Iyaabawag na Saray Pinalsa so Gloria na Dios!
“Saray tawen ipaliwawa ra so gloria na Dios; tan say sansinakoban iparungtal to so gawa na saray lima to.”—SALMO 19:1.
1, 2. (a) Akin ya agnayarian na totoo a direktan nengnengen so gloria na Dios? (b) Panon a nigloria na 24 a mamasiken so Dios?
“AGMO nayarian a nengnengen so lupak; ta say too agto ak naani nanengneng et manbilay.” (Exodo 33:20) Ontan so impamasakbay nen Jehova ed si Moises. Lapud makabos so laman na totoo, ag-ira manbilay no nengnengen da so gloria na Dios. Balet, diad panamegley na pasingawey et niparungtal ed si apostol Juan so makapakelkelaw a nenengnengen nipaakar ed si Jehova a walad maglorian trono To.—Apocalipsis 4:1-3.
2 Aliwan singa saray totoo, saray matoor ya espiritun pinalsa so makanengneng ed lupa nen Jehova. Kaiba ed saratan so “duamplo tan apat a mamasiken” diad mangatatawen a pasingawey ed si Juan, a mangirerepresenta ed 144,000. (Apocalipsis 4:4; 14:1-3) Panon so inkiwas da sanen anengneng da so gloria na Dios? Unong ed Apocalipsis 4:11 et oniay iyabawag da: “Sika so manepeg, Katawan mi tan Dios mi, a mangawat na gloria tan dayew tan pakayari: ta sika pinalsam so lapag a bengatla, tan lapu ed linawam wala ra tan sikara so apalsa.”
No Akin ya ‘Anggapo so Nibaraan’
3, 4. (a) Akin a say pananisia ed Dios et mitunosan ed siensia? (b) Diad arum a kipapasen, anto so rason ed pangipupulisay ed panisia ed Dios?
3 Kasin napapakiwas kan mangigloria ed Dios? Aliwan ontan so karaklan a totoo, arum ni ingen so mangibuburi ed kiwawala na Dios. Alimbawa, oniay insulat na sakey ya astronomo: “Kasin say Dios so sinmalet tan maabig a nandesinyo ed talba pian nagunggonaan itayo? . . . Makapaliket itan ya iilaloan. Makapaermen balet ta panisiaan kon panamalikdo itan ya ideya. . . . Aliwan magenap a nipaliwawa a say Dios so nandesinyo ed talba.”
4 Limitado so nasusukimat na siensia lapud nibase lambengat iratan ed aktual a naoobserbaan odino naaaral na totoo. Ta no andi et teorya odino palbeng lambengat iratan. Lapud say “Dios et Espiritu,” imposible so direktaan a pangusisa ed sikato panamegley na sientipiko iran paraan. (Juan 4:24) Inkamapaatagey sirin so pangipulisay ed pananisia ed Dios lapud ta satan so ipapasen ya aliwan sientipiko. Inkuan nen sientistan Vincent Wigglesworth na Cambridge University a say mismon sientipikon paraan et “sakey a relihyoson metodo.” Panon ya ontan? “Akadepende itan ed mapekder a panisia a mitunosan iray pakelaw na palsa ed ‘saray ganggan na palsa.’” Kanian sano walay mangipulisay ed panisia ed Dios, agta isasalat to labat so sakey a klase na pananisia ed arum a pananisia? Diad arum a kipapasen, say agpanisia ed Dios so ompatnag a ginagalan panangipulisay ed katuaan. Oniay insulat na salmista: “Say bagel, dia ed pangaya na lupa to, kuan to, Agto kaukolan. Dia ed saray amin a kanonotan to sikaray, Anggapo so Dios.”—Salmo 10:4.
5. Akin ya agnibaraan so agpanisia ed Dios?
5 Balet, say panisia ed Dios et aliwan pananisia ya andian na basiyan, lapud wala so dakerakel ya ebidensya ed kiwawala na Dios. (Hebreos 11:1) Inkuan na astronomo a si Allan Sandage: “Amoriak ya aliwan tudtua a say ontan ya inkauksoy [ed uniberso] so resulta na inkagotgot. Wala so manunan lapuan na inkauksoy. Misteryo ed siak so Dios, balet say [Dios] so mamaneknek ed milagro na kiwawala, no akin a niwala iray bengatla.” Inkuan nen apostol Pablo ed saray Kristiano diad Roma a “saray bengatla ya agnanengneng a kien [na Dios], say andi-anggaan a pakayari to tan inkadibino to nanengneng a manlapu ed inkapalsay mundo, natalosan ira unong ed saray bengatla ya agawa, pian anggapo so baraan da [saray agmanisia].” (Roma 1:20) Manlapu la’d “inkapalsay mundo”—nagkalautla nen apalsa iray intelihentin totoo, a makatebek ed kiwawala na Dios—mabitabitar lan walay Manamalsa a makapanyarin tuloy, say Dios a makanepegan na debosyon. Kanian anggapoy nibaraan na saramay agmamidbir ed gloria na Dios. Balet anto so ebidensian ipaparungtal na saray pinalsa?
