Gamaliel​—Binangatan To si Saul na Tarso

SAY karaklan so nagmaliw a marendeen. Aganggano ni lambengat, dawdawit dan pinatey si apostol Pablo. Kabat met bilang Saul na Tarso, sikatoy inliktar na saray tropa na Romano tan natan et nipaarap ed totoo manlapud sakey a takayan asingger ed templo ed Jerusalem.

Diad pangimamarin mandeen, ginmapon nansalita si Pablo ed Hebreo, a kuanto: “Agagi tan atateng, dengel yo so katunongan ko ya iter ko ed sikayo. . . . Siak, Judio ak a nianak ed Tarso na Cilicia, balet binangatan ak ed sayan syudad, dia ed salian nen Gamaliel, inpasal ak unong ed elet na gangan na saray atateng tayo, a napno na seseg ed Dios, a singa sikayo ya amin ed sayan agew.”​—Gawa 22:1-3.

Lapud walad kapeligroan so bilay to, akin a ginapoan toy depensa to diad impangibagan sikatoy binangatan nen Gamaliel? Siopa si Gamaliel, tan anto so nalalanor ed pakabangatan ed sikato? Kasin angimpluensya iyan panangipasal ed si Saul anggan kayarin sikatoy nagmaliw a Kristianon apostol Pablo?

Siopa si Gamaliel?

Si Gamaliel so sakey a kabkabat a tuloy a Fariseo. Sikatoy apo nen Hillel a Matatken, ya angiletneg ed sakey ed duaran baleg ya eskuelaan na kanonotan ed loob na Farisekon Judaismo.a Say paraan na panagbangat nen Hillel so impasen a mas makatalos nen say samay kalaslasan to, si Shammai. Kayari inkaderal na temploy Jerusalem nen 70 K.P., say Bet Hillel (say Abung nen Hillel) so mas nilabay nen say Bet Shammai (say Abung nen Shammai). Say Abung nen Hillel so nagmaliw ya opisyal a balikas na Judaismo, lapud say arum a sekta so naandipat a kaibay inkaderal na templo. Saray desisyon nen Bet Hillel so mabetbet a basiyan parad Judion ganggan na say Mishnah, a nagmaliw a say pundasyon na say Talmud, tan say impluensya nen Gamaliel so mapatnag a manunan sengegan ed inkadominante to.

Apagalangan a tuloy si Gamaliel a sikato so inmunan atawag a rabban, sakey a titulo a mas atagey nen say rabbi. Diad tua et si Gamaliel so nagmaliw ya ontanlan respetadon indibidual ya ibabaga na Mishnah nipaakar ed sikato: “Sanen si Rabban Gamaliel a matatken so inatey say gloria na say Torah so tinmunda, tan say kalimgasan tan inkasanto [diad literal et “inkibiig”] so atawtaw.”​—Sotah 9:15.

Binangatan nen Gamaliel​—Panon?

Sanen inkuan nen Pablo ed karaklan ed Jerusalem a sikato so ‘binangatan dia ed salian nen Gamaliel,’ anto so labay ton ibaga? Anto so nalalanor ed pagmaliw a babangatan na sakey a managbangat a singa si Gamaliel?

Nipaakar ed ontan a panangipasal, onia so insulat nen Propesor Dov Zlotnick na Jewish Theological Seminary of America: “Say inkasusto na insangin ganggan, lapud say inkanapanmatalkan na satan, so mandedependi lawarin amin ed siglaotan na katawan tan babangatan: say panangasikaso so aalaen na katawan ed panangibangat ed ganggan tan say inkamapetepet na babangatan ed panaral ed satan. . . . Saray babangatan so, diad ontan et papasesegen ya onyurong ed salian na saray iskolar . . . ‘tan inumen iray salita ra tekep na kapgaan.’”​—Avot 1:4, the Mishnah.

