SARAY totoo ed arum a kultura so mas maandawes nen saray arum. Balet, ngalngalin amin so mansasalita tekep na panguman-uman ed ipapatnag na lupa tan ed arum a nengneng na andawes. Tua iya ed personal a pitotongtong tan sano mansasalita ed publiko.

Natural ed si Jesus tan ed inmuunan babangatan to so panag-andawes. Diad sakey ya okasyon, walay angibalita ed si Jesus a si ina to tan saray agagi to so malabay a mitongtong ed sikato. Inmebat si Jesus: “Siopa so inak, tan siopara so saray agik?” Insan inyarum na Biblia: “Inturo to so lima to’d saray babangatan to, tan inkuan to, Niraya, so inak tan saray agik!” (Mat. 12:48, 49 ) Diad arum iran pakabasaan, ipapanengneng na Biblia ed Gawa 12:17 tan 13:16 a si apostol Pedro tan Pablo so angusar met ed natural iran panag-andawes.

Saray ideya tan liknaan so nipasabi aliwan diad boses lambengat noagta ontan met ed panamegley na saray panag-andawes tan ipapatnag na lupa. No ag-iraya usaren a maong, nayarin mangipasabi itan na impresyon na kakulangay interes ed biang na manpapaliwawa. Balet sano sarayan paraan na pitatalosan so balibalin napantutunosan, say inkaepektibo na paliwawa so naparakep a maong. Anggan sano mansalita ka panamegley na telepono, no mangusar ka na matukoy a panag-andawes tan ipapatnag na lupa, say boses mo so mas mainomay a mangipasabi ed kaimportantian na mensahem ontan met ed personal a liknaan mo nipaakar ed ibabagam. Sirin, balanglan mansasalita kan ekstemporanyo odino manbabasa, balanglan onnenengneng ed sika iray dumerengel mo odino ed dilin Biblia ra, makanakana iray panag-andawes tan ipapatnag na lupa.

Saray andawes tan ipapatnag na lupam so nepeg a natural, aliwan artipisyal a singa inaral manlapud sakey a libro. Agmo la kaukolan ya aralen no panon so onelek odino no panon so onsanok. Saray andawes so nepeg met a mangipatnag na naliliknam. No lalon natural so panag-andawes mo, nagkalalon maabig.

Saray panag-andawes so wala ed duaran kaslakan a kategorya: deskriptibo tan empatiko. Say deskriptibo a panag-andawes so mangipatnag na kiwas odino mangipanengneng ed sukat tan lugar. Diad eskuelaan, sano kikimeyan mo so panangusar ed panag-andawes, aglabat la mankontento ed sakey odino duara. Salien moy manandawes ed natural a paraan diad interon paliwawam. No nanairapan kan manggawa ed saya, nayarin naimanom a makatulong so inengneng ed saray salitan mangipanengneng na direksion, kaarawi, sukat, lugar, odino mitukoyan iran posisyon. Anggaman ontan, diad dakel iran kipapasen, say nakaukolan mo lambengat a gawaen et say pansiansian akateen so imanom ed paliwawam, ya agpanpapagaan so impresyon a gagawaen mo, noagta isalita tan gawaen iray bengatla a singa gagawaen mo ed inagew-agew a panagbilay. No relaks so sakey a too, natural so panag-andawes to.

Say empatiko a panag-andawes so mangipatnag ed liknaan tan kombiksyon. Saratan so mangidanet, mamilay, tan mangarum na puersa ed saray ideya. Importante so empatiko a panag-andawes. Balet manalwar! Mainomay a magmaliw lan niyugali so empatiko a panag-andawes. No apasakey so andawes mo, nayarin satan la so piimano imbes a mamarakep ed paliwawa. No ibaga na manangasikaso na eskuelaan a saya so papaaligwasen mo, salien mon iyapasakey ni lambengat ed deskriptibo a panag-andawes. Agmanbayag, gapoan mon usaren lamet so empatiko a panag-andawes.

