Istoryay Bilay

Diad Tulong nen Jehova, Asungdoan Mi Iray Gobiernon Diktador

Unong ed salaysay nen Henryk Dornik

INYANAK ak nen 1926 tan saray ateng ko et debotadon Katoliko. Dia kami nanayam ed Ruda Slaska, sakey a baley a panagminasan ya asingger ed Katowice, diad mamaabalaten a Polandya. Sikami ra di kuyak a si Bernard, tan say duaran yugtan ko a di Róża tan Edyta, so binangatan na saray atateng mi a manpikasi, mimisa, tan mankompisal.

Akasabi ed Abung so Katuaan ed Biblia

Sakey ya agew nen Enero 1937, sanen samploy taon ko, malikeliket si Tatay a sinmempet ed abung. Walay awit ton baleg tan makapal a libro a nala to ed saray Tasi nen Jehova. Say kuanto: “Anako, nengneng yo, aya so Masanton Sulat!” Diad saman ak labat akanengneng na Biblia.

Abaybayag lan mabisbiskeg so impluensya na Katoliko ed Ruda Slaska tan diad kabangibang na satan. Makakkaaro iray pari ed saray makanggawa na panagminasan tan inobliga daray managminas tan saray pamilya ra a sigpot ya ontulok ed sikara. No say sakey a managminas et agmimisa odino agmankompisal, sikatoy ipasen da lan erehes tan pasisante da ed trabaho. Agnambayag, naeksperiensya nen Tatay itan a sesga lapud pililimog to ed saray Tasi nen Jehova. Balet, sanen linma so sakey a pari ed abung mi, inwalwal nen Tatay so pansimpisimpitan da diad arap min amin. Abaingan imay pari, kanian agto laingen impaekal si Tatay pian agla napabaleg ni problema.

Lapud satan a naimatonan ko, nagmaliw ak a mas determinadon mangamta ed ibabaga na Biblia. Kalkalnak a naaro si Jehova tan abayuboan koy personal a siglaotan ed sikato. Pigaran bulan kayari to’man a komprontaan nen Tatay tan samay pari, inmatendi kami ed Memoryal na impatey nen Kristo, a diad satan et oniay impangipakabat ed si Tatay diad sakey a grupon manbilang na 30: “Sakey iyan Jonadab.” Agnambayag, naamtaan ko a “saray Jonadab” manaya et sikaramay Kristianos a walaan na ilalon manayam ed paraison dalin tan sikaray ondakel.a​—2 Arari 10:15-17.

“Natatalosan Mo ta Inong no Antoy Kabaliksan na Pampabautismo?”

Sanen inawat la nen Tatay so katuaan, sikatoy tinmunda lan inminum na alak tan nagmaliw met lan maong ya asawa tan ama. Anggaman kuan, ag-inawat nen Nanay so relihyon nen Tatay, tan pibaga ton mas labay to nimay datin inkatoo nen Tatay tan mansiansian Katoliko. Balet, sanen tinmerak so Guerra Mundial II, naimano nen Nanay a saramay paparin angipikasi a natalo komon na Polandya iray onlulubak ya Alemanya et sikara lanlamang iramay nampipikasi na pisalsalamat ed impanalo nen Hitler! Diad saginonor nen 1941 et akaiba mi met lay Nanay diad panaglingkor ed si Jehova.

Antis to ni’tan, imbalikas ko lay pilalek kon isimbolo so dedikasyon ed Dios diad bautismo ed danum, balet ta inisip na saray matatken ed kongregasyon mi ya ugaw ak ni. Imbaga ran manalagar ak ni. Balet, diad kaunoran, nen Disyembre 10, 1940, kinatongtong ak na agin manngaran na Konrad Grabowy (diad saginonor et inatey a matoor ed panangipangawan a kampo) diad sakey a melag ya apartment. Tinepetan to ak na limaran tepet, tan nen apenek ed saray ebat ko, binautismoan to ak. Say sakey a tepet to et, “Natatalosan mo ta inong no antoy kabaliksan na pampabautismo?” Nia ni sananey, “Antam ta a walay guerra natan, tan agmanbayag et manpili ka no si Hitler kasi odino si Jehova so panmatooran mo, tan nayarin ipatey moy magmaliw a desisyon mo?” Mapekder kon imbagay “On, natatalosan ko.”

Ginmapo so Panamasegsegang

Akin et ontan lan kaispisipiko iray tepet nen Konrad Grabowy? Nen 1939, sinakop na armaday Aleman so Polandya, tan lapud satan et asubok a maong so pananisia tan katooran mi. Diad ilalabas na kada agew, mas linmoor iray kipapasen ta walaray narerengelan min agagi ya inaaresto, indi-deport, tan impripriso odino impipisok ed saray panangipangawan a kampo. Agmanbayag et sikami met lay onsublay.

