Si Jehova so Onkikiwas Diad Katooran
UNONG ED SALAYSAY NEN PETER PALLISER
Disyembre 1985 iman. Laloy ililigsa mi legan a mamapaleksab kami ed “international airport” diad Nairobi, Kenya. Diad pamapaarap mi ed syudad et anonotan miray agawgawa ed apalabas, a niliing na saray kabisadon nenengnengen tan tanol.
LINMA kami ed Kenya pian atendiay “Manamenben Katooran” a Distriton Kombension na Tastasi nen Jehova. Labinduan taon lay linmabas, sanen sikamin sanasawa so pinaskar ya ontaynan ed Kenya lapud impanebel ed panagpulong tayo diman. Nanayam kami dima’d Bethel, tawag ed sangan pasilidades na Tastasi nen Jehova. Agaylan surprisa so manatalaran ed sikami diad ipawil mi diman pian ombisita!
Walay ontutulong ed panagparaan na panangugto ed Bethel et sakey a kalangweran a Tasin kabkabat mi la sanen sikatoy mantaon ni labat na duara. Onla’d anemiran membro na pamilyay Bethel so kabkabat mi la sanen ugugaw nira. Alay gayaga so pakanengneng ed sikara la natan bilang kalangweran a wala-la’d-edad, a kaiba iray pamilya ra, ya amin da et siansia nin aktibo ed ministeryo! Say Dios tayo, si Jehova, so nanasikaso ed sikara diad panoor ed sipan na Biblian: “Dia ed mapangasi ompatnag ka a mapangasi.” (2 Samuel 22:26) Alay pidumaan na satan ed impantobonbalok ed samay makatumang a bilay a panbibilayan na sarayan kalangweran!
Impanugaw ya Andiay Gagala
Nianak ak ed Scarborough, Inglatera, nen Agosto 14, 1918. Duay taon ed saginonor et linma si inak tan say atsik ed ina diad Canada, kanian taloy taon ya akiayam ak ed amak, say baik, tan panginaen ko. Sanen limarak la, inala ak nen Nanay ko tan inawit toak ed Montreal, Canada. Apatiran taon ed saginonor et pinasempet toak la’d Inglatera a miamong ed Tatay tan pian maneskuela.
Kada anem bulan et susulaten da ak nen nanay tan say atsik ed ina. Diad sampot na sulsulat da et ibalikas day pilalek dan siak so magmaliw komon a maong a mibabaley, matoor ed Ari tan ed bansa. Anganko ta saray bales ko so anismaya ed sikara lapud insulat kon say nasyonalismo tan bakal et mauges. Balet lapud anggapoy malinew a direksyon na bilay ko legay impan-tinedyer ko, nambilay ak ya andiay gagala.
Asabi Hulyo 1939, anemiran simba sakbay na inggapoy Guerra Mundial II, nala ak parad armadan Britanya. Manedad ak labat na 20 ed saman. Say grupo mi so nibaki ed mamaamianen a Pransya. Sanen inataki kami na eroplano na Aleman, sikami ran babalolaki so angipatuyong, insan mira pinapaltog. Delikado kami la. Sikami so sinmener lapud onlulusob laray armadan Aleman, tan sakey ak ed saramay tinmaynan ed Dunkirk ed inmunan simba na Hunyo 1940. Mankebbiew ak no nanonotan ko ni sakey a batalyon na akitongilang a bangkay ed gilig na baybay. Aliktaran ko iman ya inkagawa et akasabi ak ed Harwich ed bukig na Inglatera ya akalugan ed melag a barkon panag-ulor.
Diad tinmumbok a taon, nen Marso 1941, ni-asain ak ed India. Diman ak nipasal bilang mekanikoy aparatoy eroplano. Kayari inpaka-ospital lapud inpeksion, niyalis ak ed sakey a yunit na armada diad Delhi, say kabisira na India. Arawi ed dalin a nianakan tan siansian makapkapuy, ninonot koy arapen ko. Nagkalalo lan nanumanengan koy kipapasen tayo sano ompatey itayo.
Pangagamil na Balon Katooran
Sakey a kaparan taga-Inglatera, si Bert Gale, so kakuartoan ko diad Delhi. Aminsan ya agew et inkuanton say “relihyon so nanlapud Diablo,” komenton anagyat na interes ko. Say akulaw to so nagmaliw a sakey ed Tastasi nen Jehova, tan panapanaon et papawitan toy masiken to na saray publikasyon na Biblia. Sakey ed saraya et say bokletan Hope, so akasagyat ed interes ko. Say salaysay nipaakar ed ilalon kioli so peteg ya amakepay liknaan ko.