Diad panitermina ed laknab a pangusar mo ed empatiko a panag-andawes tan say nengneng na matukoy ya andawes, konsideraen so liknaan na saramay panpapaliwawaan mo. Say pangiturom ed saray dumerengel so nayarin pakasikigan da. No say sakey a laki ed arum a kultura so manandawes, singa say pamepet to’d sangi to pian ipatnag so pankelaw, saya so ipasen dan singa bii. Diad arum a parti na mundo, ipapasen a mabanday ed bibii so naynay a panandawes ed saray lima. Kanian diad saratan a pasen, nagkalalo lan nakaukolan na agagin bibii so maabig a pangusar ed patnag na lupa. Tan diad imaton na melag a grupo, say alablabas a panag-andawes so nayarin ipasen a makapalek ed amin lawarin pasen ed mundo.

Legan na kipapasal mo tan magmaliw kan lalon relaks ed panagsalita, antokaman ya empatikon panag-andawes ya usaren mo so natural a mangipatnag ed akindalem a liknaan mo, a mangipapanengneng na kombiksyon tan inkasimoon mo. Mangarum iratan na kabaliksan ed panagsalitam.

Say Napatnagan ed Lupam. Mas ni nen say dinanman a kabiangan na laman, say lupam so mabetbet a mangipatnag ed peteg a naliliknam. Saray matam, say uhas na sungot mo, say galaw na ulom et walay betang dan amin. Anggan anggapoy imbagam, say lupam so makapangipasabi na inka-ambetebetel, agpanlabay, inkakewkew, pankelaw, odino liket. Sano say ontan ya ipapatnag na lupa so tekepan na salita, saratan so mangarum ed nanengneng tan emosyonal ya epekto. Dakel a masel ed lupam so impasen na Manamalsa​—masulok a 30 ya amin. Ngalngalin kapaldua ed saraya so nanausar sano onimis ka.

Balanglan wala ka ed plataporma odino manpupulong, pambabanikelan mon inabang ed totoo so mensahen makapaliket, a mamagayaga ed kapusoan da. Pekderan itan na maligsan imis. Diad biek a dapag, no makeskesba so lupam, saya so nayarin mamalesay panduaruwa nipaakar ed inkasimoon mo.

Mas ni nen say satan, say imis so mangipasabi ed arum a maabig so liknaan mo ed sikara. Nagkalalo lan importante itan ed sarayan agew a saray totoo so mabetbet ya antakot ed saray agda kabat. Say imis mo so mamarelaks ed totoo tan pagmaliwen to iran lalon mangawat ed ibabagam.

SARAY mata tayo so mangipasabi na awawey tan emosyon. Nayarin ipanengneng da so kabigla odino kataktakot. Nayarin ipasabi ra so panangabagey odino aro. No maminsan, nayarin ipanengneng da so panduaruwa odino pakapatnagan na ermen. Nipaakar ed saray kaluyagan to a maniirap lan tuloy, onia so inkuan na sakey a masiken: “Mansalita itayo panamegley na saray mata tayo.”

Nayarin walay nibaga na arum nipaakar ed sikatayo tan nipaakar ed ibabaga tayo unong ed no iner so pangisesentroan tayo na saray mata tayo. Diad dakel a kultura, saray totoo so manmatalek ed sakey a manmamantini ed makaaron inenengneng ed sikara. Diad pidumaan, nayarin panduaruwaan da so inkasimoon odino inkanapanmatalkan na sakey a toon onnengneng ed mismon sali to odino ed arum a bengatla imbes a dia ed katongtong to. Walaray arum a kulturan moriaen da so makdem a limgis bilang mabanday, inkaagresibo, odino makapaangat. Nagkalalo lan saya so kipapasen sano mitotongtong ed kasunian ed sekso odino ed sakey a pangulo na tribu odino arum a tituladon too. Tan diad arum a pasen, no say mas malangwer a too so direktan onnengneng ed mata sano mitotongtong ed sakey a matakken, saya so moriaen ya ag-inkamagalang.

