Naandi na Sakey a Matangsit a Manuley so Imperyo

“SI ARI Belsasar,” insulat nen propeta Daniel, so “nanggawa na sakey a liket a baleg a nipaakar ed saray sanlibo a manunaan to, tan inminum na alak ed arap na sanlibo.” Balet, legan a nagagawa so bangkete, “say lupa na ari nauman, tan agonigon ed saray kanonotan to; et saray langolangoan na saray banel to akabsiw ira, tan saray pueg to nanpatogan so sakey tan sakey.” Sakbay ya anampot iman a labi, “si Belsasar ya ari a Caldeo sikato so pinatey. Et si Dario a Medo, inawat to so panarian.”​—Daniel 5:1, 6, 30, 31.

Siopa si Belsasar? Panon a sikatoy atawag ya “ari a Caldeo”? Antoy talagan posisyon to ed Neo-Babilonian Imperyo? Panon ton naandi so imperyo?

Kaiban Manuley Odino Ari?

Tinukoy nen Daniel si Nabucodonosor bilang ama nen Belsasar. (Daniel 5:2, 11, 18, 22) Balet, aliwan literal iyan relasyon. Isusuheri na libron Nabonidus and Belshazzar, nen Raymond P. Dougherty, ya ompan si Nabucodonosor et laki to’d ina, si Nitocris. Nayari met a si Nabucodonosor, bilang maarin katumbokan, so “ateng” nen Belsasar nipaakar ed trono. (Ikompara so Genesis 28:10, 13.) Diad dinanman a kaso, say cuneiform iran inskripsyon ed pigaran langa a tableta a nalmoan ed mamaabalaten ya Iraq legan na koma-19 siglo so mangipapabidbir ed si Belsasar bilang say sankapanguloan ya anak a laki nen Nabonidus, ari na Babilonia.

Lapud say salaysay ed Daniel kapitulo 5 so manutukoy ed saray ebento ed labi na inkaplag na Babilonia nen 539 K.K.P., agto isasalaysay no panon ya awalaan si Belsasar na maarin autoridad. Balet saray arkeolohikon lapuan so mangiiter na pigaran ideya ed relasyon di Nabonidus tan Belsasar. “Ipaparungtal na Babilonian sulsulat a si Nabonidus et sakey a dumaruman manuley,” kuan nen Alan Millard, arkeologo tan autoridad ed kadaanan a Semitiko iran lenguahe. Inyarum ni nen Millard: “Anggaman agto imbaliwalay dirios na Babilonia, sikatoy . . . angiter na baleg ya imano ed dios a bulan diad duaran arum a syudad, Ur tan Harran. Diad loob na pigaran taon na uley to, ag-anggan nanayam si Nabonidus ed Babilonia; imbes sikatoy nansiansia diad arawin salimbengan na Teima [odino, Tema] ed mamaamianen ya Arabia.” Mapatnag, inusar nen Nabonidus so dakel ed impanuley to ya arawi manlapud kabesira, say Babilonia. Legan ya anggapo diman, si Belsasar so naikdan na autoridad ed panangipakurang.

Diad pakalinewan ni ed tuan posisyon nen Belsasar, sakey a cuneiform a kaletan so aneskribe bilang say “Bersikulon Salaysay nen Nabonidus” kuanto: “Sikato [Nabonidus] so angimatalek ed ‘Saray puersay militar ed sankapanguloanan (ya anak ton laki), say panguloan, iray tropa ed inerman a pasen ed bansa ya impaakseb to ed silong na (panangimando) to [Belsasar]. Indesigna ton (amin a bengatla), inmatalek [to] so inkaari ed sikato [Belsasar].” Kanian, kaiban nanuley si Belsasar.

