Atateng—Salimbengan so Ananak Yo!

DIAD sakey a haiskul ed Nigeria, panliketan na sakey a marikit a bantog ed seksual ya imoralidad so panisimbawa ed kapara ton estudyanten bibii nipaakar ed sekso. Sakey ed saray risita to parad aborsyon et say ampaipait a serbesan nilaokan na tabako. Saray istorya to, a pinipili to manlapud pornograpikon literatura, so anagyat ed dakel a kapara ton estudyante. Arum so analin misekso, tan sakey ed sikara so alukonan. Pian makapanaborsyon, inminum na impanlaok a serbesa tan tabako. Pigay oras labat ni et ginmapo lan nanutay dala. Kalabas na pigaran agew, sikatoy inatey ed ospital.

Diad mundo natan, ag-ontutundan pantotongtongan na dakel a tobonbalo so nipaakar ed sekso, a manederal ed manisnisia iran dumerengel. Siopa ta so nepeg a tuplegan na saray kalangweran pian naromog so suston pikakabat a manalimbeng ed sikara? Agaylay abig no ompanon ira’d maridios ya atateng da, a walaan na responsabilidad a mamabaleg ed sikara ed “kadudusa tan panamilin na Katawan.”—Efeso 6:4.

Awawey na Taga-Aprika Nipaakar ed Edukasyon ed Sekso

Diad sankamundoan, mairap ya itongtong na dakel ya atateng ed ananak da so nipaakar ed sekso. Nagkalautlan tua iya diad Aprika. Inkuan nen Donald, sakey ya ama a taga-Sierra Leone: “Ag-itotongtong a balot ed ananak so nipaakar ed sekso. Agkabiangan na kultora’d Aprika so panggawa’d satan.” Inmabobon so biin taga-Nigeria a manngaran na Confident: “Momoriaen na atateng ko so sekso a bengatlan agprangkan sasalambiten; sebel itan ed kultora.”

Diad arum a kultora ed Aprika, ipapasen a mabanday so pamitla’d misiglaotan ed sekso iran salita a singa say kayarian na laki, semelya, odino panagregla. Sinebelan ni ingen na sakey a Kristianon ina so marikit to a mangusar ed salitan “sekso,” anggaman inkuanton say marikit so makapangusar ed salitan “pilalawanan.” Diad pisunian, sasaglawien na Salitay Dios say Biblia tekep na inkaprangka so nipaakar ed sekso tan seksual iran kayarian. (Genesis 17:11; 18:11; 30:16, 17; Levitico 15:2) Say gagala na saya et aliwan say pangigtot odino panagyat noagta pamrotekta tan pangibangat ed totoo na Dios.—2 Timoteo 3:16.

Likud ed sebel ed kultora, sananey nin rason no akin ya aamperen na arum ya atateng et imbalikas na sakey ya ama a taga-Nigeria: “No tongtongen ko so nipaakar ed sekso ed ananak ko, ompan nasagyat iran miseksual ya imoralidad.” Balet kasin say magalang, nibase’d-Biblian impormasyon nipaakar ed sekso so mamaseseg ed ugugaw pian mangganat tan salien da? Andi, andin balot. Diad tua, no kulang na pikakabat iray kalangweran et lalon sikaray nipaarap ed problema. “Say kakabatan [a nibase ed suston pikakabat] sikato so sakey a sakurong,” inkuan na Biblia.—Eclesiastes 7:12.

Diad ilustrasyon nen Jesus, sakey a makabat a too, diad pakakatebek ed posibilidad na arapen iran bagyo et impaalagey toy abung to ed tapew na baton dampay bangta say makulangkulang a too et impaalagey to ed tapew na buer tan asagmakan toy desyang. (Mateo 7:24-27) Mipadpara, saray makabat a Kristianon atateng, diad pakaamtan say ananak da so onarap ed singa bagyon pakadesdesan a mikomporme ed malukak a seksual iran estandarte na mundo, so mamapabiskeg ed ananak da tekep na suston pikakabat tan pakatalos ya ontulong ed sikaran makapansiansian malet.

Inkuan na sakey a biin taga-Aprika so kaaruman nin rason no akin a dakel ya atateng et agda itotongtong ed ananak da so nipaakar ed sekso: “Sanen tobonbalo ak ni, agsiningbat ed siak na Tasin atateng ko so nipaakar ed sekso, kanian agko met la iisipen ya itongtong irayan bengatla’d ananak ko.” Balet, babaleg so pakadesdesan na saray kalangweran natan nen saray kalangweran ed apalabas a 10 odino 20 taon. Ag-iya makapasurprisa. Impasakbay na Salitay Dios a “dia ed saray kaunoran ya agew . . . saray totoo a mauges tan saray managsaol onuges laran onuges, a managsaol ira, tan nasaol ira met a dili.”—2 Timoteo 3:1, 13.

Niyarum ni ed problema et say katuaan a dakel ya ugugaw so masuyat odino agmakapanpiya ed atateng da. Mabetbet a makapuy so pantotongtong anggano angkelag iran pamaakaran. Inyey-ey na sakey a 19 años a tobonbalo: “Agko itotongtong iray bengatla ed atateng ko. Anggapo so maabig a pitatalosan ko ed si amak. Agto mangim-imano.”

