Estudyante na Biblia, a singa tawag ed saman ed Tastasi nen Jehova, tan maligsan inawat na nantagibi ya atateng ko iray katuaan ed Biblia. Binangatan da ak met a talosan iray espiritual a bengatla.
Insentrok so inkasiak ed sekular a paneskuela tan nagmaliw ak a sakey a tubero. Balet mas importanti et inalak so talindeg ko ed espiritual. Sikami nen Werner so ginmapon nanpayunir nen Mayo 5, 1933. Sikami nanbisekleta ed baley a ngalngali 100 kilometro ed paway na Berlin, a ditan kami nansiansia tan nampulong ed loob na duay simba. Insan kami pinmawil ed Berlin pian asikasoen iray kapilitan a pamaakaran. Kayari et pinmawil kamin manpulong ed teritorya mi ed loob na duara nin simba.
Kinerew min sikami manlingkor ed sananey a bansa, tan nen Disyembre 1933 naawat mi so asainmin ed datin Yugoslavia. Balet, sakbay na iyalis min mamaarap ed Yugoslavia, inuman so asainmin mi a mamaarap ed Utrecht ed Netherlands. Ag-abayag et siak so abautismoan. Diad saraman a panaon et agtanton nidanet so bautismo; say importantin bengatla et say ministeryo. Say panagmatalek ed si Jehova so nagmaliw natan a regular a kabiangan na bilay ko. Aromog ko so baleg a ligliwa ed saray salita na salmista ed Biblia: “Nia! Say Dios so mananulong ko; si Jehova so walad limog na manusuporta ed kamarerwak.”—Salmo 54:4.
Panagpayunir ed Netherlands
Ag-abayag kayari insabi ed Netherlands, sikami ni-asain lamet ed syudad na Rotterdam. Sakey a san-ama ed pamilyan panaayaman mi so payunir met. Kayari na pigaran bulan, asaliw so sakey a baleg ya abung diad Leersum, sakey a baley ya asingger ed Utrecht, pian pan-residensyaan na saray payunir, tan sikami nen Werner so inmalis diman.
Legan a manaayam ditan ed ayaman na payunir, sikami manbibisekletan mamaarap ed asingger iran teritorya tan angusar na kotsen kargaen toy pitora sano maarap ed arawdawin teritorya. Diad saman a panaon, sanlasus kami labat a Tastasi ed interon Netherlands. Natan, 60 taon ed saginonor, say teritoryan kinimeyan mi manlapud saman ya ayaman na payunir et walaay masulok nen say 4,000 manangipalapag ed manga 50 kongregasyon!
Impasya so impankimey mi, anggad 14 oras diad ministeryo ed kada agew, tan maliket kami lapud saman. Say manunan gagala mi et say pakapangipalima na dakel a literatura anggad posibli. Kaslakan makapangititilak kami ed totoon interesado na masulok a sanlasus a bokleta ed sanagew. Aliwa nin regular a kabiangan na kimey mi so panagpawil tan panangiyaral na Biblia.
Sakey ya agew say partner ko tan say siak so nankimey ed baley na Vreeswijk. Legan na panpupulong ed sakey a wangalan na sakey a puertoy militar, inusar ko iman a panaon pian basaey Bibliak. Dakerakel a gulis ton ambalanga tan asul. Diad saginonor, sakey a karpintero a mantratrabaho ed asingger ya atep so amasakbay ed lakin walad wangalan a siak anganko so sakey ya espiya. Bilang resulta, diad saman lamlamang ya agew et naaresto ak legan a manpupulong ed sakey a makankiey lakoan, tan say Bibliak so kinompiska.
Siak so inawit ed korte. Ditan et siak inakusan saray marka ed Bibliak so sakey a gunaet ya idrowing so puerto. Nideklara a siak so nankasalanan, tan sinentensyaan ak na ukom na duaran taon a kipriso. Balet, inapela so kaso, tan siak so naabsuelto. Alay liket kon siak so nibulos, balet mas maliket ak ni sanen say Bibliak so nipawil tekep na dakel a nota!
Legan na tiagew na 1936, sikami nen Richard Brauning, sakey ed saray payunir diad abung, tan siak so angusar ed tiagew pian manpulong ed amianen na bansa. Diad inmunan bulan, et inusar mi 240 oras diad ministeryo tan akapangipalima na dakel a literatura. Sikami nanayam ed sakey a tolda tan inasikaso min amin iray pankaukolan min mismo, nampesak, nanluto, tan arum nira.
