Jehova, say Agmanangiduma ya “Ukom ed Amin na Dalin”
“Say Ama . . . so mangukom ya andi nilabi unong ed kimey na balang sakey.”—1 PEDRO 1:17.
1, 2. (a) Akin a nepeg tayo so namparan ontakot tan naligliwa ed kanonotan a si Jehova so baleg ya Ukom? (b) Diad legal a kaso nen Jehova a sumpad nasyones, anton betang so kiwasan na mangaraldalin ya ariripen to?
SI Jehova so say baleg ya “Ukom ed amin a dalin.” (Genesis 18:25) Bilang say Supremon Dios na talba, sikato so walaan na sigpot a kanepegan a mangukom ed saray pinalsa to. Parehon saya so tatakotan tan makaligligwan kanonotan. Intultuloy nen Moises ya imbalikas iyan singa mansumlangan a balikas, ed impangikuan: “Si Jehova a Dios yo sikato so Dios na dirios, tan Katawan na kakatawan, say Dios ya abalbaleg, makapanyari tan tatakotan, ya anggapo so iduduma to a too nisay mangawat na pasuksuk, a mangagamil na inkatunong parad ulila tan balo tan mangaro ed sangkaili diad pangiter ed sikato na tagano tan kawes.”—Deuteronomio 10:17, 18.
2 Agaylan makapasagyat ya inkasimbang! Sakey ya abalbaleg, makapanyari, tatakotan a Dios, ingen agmanangiduma tan siaaron mangidedepensa ed kanepegan na saray ulila, babalo, tan saray sangkaili. Siopa ni so mankaliktan na sakey a lalon maaron Ukom nen si Jehova? Diad pangipanengneng ed inkasikaton dili a bilang walaan na legal a kaso a sumpad nasyones ed mundo nen Satanas, anugyop si Jehova na ariripen to ed dalin pian magmaliw a tastasi to. (Isaias 34:8; 43:9-12) Agto mandepende ed pantasi ra ta pian paneknekan so inkadios tan lehitimon inkasoberano to. Noagta pagamoran toray tasi to na ekstraordinaryon pribilehyon mantasi ed arap na amin a katooan a bidbiren da so inkasupremo to. Saray tastasi to a mismo so manpasakup ed matunong ya inkasoberano to, tan diad panamegley na mapublikon ministeryo ra, sasagyaten daray arum a mangisilong na inkasikara ed autoridad na Supremon Ukom.
Paraan na Panangukom nen Jehova
3. Panon so panegek ed paraan na panangukom nen Jehova, tan panon iyan niyilustra ed kaso nen Adan tan si Eva?
3 Legan na asasakbay ya awaran na katooan, si Jehova a mismo so angukom ed pigaran nankasalanan. Saray alimbawa ed paraan na panamenben to na hudisyal iran pamaakaran so mangiletneg na padron parad saramay ariripen to a magmaliw diad saginonor a responsablen mangikondukta na hudisyal iran pananguksoyan ed limog na baley to. (Salmo 77:11, 12) Say paraan na panangukom to so nayarin segeken: inkapekder no nakakaukolan, panangasi no posible. Diad kaso nen Adan tan si Eva, ya ayadyarin pinalsan totoo a sigagagalan nanrebelde, so agmakanepegan na panangasi. Kanian, dinusa ira nen Jehova ed ipapatey. Balet kinmurang so panangasi to ed ilalak da. Minantine nen Jehova so kidapo na dusan patey, pian naabuloyan si Adan tan si Eva a manilalak. Sikato so siaaron angitarok ed ananak da na ilalon kililiktar manlapud inkaaripen ed kasalanan tan patey.—Genesis 3:15; Roma 8:20, 21.