Labay na saray Nazi a saray ugugaw, kaiba kami lan apatiran sanaagi, et magmaliw a maseseg a membro na gobierno nen Hitler. Lapud agbalot inmabuloy si Tatay tan Nanay ed aminpigan pampapapirma ra ed Volkslist (listaan na totoon nagmaliw odino labay day magmaliw a mibabaley na Aleman), insian kami ran anak da ed sikara. Inyakar day Tatay ed panangipangawan a kampo ed Auschwitz. Nen Pebrero 1944, impisok da kami nen kuyak ed sakey ya institusyon parad saray ugugaw a didisiplinaen, diad Grodków (Grottkau), ya asingger ed Nysa. Sabalet iray agagik a bibii et inyakar da ed kombento diad Czarnowąsy (Klosterbrück) ya asingger ed Opole. Say gagala ra et paitalirak ed sikami iray tatawagen na saray walad autoridad a “palson bangabangat na atateng mi.” Bukbukor la’d satan nen Nanay ed abung.

Diad sular na saman ya inkipisokan mi, inagew-agew ya itatagey so bandira na swastika tan igaganggan da kamin iyatagey so kawanan a lima mi pian saludoan itan tan ibagay “Heil Hitler.” Mairap itan a subok ed pananisia mi, balet ta nansiansia kami nen kuyak Bernard a mapekder ya agmikompromiso. Kanian binubogbog da kami lapud anggapo kunoy respeto mi. Aminpiga da nin sinali a pakapuyen so linawa mi balet ta agkamin balot inmabuloy, kanian inikdan kami na saray guardian SS na ultimatum, “No agyo pirmaan iyan deklarasyon a manmatoor kayo ed Bansan Aleman tan manpalista ed Wehrmacht [armaday Aleman] ipisok mi kayo ed panangipangawan a kampo.”

Nen Agosto 1944, sanen opisyal ya ingganggan na saray autoridad so pangiyakar ed sikami diad panangipangawan a kampo, inkuan da: “Agyon balot iratan napatulok. Panliketan da so pagmaliw a martir. Sesga ed institusyon so inkasunggay da.” Tua a say impanirap ko tekep na pakpel tan dignidad lapud katooran ed si Jehova et nanliketan ko, balet, agko labay so magmaliw a martir. (Gawa 5:41) Seguradon agko nayarian iray subok a paganiganik lan arapen no diad siak lambengat. Diad biek a dapag, lalo ak ya apaapit ed si Jehova diad impapuson impampipikasik, tan talagan sikatoy lawas ya ontutulong ed siak.​—Hebreos 13:6.

Diad Panangipangawan a Kampo

Agnambayag inyakar da ak ed Gross-Rosen a panangipangawan a kampo diad Silesia. Inikdan da ak na numero tan kolor ube a triangulo, a pakabidbiran a sakey ak ed saray Tasi nen Jehova. Inyopresi na saray guardian SS ya ibulos ak, tan pagmaliwen da ak ni ingen ya opisyal na armaday Nazi diad sakey a kondisyon. “Nepeg ya italirak mo ray sisisiaen na saray Estudyante na Biblia, a sumpa ed gobierno nen Hitler.” Anggapo lay arum a priso a naoprisian na ontan. Saray Tasi nen Jehova labat so naikdan na pankanawnawan makapaway ed kampo. Siansia balet ya agkon balot inawat itan a “pribilehyo,” kapara na saray nilibo nin arum. Say kuan na saramay guardia et: “Nanenengneng mo’may pasngaway asewek to’may panagpoolan? Nonot mon maong, ta no andi, ditan mo labat la natawayan so kibulos mo.” Mapekder ak lamet ya ag-inmabuloy, tan diad saman et aliknak so “deen na Dios a talonaan ton amin a pakatalos.”​—Filipos 4:6, 7.

Impikasik a walaray nakatongtong ko komon a kaagian ed kampo, tan inebatan itan nen Jehova. Say sakey ed saratan et say matoor ya agin Gustaw Baumert, a maar-aron angasikaso ed siak. Talagan si Jehova et “Ama na saray panangasi tan Dios na ami’ ligliwa.”​—2 Corinto 1:3.