Diad libro ton A History of the Jewish People in the Time of Jesus Christ, si Emil Schürer so angisindag na liwawa ed saray metodo na inmunan-siglon rabbinikon managbangat. Insulat to: “Say mas bantog iran Rabbi so mabetbet ya impandaragup ira ed baleg a bilang, saray tobonbalo a manpilalek ed instruksion, parad gagalan panggawa ed sikaran mikabisadon tuloy ed say nankakanat a tuloy tan dakel ya ‘insangin ganggan.’ . . . Say instruksion so tugyopen na mantultuloy a pan-ehersisyo na memorya. . . . Say managbangat so angiyarap ed saray eskuela to na pigaran legal iran tepet parad say desisyon da tan inabuloyan iran mangebat ed saratan odino inebatan iratan a mismo. Inabuloyan met iray eskuela a mantepet ed managbangat da.”

Manlapud panmoria na saray rabbi, saray akateen parad saray eskuela so mas nin tuloy nen say pangawat lambengat na pasadon grado. Saramay manaaral ed silong na saratan a managbangat so pinasakbayan: “Siopaman a makalingwan na anggan sakey a bengatla a naaralan to​—ibabaga na Kasulatan a mismo a sikatoy nankasalanan a makanepegan na ipapatey.” (Avot 3:8) Say sankabalgan a dayew so inter ed estudyante a sikatoy singa “sakey ya asaraan a bubon, ya agnaaandian na anggan sakey a tedter na danum.” (Avot 2:8) Ontan so klase na panangipasal a naawat nen Pablo, a kabat nen saman ed Hebreon ngaran ton Saul na Tarso, manlapud si Gamaliel.

Say Espiritu na Saray Bangat nen Gamaliel

Diad panumbok ed Farisekon bangat, inyalibansa nen Gamaliel so pananisia ed insangin ganggan. Diad ontan et impasen so babaleg a panangidanet ed saray tradisyon na saray rabbi nen say apuyanan a Kasulatan. (Mateo 15:3-9) Aaonen na Mishnah si Gamaliel a mangibabaga: “Taryaan yoy inkasikayo na sakey managbangat [sakey a rabbi] tan bulosan yoy inkasikayo na panduaruwa, ta agyo nepeg so mangiter na sulok a kakaplo diad panamegley na panagpalbeng a kimey.” (Avot 1:16) Kabaliksan na saya a sano say Hebreon Kasulatan so agdiretsan angibaga no anto so gawaen, agnepeg ya usaren na sakey so dili ton panagkatunongan odino tumboken so konsiensia to pian manggawa na desisyon. Imbes, nepeg to so mananap na kualipikadon rabbi a makapanggawa na desisyon parad sikato. Unong ed si Gamaliel, diad saya lambengat a napaliisan na indibidual so pankasalanan.​—Ikompara so Roma 14:1-12.

Anggaman ontan, inkalapagan a kabkabat si Gamaliel parad sakey a nagkalalon makatalos, tan mabunlok ya awawey ed relihyoson legal iran pananguley to. Alimbawa, sikatoy angipanengneng na konsiderasyon parad bibii sanen ingganggan ton “mangiyabuloy ed sakey ya asawan bii a makapiasawa lamet diad testimonya na sakey a tasi [ed impatey na asawa to].” (Yevamot 16:7, the Mishnah) Niarum ni, pian naprotektaan so mangisiasian, angiyarap si Gamaliel na pigaran panameget ed isyu na sulat parad diborsyo.

Sayan awawey so nanengneng met ed saray pidedeneng nen Gamaliel ed asasakbay a papatumbok nen Jesu-Kristo. Isasalaysay na libro na saray Gawa a sanen arum a Judion papangulo so nanggunaet a mamatey ed saray apostol nen Jesus ya inaresto ra parad panpupulong, “sakey a Fariseo, a manngaran na Gamaliel, makabat ed gangan, tan toon magalang ed baley, inmalagey ed pegley na singbatan, et ingangan to ya ipaway da nin magano so saray apostoles. Et inkuan to’d sikara: ‘Sikayo, lalaki a taga Israel, manlikas kayo ed gawaen yo ed sarayan totoo. . . . Et natan kuan ko ed sikayo. Ag yo pibiangan so sarayan totoo, et paulian yo ra lambengat; . . . ompan la ingen no ompatnag kayo a misupakan ed Dios.’” Tinalineng so simbawa nen Gamaliel, tan imbulos iray apostol.​—Gawa 5:34-40.

Anto so Kabaliksan To Parad si Pablo?