4. Panon so impideneng nen Jehova ed si Cain, tan akin a sayan kaso so nagkalautlan paninteresan?
4 Say paraan na impideneng nen Jehova ed si Cain so nagkalautlan paninteresan lapud atan so inmunan nikurit a kason mangilalanor ed sakey ya ag-ayadyarin kapolian nen Adan tan si Eva, a “nilako ed leksab na kasalanan.” (Roma 7:14) Kasin saya so kinunsidera nen Jehova tan akideneng ed si Cain a duma diad paraan na impideneng To ed atateng to? Tan kasin makapangitarok na leksion iyan kaso ed saray Kristianon manangasikaso natan? Nengnengen tayo. Diad impakatebek ed mauges ya awawey nen Cain sanen agpaborablen naawat so bagat to, sikato so siaaron pinasakbayan nen Jehova ed kapeligroan ya aarapen to. Ikuan na sakey a kadaanan ya uliran: ‘Say alwar so magmaong nen say tambal.’ Si Jehova so sinmabi anggad laknab a nayarian to diad pamasakbay ed si Cain nipaakar ed pangiyaabuloy ed makasalanan a kilingan to a manguley ed sikato. Nambanikelan ton tulongan a “manggawa na maong.” (Genesis 4:5-7) Saya so sankaunaan a pankanawnawa a kinaukolan na Dios a magbabawi so sakey a makasalanan a too. Kayari impangipanengneng nen Cain na agmagbabawin awawey tan impamatey to, sikato so dinusa nen Jehova diad impamataynan, a tinemplaan iya na sakey a ganggan a manesebel ed arum a totoo a mamatey ed sikato.—Genesis 4:8-15.
5, 6. (a) Panon nen Jehova ya inarap so sakbay-Delap a kailalakan? (b) Anto so ginawa nen Jehova sakbay ya idapo so panangukom sumpad saray manaayam ed Sodoma tan Gomorra?
5 Sakbay na Delap, sanen ‘anengneng nen Jehova a say kaugsan na too so daakan ed dalin, sikato so akalikna na sakit ed puso to.’ (Genesis 6:5, 6) Sikato so “naermenan” lapud pagbabawian to a karaklan na sakbay-Delap a kailalakan et agsuston angusar ed kawayangan dan manpili tan nepeg ton idapo so panangukom ed sikara. Ingen, inikdan tora na magenap a pasakbay, ya uusaren si Noe ed dakel a taotaon a bilang “manangipulong na inkatunong.” Nanlapulad saman, anggapo la so rason a ‘pokpokan [nen Jehova] so panusa ed saman a mundo na agmaridios a totoo.’—2 Pedro 2:5.
6 Si Jehova so naobliga met a mamenben ed sakey a legal a kaso sumpad abulok iran manaayam ed Sodoma tan Gomorra. Balet imanoen no panon so impangipakurang to. Nadngelan to so sakey ya “akis na dalem” nipaakar ed makapakigtot a kondukta na sarayan totoo, nilikud ed saray pikakasi nen matunong a Lot. (Genesis 18:20; 2 Pedro 2:7, 8) Balet sakbay a kinmiwas, sikato so ‘inmakseb’ pian paneknekan iray katuaan diad panamegley na angheles to. (Genesis 18:21, 22; 19:1) Inanamot to met so panaon a paseguroan si Abraham a sikato so ag-onakton andian-na-inkaalas.—Genesis 18:23-32.
7. Antoran leksion so naaralan na saray mamatatken a manlilingkor ed hudisyal iran komite manlapud saray alimbawa ed paraan na panangukom nen Jehova?
7 Anto so naaralan na mamatatken natan manlapud sarayan alimbawa? Diad kaso nen Adan tan si Eva, impanengneng nen Jehova so panangaro tan panangunsidera parad saraman so, anggaman nisiglaot ed saray managkasalanan et agmanepeg a natetel diad kaso. Impanengneng to so panangasi ed ananak nen Adan tan si Eva. Diad kaso nen Cain, atebek nen Jehova so kapeligroan a nilooban nen Cain tan sipapangasin akikatunongan ed sikato, a panggugunaetan ya amperen ed pankasalanan. Anggan kayari impamataynan ed sikato, si Jehova so makunsidera ed si Cain. Niarum ni, indapo nen Jehova so panangukom ed sakbay-Delap a kailalakan kayari lambengat na impangipanengneng na ontanlan inka-anos. Sanen nidunget ed karelmengan, si Jehova so “akalikna na sakit ed puso to.” Sikato so nanermen a nanrebelde iray totoo a sumpad matunong ya uley to tan sikato so naobligan mangukom ed sikaran andian na pabor. (Genesis 6:6; ipareng so Ezequiel 18:31; 2 Pedro 3:9.) Diad kaso na Sodoma tan Gomorra, kinmiwas lambengat si Jehova kayarin apaneknekan iray katuaan. Agaylan ekselentin alimbawa parad saraman so mamenben na legal iran kaso natan!
