Say Atagey a Saserdote ya Angondena ed si Jesus

NEN Nobyembre 1990, walay makapasagyat ya adiskobre na saray lalakin mantratrabaho diad sakey a parki tan diad karsada a manga sakey kilometro kaarawi ed abalaten na Daan a Syudad na Jerusalem. Agginagalan nikusbo na traktora so toktok na sakey a kadaanan ya ungib a panagponponan. Say kaliberliber na satan so inusar bilang maawang a sementeryo manlapu nen inmunan siglo K.K.P. ya angga ed inmunan siglo K.P. Makapasagyat a tuloy imay adiskobre na saray arkeologo diad dalem na panagponponan.

Diad dalem na ungib et wala so 12 ya osuaryo, odino saray kahon a pangikakargaan na saray pukel na inaatey, sano abulok la iray laman na saratan kayarin niponpon ed saray pantyon ed loob na manga sakey taon. Say sankaabigan ed saray adiskobre et say osuaryon akurtian na marakdakep, a diad diking na satan et niukit so ngaran a Yehosef bar Caiapha (Jose ya anak a laki nen Caifas).

Ipapatnag na ebidensya a nayarin saya imay pantyon na atagey a saserdote ya angidaulo ed sankaimportantian ya impan-usay ed kapiganman​—say impan-usay ed si Jesu-Kristo. Impabidbir na Judion historyador a si Josephus iyan atagey a saserdote a “si Jose, ya inngaran met na Caifas.” Diad Kasulatan et sikatoy tinawag labat a Caifas. Akin a nepeg itayon interesado ed sikato? Anto so amakiwas ed sikato a mangondena ed si Jesus?

Say Pamilya tan Nanlapuan To

Si Caifas so angasawa ed marikit nen Anas, say sananey nin atagey a saserdote. (Juan 18:13) Nayarin inyarunsa so panasawa ra pigay taon ni sakbay na pankasal da, lapud labay a naseguro na parehon pamilya a maong so pimumuyongan da. Kanian kinaukolan so maalwar a pangusisa ed saray kapolian da pian naseguro a peteg a nanlapu ira ed pamilya na saray saserdote. Mapatnag a mayaman tan prominente so parehon pamilya, a nayarin say panlalapuan na kayamanan da et say maawang iran dalin da diad Jerusalem. Andi-duaruwan labay a naseguro nen Anas a say lakin namanugang to et magmaliw a napanpiyaan a kaalyado ed politika. Ompatnag a si Anas tan Caifas et membro na maimpluensyan sekta na saray Saduceo.​—Gawa 5:17.

Bilang membro na dederlengen a pamilya na saray saserdote, nayarin nibangat si Caifas ed Hebreon Kasulatan tan ed interpretasyon na saratan. Nayarin sikatoy ginmapon nanlingkor ed templo sanen 20 años to, balet ag-amta so edad to sanen nagmaliw ya atagey a saserdote.

Saray Atagey a Saserdote tan Saray Manunaan a Saserdote

Say atagey ya inkasaserdote et datin tatawiren tan legay-bilay a posisyon. Balet nen komaduan siglo K.K.P. et sinamsam na saray Hasmonaean so atagey ya inkasaserdote.a Si Herodes a Baleg so anuro tan angekal ed saray atagey a saserdote, a mangipatnag a sikaton talaga so walaan na autoridad ed satan a pananuro. Ontan met so ginawa na saray Romanon gobernador.

Sarayan pananguman so angitonton ed inkaporma na sakey a grupo a tinukoy na Kasulatan bilang “manunaan a saserdote.” (Mateo 26:3, 4) Nilikud ed si Caifas, kabiangan ed sayan grupo iray datin atagey a saserdote a singa si Anas, ya inekal ed posisyon to balet ta siansia nin tatawagen ya ontan. Kabiangan met ed satan a grupo iray maapit a kapamilyaan na saray kaplesan tan datin atagey a saserdote.

Say kaslakan a pananguley ed Judea so impudir na saray Romano ed saray Judion aristokrata, a kabiangan iray manunaan a saserdote. Akatulong itan ed Roma pian nakontrol da so Judea tan pian makapankolekta ira na saray buis ya anggan agla ra mangibaki ditan na dakel a sundalo. Inilaloan na Roma a saray Judion manuley so mamasiansia ed pankakasakey tan manprotekta ed saray pankaabigan na Roma. Agtanto papablien na saray Romanon gobernador iray Judion lider, ya agnaliliketan ed pananguley na Romano. Balet ta parehon pankaabigan da no sikaray mantulongan parad kiwala na sakey a maligen a gobierno.

Legan na panaon nen Caifas, say atagey a saserdote so mapolitikan lider na Judio. Si Anas so tinuro nen Quirinius, a Romanon gobernador na Sirya, parad sayan posisyon nen 6 odino 7 K.P. Ipapabitar na rabinikon tradisyon a kaslakan la ed saray prominentin pamilya na aristokratan Judio so inkaagum, nepotismo (panangiter na posisyon ed kanayon), panaglames, tan karawalan. Papanisiaan na sakey a managsulat a bilang atagey a saserdote, si Anas so aneguro a say manugang to et “tampol ya onatagey ed posisyon to diad templo; ta no lalon atagey so posisyon nen Caifas, sikatoy lalon makatulong ed si Anas.”