Nayarin tatakotan met na saray kalangweran a say pakapikabat nipaakar ed seksual iran pamaakaran so mangitarok na mauges iran pansumpalan. Inkuan na 16 años a marikit: “Agko itotongtong iray problema nipaakar ed sekso ed atateng ko lapud paraan na ikiwas da ed saratan a bengatla. Agni abayag et tinepetan nen atsik si Nanay nipaakar ed sekso. Imbes a tulongan nen Nanay ed problema to, si Nanay so nagmaliw a mainap ed saray intinsion to. Mabetbet a tatawagen ak nen Nanay tan aamtaen toy nipaakar ed si atsik, no maminsan kalkalnaan ton ipasiki nipaakar ed moralidad to. Agko labay ya ipeligroy kaandi panangaro nen Nanay ed siak, kanian agko la ibabagay problemak ed sikato.”

Akin ya Ibangat?

Say pangibangat ed ananak tayo ed magenap a laknab ed seksual iran pamaakaran so aglambengat maabig a bengatlan gawaen noagta mapangasi so panggawa ed satan. No ag-ibangat na atateng so ananak da nipaakar ed sekso, ibangat na arum—kaslakan a mas makauna la nen say iilaloan na atateng tan ngalngalin agbalot agmitunosan ed maridios iran prinsipyo. Akapilawanan so sakey a 13 años a marikit lapud imbaga na kaeskuelaan to a no agto nabalang so inkabirhen to, sikatoy managmak na pirmin sakit ed arapen. “Katlien da so hymen mo,” so inkuan ed sikato. Sanen atepetan ed saginonor no akin ya agto imbaga ed Kristianon ina to so nadngel to, inyebat na marikit a saratan a pamaakaran so agbalot itotongtong ed saray wala la’d edad.

Inkuan na taga-Nigeria a bii: “Kokombinsien ak na kakaarok ed eskuelaan a say pisekso so bengatlan nepeg a pibiangan na amin a normal a totoo. Inkuanda ed siak a no agak misekso natan, sano nasabik so edad a 21, onggapon sagmaken koray sakit a satan et walaan na makaderal ya epekto ed panmarikit ko. Kanian, pian napaliisan so ontan a teriblin kapeligroan, inkuanda, maabig so pakapisekso sakbay na kasal.”

Lapud walaay maabig a pitatalosan ed atateng to, tampol ton atebek so pansumlangan ed say naaralan to ed abung. “Singa gendat, kasempet ko et iistoryaen ko’d inak no anto so imbaga ra ed siak ed eskuelaan.” Ayarian a sinuppiat nen ina to so palson impormasyon.—Ikompara so Uliran 14:15.

Diad panginabang na nakaukolan a pikakabat pian tulongay ananak a narapat so maridios a kakabatan ed pamaakaran na sekso, kinlongan ira na atateng a manebek ed mapeligro iran kipapasen tan pian nabidbir day totoon manpirawat a manganamot ed sikara. Ontutulong itan a manalimbeng ed sikara sumpad kasulitan ed makaalis ed sekso iran sakit tan agkalikaliktan a panaglukon. Ontutulong itan ed dilin-respeto ra tan nagamoran dan respeto ed arum. Nibubulos ira manlapud saray lingon pakatalos tan kapagaan. Mamapawala itan na mabunigas, positibon awawey ed dugan panangusar ed sekso, mamaliket no mangasawa ra ed saginonor. Makatulong ed sikaran napansiansia so naabobonan a talindeg ed Dios. Tan legan a nanengneng na ananak da so maaron panangiyansakit a nipanengneng ed sikara, mamakiwas itan ed sikaran respetoen tan aroen so atateng da a nagkalalo.

Maabig a Pitatalosan

Pian niyadapta na atateng so konseho ed saray pankaukolan na ananak da, nepeg a niwala so pantotongtong. Anggad ag-amta na atateng so walad nonot tan puso na ananak da, anggan say mabiskeg a konseho et samet so gungguna to, singano panasali na doktor a mangirisitay tambal ya agto amtay klase sakit na pasienti. Pian magmaliw ya epektibon managkonseho, nepeg ya amtaen na atateng no antoy talagan nononoten tan liknaan na ananak da. Nakaukolan dan talosan iray desdes tan probleman aarapen na ananak da tan tepetepet a mangogonigon ed sikara. Importanti so maalwar ya italineng ed ananak, pian magmaliw a “masiglat komon ya ondengel, mapalna ed pansalita.”—Santiago 1:19; Uliran 12:18; Eclesiastes 7:8.

Mankaukolay panaon, anos, tan sagpot parad atateng pian nabayuboan tan namantini so maapit a relasyon ed ananak da, relasyon a ditan et bulobulos ya iparungtal na ananak so akindalem iran liknaan da. Balet agaylan makapaliket sano nakapet iya! Inkuan na say ama na limara a taga-Sagur Aprika: “Namparan sakey ak ya ama tan panagpiyaan. Bulobulos ya itotongtong na ugugaw ed siak so amin a pamaakaran, pati lay sekso. Anggan saray bibii so manpipiya ed siak. Ipapanaon mi so panongtong ed saray problema ra. Ibabaga ra met ed siak iray panggayagaan da.”