Kayari na pigaran bulan, apilitan iray Nazi ya ibatikay kampo lapud nitan laray armada na Russia. Sanen ompipikal kami la, inrisga miran agagin lalaki so bilay mi ta linma kami ed baraks na saray bibii pian komustaen so kipapasen na manga 20 ya agagi tayo, kabiangan ed saratan si Elsa Abt tan si Gertrud Ott.b Kanengneng da’d sikami, binatik da kami, insan kayari min akapampapabiskegan ya agano, bansabansag dan kinansion so kanta na Panarian a walay liriko ton: “Say matoor tan napanmatalkan ag-ontakot ed laban.”c Manak-akis kamin amin!

Paarap ed Onsublay a Kampo

Impanseseksekan kami na saray Nazi diad tren a parad pangibiahe uring. Manga 100 anggad 150 kami. Anggapoy naakan, anggapo met so nainum. Tan makapaketel so biahe ta tiempoy yelo insan unuuran ni. Ngalngali agmi la nitepel so inkapgaan tan petang mi. Kapagno walay mansasakit tan naksawan lan priso a nalukbob tan insan ompapatey, nababawasan so lugan na samay tren. Linmalarag a maong so ulpok tan salik kanian agak la makaalagey. Kayari na samploy agew a biahe, akasabi kami iran priso ed dusaan a kampo na Mittelbau-Dora diad Nordhausen, ya asingger ed Weimar diad Thuringia. Pigpigara kami la. Say makapakelaw et anggapoy anggan sakey ya agin inatey ed saman a makapasinagem a biahe.

Alampasan ko iman a biahe, balet agnambayag et asalot na disinterya so kampo, tan nansakit so pigaran agagi, pati siak. Binagaan da kamin agni mangaawat na sopas ya iseserbi ed kampo, say kanen mi labat et tostadon tinapay. Onman so ginawak kanian agnambayag inmabig ak. Nen Marso 1945, nadngelan mi a say teksto parad saman a taon et Mateo 28:19: “Onla kayo sirin, tan manggawa kayo na saray babangatan ed amin a nasyones.” Labay ton ibaga sirin, nibulos kami lanlamang tan say maong a balita et nituloy a nipulong! Manliket kami tan awalaan na ilalo ta say abaloan mi et mamantok la ed Armagedon so Guerra Mundial II. Talagan pinabiskeg kami nen Jehova ed saraman a mairap a panaon!

Inkibulos Manlapud Saray Kampo

Nen Abril 1, 1945, binomba na saray armada na Allied so baraks na saray SS tan say kampon kaabay mi. Dakdakel so inatey tan asugatan. Kaimbuasan to, binobomba day kawalaan mi, tan nibuntatok ak sanen walay sinmabog ya agaylan kasil a bomba.

Tinulongan ak na sakey ya agin manngaran na Fritz Ulrich. Kinoykoy to ak ed abunton a geray diad paniilalo ton mabilay ak ni. Sanen nalmo to ak, ingguyor to ak. Kapawil na pakaliknak, naamtaan kon asugat-sugat so lupak tan laman ko tan atelek ak. Abetag iray eardrum ko ed kasil na samay sabog. Pigay taon a nandeperensyan maong so pakadngel ko balet ta pinmawil lanlamang.

Diad nilibolibon priso, pigpigara so aliktar ed saman ya insabog. Inatey so arum ya agagi tayo tan kaiba’d sikara si pinablin Gustaw Baumert. Bangnen kien et naimpeksion iray sugat ko, kanian nampetang ak na atagtagey. Agnambayag, aromog kami na saray sundaloy Allied tan imbulos da kami. Balet saramay nabubulok a bangkay na saray prison inatey odino pinatey et nansengegay epidemyan tipus, ya anginageman ko met. Inyakar da ak ed ospital pati say arum niran nansakit. Anggaman nanggunaetan na saray doktor a paabigen kami, taltalora kamin inmabig. Misalsalamat ak a maong ta pinabiskeg ak nen Jehova a mansiansian matoor legan na saratan a mairap a panaon! Misalsalamat ak met ta siak so inliktar to ed “anino” na patey.​—Salmo 23:4.

Akasempet Ak a Siansia!

Sinmuko la iray Aleman, kanian nanilalo ak a makasempet lan tampol, balet ta agko naisip ya alay irap itan manaya. Anengneng ak na pigaran datin priso a membro na Catholic Action. Inkekelyaw da, “Patey yo!” insan da ak intumba, tan ginatin-gatinan. Diad satan et dinmago so sakey a laki tan inliktar to ak ed inkaruksa ra, balet ta abaybayag ak ya inmabig lapud asugatan ak tan agni pinmawil so kasil ko ed impansakit koy tipus. Diad kaunoran et akasempet ak a siansia. Malikeliket ak a makapilimog lamet ed pamilyak! Agnasabsabaay liket dan amin diad impakanengneng ed siak, ta say abaloan da et inatey ak la.