Diad kagapo na 1943, akapitongtong si Bert ed sibilyan ya Anglo-Indian, si Teddy Grubert, a katrabahoan mi ed base militar. Sikami nikelawan ta sakey manayan Tasi si Teddy. Anggaman nisesebel ed saman iray palapagan na Tastasi nen Jehova, intatagar to kami ed saray miting na Tastasi dima’d Delhi. Diad sankaunaan a pankanawnawa’d bilay ko a dima’d saman a melag a kongregasyon et aromog ko so tudtua tan ampetang a piuulop. Si Basil Tsatos, masiken lan Kristianon agin nanlapud Gresya, so walaan na masimoon ya interes ed siak tan ineebatan toray tepet ko. Niiter toray malinew ya ebat na Biblia ed tepetepet nipaakar ed itatatken tan ipapatey, say kioli, tan say insipan na Dios a balon mundo na inkatunong.—Gawa 24:15; Roma 5:12; 2 Pedro 3:13; Apocalipsis 21:3, 4.
Say bokletan Peace—Can It Last?, a nipalapag nen 1942, so nagkalalo lan anagyat na interes ko. Impaamta to a say Liga na Nasyones et say “ayep ya ambalanga.” (Apocalipsis 17:3) Aaonen so kapitulo 17, bersikulo 11, na Apocalipsis, oniay inkuan na bokleta: “Nibaga la natan a say Liga so ‘nen saman, tan aliwa natan.’” Intuloy to nin inkuan: “Say asosasyon na minumundon nasyones so onlesa lamet.” Nen 1945, masulok a taloy taon ed saginonor, ontan so eksakton agawa, sanen aporma so organisasyon a Nasyones Unidas!
Kaleganay impanebel na literaturay Tasi, akatulong ak ed balo niran kaarok. Sanen sinmabi sakey a karton na saray bokletan Peace—Can It Last?, impaiyatol itan na kongregasyon ed siak. Siopay makaisip ya anapen so nisesebel a literatura ed kampoy sundalo? Kada iyatendik ed saray miting, mangawit ak na pigaran bokleta pian nasuplayan iray agagi. Inyamot ko ni ingen so personal dan literatura na Biblia sano natatakot ira ed panukisok ed ayaman da. Asabin siansia nen Disyembre 11, 1944 et nakal so pananebel.
Say katooran ko’d Kristianon bangabangat so asubok ed naorganisan panselebray Krismas nen 1943 parad grupo min sundalo. Agak akibabali, ta naamtaan ko lan agnianak si Jesus ed ambetel a Disyembre tan agmet itan sinelebraan na inmunan Kristianos.—Ikompara so Lucas 2:8-12.
Sanen say “United Announcers’” Assembly so agawa ed Jubbulpore (Jabalpur) nen Disyembre 27 ya anggad 31, 1944, sakey ak ed saramay 150 ya inmatendi. Dakel a delegado ed kombension a nanlapud Delhi so nantren, biahin masulok a 600 kilometro. Agkon balot nalingwanan so marakep a kaliberliber ed saman a palaway, ya akaimanoan koy ikikiwas na organisasyon nen Jehova.
Saray delegado na kombension so pinapundo ed saray dormitoryo na eskuelaan, a nankakansionan kami diman na saray kanta’d Panarian tan nanggayagaan so Kristianon pantutuyaw. Diad satan a kombension, ginapoan koy nanpulong, kimey a lawas kon papablien.
Sigpot-Panaon a Ministeryo ed Inglatera
Pinmawil ak ed Inglatera nen 1946 tan ag-abayag et akilimog ak ed Wolverton Congregation. Anggaman samsamplora labat iray manangipalapag na Panarian diman, sikaray angabrasa ed siak, tan aliknak so parihon inkakontenton naeksperiansiak ed agagi diad India. Matalonggaring si Vera Clifton ed loob na kongregasyon bilang sakey a masimoon tan maligsan agin bii. Sanen naamtaan kon parihoy pilalek min makapanpayunir, a singa tawag ed sigpot-panaon a ministros, sikami nankasal nen Mayo 24, 1947. Nanapiger ak na sakey a caravan, odino luluganan ya abung, tan diad tinmumbok a taon et naawat mi sankaunaan ya asainmin bilang payunir, say baley na Huntingdon.