Iyaabawag na Uniberso so Gloria na Dios
6, 7. (a) Panon ya iyaabawag na katawenan so gloria na Dios? (b) Parad anton gagala a say katawenan et amawala na “gulis”?
6 Oniay kuan na Salmo 19:1 bilang ebat: “Saray tawen ipaliwawa ra so gloria na Dios; tan say sansinakoban iparungtal to so gawa na saray lima to.” Atebek nen David a saray bitewen tan planeta ya onsisinag ed “sansinakoban,” odino liwang, so angiter na agnasuppiat a paneknek ed kiwawala na sakey a maglorian Dios. Intuloy to: “Say sakey ya agew mangibesngaw na salita ed sake’ya agew, tan say sakey a labi iparungtal to so kakabatan ed sakey a labi.” (Salmo 19:2) Inagew-agew tan nilabi-labi ya ipapatnag na katawenan so kakabatan tan pakapanyari na Dios a mamalsa. Singano ‘ibebesngaw’ na katawenan so panangidayew ed Dios.
7 Balet, nakaukolan so pakatebek pian natalosan itan a panamaneknek. “Anggapo so balikas nisay salita; agnarengel so boses da.” Ingen, mapuerpuersa itan a panamaneknek na katawenan anggano anggapoy narengel a boses. “Say gulis da kinmayat ed amin a dalin, tan saray salita ra angga ed kasampotan na mundo.” (Salmo 19:3, 4) Singano say katawenan et amawala na “gulis” pian naseguro a say anggapoy-boses a panamaneknek na saratan et makasabi ed amin a sukong na dalin.
8, 9. Anto so pigaran matalonggaring a katuaan nipaakar ed banwa?
8 Insan deneskribe nen David so sananey nin makapakelkelaw ed saray pinalsa nen Jehova: “Dia ed sikara [nanengneng a katawenan] angiyan na sake’ya abung-abung ya onkana ed banwa. Salanti singa sakey a nobyo ya ompaway ed silir to tan manggayaga a singa sakey a mabiskeg a too a milumba. Say akaren to manlapu ed sampot na tawen, tan say telekan to dia ed saray liberliber na tawen; et anggapo a balot so nisanib ed petang to.”—Salmo 19:4-6.
9 No ikompara ed arum a bibitewen, kabkaabigan labat so kabaleg na banwa. Ingen, satan so nikadkaduman bitewen, a melmelanting iray planeta ya onliliber ed satan. Inkuan na sakey a reperensya a manbelat itan na “2 bilyon na binilbilyon a tonilada”—99.9 a porsiento na belat na interon solar system tayo! Say epekto na grabidad na satan so mangiyaabuloy ed dalin ya ontelek ed distansian 150 milyon a kilometro ya ag-onkasipa nisay onsingger ed banwa. Melmelanting lambengat a kabiangan na enerhiya na banwa so onsasabi ed planeta tayo, balet magenap la itan pian nasustuni so bilay.
10. (a) Panon so iloloob tan ipapaway na banwa diad “abung-abung” to? (b) Panon itan ya ombabatik a singa “mabiskeg a too”?
10 Tinukoy na salmista so banwa diad piguratibon salita, ya inlitrato to itan a singa “mabiskeg a too” ya ombabatik manlapud sakey a pasen ya onla ed sananey a pasen diad agew insan manpainawa itan no labi diad “abung-abung” to. Sano onselek itan a maliwliwawan bitewen, no bantagen itan diad dalin, ompatnag a singa itan onloloob ed “abung-abung,” a singano manpainawa itan. Diad kaimbuasan et biglan ompelnak itan, a maliwliwawan onsinag a “singa sakey a nobyo ya ompaway ed silir.” Bilang managpastol, naeksperiensya nen David iray ambetebetel a labi. (Genesis 31:40) Nanonotan to no panon a say sinag na banwa so maples ya amapetang ed sikato tan ed kaliberliber to. Malinew, ag-itan ontutundan “manbaroy” manlapud bukig anggad sagur balet singa itan “mabiskeg a too,” ya akaparaan a manbaroy lamet.