Totoon Uko-ukom ed Saray Panaon na Patriarka
8. Antoran manunan ganggan nen Jehova so kabkabat ed saray panaon na patriarka?
8 Anggaman mapatnag ya anggapo so nisulat a ganggan ed saman a panaon, say patriarkan sosyedad so mikabisado ed saray manunan ganggan nen Jehova, tan saray ariripen to so walaan na obligasyon a manumbok ed saratan. (Ipareng so Genesis 26:5.) Say drama ed Eden so angipanengneng ed pankaukolan na katutulok tan panpasakup ed inkasoberano nen Jehova. Say kaso nen Cain so angiparungtal ed agpangabobon nen Jehova ed panagpatey. Tampol kayari na Delap, inikdan na Dios so katooan na saray ganggan nipaakar ed inkasagrado na bilay, panagpatey, dusan patey, tan say pangan na dala. (Genesis 9:3-6) Mabisbiskeg a kinondena nen Jehova so pikakalugoran legan na inkagawan mangilalanor ed si Abraham, Sara, tan si Abimelek, ya ari na Gerar, ya asingger ed Gaza.—Genesis 20:1-7.
9, 10. Antoran alimbawa so mangipanengneng a say hudisyal a sistema so niwala ed patriarkan sosyedad?
9 Diad saraman ya agew et inmakto iray ulo na pamilya a bilang uko-ukom tan amenben ed legal iran problema. Inkuan nen Jehova nipaakar ed si Abraham: “Ta sikato amtak a bilinen to naani iray anak to tan sankaabungan to a manumbok ed sikato ta pian tontonen da so dalan nen Jehova a manggawa na inkatunong tan inkaalas.” (Genesis 18:19) Impanengneng nen Abraham so ag-inkasiblet tan pakatebek diad impanresolbi ed siblangan ed baetan na saray dilin pastol to tan ed saray pastol nen Lot. (Genesis 13:7-11) Kinmiwas a bilang ulo tan ukom na patriarka, kinondena nen Juda so biin-manugang to a si Tamar a tupaken anggad patey tan poolan, ed panigsisian sikato so sakey a mikakalugoran. (Genesis 38:11, 24; ipareng so Josue 7:25.) Anggaman kuan, sanen akabatan ton amin iray katuaan, inyabawag ton sikato so nagkalalon matunong nen say sikaton dili. (Genesis 38:25, 26) Agaylan importanten aralen ya amin iray katuaan sakbay a manggawa na hudisyal a desisyon!
10 Say libron Job so analambit ed sakey a hudisyal a sistema tan mangipapanengneng na pankaliktan ed agmanangidumaduman panangukom. (Job 13:8, 10; 31:11; 32:21) Nanonotan a mismo nen Job so nipaakar ed panaon sanen sikato so sakey a respetadon ukom ya akayurong ed pinto na syudad a mangipapakurang na hustisya tan mangidedepensa ed kaabigan na balo tan ulilan ugaw. (Job 29:7-16) Kanian, wala so paneknek a diad loob na patriarkan sosyedad, “saray mamatatken” so kinmiwas a bilang uko-ukom ed limog na saray ilalak nen Abraham anggan sakbay na Exodo tan ed inter-Dios a legal a konstitusyon ed nasyon na Israel. (Exodo 3:16, 18) Diad tua, saray paknaan ed Ganggan a sipanan so imparungtal nen Moises ed “saray matatatken,” odino mamatatken, ed Israel, ya angirepresenta ed totoo.—Exodo 19:3-7.
