Saray Lokal a Kultura tan Kristiano Iran Prinsipyo—Kasin Mantunosan Iratan?

SI Stephen, sakey a Tasin taga-Mamaamianen a Europa, so niasain bilang misionaryo ed sakey a bansa ed Aprika. Legan a manaakar a paonla ed baley kaibay sakey ya agin laki a tagarman, sikatoy nikelawan sanen binembenan na agin laki so lima to.

Say panakar ed okupadon kalsada a mibembenay lima ed sananey a laki so makapabigla ed si Stephen. Diad kultura to et say ontan a kustombre et walay pikoneksionan to’d homoseksualidad. (Roma 1:27) Anggaman kuan, parad agin Aprikano, say pibembenay lima et puron panangipanengneng na pikakaaro. Say agpibembenan et kabaliksan toy agpikaaro.

Akin ya interesado itayo ed pandurumaan na kultura? Manuna ed amin lapud say totoo nen Jehova so mapeleng ed panumpal day ganggan na Dios a ‘manggawa na saray babangatan ed amin a nasyones.’ (Mateo 28:19) Pian nagawaan iyan kimey, arum so inmalis a manserbi ed kawalaay babaleg so pankaukolan parad saray ministro. Pian ontalona ed balon kaliberliber da, nepeg dan talosan tan onadapta ed duma iran kultura a naabet da. Diad ontan et makapikimey ira a mitunosan ed kaagian da, bangta lalon epektibo met ed publikon ministeryo.

Sakey ni, diad sayan magulon mundo, dakel a totoo so manataynan ed magulo iran binalegan dan dalin makasengeg ed politika odino ekonomiya tan sikaray manaayam la ed arum a bansa. Kanian maseguron naimano tayo a legan a pupulongan irayan balon kakaabay, nipapaarap itayo met ed balo iran kustombre. (Mateo 22:39) Say pilimiron kipaarap tayo ed nanduruman dalan so nayarin manresulta ed liknaan na pakaguloan nipaakar ed balo iran kustombre.

Saray Isyun Malinew a Naukeran

Saray kultura so nisisiglaot ed sosyedad na too. Sirin, agaylan kaapaan so pagmaliw ya “alabas a matunong” tan usisaen so kada agmakabaliksan a kustombre pian desidien no kasin mitunosan itan ed saray prinsipyo na Biblia!​—Eclesiastes 7:16, NW.

Diad biek a dapag, walay pankaukolan ed pangibiig ed lokal iran kustombre a mabitar a manusumlang ed madibinon iran prinsipyo. Balet, diad inkalapagan et aliwan mairap itan, lapud say Salita na Dios so niwala ‘parad pakasimbawaan.’ (2 Timoteo 3:16) Alimbawa, kustombre ed arum a daldalin so pakawalaay dakel ya asawan bibii, balet parad tuan Kristianos say Makasulatan ya estandarte parad sakey a laki et say pakawalaan labat na sakey ya asawa.​—Genesis 2:24; 1 Timoteo 3:2.

Ontan met, walaray kustombre ed ponpon a denisinyon mamaarawi na mauges iran espiritu, odino base ed sakey a sisiaen ed imortal a kamarerwa, ya agnaawat na sakey a tuan Kristiano. Arum a totoo so mangiyaapay na insenso odino pikakasi parad inatey ta pian ablogen iray marelmeng ya espiritu. Arum so manlamay ed bangkay odino komadua ni ingen a ponpon tekep na gagalan tulongan so inatey a manparaan parad bilay ‘ed biek a mundo.’ Balet, ibabangat na Biblia a sano ompatey so too, ‘agto amta so bengatla,’ tan diad ontan et agmakagawa na maong odino makapasakit ed siopaman.​—Eclesiastes 9:5; Salmo 146:4.

Siempre, walaray dakel a kustombre a mitunosan ed Salitay Dios. Agaylan makarepresko sano makaabet itayo na saray kultura a say inkamaparawes so siansian ontatalona, a say kustombre so kakaukolanen ya anggan say sankaili ni ingen et naikdan na ampetang a pabano tan, sano kaukolan, sikatoy parawesen bilang sankaili! Sano naeksperiensiam so ontan a tratamento ed unonan pankanawnawa, agka ta napakiwas a mangalig met ed sayan alimbawa? No ontan ka, maseguron napaaligwas toy Kristianon personalidad mo.​—Hebreos 13:1, 2.