Makapakelkelaw Iran Bitewen tan Galaksi
11, 12. (a) Anto so makatantanda nipaakar ed impangikompara na Biblia ed bibitewen diad saray buer? (b) Panon kaawang so uniberso?
11 Lapud anggapo so teleskopyo, pigan libo labat a bitewen so nanengneng nen David. Balet, unong ed agano nin impanaral, say bilang na bibitewen ed uniberso a nanengneng ed panamegley na saray modernon teleskopyo et 70 sextillion—70,000,000,000,000,000,000,000! Impabitar nen Jehova so dakerakel a bilang na saratan sanen inkompara to so bilang na bibitewen ed “saray buer a wala ed gilig na dayat.”—Genesis 22:17.
12 Diad abayag lan panaon et naimatonan na saray astronomo so adeskribe bilang say “melag a maliwliwawa iran rehyon a walaan na kurabdab, agmalinew ya itsura.” Impasen na saray sientista a sarayan “spiral nebulae” so walad loob na galaksi tayo a Milky Way. Nen 1924, adiskobre a say sankaasinggeran a nebula, say Andromeda, et sakey a galaksi a mismo—manga duaran milyon a light years ed kaarawi! Kakalkulaen natan na saray sientista a walay binilyon a galaksi, a kada sakey ed satan et walaan na nilibo—no maminsan et binilyon—a bibitewen. Ingen, si Jehova et “bilangen to so saray bitewen; tawagen to ra ya amin ed kangaranan da.”—Salmo 147:4.
13. (a) Anto so makatantanda nipaakar ed konstelasyon? (b) Panon a mabitabitar ya ag-amta na saray sientista ‘iray uksoy na saray tawen’?
13 Oniay intepet nen Jehova ed si Job: “Nataker mo ta a malet iray bedber na konstelasyon na Kima, odino naukbar mo ta iray singer na konstelasyon na Kesil?” (Job 38:31, NW) Say konstelasyon et grupo na bibitewen a mangipapatnag na sakey a nikabiig a porma. Anggaman nayarin ararawi so distansia na saratan a bitewen ed balang sakey, agmanguuman so posisyon da no tangayen manlapud dalin. Lapud eksakton tuloy iray posisyon da, saray bitewen so “makatulong a giya ed panagbaroy, ed pangikabisado na saray astronaut ed patikyaben dan luganan, tan ed pakabidbiran ed bitewen.” (The Encyclopedia Americana) Ingen, anggapo so sigpot a makatalos ed ‘saray berber’ a mamebemben ed saratan a grupo na bibitewen. On, agnin siansia naebatan na saray sientista so intepet na Job 38:33: “Amtam ta so saray uksoy na saray tawen?”
14. Diad anton dalan a misteryo ni so kikakayat na liwawa?
14 Agnaebatan na saray sientista so sananey nin intepet nen Job: “Iner a dalan so panlapuan [“kakayatan,” NW] na liwawa?” (Job 38:24) Satan a tepet nipaakar ed liwawa so tinawag na sakey a managsulat bilang “araldalem a tepet diad modernon siensia.” Diad pidumaan, anisiaan na pigaran Griegon pilosopo a say liwawa et ompapaway ed mata na too. Diad mas modernon panaon, inisip na saray sientista a say liwawa et walaan na angkekelanting a partikula (particles). Satan so impasen na arum ya onkukurang a singa daluyon. Natan, panisiaan na saray sientista a say liwawa et namparan onkukurang a singa daluyon tan singa partikula. Balet, agni sigpot a natalosan so inkatibukel na liwawa tan no panon so kikakayat na satan.
15. Singa si David, panon so nepeg a panlikna tayo sano momorekdeken tayo so nipaakar ed katawenan?
15 No morekdeken irayan amin, nalikna met na sakey so alikna nen salmistan David, ya oniay inkuan to: “No umamengen ko so saray tawen mo, kimey na saray gamegamet mo, say bulan tan saray bitewen, ya ingganam; anto ta so too a manonot ka ed sikato? Tan say anak na too, a sikato so dalawen mo?”—Salmo 8:3, 4.
Say Dalin tan Saray Pinalsa Ditan so Mangiglogloria ed si Jehova
16, 17. Panon a saray pinalsa ed “liplipnok” so mangidadayew ed si Jehova?
