Nawewetwet ed Saray Manguuman-uman ya Estandarte ed Moral
UNONG ed sakey a popular ya is-istorya, walay sakey a lakin manaakar-akar ya anta kagkaagwan et awit-awit toy lamparaan tan pursigidon manaanap na sakey a toon maptek ed moral ingen ta anggapoy aromog to. Say ngaran to et Diogenes, sakey a pilosopon nanayam ed Atenas nen komapat a siglo B.C.E.
Agnaseguro no kasin susto iyan is-istorya. Balet no bilang ta mabilay ni natan si Diogenes, seguradon sikatoy lalon nairapan a makalmo na saray indibidual a maptek ed moral. Ompatnag a dakel so agmangawat ed ideyan nepeg ya awaten na totoo so dinanman a niletneg lan totontonen nipaakar ed duga tan aliwa. Mabetbet ya ipapaimano ed sikatayo na media so iyaabeba lan maong na moral—diad pribadon bilay, diad gobierno, diad saray walaan na propesyon, diad isport, diad pasen na negosyo, tan arum nira. Agla natan ingalngalep so maslak ed saray estandarte ed moral a papablien diad apalabas iran henerasyon. Susurien lamet iramay niletneg lan estandarte ingen ta mabetbet ya ag-iratan aawaten. Walaray estandarte a pandinayewan, balet ta angangga labat ed salita tan aglanlamang iyaaplika.
“Naandi la imay panaon a parepareho iray tutumboken ya estandarte ed moral,” so inkuan nen Alan Wolfe, sakey a sosyologo na relihyon. Tan inkuan to ni: “Agnin balot agawa nensaman a saray totoo so agmakapanmatalek ed saray tradisyon tan institusyon bilang giya ra ed no antoy duga tan aliwa.” Nipaakar ed apalabas a 100 a taon, kinomentoan na magasin a Los Angeles Times so obserbasyon na pilosopon si Jonathan Glover a say ikakapuy na impluensyay relihyon tan inkalapagan iran ganggan ed moral so manunan sengegan na ikakasmak na karawalan ed sankamundoan.
Anggaman nawewetwet so arum a totoo ed saray aawaten na karaklan ya estandarte ed moral, agni ran siansia ontutundan manaanap na sakey a totontonen nipaakar ed duga tan aliwa. Diad agano ni ran taon, inkuan nen Federico Mayor, datin direktor-heneral na UNESCO, a “say mundo et lalon mapagpaga natan ed saray estandarte nipaakar ed duga tan aliwa.” Ingen ag-itan mankabaliksan a lapud agnatutumbok na katooan iray maabig ya estandarte ed moral et anggapo la iray maong ya estandarte a nayarian tan nepeg a tumboken.
Balet, makapanpapakna kasi so amin a totoo no dinan iran estandarte so nepeg dan tumboken? Seguradon andi. Tan no anggapo iray apampaknaan ya estandarte nipaakar ed duga tan aliwa, panon a naamtaan na sakey no dinan so nepeg ton tumboken? Kasmak la natan so panmoria ya akadepende ed balang indibidual no dinan iray awaten dan estandarte ed moral. Ingen ta agbalot inyatagey na onian awawey so moralidad na katooan.
Kombinsidon maong so Britanon historyador a si Paul Johnson a say ontan a pilosopiya et “mamapakapuy . . . ed mabisbiskeg lan liknaan a responsabilidad tan obligasyon na sakey a tumboken iray niletneg la tan petepeteg a totontonen ed moral” ya ompatnag a tinmalona sakbay a ginmapo so koma-20 a siglo.
No ontan, posible kasin naromog so “petepeteg a totontonen ed moral” odino posible kasi so pakapambilay unong ed “inkalapagan iran ganggan ed moral”? Talaga kasin wala so sankatageyan ya autoridad a makapangitarya na agbalot manguman iran estandarte ed moral a makapangigiya ed bilay tayo tan makapangiter ed sikatayo na ilalo diad arapen? Sarayan tepet so ebatan na onsublay ya artikulo.