Nen 15 K.P., si Valerius Gratus, a gobernador na Judea, so angekal ed si Anas manlapud posisyon to. Talora ni so nantutumbokan ya amemben ed atagey ya inkasaserdote, laktip la so sakey ed saray ilalak nen Anas. Nagmaliw ya atagey a saserdote si Caifas nen 18 K.P. Si Poncio Pilato, ya aturon gobernador na Judea nen 26 K.P., so amasiansia ed si Caifas ed posisyon to legan na samploy taon ya impanuley nen Pilato bilang gobernador. Si Caifas so mamebemben ed satan a posisyon kaleganan na ministeryo nen Jesus tan diad kagapo na panagpulong na saray babangatan to. Balet ta sumpa si Caifas ed mensahe na saray Kristiano.

Natatakot ed si Jesus tan Natatakot ed Roma

Impasen nen Caifas a si Jesus et mapeligron manangisagyat na gulo. Sinuppiat nen Jesus so interpretasyon na saray manuley a saserdote nipaakar ed saray ley na Sabaton tan inablog toray managtagilako tan managsalat na kuarta ed templo, ya inkuan ton ginawa ra itan ya “ungib na saray matakew.” (Lucas 19:45, 46) Panisiaan na pigaran iskolar a saraman a lakoan ed templo et kayarian na sankaabungan nen Anas​—a nayarin sakey nin rason no akin a ginetma nen Caifas a patundaen si Jesus. Sanen imbaki na manunaan iran saserdote iray sundalo a mangerel ed si Jesus, saratan so nikelawan a maong ed panagsalita to kanian paoypaoy iran pinmawil.​—Juan 2:13-17; 5:1-16; 7:14-49.

Imanoen pa so agawa sanen nadngel na saray manuley a saserdote a pinaoli nen Jesus si Lazaro. Oniay insalaysay na Ebanghelyo nen Juan: “Saray manuna a saserdotes . . . tan saray Fariseos tinipon da so sakey a singbatan, et inkuanda, Anto so gawaen tayo, ta sayan too manggawa na amayamay a tanda? No sikato so paulyan tayo labat ya ontan, amin day totoo manisia naani ed sikato, et saray taga Roma onsabi ra et ekalen da so pasen tayo tan say nasyon tayo.” (Juan 11:47, 48) Impasen na Sanhedrin a sesga si Jesus ed autoridad na relihyoso iran lider tan ed pankakasakey na totoo, a saratan so inmatalek ed sikara nen Pilato. Antokaman ya aktibidad a susuportaan na karaklan a nayarin ipasen na saray Romano bilang sumpa ed gobierno et pansengegan na pibali ra ed saray Judion pakurang​—a satan so papaliisan na Sanhedrin a nagawa antokaman so isakripisyo ra.

Anggaman agniburi nen Caifas a nanggawa si Jesus na saray milagro, sikatoy ag-anisia ed si Jesus tan pinilalek ton pansiansiaen so posisyon tan autoridad to. Panon ton naaksobi so impamaoli ed si Lazaro? Bilang Saduceo, si Caifas so agmanisia ed kioli’d bilay!​—Gawa 23:8.

Niwalwal so inkarelmeng nen Caifas sanen oniay inkuan to ed saray kapara ton manuley: “Agyo met nanonotan a makana ed sikayo a sakey a too so ompatey nipaakar ed saray katooan, tan pian say sankanasyonan agnatawtaw.” Oniay intuloy na salaysay: “Bang saya agto imbaga a nanlapu ed inkasikato; ingen bangta sikato so katageyan a saserdote ed saman a taon, impropeta to a si Jesus nakaukolan ya ompatey nipaakar ed nasyon, tan agnipaakar ed nasyon lambengat, noag pian natipon to met ed saksakey so saray anak na Dios a nikaykayat. Kanian nanlapu ed saman ya agew nansisingbat ira pian ‘yan da si Jesus ed ipapatey.”​—Juan 11:49-53.

Ag-amta nen Caifas so sigpot a kabaliksan na saray imbaga to. Lapu ed posisyon to bilang atagey a saserdote, sikatoy nampropesiya.b Say ipatey nen Jesus et magmaliw a makagunggona​—balet aliwan parad saray Judio lambengat. Diad panamegley na dondon bagat to, amin a katooan so nibulos ed panangaripen na kasalanan tan ipapatey.

Say Impannononong Pian Mamatey

Saray manunaan a Judion saserdote tan saray mamasiken so nantitipon diad abung nen Caifas pian singbaten da no panon so pangerel tan pamatey ed si Jesus. Nayarin si Caifas so tinmulong a nandesidi no pigaray ibayar ed si Judas Iscariote diad pangitapat to ed si Jesus. (Mateo 26:3, 4, 14, 15) Balet, agkontento si Caifas ed pamatey na saksakey a too pian nasumpal iray mauges a getma to. ‘Saray manunaan a saserdote so nansisingbat pian napapatey da met si Lazaro, ta nisengeg ed sikato et amayamay iray Judio ya anisia ed si Jesus.’​—Juan 12:10, 11.