Siopa ed sikatayo so malabay a mansiansian manalagar? Diad arum a daldalin et mataltalag iyan nagagawa lapud say isabi ed dugan oras so ipapasen ya importanti. Ibabaga ed sikatayo na Biblia a si Jehova et Dios na uksoy. (1 Corinto 14:33) Lapud saya, sikatoy mangigagana na “agew tan oras” pian panganggaen so karelmengan, tan papaseguroan to itayo a sayan ebento et “agmanbayag.” (Mateo 24:36; Habacuc 2:3) Saray kulturan mangidadalangirang na makatunongan ya isabi ed dugan oras so ontulong ed sikatayon magmaliw a mauksoy tan makapangipanengneng na manepeg a respeto ed arum a totoo tan ed panaon da, a satan so seguradon mitunosan ed Makasulatan iran prinsipyo.​—1 Corinto 14:40; Filipos 2:4.

Komusta met so Nipaakar ed Agmet Makapuy Iran Kustombre?

Anggaman arum a kustombre so malinew a mitunosan ed Kristianon kabibilay, arum so andi. Balet komusta met so nipaakar ed saramay kustombre ya agnibagan manepeg odino agmanepeg? Dakel a kustombren agmet makapuy, odino agmakapasakit, tan say awawey tayo ed saratan so makapangipanengneng na espiritual ya inkabalansi tayo.

Alimbawa, walaray dakel a nengneng na panangibano​—pipasamano, iyuko, angob, odino anggan say ilakap. Ontan met, walaray baleg a panduruma na saray kustombre nipaakar ed walna ed lamisaan. Diad pigaran daldalin mamangan iray totoo ed saksakey a plato odino pananganan. Say itelab so aawaten​—labalabay ni ingen​—a balikas na apresasyon ed pigaran bansa, bangta diad arum a bansa et ag-itan labay tan ipapasen bilang makapuy a walna.

Imbes a desidien no dinan ed sarayan agmet makapuy a kustombre so personal a labay mo odino agmo labay, iyapasakey so dugan awawey diad pangawat ed saratan. Say agnaebas a konseho na Biblia so mangisisimbawa ya ‘anggapon balot komon so gawaen a lapud kasusumpa o panpasirayew, noag dia ed kaabebaan na kalakal balang sinansakey ibilang tayo so arum a magmaong nen say sikatayo.’ (Filipos 2:3) Mipadpara, si Eleanor Boykin, ed libro ton This Way, Please​—A Book of Manners, kuanto: “Say mapangasin puso so unonan kaukolan mo.”

Sayan mapaabeban paraan so mangamper ed sikatayo ed pangipaabeba ed saray kustombre na arum. Nalikna tayon napakiwas a mangiyuna la tan aralen no panon so pambibilay na arum a totoo, mibiang ed saray kustombre ra tan tawayan iray tagano ra imbes ya upapeten odino paninapan so amin a bengatlan ompatnag a duma. Diad pamasiansian lukas ed kanonotan tan pagmaliw a mabulos a manali ed balo iran paraan, nabalesan tayo na galang so manasankaili ed sikatayo odino ed dayun kakaabay tayo. Nagunggunaan itayo met legan a “papalaknaben” tayo so kapusoan tayo tan pakatebek tayo.​—2 Corinto 6:13, NW.

No Aamperen na Kustombre so Iyaligwas ed Espiritual

Anto no makaabet itayo na saray kustombre ya aliwan agmakasulatan, ingen ta ag-iratan makatulong ed iyaligwas ed espiritual? Diad pigaran daldalin, alimbawa, nayarin onkiling iray totoo a manpaleen. Sayan inkapasparasay ed bilay so mamawas na detdet, balet ta maseguron mamairap ed sikatayo ed ‘sigpot’ a panumpal ed ministeryo tayo.​—2 Timoteo 4:5.

Panon tayon napaseseg so arum a paliisay “pangipanabuas” ni? Tandaan a “say mapangasin puso so unonan kaukolan mo.” Diad pamapakiwas na aro et nipanengneng tayoy alimbawa insan sipapangasin ipaliwawa iray gungguna ed agla pangipanabuas ed kaukolan lan gawaen natan. (Eclesiastes 11:4) Ontan met, nepeg itayon manalwar ya ag-isasakripisyo so talek ed sakey tan sakey tan kompiyansa makasengeg labat ed dakel a nagawaan. No ag-inawat a tampol na arum iray suhestion tayo, kaukolan ya ag-itayo pakatawan ed sikara odino mangibesngaw na inkadismaya tayo ed sikara. Nepeg a nikonsideran mas importanti so aro nen say inka-epektibo.​—1 Pedro 4:8; 5:3.