Say Hudisyal a Sistema na Israel
11, 12. Unong ed duaran eskolar na Biblia, anto so mangibiig ed hudisyal a sistema na Israel manlapud arum a nasyones?
11 Say panangipakurang na inkahustisya ed Israel so duman tuloy manlapud legal iran totontonen a tutumboken ed kaliberliber a nasyones. Anggapo so agawan panangiduma ed baetan na sibil a ganggan tan kriminal a ganggan. Parehon mikonektaan ed moral tan relihyoson ganggan. Say kasalanan a sumpad kaabay na sakey so kasalanan a sumpad si Jehova. Diad libro ton The People and the Faith of the Bible, insulat nen autor a si André Chouraqui: “Say panangipakurang na inkahustisyan tradisyon na saray Hebreo so duma manlapud saray kakaabay to, aliwa lambengat ed depinasyon to ed saray impakalukso tan saray multa noagta ed peteg a kabaliksan na saray ganggan. . . . Say [Ganggan] a Torah so aliwan duma manlapud inagew-agew a kabibilay; babanlongan to so nengneng tan sakup na inagew-agew a kabibilay diad panangiter na bendisyon o ayew. . . . Diad Israel . . . ngalngalin imposible so panggawa na malinew a panangiduma ed hudisyal a kimkimey ed syudad. Sikara so niyamot ed pankakasakey na bilay a sigpot a nailuam ed pananumpal na linawa na mabilay a Dios.”
12 Sayan nikadkaduman situasyon so mangipasen ed panangipakurang na inkahustisya ed Israel ya atagtagey nen say diad kapanaonan a nasyones. Insulat na eskolar ed Biblian si Roland de Vaux: “Anggaman ed pampapara na Israelitan ganggan ed porma tan lugan, atan so duman tuloy manlapud saray balikas na Pegley Mamabukig ‘iran paknaan’ tan saray artikulo na ‘totontonen’ da. Atan so relihyoso a ganggan. . . . Anggapo so totontonen ed Pegley Mamabukig a nipareng ed Israelitan ganggan, a diad interamenti et mangituro ed Dios a bilang say autor to. No atan so mankarga, tan mabetbet a mangilaok, ed etikal tan ritual iran regulasyon, saya so lapud kobrian to so interon lawak na madibinon Sipanan, tan lapud sayan Sipanan so anguley ed saray siglaotan na totoo ed balang sakey tan ontan met ed siglaotan da ed Dios.” Agpankelawan ya intepet nen Moises: “Anto ta so walan baleg a nasyon a walaan na matunong iran pananontonan tan bilibilin a singa amin na sayan ganggan ya ipasakbat ko ed arap yo ed sayan agew?”—Deuteronomio 4:8.
Saray Ukom ed Israel
13. Diad antoran kipapasen a si Moises so sakey a maabig ya ehemplo parad mamatatken natan?
13 Tekep na ontan a nipaatagey a sistema ed panangukom, anton nengneng na too so nakaukolan ya onakto a bilang ukom? No nipaakar ed sankaunaan ya aturon ukom ed Israel, ikuan na Biblia: “Say laki a Moises so sankauyamoan ed amin a lalaki a wala ed tapew na dalin.” (Numeros 12:3) Sikato so agnanmatalek a tuloy ed inkasikato. (Exodo 4:10) Anggaman kinaukolan a mangukom ed totoo, no maminsan sikato so nagmaliw a manangidepensa ra ed arap nen Jehova, ya onkekerew ed sikato a mamerdona ed sikara tan isakripisyo to ni ingen so inkasikato ed biang da. (Exodo 32:11, 30-32) Siaanlong ya imbaga to: “Say panangipaliwawak napelag naani a singa linaew, singa melag ya uran ed tapew na dika tan singa mayamaya ed tapew na tanaman.” (Deuteronomio 32:2) Arawi ed pangukom ed totoo diad isaral ed dilin kakabatan to, inyabawag to: “No wala so bengatlan kaso ya onlesa, onsabi ed siak et mangukom ak ed baetan na sakey tan ed sananey, tan ipaamtak iray desisyon na tuan Dios tan saray ganggan to.” (Exodo 18:16) Sano manduaruwa, ipanon to so pamaakaran ed si Jehova. (Numeros 9:6-8; 15:32-36; 27:1-11) Si Moises so sakey a maabig ya ehemplo parad mamatatken a natan et ‘mamapastol ed pulok na Dios’ tan manggagawa na hudisyal iran desisyon. (Gawa 20:28) Komon ta say siglaotan da ed agagi ra so napaneknekan met a “matamoy a singa uran ed saray dika.”