Diad saraman ya agew, palbangon ni et sikami lay manbibisekletan paarap ed saray teritorya min baryo. Say sanagewan a panagpulong mi so nasasaletan labat na maganganon panangugto. Anggan panon lay biskeg na dagem odino kasil na uran legan na panbibisekleta min pasempet, sikami so maliket tan napnek lapud kimey na Katawan.
Asabi panaon a nanpirawatan min palaknaben so ministeryo mi tan inabang so “ebanghelyo” ed totoo diad arum a bansa. (Mateo 24:14) Kanian nan-aplay kami ed panmisioniron eskuelaan na Gilead diad South Lansing, New York, E.U.A. Diad kaunoran et naaksobi kami ed koma-26 klase na Gilead tan nangraduar kami nen Pebrero 1956.
Apalaknab a Ministeryo Diad Africa
Say pan-misioniron asainmin mi et diad Northern Rhodesia (natan et Zambia) diad Aprika. Kasabisabi mi ni labat et kinerew da’d sikamin manserbi ed Bethel diad saman a bansa. Bilang kabiangan na kimey ko ed Bethel, aasikasoen koy korespondensya parad East Africa. Nen 1956, say Kenya—sakey ed sarayan bansa ed East Africa—so walaay apatpatiran Tastasi, bangta walay masulok a 24,000 diad Northern Rhodesia. Inisip mi nen Vera ya alay abig so pakapanserbi ed lugar a babaleg so pankaukolan.
Insan, ag-inililaloan et akawat ak na sananey lamet ya imbitasyon ed Gilead School, diad sayan bekta et say samploy-bulan a kurso parad saray manangasikason manserbi’d sanga. Intilak si Vera ed Northern Rhodesia, amaarap ak ed New York City, a kawalaay Gilead School ed saman a panaon. Kayari impakasumpal na kurso nen Nobyembre 1962, niasain ak ed Kenya pian mangiletneg na sangan opisina diman. Diad sayan panaon et masulok lan sanlasus so Tastasi diman.
Diad impawil ko ed Northern Rhodesia pian minengnengan la’d si Vera, onsamar ak komon a magano ed Nairobi, Kenya. Balet sanen sinmabi ak, si Bill Nisbet, a nangraduar ed koma-25 klase na Gilead so angibagan nayarian koy makalay opisyal a permison makaloob a tampol ed Kenya. Inasinggeran miray walad autoridad ed imigrasyon, tan diad loob labat na pigaran minuto et akala ak na limay-taon a permison pakapantrabaho diman. Kanian agak la akapawil ed Northern Rhodesia; imbes, sinabi ak la nen Vera ed Nairobi.
Kayari na inimbenton kurso parad lenguahen Swahili, akiulop kami ed melag a kongregasyon diad Nairobi diad ministeryo. No maminsan et kayari pakabasa mi na presentasyon mi ed Swahili, ikelyaw na onabung, “Agko natalosay Ingles!” Anggaman onia, nantultuloy kami tan kalkalnan atalonaan mi babeng nisesengeg ed lenguahe.
Say teritorya mi et laktipen toy dakerakel a “housing complex” a say kangaranan da et base’d Biblia a singa say Jerusalem tan Jericho. Mainomay a sagyaten so interes, tan dakel a nanlalapud sarayan lugar so nagmaliw a balon manangipalapag na Panarian. Agaylan makapakelkelaw so epektoy katuaan na Biblia ed sarayan totoo! Say liknaan na inkasuperyor na rasa so naaandi legan a say katooran ed Panarian so mamapakasakey ed totoo nen Jehova. Anggan say pankakasal ed ag-katribu so nagagawa ed limog da, bengatlan nikadkaduma ed limog na aliwan Tastasi.
Saray balo nin manangipalapag na Panarian so anayakop ed katuaan tekep na seseg. Alimbawa, si Samson so ontanlan magunaet ed iloob na katuaay Biblia ed panaayaman ton lugar a naynay ton ikekerew so pangibaki na saray payunir diman. Diad tua et pinabaleg toy abung to ed rehyon na Ukambani pian nilugar ira. Ag-abayag et sakey a balon kongregasyon na saray manangiproklama na Panarian so niletneg diman.
Aminpigan danay kon binisita iray agagi tayo diad bansa ed East Africa na Ethiopia. Sikaray manguusar na promedyon 20 oras ed kada bulan ed ministeryo, anggaman sikaray nipipisok, napepekpek, tan naynay a mamanmanan. Aminsan et duaran napnon bus na agagin taga-Ethiopia so nambiahin sakey simba, a binasil day mapeligron palandey, pian atendian labat so kombension distrito ed Kenya. Say inkamaparaan da ed pakawalaan na literatura ed Panarian ed dalin da so makatantanda. Sikamin wadiad Kenya so maliket a makatulong pian nasuplayan ira.