Inkuan nen Bola, sakey ed saray marikit to: “Anggapoy iyaamot ko ed si tatay. Makonsidera tan mililikna si tatay. Agto kami papagyawen odino tratratoen kamin sipapasang, anggano akagawa kami na lingo. Imbes a manpasnok, analisaen to so pamaakaran tan ipaimano to ed sikami no antoy nepeg a gawaen odino antoy agnepeg a gawaen. Mabetbet ya ontutupleg ed libron Youth tan say libron Liket ed Pamilya.”a

Sano posibli, marakep parad atateng ya igapo dan itongtong la’d ananak da so nipaakar ed sekso sano ugugaw nira. Pinagkapundasyon la iya a mantultuloy a tongtongan ya anggad say mabetbet a maproblema iran taon na inkatin-edyer. Sano agnigapo’d kaugawan da so paningbat ed satan, no maminsan et mairap lan igapo ed onsaginonor, balet nagawaan itan. Inkuan na ina na limara: “Pinilit koy inkasiak pian tongtongen so nipaakar ed satan ya anggad agak la nababaingan, nisay ugaw.” Lapud walad baleg a kapeligroan so pankaabigan na anak, saratan a sagpot so peteg a makagungguna.

Protektado tan Maliket

Aapresiaen na ananak so atateng a simamaaron mangikinlong ed sikara na pikakabat a manalimbeng ed sikara. Konsideraen iray komento na pigaran taga-Aprikan Tastasi nen Jehova:

Inkuanen Mojisola nen manedad na 24: “Lawas kon pisalsalamatan so inak. Inikdan toak na nakakaukolan ya edukasyon nipaakar ed sekso diad suston panaon. Anggaman nababaingan ak sano tongtongen toratan a pamaakaran nen ugaw ak ni, natan et namomoriak iray makagunggunan bengatla a ginawa nen inak ed siak.”

Inyarum nen Iniobong: “Siak so lawas maliket sano onnengneng ak ed apalabas tan nodnonoten so ginawa nen Nanay ed siak diad impangiter to na magenap a panamilin nipaakar ed sekso. Makanakanan tuloy itan ed inkiwanwan ko ed panmarmarikit ko. Ipapasegurok ya ontan met so gawaen ko’d magmaliw ya ananak ko.”

Inkuanen 19 años a Kunle: “Tinulongan ak na atateng kon talindegan iray desdes manlapud minumundon bibiin ipasagilig da lay pirawat a misekso. No anggapoy panangipasal ya inter da ed siak, akagawa ak lawari na imoralidad. Lawas kon pablien so ginawa ra.”

Inkuanen Christiana: “Dakel so gunggunak ed pitotongtong ko’d inak nipaakar ed sekso. Naproprotektaan ak ed makapatey iran sakit tan agkalikaliktan a panaglukon, tan nipapanengneng koy maabig ya alimbawan tumboken na saray yogtan koran lalaki tan bibii. Agamoran ko met so respeto na totoo, tan respetoen ak met na arapen a masiken ko. Mas importanti et walaan ak na maong a relasyon ed si Jehova a Dios diad impangunor ed ganggan to.”

Inkuanen Bola, ya asalambit lan inmuna: “Inkuan na sakey a kaklasek a panggayagaay pisekso ya anggapoy anggan sipanan a miasawa. Parad sikato, panliketan labat itan. Balet, nalmoan ton agmakapaliket sanen alukonan tan agmakapaneksamin a kaiba mi pian makapasa. No anggapoy maong ya aman mangiwanwan ed siak, anganko nagmaliw ak lan singa sikato, ya akaaral diad panamegley na mairap iran eksperiensia.”

Agaylan bendision sano tulongan na Kristianon atateng iray anak dan magmaliw a “makabat ed kilalaban” diad sayan mundon ambagel ed sekso! (2 Timoteo 3:15) Say nibase’d-Biblian panangibangat da et singa mablin kulintas a mamarakep tan mamagangana’d ugugaw ed imaton na Dios. (Uliran 1:8, 9) Manliknan maligen so ugugaw, tan naeksperiensiay atateng so pirmin inkapnek. Inkuan na ama a taga-Aprika a lawas ton pambabanikelan a pansiansiaen a lukas so linyay pitatalosan ed saray anak to: “Mareen so kanonotan mi. Matalek kamin amta na ananak mi no antoy makapaliket ed si Jehova; ag-ira nibalang na saray taga-paway. Matalek kamin ag-ira manggaway bengabengatlan mamaermen ed pamilya. Pisalamatan ko si Jehova a pinaneknekan na ananak mi a makapankompiyansa kami ed sikara.”

[Paimano ed leksab]

[Litrato ed pahina 10]

Saray Kristianon tobonbalo a makakaawat na nibase’d-Biblian impormasyon manlapud atateng so makapangipulisay ed lingon impormasyon nipaakar ed sekso ya ibabaga na arum a tobonbalo