Anggaman ontan, no agmakaopendi itan, say inengneng ed mata na indibidual sano mangibabaga na importantin punto so mangidanet ed walan nibabaga. Nayarin moriaen itan bilang ebidensya na kombiksyon ed biang na manpapaliwawa. Imanoen no panon so inyebat nen Jesus sanen imbalikas na saray babangatan to so pirmin pankelaw tan kuan da: “Siopa so peteg a nilaban?” Kuan na Biblia: “Ninengneng to ra ed lupa, inkuan nen Jesus ed sikara: ‘Diad totoo et agnayari iya, balet diad Dios amin a bengatla so nayari.’” (Mat. 19:25, 26, NW) Ipapanengneng met na Kasulatan a si apostol Pablo so maimanon tuloy ed reaksion na saray dumerengel to. Diad sakey ya inkagawa sakey a lakin piley nanlapud inkianak so presente sanen nampaliwawa si Pablo. Ibabaga na Gawa 14:9, 10 unong ed New World Translation: “Sayan laki so ontatalineng ed pansasalita nen Pablo, a nen ninmengneng a maong ed sikato tan anengneng ton walaan na pananisia a natambal, et nankuan ed maksil a boses: ‘Onalagey kan maptek ed saray salim.’”

Saray Suhestion Para ed Lawak na Ministeryo. Sano manpupulong ka, magmaliw a makaaro tan maligsa sano asinggeran mo iray totoo. No matukoy, mangusar na makatenyeg-kanonotan iran tepet pian mangigapo na tongtongan ed bengatla a paninteresan yon dua. No gawaen mo iya, panggunaetan moy onnengneng ed mata​—odino anggan onnengneng ed lupa na too diad magalang tan maabig a paraan. Makapasagyat so maligsan imis na sakey a saray mata to et mangipapasabi na akindalem a gayaga. Say ontan ya itsura so nayarin nagkalalon mangipaamta ed indibidual no antoy inkatoom tan sikato so natulongan mon lalon magmaliw a relaks legan a mantotongtong kayo.

Say pangimano ed ipatpatnag na mata na too, no matukoy, so nayarin mangiter ed sika na pamatnagan ed no panon so pangarap mo ed kipapasen. No say too so mamapasnok odino talagan aliwan interesado, nayarin nanengneng mo itan. No agto ka natatalosan, nayarin namoriam itan. Kaslakan et nalikas mo no sikato so agla ondedengel. Napatnagan met no sikato so interesadon tuloy. Say ipatnag na mata to so nayarin pakalikasan mo a kaukolan mon umanen so kapeles na pitotongtong mo, lalon panggunaetan ya ipibali ed tongtongan, itunda la so diskusyon odino, no nayari, itumbok la so panangidemostra no panon so panaral ed Biblia.

Balanglan mibibiang ka ed mapublikon panagpulong odino mangiyaaral na Biblia, panggunaetan mon pansiansiaen so marespeton inenengneng ed sakey a pitotongtongan mo. Balet, agmo nenengnengen a mabaybayag, ta satan so kababaing. (2 Ara. 8:11) Balet diad natural, makaaron paraan, mabetbet a nengnengen so lupa na too. Diad dakel a daldalin, saya so mangipasabi ed liknaan na masimoon ya interes. Siempre, sano manbabasa ka ed Biblia odino arum a publikasyon, saray matam so akateen ed inimprintan pahina. Balet pian nidanet so sakey a punto, nayarin nengnengen mon direkta so too, anggan magano labat itan. No onnengneng kan tunggal paminsan ed sikato, satan so makatulong met ed sika a makaimano ed reaksion to ed walan babasaen mo.

No lapud inkamabaing et mairap moy mimataan ed primero, ag-onsusuko. Diad panagpasal, magmaliw a natural so pimataan, tan nayarin mangarum na inkaepektibom diad pitatalosan ed arum.

Sano Mandidiskurso. Ibabaga na Biblia ed sikatayo a sakbay ya inggapo nen Jesus so Sermon to ed Palandey, “innengneng toray mata to ed saray