Nipaakseb nen 1973 so sakey ya opisyal ya impanebel ed kimey mi diad Kenya, tan saray misioniro so pinaskar ya onalis. Diad saman et masulok lan 1,200 so Tastasi ed Kenya, tan dakel ed saraya so linma’d airport diad agnalingwanan ya impangipatnubang ed sikami. Say kiwawala da diman so anagyat ed sakey a kapasaheroan ya ontepet no sikami kunoy sikat. Sikami nen Vera so pinmawil ed Inglatera tan naikdan na asainmin diman, balet ta panpirawatan mi ni ipawil ed Aprika.
Akapawil ed Aprika
Kanian, pigaran bulan ed saginonor, naawat mi so balon asainmin mi ed Bethel diad Accra, say kabisira na bansan West Africa a Ghana. Dia et sakey ed asainmin ko so angipaarap ed siak ed mismon paniirapan na agagi diman. Legan na pansasaliw koray tagano tan abasto parad pamilyan Bethel, nikelawan ak ed agaylay kabili kakanen. Mabetbet a say sakey et agto nayarian a nasaliw iray nakakaukolan to. Say kakulangay gasolina tan kakisiran na “spare parts” et mamapaloor ni ed problema.
Naaralan ko so pagmaliw a maanos, bengatlan abayuboan na agagi tayon taga-Ghana. Agaylan makapaseseg so pakaobserba ed masayaksak ya awawey da legan dan tatalindegay agpakatukso’d pakagamor na saray kaukolan ed bilay diad pasuksok da. Bilang resulta, kabkabat iray totoo nen Jehova ed Ghana lapud inkamatua ra tan maabig so reputasyon da ed dakel ya opisyales.
Anggaman ed kakisiran na materyal, wala balet so ibubulaslas ed espiritual. Diad intiron bansa et makaromog ka na palapagan tayo ed Biblia diad amin lawari ya abung. Tan naimano mi indakel na bilang na saray manangiproklama na Panarian diad Ghana manlapud 17,156 nen 1973 anggad asabi mi so masulok a 23,000 nen 1981. Diad saman a taon et tinmerak so kanser ko ed baog, anggapoy duaruwaan linmoor iya lapud dakel a taon ya inkipataktak diad India tan Aprika, amasempet iya ed sikami diad Inglatera pian manpatambal.
Balo Iran Sirkumstansia ed Inglatera
Parad say siak et say isempet so mankabaliksan na baleg a pananguman ed ministeryok. Apasal ak lan mitongtong ed totoon walaay respeto ed Dios tan ed Biblia. Balet diad London, mataltalag kon naromog so ontan ya awawey. Pandinayewan koy anos na agagi diad Britanya. Anagdag ed siak iyan kaukolan ko nin paaligwasen so pililiknak ed totoon “maermen tan abuybuyak” diad espiritual a paraan.—Mateo 9:36.
Kasabi min nanlapud Aprika, sikami nen Vera so nanserbin dua ed London Bethel anggad impatey to nen Setyembre 1991 ed taon a 73. Alay irap ko lapud impakaandi na matoor ya asawak a nansagpot a benebenek a kaibak ed impanministeryo ed loob na dakel a taon. Alay iliw ko ed sikato. Balet ta panliketan koy maabig a panamaseseg ed siak na pamilyan Bethel a walaay 250 membro.
Petepeteg kon ibibilang a pribilihyo so pakaeksperiensia ed iyaabanti na organisasyon nen Jehova tan ed pakanengneng ed dakerakel a pagmamaliwen dan kabibilay so sigpot-panaon a ministeryo. Nipasegurok ed sikayo, anggapo lay magmaong a kabibilay nen say saya, ta “si Jehova . . . agto ikaindan so sasantos to.”—Salmo 37:28.
[Litrato ed pahina 23]
Nampayunir kami ed Inglatera manlapud 1947 ya anggad 1955
[Litrato ed pahina 23]
Sankaunaan ya impanministeryok legan na kombension ed India
[Litrato ed pahina 23]
Sanen nanmisioniro kami ed Northern Rhodesia
[Litrato ed pahina 23]
Nen 1985, kaibay kakaaron agmi apinengnengan ed loob la na 12 taon