Diad saginonor et siak so niyalis ed baloto a nginaranan a Lightbearer, a kabkabat a tuloy ed amianen na Netherlands. Limaran payunir so nanayam ed baloto, tan manlapud satan et sikami so akasabi ed dakel a nisulinek a teritorya.
Kaaruman Iran Pribilihyo
Nen 1938, siak so niasain pian magmaliw ya aripen na sona, bilang manangasikaso na sirkito na Tastasi nen Jehova a singa tawag ed saman. Kanian tinaynan ko so Lightbearer tan ginapoan kon binisita iray kongregasyon tan nisulinek a Tastasi ed taloran mamaabalaten a probinsya.
Say bisekleta lambengat so paraan na luluganan. Mabetbet a kinaukolan toy sanagew a panbiahe manlapud sakey a kongregasyon odino grupo na saray interesado ed ontumbok. Kabiangan na syudades a binisitak et say Breda, a panaayaman ko natan. Diad saman a panaon, say Breda so andian na kongregasyon tan walaan labat na sakey a maedad lan tasin sanasawa.
Legan a lilingkoran so agagi ed Limburg, siak so naimbitaan ya onebat ed dakel a tepet a pinalesa na sakey mantratrabaho ed minas a manngaran na Johan Pieper. Sikatoy tinmalindeg a malet parad katuaan ed Biblia tan nagmaliw a makpel a managpulong. Apatiran taon ed saginonor sikato so nipisok ed panangipangawan a kampo, ed loob na talora tan kapalduan taon. Kabulos to sikato so siseseseg a nampulong lamet, tan natan et sikato ni matoor a matatken. Saman a melag a kongregasyon na 12 Tastasi diad Limburg so walaan la na 17 kongregasyon a 1,550 manangipalapag!
Diad Silong na Pakayari tan Panangontrol na Nazi
Nen Mayo 1940 saray Nazi so linmusob ed Netherlands. Naawat ko so sakey ya asainmin ed sangan opisina na Watch Tower Society ed Amsterdam. Sikami kaukolan a mangituloy ed kimey tekep na pirmin panag-alwar, a nagkalalo min naapresya so proverbio ed Biblia: “Say tuan kaulop . . . so sakey ya agi a nianak sano wala so sesga.” (Uliran 17:17) Say naabobonan a bedber na pankakasakey a niwala legan na sayan panaon a makapadetdet so walaan na mabitar ya epekto ed iyaaligwas ko ed espiritual, tan satan so anginlong ed siak ed mas mairap niran kimey ed arapen.
Say asainmin ko et say pangasikaso ed pangitulor ed literatura ed saray kongregasyon, a kaslakan a gagawaen na saray mensahero. Nantultuloy a nananap so Gestapo na saray kalangweran a lalaki pian mantrabahon puersaan ed Alemanya, kanian inusar miray agagin bibii bilang mensahero. Asabi panaon a si Wilhelmina Bakker, a kabkabat ed tawag a Nonnie, so nibaki ed sikami manlapud The Hague, tan intagar ko ed pan-aamotan na say manangasikaso na sanga mi, si Arthur Winkler. Pian anggad posibli et agmainomay a naimano, nankawes ak na singa sakey a dumaralus ya Olandes, akasuikus tan arum ni, tan inulop si Nonnie ya akalugan ed trambiya. Diad saginonor et naamtaan kon naiirapan a pokpokan to so sarili to ed panelek, lapud diad pakanengneng to’d siak so talagan sankaimano.
Nen Oktubre 21, 1941, intapat ed kabusol so bodega parad literatura tan papel ed Amsterdam. Sanen onlulusob so Gestapo, naaresto ira di Winkler tan Nonnie. Sanen sikaray inawit ed prisoan, nadngel dan pantotongtongan na duaran ahente na Gestapo so nipaakar ed panuusil da ed “sakey a melag a lakin andeket so buek to” ya agda atonton ed matoon kalsada. Malinew a siak so pantotongtongan da, kanian nanggunaetan nen Winkler a mangipasabi na mensahe ed agagi. Tamtampol a siak so niyalis ed The Hague.