14. Antoray espiritual a kualipikasyon na lalakin tinuro nen Moises a bilang uko-ukom ed Israel?
14 Asabi panaon a si Moises so agmakayarin manakbat a bokor ed panamenben na hudisyal iran kaso parad totoo. (Exodo 18:13, 18) Inawat to so suhestion na katulangan ton laki a patulongan. Lamet, anton klasen lalaki so apili? Nabasa tayo: “‘Mamili ka ed saray katooan na makayarin lalaki, matakot ed Dios, napanmatalkan a lalaki, a mangugula ed inkaagum.’ . . . Et amili si Moises na makayarin lalaki ed amin ya Israel tan ginawa toran ulo na katooan, bilang papangulo na nilibu, papangulo na nilasus, papangulo na nilimamplo tan papangulo na tungalpulo. Tan inukom daray totoo ed amin a manepeg a panaon. Saray mairap a pamaakaran so inyakar da ed si Moises, balet amin ya angkekelag a pamaakaran so inukom da.”—Exodo 18:21-26.
15. Antoray kualipikasyon na saraman so nanlingkor a bilang uko-ukom ed Israel?
15 Nanengneng a say edad so aliwan mogmon basiyan ed panpili na lalaki ya onakto a bilang uko-ukom. Sinalita nen Moises: “Alayo so makabat tan maalwar tan eksperiensiadon lalaki ed saray tribu yo, pian gawaen koran ulo ed sikayo.” (Deuteronomio 1:13) Si Moises so sigpot a mikabisado ed sinalita nen malangwer ya Elihu ed dakel niran taon: “Aliwa a saraman lambengat so daakan ed agew so peteg a makabat, nisay saramay mamasiken so makatalos ed panangukom.” (Job 32:9) Maseguro, a saraman so aturo so nepeg ya “eksperiensiadon lalaki.” Balet manuna ed amin nakaukolan a sikara so makayari, matakot-ed-Dios, napanmatalkan a lalaki, a mamubusol ed inkaagum tan saraman so makabat tan masimpit. Sirin, mapatnag a “saray ulo” tan “uko-ukom” ya asaglawi ed Josue 23:2 tan 24:1 so agmiduma manlapud “matatatken a lalaki” ya abitla ed saraman a parehon bersikulo noagta apili ira manlapud limog da.—Nengnengen so Insight on the Scriptures, Tomo 2, pahina 549.
Panangipakurang na Inkahustisya
16. Anto so nepeg tayon imanoen natan nipaakar ed saray instruksion ya inter nen Moises ed balon aturon uko-ukom?
16 No nipaakar ed saray instruksion a niiter ed sarayan aturon uko-ukom, inkuan nen Moises: “Tan impurek ko ed saray ukom yo ed saraman a panaon, ya inkuan ko, ‘Sano wala so bista ed baetan na saray agagi yo, nepeg yo so mangukom a tekep na inkatunong ed baetan na sakey a too tan say agi to odino ed sangkaili to. Sikayo so nepeg ya agmanlalabi ed panangukom. Nepeg yon denglen a parapara so angkelag tan angkabaleg. Agkayo ontatakot ed too, ta say panangukom et betang na Dios; tan say kaso a mairap a tuloy ed sikayo, awit yo ed siak [si Moises], tan dengelen ko.’”—Deuteronomio 1:16, 17.