Impasal si Pablo tan binangatan na sakey ed sankabalgan a rabbiniko iran managbangat na inmunan siglo K.P. Anggapoy duaruwan say impanukoy na apostol ed si Gamaliel so sengegan na impangiter na karaklan na nikaduman imano ed impansalita to. Balet sikatoy akitongtong ed sikara nipaakar ed sakey a Managbangat a nagkalalon superyor ed si Gamaliel​—si Jesus, say Mesias. Sikatoy babangatan la natan nen Jesus, aliwan nen Gamaliel, a tinukoy nen Pablo ed karaklan.​—Gawa 22:4-21.

Kasin say panangipasal nen Gamaliel so angimpluensya ed bangat nen Pablo bilang sakey a Kristiano? Maseguro, say mapeget ya instruksion ed Kasulatan tan say Judion ganggan so apaneknekan a makana ed si Pablo bilang sakey a Kristianon managbangat. Ingen, saray madibinon apuyanan a sulsulat nen Pablo a naromog ed Biblia so malinlinew a mangipapanengneng ya impulisay to so manunan bangabangat nen Gamaliel na Farisekon pananisia. Impaarap nen Pablo iray kaparan Judio tan arum nira, aliwan diad saray rabbi na Judaismo odino ed ginaway-too iran tradisyon, noagta ed si Jesu-Kristo.​—Roma 10:1-4.

No nantultuloy a babangatan nen Gamaliel si Pablo, nanggayagaan to komon so baleg ya impamagalang. Arum ed saray walad limog nen Gamaliel so tinmulong a manetermina ed arapen na Judaismo. Singa bilang, say anak nen Gamaliel a si Simeon, a nayarin kaparan estudyante nen Pablo, so angala na manunan betang ed iyaalsa na Judio sumpad Roma. Kayari na inkaderal na templo, say apo nen Gamaliel a si Gamaliel II so angipawil ed autoridad na say Sanhedrin, ya iyaalis itan ed Yavneh. Say apo nen Gamaliel II a si Judah Ha-Nasi so manangisimpen na say Mishnah, a nagmaliw a sakurong na Judion kanonotan anggad agew tayo.

Bilang sakey ya estudyante nen Gamaliel, si Saul na Tarso so nagmaliw komon a prominentin tuloy ed Judaismo. Ingen, nipaakar ed satan a karera, insulat nen Pablo: “Bangbalet no anto so saray bengatla a tobo wari ed siak, inbilang ko ran kaleregan nipaakar ed Kristo. On a peteg, tan ibilang ko ra so ami bengatla ya onlereg nipaakar ed ontan a karlangan na pikakabat ed Kristo Jesus a Katawan ko, a lapud sikato intepel ko so inkalereg na ganagana tan ibilang ko ra ya andi kakanaan a dutak, pian nagamoran ko si Kristo.”​—Filipos 3:7, 8.

Diad impangipulisay ed karera to bilang sakey a Fariseo tan impagmaliw a sakey a patumbok nen Jesu-Kristo, nanggawa si Pablo na praktikal ya aplikasyon ed simbawa na datin managbangat to pian manalwar sumpad pagmaliw ya ‘ompatnag a misupakan ed Dios.’ Diad intunda ed pamapasegsegang ed saray babangatan nen Jesus, tinmunda si Pablo ya onlalaban sumpad Dios. Imbes, diad impagmaliw a sakey a patumbok nen Kristo, sikatoy nagmaliw a sakey ed “kakimeyan na Dios.”​—1 Corinto 3:9.

Say mensahe na tuan Inkakristiano so mantultuloy a niyaabawag na maseseg iran Tastasi nen Jehova ed agew tayo. Singa si Pablo, dakel ed saraya so nanggawa na baleg iran pananguman ed kabibilay da. Arum so angitalirak ni ingen na marakep iran karera pian nawalaan na babaleg a pibibiang ed panagpulong na Panarian, peteg a kimey “nanlapu ed Dios.” (Gawa 5:39) Agaylay liket da a tinumbok da so alimbawa nen Pablo nen say samay ed datin managbangat ton si Gamaliel!

[Paimano ed leksab]

[Litrato ed pahina 28]

Singa si apostol Pablo, si Saul na Tarso so angiproklama ed maong a balita ed totoo ed nasyones