16 Indatak na Salmo 148 so arum niran paraan a pangiyaabawag na saray pinalsa ed gloria na Dios. Oniay nabasa ed Sal 148 bersikulo 7: “Idayew yo si Jehova manlapu dia ed dalin, sikayo a tungol na dayat, amin yo a liplipnok.” On, saray “liplipnok” et napno na makapakelaw iran bengatla a mangipapabitar ed kakabatan tan pakapanyari na Dios. Say blue whale so walaan na promedyon kabelat a 120 tonilada—a singa kabelat na 30 ya elepanti! Say puso to labat et manbelat la na masulok a 450 kilo tan makapangibomba itan na manga 6,400 a kilo na dala diad interon laman to! Agta sarayan angkakabaleg ya ayayep ed dayat et matantan tan bunbuntog diad danum? Andin balot. Saratan so mapmaples a “manbabaroy ed kadayatan,” so inkuan na European Cetacean Bycatch Campaign. Nipabitar ed obserbasyon panamegley na satellite a “say sakey a balyina et nambaroy la na masulok a 16,000 a kilometro ed loob na 10 bulan.”
17 Say bottle-nosed dolphin so kaslakan ya onlelegep na 45 metros ed kaaralem, balet say sankaaraleman a nirekord ya inlegep na dolphin et 547 metros! Panon a nasarag na sayan ayep so ontan a kalelegep? Ontantan so patok na puso to diad ilegep to, tan say dala to et nipaarap ed puso, bala, tan utek to. Ontan met, saray masel na satan so walaan na kemikal a mangisimpen na oksihino. Saray elephant seal tan sperm whale so makalegep na mas aralem ni ingen. “Imbes a resistian da so presyur,” so kuan na magasin a Discover, “aabuloyan da itan a sigpot a mamakepes ed bala ra.” Diad saray masel da so kaslakan a pangisimpenan da na oksihino a nakaukolan da. Malinew, sarayan pinalsa so mabilay a paneknek na kakabatan na makapanyarin-amin a Dios!
18. Panon a napatnagan so kakabatan nen Jehova diad danum na dayat?
18 Anggan say danum ed dayat so mangipapatnag na kakabatan nen Jehova. Oniay inkuan na Scientific American: “Kada sankatedter a danum ed 100 metros a tapew na dayat so walaan na nilibon manletletaw tan mikroskopikon tantanaman a tatawagen a phytoplankton.” Lilinisan na sayan “agnanengneng a katakelan” so dagem tayo diad pangeekal da na binilyon a tonilada na carbon dioxide. Papawalaen na phytoplankton so masulok a kapaldua ed oksihino a susungapen tayo.
19. Panon a susumpalen na apoy tan niebe so linawa nen Jehova?
19 Ibabaga na Salmo 148:8: “Say apoy, tan uran a kristal; say niebe, tan alopaop; say aloboob a dagem, susumpalen da so salita to.” On, uusaren met nen Jehova iray agmabilay a puersa na palsa pian sumpalen so linawa to. Ikonsidera pa so apoy. Diad apalabas iran dekada et impasen a makaperdi lambengat iray pool ed katakelan. Panisiaan la natan na saray managsukimat a say apoy et walaan na importantin betang ed kaliberliber, mangeekal ed matakken la odino ompapatey la ran kakiewan, mamapatubo na dakel iran bukel, mangiproproseso lamet ed saray nutrina, tan diad tua et nababawasan so peligro ya onkamayat so mandayabdab a pool ed katakelan. Importante met so niebe, a manasalog tan mangaabono ed dalin, mamapano ed saray ilog, tan manproprotekta ed saray tanaman tan ayayep ta pian ag-onkigtel.
20. Panon a nagugunggonaan so katooan ed saray kapalandeyan tan kakiewan?
20 “Saray palpalandey, tan amin a pukpukdol; saray managbunga a kakiewan tan amin a sedros,” so insalaysay na Salmo 148:9. Saray ataragey a kapalandeyan et sakey a paneknek ed mabiskeg a pakapanyari nen Jehova. (Salmo 65:6) Balet, mausa-usar met iratan. Oniay inkuan na sakey a report manlapud Institute of Geography diad Bern, Switzerland: “Amin ya angkabaleg ya ilog ed mundo so manlalapu ed kapalandeyan. Masulok a kapaldua ed sankatooan so mandedependi ed tariwan danum a natitipon ed kapalandeyan . . . Sarayan ‘tangke na danum’ so importantin tuloy ed pankaabigan na sankatooan.” Anggan say ordinaryon kiew so mangiglogloria ed Amalsa ed satan. Nikuan ed report na say United Nations Environment Programme a saray kakiewan “et importante ed pankaabigan na totoo ed amin a bansa . . . Dakel a klase na kiew so importantin tuloy ed ekonomya lapud panlalapuan iratan na saray produkto a singa say tabla, prutas, bukebukel, resina, tan yaket. Diad sankamundoan et 2 bilyon a totoo so mandedependi ed kiew pian usaren ed panagluto tan pantungo.”