Kaleganan et imbulos si Nonnie manlapud prisoan, tan pinmawil ed The Hague pian manpayunir. Diman et akapannengnengan kami lamet. Balet sanen naaresto so aripen na kongregasyon ed Rotterdam, imbaki ak pian onsandi ed sikato. Kayari et naaresto so “congregation servant” ed Gouda Congregation, tan niyalis ak diman pian sikatoy salatan. Diad kaunoran, nen Marso 29, 1943, siak so narel. Legan a tsetseken koy suplay min literatura ed Biblia, abigla ak ed impanlusob na Gestapo.
Nilikud ed literatura ed Biblia ya akalurag ed lamisaan, wadman met so sakey a listaan na Kristianon agagi, anggaman saraya so wala’d porman simbolo. Diad kapagaan, siak so nampikasi a mangitarok komon si Jehova na paraan pian naprotektaan ko iramay bulos nin makapanpulong. Diad ag-impakaliklikas, agawaan kon itapew so dakulap ko ed tapew na listaan na kangaranan tan kineskes iman ed dakulap ko. Kayari et akikasi ak ya onlad kasilyas, a ditan ko pinipignis so listaan tan impalereg iman.
Sanen walad onman a kagipitan, naaralan kon mangala na biskeg manlapud saray pidedeneng nen Jehova ed totoo to ed apalabas tan manlapud saray sipan na panangiliktar to. Wadia so sakey ya impuyan a panamaseguro a lawas walad kanonotan ko: “No anggapo labat la nen saman si Jehova ed sikatayo sanen inmalagey iray totoo sumpa ed sikatayo, inakmon da tayo la anggan mabilay itayo ni.”—Salmo 124:2, 3.
Saray Prisoan tan Panangipangawan a Kampo
Inawit ak ed prisoan na Rotterdam, a misalsalamat ak ta naawit ko so Bibliak. Awalaan ak met na libron Salvation, saray kabiangan na libron Children, tan baleg a panaon pian nabasan amin iyan literatura. Kayari na anemiran bulan et nansakit ak na grabe tan kaukolan ya ipa-ospital. Sakbay ak ya inmalis ed prisoan, inyamot ko so literatura ed silong na kama. Kayari et akabatan kon sakey nin Tasi, si Piet Broertjes, so niyalis ed seldak tan nalmoan to iman. Diad ontan et nauusar so literatura ta pian napabiskeg ni arum ed pananisia.
Niyalis ak ed sakey a prisoan ed The Hague sanen siak so inmabig la. Legan a wadman akabat ko si Leo C. van der Tas, sakey ya estudyante na abogasya a nipriso lapud isusumpa ed panakop na Nazi. Agto ni nadngel so nipaakar ed Tastasi nen Jehova, tan awalaan ak na pankanawnawan pulongan. No maminsan et bangonen to ak ed pegley labi tan mantepet. Agto niyamot so pandinayew to ed Tastasi, nagkalalo la kayarin naamtan ton sikami so nibulos no pirmaan mi labat so sakey a dokumenton mangitatalirak ed pananisia mi. Kayari bakal, si Leo so nagmaliw a sakey ya abogado tan indepensa to so dakel a kaso na Watch Tower Society a nasasaglawi so kawayangan ed panagdayew.
Nen Abril 29, 1944, inlugan ak ed sakey a tren parad sakey a mairap a 18-agew a panagbiahen mamaarap ed Alemanya. Nipriso ak ed sakey a panangipangawan a kampo na Buchenwald nen Mayo 18. Anggad impangibulos ed sikami na saray Alyadon puersa kayari na sakey taon, agnadeskribe so makapataktakot a kipapasen na bilay mi. Nilibo so inatey, dakel ed sikara so anengneng kon mismo. Lapud agko labay so mantrabaho ed asingger a panagpagawaan na saray uusaren ed bakal, pinantrabaho ak ed saray imburnal.
Sakey ya agew et binomba so pagawaan. Dakel so binmatik ed saray baraks pian makaliktar, bangta say arum met so binmatik ya amaarap ed katakelan. Saray abalang a bomba so nikena ed baraks, tan saray ondalang a bomba so amaliyab ed katakelan. Talagan makapakigtot a nenengnengen! Dakel so apoolan a mabilay! Akalmoak na liktar a panamotan, tan sanen kinmepa la so apuy, adalanan ko so akitungilang a bangkay legan a manaakar a papawil ed kampo.
Kabat na dakel a totoo natan iray katatakotan a Nazi Holocaust. Misalamat ak a pinabiskeg nen Jehova so abilidad na panag-isip ko, a saray katatakotan ya asagmak ko so ag-analona ed kanonotan ko ed ilalabas na saray taon. Sano nanonotan ko so panaon na inkiprisok, say sankaunaan kon nalikna et say gayaga ed impanmantine na integridad ed si Jehova ed kigloriaan na ngaran to.—Salmo 124:6-8.