Balet, kasin nikonsideran sakey ya ari so kaiban manuley? Sakey ya estatua na kadaanan a mananguley so nalmoan ed mamaamianen a Sirya nen dekaday 1970 so mangipapanengneng a niyugali la parad sakey a manuley a tawagey ari anggano, diad tua et sikatoy walaan na abebbeban titulo. Say estatua et samay manuley na Gozan tan niukit ed lenguahen Asiryano tan Aramaiko. Say inskripsyon na Asirya so anawag ed lakin gobernador na Gozan, balet say kasimbangan ya Aramaikon inskripsyon so anawag ed sikato bilang ari. Kanian aliwa lan balo parad si Belsasar a natawag a mananawir na uley ed opisyal iran inskripsyon na Babilonia bangta natatawag ya ari ed Aramaikon sulat nen Daniel.

Say uksoyan ed muyong a pananguley di Nabonidus tan Belsasar so nantultuloy ed pinal iran agew na Neo-Babilonian Imperyo. Sirin, diad mismon labi na inkaplag na Babilonia, inyopresi nen Belsasar ed si Daniel a gawaen a komatlon manuley ed panarian, aliwan komadua.​—Daniel 5:16.

Sobran Makompiyansa tan Malastog a Manuley

Saray pinal ya ebento na uley nen Belsasar so mangipapanengneng a say prinsipe so sobran makompiyansa tan malastog. Sanen anampot so uley to nen Oktubre 5, 539 K.K.P., si Nabonidus so nansalimbeng ed Borsippa, lapud tinalo na Medo-Persia iran puersa. Say Babilonia mismo so aliktob. Balet ta maligeligen so liknaan nen Belsasar diad syudad ya apaliberan na angkakabaleg iran bakor a diad saman a mismon labi, sikatoy nanggawa na “sakey a liket a baleg a nipaakar ed saray sanlibo a manunaan to.” Si Herodotus, Griegon manag-awaran na koma-liman siglo K.K.P., so angikuan a diad loob na syudad, saray totoo so “mansasayaw diad saman ya oras, tan manliliket ira.”

Balet, diad paway na saray bakor na Babilonia, say Medo-Persianon armada so alerto. Diad silong na panangidirehi nen Ciro, impaarap daray danum na Ilog Euprates, ya inmagus ed sentro na syudad. Akaparaan laray mibabakal to ya ontiblong bektan atapew lay danum. Nakalab da lay alosarsar tan onloob ed syudad panamegley na akalukas iran gansan kapot ed bakor ed arapan na ilog.

No inimano nen Belsasar so nagagawa ed paway na syudad, impaikapot to komon iray gansan wangalan, a pakalaben iray mabiskeg a lalaki to ed saray bakor ed saray pangdel na ilog, tan sarukoen iray kalaban. Imbes, lapud abuek la, say malastog a Belsasar so amaawit ed saray baseha manlapud templo nen Jehova. Insan sikato, pati saray sankaili to, saray kaasawaan to, tan saray kabit to so sitatangas a nan-inuman iratan legan a mangigagalang ed saray dios na Babilonia. Bigbigla, mamilagron pinmatnag so sakey a lima tan nansulat ed dingding na palasyo. Atalagnaw, impatawag nen Belsasar iray makabat a lalaki to pian ipatalos iman a mensahe. Balet, sikaray “agmakabasa ed sulat a mismo odino ipaamta ed ari so kabaliksan.” Kaunoran, “inawit [si Daniel] ed arap na ari.” Diad silong na panamuyan na Dios, imparungtal na makpel a propeta nen Jehova so kabaliksan na mamilagron mensahe, ya ipapasakbay so kapelag na Babilonia ed saray Medo tan Persiano.​—Daniel 5:2-28.

Magmainomay a sinakop na saray Medo tan Persiano so syudad, tan si Belsasar so inatey ed saman a labi. Lapud impatey to, tan say mapatnag ya insuko nen Nabonidus ed si Ciro, say Neo-Babilonian Imperyo so anampot.

[Litrato ed pahina 9]

Impatalos nen Daniel so mensahe na kaukom parad Imperyo na Babilonia