21. Ipaliwawa no panon a say bulong et ebidensya na impandesinyo.
21 Say ebidensya nipaakar ed sakey a makabat ya amalsa so nanengneng ed mismon inkadesinyo na kiew. Konsideraen pa so bulong na satan. Say bulong so abalkot na bengatlan singa-wax pian ag-itan namagaan. Diad dalem na satan et wadtan so dakerakel a selula a walaan na saray chloroplast. Saraya so walaan na chlorophyll, a manesepsep ed enerhiya na liwawa. Diad panamegley na proseso a tatawagen a photosynthesis, saray bulong so magmaliw a “pabrika na tagano.” Say danum so sesepsepen na saray lamot na kiew tan niyuutob iratan ed bulobulong panamegley na komplikadon “sistema ya aagusan na danum.” Walay nilibon angkekelag a “balbula” (a tatawagen ya stomata) ed pigar na bulong ya onlukas tan onkaput pian manepsep ed carbon dioxide. Say liwawa so mangisusuplay na enerhiya pian mantekep so danum tan carbon dioxide tan mamawala na carbohydrates. Insan mantagano so tanaman ed pinawala ton kanen to. Ingen, sayan “pabrika” so marendeen tan alay santing. Imbes a mandutak ed kaliberliber, satan so mamapawala na oksihino bilang segundaryon produkto to!
22, 23. (a) Antoran makatantandan abilidad so walad pigaran manok tan ayayep? (b) Antoran kaaruman a tepet so nakaukolan a singbaten tayo?
22 “Saray ayayep ya atap, tan saray ayayep ya amo; saray bengatla a kurongkurong tan say mantektekkiab a manok,” so inkuan na Salmo 148:10. Ipapatnag na dakel ya ayayep ed dalin tan mantikyab iran pinalsa so makapakelkelaw iran abilidad da. Say Laysan albatross so makatekkiab na ararawin distansia (diad sakey a kaso et 40,000 a kilometro diad loob labat na 90 ya agew). Say blackpoll warbler so manbiahe manlapud Amianen anggad Abalaten ya Amerika, ya ontetekiab na masulok a 80 oras ya anggapoy tunda. Say kamelyo so mansisimpen na danum, aliwan diad pangkel to ed beneg unong ya iisipen na karaklan, balet ta diad eges to, pian mapaot a manbaroy ya agnapegaan. Agpankelawan sirin a saray enhinyero so maalwar a maniimano ed ayayep sano mandedesinyo ira na makina tan balo iran materyales. “No labay yoy manggawa na bengatla ya epektibo . . . tan agmakaperdi ed kaliberliber,” so inkuan na managsulat a si Gail Cleere, “maseguron makaromog kayo na maabig a pangaligan ed saray pinalsa.”
23 On, saray pinalsa so peteg a mangiyaabawag ed gloria na Dios! Manlapud mabitewen a katawenan anggad saray tanaman tan ayayep, kada sakey so walaan na dilin paraan a mangidayew ed Amalsa ed saratan. Balet komusta itayo met bilang totoo? Panon itayon makapibiang ed saray pinalsa diad pankanta na panangidayew ed Dios?
Kasin Nanonotan Yo?
• Akin ya anggapo so nibaraan na saramay mangibuburi ed kiwawala na Dios?
• Panon ya iglogloria na saray bibitewen tan planeta so Dios?
• Panon ya ipapabitar na saray ayayep ed dayat tan dalin so ebidensya nipaakar ed maaron Manamalsa?
• Panon a susumpalen na saray andiay-bilay a puersa na palsa so linawa nen Jehova?
[Litrato ed pahina 10]
Kinalkula na saray sientista a say bilang na nanengneng a bibitewen et 70 sextillion!
[Credit Line]
Frank Zullo
[Litrato ed pahina 12]
Say bottle-nosed dolphin
[Litrato ed pahina 13]
Niebe
[Credit Line]
snowcrystals.net
[Litrato ed pahina 13]
Sibong a Laysan albatross