Ginapoan min tampol so nampulong tan dakdakel so masimoon a manaanap na katuaan a kinmiwas. Nipabtang ed siak so panangisuplay ed saray kongregasyon na literaturay Biblia. Kanian, siak, kaiba so arum niran agagi so apribilehyoan a minengnengan ed saray manangilaman na sangan opisina ed Aleman, diad Weimar, tan manlapud’tan inawit mi ed Polandya iray sankaunaan a niimprintan Say Panag-Bantayan (Aleman) kayari na guerra. Tampol iratan ya impatalos, inggawaay stencils, tan inimprinta. Sanen say opisina ed Lodz so sigpot lan angasikaso ed kimey diad Polandya, regular lan makakaawat iray kongregasyon na nibase ed Biblian literatura. Ginmapo ak a nan-espisyal payunir, odino sigpot panaon ya ebanghelisador, tan baleg so teritoryak, say Silesia, a say kabalgan na satan et sakop na Polandya ed saman.

Agnambayag, pinasegsegang lamet iray Tasi nen Jehova, ingen ta diad sayan pankanawnawa, say amasegsegang et say balon uley ed Polandya a Komunista. Lapud nansiansia ak a neutral bilang Kristiano, asentensiaan ak a napriso na duay taon nen 1948. Legan kon wadtan, walaray atulongan kon arum a priso a makaasingger ed Dios. Sakey ed sikara so dinmapag ed katuaan tan diad saginonor et indedika toy bilay to ed si Jehova tan nampabautismo.

Nen 1952, nipriso ak lamet, balet diad sayan pankanawnawa, say sengegan et pinalsaan da ak ya espiya na Estados Unidos! Legan kon manaalagar ed bistak, siak so nibartolina tan labi agew a tinetepetan. Balet ta inliktar ak lamet nen Jehova ed lima na saray managpasegsegang, tan diad sinmaginonor iran taon agko lan balot naeksperiensya so ontan iran irap.

Say Tinmulong ed Siak a Mansungdo

No nodnonoten ko iraman a taon na subsubok tan irap, nibagak no dinan iray talagan akapabiskeg ed siak. Manuna ed amin, say biskeg pian makapansungdo et manlalapu ed si Jehova tan say Salita to, say Biblia. Say lawas iye-ey-ey ed “Dios na ami ligligwa” tan say inagew-agew a panaaral ed Salita to so tinmulong ed siak tan ed arum ni pian mansiansian aliing ed espiritual. Saray kinopya’d lima a Panag-Bantayan so amabiskeg met a maong ed sikami. Diad panangipangawan a kampo, siak so apabiskeg a maong na maasikaso iran kapananisiaan ya akaparaan tan mabulos ya ontulong.

Say sananey nin bendisyon nen Jehova et say asawak a si Maria. Nankasal kami nen Oktubre 1950 tan diad saginonor et nanilalak kami na bii, si Halina, ya inaro tan nanlingkoran to si Jehova. Talomplo tan limay taon kamin akapanamong nen Maria, sakbay a sikatoy inatey kayari na abayag ya impipuligesgesan to ed sakit. Nanermen ak a maong. Diad saraman a mairap a panaon et talagan aliknak a singa ak ‘inggeba,’ balet ta agak balot ‘abagbag.’ (2 Corinto 4:9) Aligliwa ak ed dikingan na inadarok ya anak, say manugang ko, tan saray apok, ya amin da et matoor a manlilingkor ed si Jehova.

Nanlapu la’d 1990, manlilingkor ak la ed sangan opisina na Polandya. Baleg a bendisyon so inagew-agew a pililimog ed alay abig a pamilyan Bethel. No maminsan, lapud onleletey lay laman ko, say pakaliknak et singa ak sakey a makapkapuy ya agilan mimitmila labat la’d dagem. Anggaman kuan, mail-ilalo ak ed arapen, tan ‘kantaan ko si Jehova, nisengeg ed bulos na maong a linawa to ed siak’ anggad natan. (Salmo 13:6) Tatalaranan ko so panaon sano si Jehova a Mananulong ko et ekalen to lan amin so sakit a resulta na maruksan uley nen Satanas.

[Saray paimano ed leksab]

[Litrato ed pahina 10]

Naawat ko iyan numero tan kolor ube a triangulo diad panangipangawan a kampo

[Litrato ed pahina 12]

Nen 1980, sikami nen asawak a si Maria