Si Malco, ya aripen nen Caifas, so kabiangan ed pangkat ya imbakin mangerel ed si Jesus. Si Jesus so inyarap nin unona ed si Anas pian tepetan to insan diad si Caifas, ya akitongtong la ed saray Judion mamasiken parad ilegal a pan-usay ed labi.​—Mateo 26:57; Juan 18:10, 13, 19-24.

Agtinmunda si Caifas anggaman nansusumlangan so testimonya na saray palson testigo sumpad si Jesus. Amta la na sayan atagey a saserdote iray opinyon na saray kanonong to nipaakar ed siopaman a mangiyabawag ed inkasikato bilang Mesias. Kanian labay ton naamtaan no kasin ontan so iyaabawag nen Jesus. Nansalita si Jesus a kuan ton saray mangaakusa ed sikato so makanengneng ed sikato a “manyudyurong ed nikawanan a lima na pakayari, tan onla dia ed tapew na saray lurem na tawen.” Bilang mansantosantoan, “say atagey a saserdote pinila’to so saray kawes to, a kuan to, Sikatoy nansalita na ayew; anto ni pankaukolan tayo ed saray tasi?” Diad ontan et inmabobon so Sanhedrin a manepeg a pateyen si Jesus.​—Mateo 26:64-66.

Saray panamatey et kaukolan ya abobonan na saray Romano. Bilang manamegley na saray Romano tan saray Judio, maseguron si Caifas so angisegep na kaso ed si Pilato. Sanen kinaliktan nen Pilato ya ibulos lay Jesus, nayarin kaiba si Caifas ed saramay manunan saserdote ya angikelyaw na: “Ipasak mo ed krus! Ipasak mo ed krus!” (Juan 19:4-6) Maseguro a sinagyat nen Caifas iray totoo a mangikelyaw ed pangibulos ed samay sakey a kriminal imbes a si Jesus tan sikatoy sakey ed saramay manunan saserdote a mansimpisimpitan ya angiyabawag: “Anggapo so ari mi noag si Cesar.”​—Juan 19:15; Marcos 15:7-11.

Impulisay nen Caifas so ebidensya ed inkioli nen Jesus. Sinumpa to si Pedro tan Juan insan si Esteban. Inautorisaan met nen Caifas si Saulo a mangerel ed siopaman a Kristiano a naromog to diad Damasco. (Mateo 28:11-13; Gawa 4:1-17; 6:8–​​7:60; 9:1, 2) Balet nen manga 36 K.P., si Vitellius, a Romanon gobernador na Sirya, so angekal ed si Caifas manlapud posisyon to.

Aliwan paborabli so impangisalaysay na saray Judion sulsulat nipaakar ed pamilya nen Caifas. Alimbawa, oniay maermen a nisulat ed Babylonian Talmud: “Abagey ak la lapu ed abung nen Hanin [Anas], abagey ak la lapu ed saray nguronguro ra,” odino “saray talabutob [da].” Sayan kaermenan so panisiaan a manutukoy ed “maamot a pantitipon na saray saserdote parad mauges iran plano ra.”

Say Leksion Nipaakar ed si Caifas

Impabidbir na sakey ya iskolar iray atagey a saserdote bilang lalaki ya “anawet, masilib tan maabilidad​—tan nagkalautla et mapaatagey.” Lapud inkamapaatagey nen Caifas, agto inawat so Mesias. Kanian ag-itayo nadismaya sano ipupulisay na totoo natan so mensahe na Biblia. Walaray samet labat so interes da ed Makasulatan a katuaan kanian agda nitalirak so papablien dan sisisiaen. Nayarin moriaen na arum a say pagmaliw a mapaabeban managpulong na maong a balita et mangiyabeba ed kagalangan da. Tan saray estandarte na Kristiano so ipupulisay na saramay agmatua tan maagum.

Bilang atagey a saserdote, atulongan komon nen Caifas iray kapara ton Judio a mangawat ed Mesias, balet sikatoy angondena ed si Jesus lapud pirawat ton nawalaan na pakayari. Maseguron nantultuloy itan ya isusumpa anggad niponpon la si Caifas. Say rekord nipaakar ed kondukta to so mamaneknek ya aliwan saray pukel labat so natilak tayo sano ompatey tayo. Diad panamegley na saray kiwas tayo, makapangitilak itayo na magnayon a reputasyon ed imaton na Dios, balanglan mauges odino maong.

[Saray paimano ed leksab]

[Litrato ed pahina 10]

Jose ya anak a laki nen Caifas

[Litrato ed pahina 10]

Say osuaryo ya agano nin adiskobre

[Picture Credit Lines ed pahina 10]

Osuaryo, inskripsion, tan say ungib ed nibeneg: Diad panangiyabuloy na Israel Antiquities Authority