Kimey Kayari na Bakal
Kayari inkibulos tan makapawil ed Amsterdam, direktan nanreport ak ed sangan opisina parad sakey ya asainmin. Alay liket kon makabalita no anto so agawa sanen andi ak. Mantratrabaho la diman si Nonnie. Diad kaunoran a taon na bakal, nanlingkor bilang sakey a mensahero a mangipapasabi na saray literatura ed Biblia ed saray kongregasyon. Aglan balot naaresto lamet, anggaman mabetbet a sikatoy paganigani lan agmakapaliis.
Nampayunir ak na antikey a panaon ed Haarlem, balet kinerew ed siak ya onla ed sanga ed Amsterdam nen 1946 pian mantrabaho ed Shipping Department. Diad pansumpasumpal na 1948, nampakasal kami nen Nonnie, tan inmalis kami ed sanga pian manpayunir a dua. Say asainmin mi so panpayunir ed Assen. Labinduan taon sakbay na saya et inusar mi nen Richard Brauning so tiagew mi diman, a nanayam ed sakey a tolda tan nampulong. Akabatan ko a si Richard so apaltog tan inatey legan a paarap ed sakey a panangipangawan a kampo.
Say panaon ya inkiprisok so malinew ya akaapekto ed bunigas ko. Anemiran taon kayari kibulos ed Buchenwald, nansakit ak ed dukolan ed loob na apatiran bulan. Pigaran taon ed saginonor, nen 1957, nansakit ak na tuberculosis ed loob na sakey taon. Naupot so biskeg na laman ko, balet mabiskeg ni so espiritu na panagpayunir ko. Diad panaon na impansakit ko et inanamot ko so amin a pankanawnawa pian makapantasi. Aliknak a sayan espiritu na panagpayunir so importantin sengegan na agko panangiyabuloy a magmaliw ak a masakit a too. Determinado kami nen Nonnie a mansiansia ed sigpot-panon a serbisyo anggad iyabuloy na bunigas mi.
Kayari na inyabig ko, sikami naasain ed syudad na Breda. Saman et 21 taon kayari na inmunan indalaw ko ed syudad bilang sakey ya aripen na sona. Sanen sinmabi kami diman nen 1959, walay sakey a melag a kongregasyon na 34 a Tastasi. Natan, kayari na 37 taon, binmulaslas iman ed anemiran kongregasyon a walaay masulok nen 500 Tastasi, a manmimiting ed taloran Kingdom Hall! Diad lokal iran miting mi tan ed saray asamblea, nanenengneng mi so dakel ya angawat na pikakabat ed katuaan na Biblia lapud pigaran sagpot mi. Mabetbet ya alikna mi so singa alikna nen apostol Juan sanen insulat to: “Anggapo so babaleg a sengegan a walad siak a pisasalamat a gawaen ko nen say sarayan bengatla, a satan so narengelan ko komon a saray ananak ko so manaakar ed katuaan.”—3 Juan 4.
Matatken kami la natan. Siak so 86 tan si Nonnie met so 78, balet nibagak a say panagpayunir so sakey a makapabiskeg a kimey. Nanlapulad inkiwalak ed Breda, atalonaan ko so dakel a sakisakit a resulta na inkiprisok. Apanggayagaan ko met so dakel a mabungan taon ed panaglingkor ed si Jehova.
Say inengneng ed apalabas a dakel a taon na mabungan serbisyo so lapuan na gayaga min dua. Say inagew-agew a pikakasi mi et itdan kami komon nen Jehova na espiritu tan biskeg pian makapantultuloy ed panaglingkor ed sikato anggad onlilinawa kami ni. Tekep na kompiyansa min ibalikas so inkasikami ed saray salita na salmista: “Nia! Say Dios so mananulong ko; si Jehova so walad limog na manusuporta ed kamarerwak.”—Salmo 54:4.
[Litrato ed pahina 23]
Akaalagey ed abay na tolda ya inusar mi ed panagpayunir ed saray taon na 1930
[Litrato ed pahina 23]
Say baloto ya inusar pian nasabi nisulinek a teritorya
[Litrato ed pahina 23]
Naiinterbio legan na programa ed kombension nen 1957
[Litrato ed pahina 24]
Kaibak so asawak natan