Pangonsidera ed Lokal a Panlabayan

Kaukolan tayon seguroen ya antokaman ya isuheri tayo so makatunongan tan aliwan basta panggunaet ya ipilit so dilin panlabayan tayo. Alimbawa, saray estilo ed panagkawes, so manduruman tuloy. Diad dakel a rehyon et manepeg parad sakey a laki a mangipupulong ed maong a balita a mankorbata, balet diad pigaran ampetang a bansa, et momoriaen itan ya alablabas a pormal. Say pangonsidera ed lokal a panlabayan nipaakar ed manepeg a kawes parad sakey a propesyonal a midedeneng ed publiko so mabetbet a makatulong a pangaligan. Makana so ‘pandangka’ sano mideneng itayo ed sensitibon isyu nipaakar ed panagkawes.​—1 Timoteo 2:9, 10.

Anto no say sakey a kustombre et agmamaliket ed sikatayo? Nepeg kasin automatikon ipulisay? Aliwa met ya ontan. Say kustombren panbembenay lima na lalaki, ya asalambit ed inmuna, so sigpot ya aawaten ed satan a komunidad ed Aprika. Sanen naimano na misionaryo ya arum a lalakin manaakar et manbebembenay lima, agto la iderlaw.

Si apostol Pablo, legan na saray malaknab a misionaryon panagbaroy to, so binmisita ed saray kongregasyon a saray membro so nanlalapud nanduruman abenegan. Andi-duaruwa, mabetbet so gotgotan na kultura. Kanian, inmadapta si Pablo ed antokaman a kustombre a nagawaan to bangta mapekder a manutumbok ed saray prinsipyo na Biblia. “Nagmaliwak ya ami’ ganagana ed amin day totoo,” inkuanto, “ta pian dia ed ami’ gawa nilaban ko so saray arum.”​—1 Corinto 9:22, 23; Gawa 16:3.

Pigaran misiglaotan a tepet so nayarin ontulong ed sikatayon mandeside no panon itayon onkiwas ed pigaran kustombre. Diad pangawat tayo ed sakey a kustombre​—odino pangipulisay ed satan​—anton impresyon so iiter tayo ed saray makakaimaton? Kasin nasagyat ira ed mensahe na Panarian lapud nanenengneng dan panggugunaetan tayon awaten so kultura ra? Diad biek a dapag, no awaten tayo so lokal a kustombre, kasin say ‘ministeryo tayo so agnabalaw?’​—2 Corinto 6:3.

No pilalek tayoy magmaliw ya “ami’ ganagana ed amin day totoo,” kaukolan tayon umanen so pigaran nigalet a panmoria ed no antoy manepeg tan agmanepeg. Mabetbet say “duga” tan say “aliwa” a paraan ed panggaway bengatla so mandedependi labat ed no iner so panaayaman tayo. Kanian, diad sakey a bansa say panbembenay lima ed limog na lalaki et panangipanengneng na pikakaaro, bangta diad dakel a bansa et maseguron pakabalawan itan na mensahe na Panarian.

Balet, walaray arum a kustombre, ya aawaten ed nanduruman rehyon tan nayarin manepeg ni ingen parad Kristianos; balet nepeg itayon manalwar.

Alwaray Ilampas ed Ketegan!

Inkuan nen Jesu-Kristo ya anggaman agnisian ed mundo iray babangatan to, kaukolan a mansiansia iran ‘agtaga mundo.’ (Juan 17:15, 16) Balet, no maminsan et agmainomay a nibiig so manunan kabiangan na mundo nen Satanas tan no antoy kultura labat. Alimbawa, say musika tan sayaw, so mangiimpluensia ed ngalngalin amin a kultura, anggaman diad pigaran daldalin et ipapasen dan babaleg so kaimportantian to.

Nayarin magmainomay itayon mandesisyon​—base a nagkalalo ed abenegan tayo nen say maabig iran Makasulatan a rason. Si Alex, sakey ya agin Aleman, so akaawat na asainmin ed España. Diad datin panaayaman to, aliwan popular a maong so sayaw, balet diad España kabiangan itan na kultura. Sanen pilpilimero toy makanengneng na agin laki tan bii ya onsasayaw na magalaw a sayaw ed lugar da, sikatoy naguguloan. Kasin makapuy iyan sayaw odino ompan minumundo ni? Kasin niyaabeba toray estandarte to no awaten to iyan kustombre? Naamtaan nen Alex ya anggaman dumay musika tan sayaw, anggapoy rason ya ipasen a papaabebaen na agagi ton Español iray Kristianon estandarte. Say pakakaguloan to labat et lapud panduruma na kultura.