17. Siopara so aturo a bilang uko-ukom, tan anton pasakbay so inter nen Arin Jehosapat ed sikara?
17 Siempre, nipaarap so kaso ed si Moises legan lambengat na impanbilay to. Kanian saray kaaruman ya oksuyan so agawa parad mairap iran kaso a nipanon ed saray saserdote, Levitas, tan nagkalautla ed aturon uko-ukom. (Deuteronomio 17:8-12; 1 Awaran 23:1-4; 2 Awaran 19:5, 8) Nipaakar ed saray ukom a tinuro to ed syudades na Juda, inkuan nen Arin Jehosapat: “Isipen yo no anto so gawaen yo, ta agkayo manguukom a nipaakar ed too noag nipaakar ed si Jehova . . . Onia so nepeg a gawaen yo ed takot ed si Jehova a tekep na katooran tan tekep na kumpleton puso. No nipaakar ed amin a legal a kason nipaarap ed sikayo a manlapu ed saray agagi yon manaayam ed syudades da, . . . nepeg a pasakbayan yora ya ag-ira komon mankasalanan a sumpad si Jehova tan say sanok agkomon onsabi ed sikayo tan ed saray agagi yo. Saya so nepeg a gawaen yo pian agkayo komon mankasalanan.”—2 Awaran 19:6-10.
18. (a) Antoray arum iran prinsipyon nepeg ya iyaplika na uko-ukom ed Israel? (b) Anto so nepeg a tandaan na saray ukom, tan antoran kasulatan so mangipanengneng ed saray pansumpalan diad pakalingwan da ed saya?
18 Saray prinsipyo a nepeg ya iyaplika na uko-ukom diad Israel et saray onggendan: asimbang ya inkahustisya ed mayaman tan duka (Exodo 23:3, 6; Levitico 19:15); estrikton agpanangidumaduma (Deuteronomio 1:17); agpangawat na pasuksuk. (Deuteronomio 16:18-20) Nepeg a lawas tandaan na saray ukom a saraman so uukomen da et karnero nen Jehova. (Salmo 100:3) Diad tua, sakey ed saray rason no akin ya inkaindan nen Jehova so silalaman ya Israel so lapud saray saserdote tan papastol da et sinmaew a mangukom a tekep na inkatunong tan maruksan nantrato ed saray totoo.—Jeremias 22:3, 5, 25; 23:1, 2; Ezequiel 34:1-4; Malaquias 2:8, 9.
19. Anto so kaimportantian ed sikatayo na sayan impanusisa ed saray estandarte nen Jehova ed inkahustisya sakbay na Komon a Panaon, tan anto so nakunsidera ed ontumbok ya artikulo?
19 Agmanguman si Jehova. (Malaquias 3:6) Sayan antikey ya impanrepaso ed paraan na panangukom a nepeg ya inpakurang diad Israel tan no panon so panmoria nen Jehova ed antokaman a pangiburi ed inkahustisya so nepeg a nonoten na mamatatken a natan et responsable ed panggawa na hudisyal iran desisyon. Say ehemplo nen Jehova a bilang Ukom, tan say hudisyal a sisteman inletneg to diad Israel, so angiletneg na saray prinsipyo a padron parad panangipakurang na inkahustisya ed loob na Kristianon kongregasyon. Nanengneng tayo iya ed ontumbok ya artikulo.
Repason Tepetepet
◻ Panon so nayarin kasegek na paraan na panangukom nen Jehova?
◻ Panon a say paraan nen Jehova so nialimbawa ed saray pidedeneng to ed si Cain tan ed sakbay-Delap a kailalakan?
◻ Siopa so inmakto a bilang uko-ukom ed saray panaon na patriarka, tan panon?
◻ Anto so mangibiig ed hudisyal a sistema na Israel manlapud arum a nasyones?
◻ Anton nengneng na lalaki so aturo a bilang uko-ukom ed Israel, tan antoran prinsipyo so nepeg da a tumboken?
[Litrato ed pahina 14]
Diad saray panaon na patriarka tan diad Israel, saray aturon matatatken so angipakurang na inkahustisya ed pinto na syudad