Balet, si Emilio, sakey ya agin panggagayagaan toy akaugalian lan sayaw ed España, so akaimanon walay kapeligroan. “Naimanok a dakel a klase na sayaw et mankaukolay panapitan na duaran agmankasekso,” so insalaysay to. “Bilang balolaki, amoriak a makaapekta iya ed liknaan na anggan sakey ed saray kasayaw. No maminsan, say sayaw so pangaanamotan pian ipanengneng so liknaan ed sakey a pakakaingganyoan mo. Onkanan proteksion so paneguro a maabig so musika ontan met ed panalwar a makapanapitan a maong ed pisikal. Anggaman kuan, nepeg kon aksobien a sano mansasayaw so grupo na kalangweran ya agagin lalaki tan bibii, magmairap a mantinien so teokratikon atmospera.”

Peteg, agtayo labay ya usaren so kultura tayo a panganamotan ed kigalet ed minumundon walna. Say kansion tan sayaw so walaan na pasen ed kulturay Israelita, tan sanen nibulos iray Israelita manlapud Ehipto diad Ambalangan Dayat, say selebrasyon da so tinekepay kansion tan sayaw. (Exodo 15:1, 20) Balet, say nengneng na musika tan sayaw da so midumaan ed paganon mundo ed kaliberliber da.

Makapaermen ya ibaga, leleg ya aalagaren si Moises ya onepas manlapud Palandey Sinai, agla akaanos iray Israelita, nanggawa ra na binalitokan a kilaw a baka, tan kayarin nanaakan tan naniinum “inmalagey a nanggagalaw.” (Exodo 32:1-6) Sanen nadngel di Moises tan Josue so tanol na pangakansion da, tampol iran naaburido. (Exodo 32:17, 18) Akalampas iray Israelita ed satan a “ketegan,” tan say klase na kansion tan sayaw da la et pakapatnagan na paganon mundo ed kaliberliber da.

Mipadpara natan, say musika tan sayaw so nayarin inkalapagan ya aawaten ed lugar tayo tan nayarin agmakakonsiensia ed arum. Balet no ipakuyep iray silew tan walaray mankiddiam a silew, odino ipatogtog so musikan dumay tono to, say datin aawaten so nayarin mangipatnag natan na espirituy mundo. “Kultura mi labat itan,” so nayarin ikatunongan na sakey. Mipadpara met so baraan nen Aaron sanen kinonsinti toy pagano iran klase na panliliket tan panagdayew, a sililingon deneskribe iratan bilang “sakey a piesta ed kinen Jehova.” Agmakatunongan iyan makapkapuy a baraan. Agayla, say kondukta ra so minoria ni ingen bilang “sakey ya eelekan na kakabusol da.”​—Exodo 32:5, 25.

Walay Pasen na Kultura

Saray nikadkaduman kustombre so nayarin diad unona et makapabigla ed sikatayo, balet aliwa met a makapuy iratan ya amin. Tekep na “nipasal a pakayari [tayon] manebek,” nadetermina tayo no dinan iran kustombre so mitunosan ed Kristiano iran prinsipyo tan no dinan iray agmitunosan. (Hebreos 5:14, NW) Sano ipatnag tayoy mapangasin puso a napno na aro’d kaparan too, onkiwas itayon matukoy sano nidunget ed agmet makapuy iran kustombre.

Legan tayon ipupulong so maong a balita na Panarian ed totoo diad lugar tayo odino ed biek-taew, say asimbang a panmoria ed saray nanduruman kultura so mamasarag ed sikatayo a magmaliw ya “ami’ ganagana ed amin day totoo.” Tan andi-duaruwan naimano tayo a leleg tayon aawaten so nanduruman kultura, ontulong itan ed pakawalaan tayo na makabaliksan, makapainteres, tan makapaliket a bilay.

[Litrato ed pahina 20]

Saray Kristianon panangibano so dugan naibalikas ed dakel a paraan

[Litrato ed pahina 23]

Say asimbang a panmoria ed nanduruman kultura so makapangitonton ed makabaliksan, makapainteres a bilay