Kapitulo 34
Asolbar so Sakey a Makapataktakot a Misteryo
1. (a) Anto so reaksion nen Juan diad impakanengneng to ed baleg a balangkantis tan say makapakebbiew ya akaluganan na satan, tan akin? (b) Panon so ikikiwas na Juan a klase natan legan a nipaparungtal iray ebento bilang kasumpalan na mapropetikon pasingawey?
ANTO so reaksion nen Juan sanen anengneng to so baleg a balangkantis tan say makapakebbiew ya akaluganan na satan? Sikaton mismo so inmebat: “Tan sanen sikatoy anengneng ko, nikelawan ak ed baleg a kelaw.” (Apocalipsis 17:6b) Agbalot nibagan gawagawa lambengat na imahinasyon na too so ontan ya eksena. Ingen, diad arawi a kalawakan et wadman iyan mabanday a balangkantis ya akakabayo ed tapew na sakey a makapakebbiew, ambalangan atap ya ayep! (Apocalipsis 17:3) Mankelkelaw met a maong so Juan a klase natan legan a nipaparungtal iray ebento bilang kasumpalan na satan a mapropetikon pasingawey. No saray totoo ed mundo so makanengneng ed satan, ikelyaw da, ‘Agnapanisiaan!’ tan saray manuley na mundo so mangikelyaw met, ‘Imposible!’ Balet say pasingawey so nagmaliw a makapabiglan peteg a nagagawa ed panaon tayo. Saray totoo na Dios so awalaan la na makatantandan pibibiang ed pakasusumpal na pasingawey, tan saya so mamaseguro ed sikara a say propesiya so mantultuloy anggad makapakelkelaw a kapantokan na satan.
2. (a) Bilang ebat ed pankelkelaw nen Juan, antoy imbaga na anghel ed sikato? (b) Antoy imparungtal la ed Juan a klase, tan panon iyan ginawa?
2 Naimano na anghel so pankelkelaw nen Juan. Onia so intuloy nen Juan ya imbaga: “Et say anghel kuanto ed siak, Akin a mankelaw ka? Siak ibagak ed sika so misteryo na saya a bii, tan say ayep ya angitarok ed sikato, a sikatoy walaan na pitoran ulo to tan saray samploran saklor.” (Apocalipsis 17:7) Solbaren la natan na anghel so misteryo! Ipaliwawa to ed mankelkelaw a Juan iray nanduruman aspekto na pasingawey tan mabitar iran ebento a ngalngali la niparungtal. Mipadpara, imparungtal la ed maimano a Juan a klase so pakatalos ed propesiya, legan a manseserbi itan diad panangidirehi na saray anghel natan. “Aliwa ta a nabebetangan na Dios so panangipatalos?” Singa si matoor a Jose, panisiaan tayon nabebetangan da itan. (Genesis 40:8; ikompara so Daniel 2:29, 30.) Saray totoo na Dios so nipasen ed sentro na entablado, a singa panangibaga, legan ya ipapatalos nen Jehova ed sikara so kabaliksan na pasingawey tan say baleg ya epekto na satan ed bilay da. (Salmo 25:14) Diad dugarugan panaon, nilukasan toy pakatalos da nipaakar ed misteryon bii tan say atap ya ayep.—Salmo 32:8.
3, 4. (a) Anton publikon paliwawa so inter nen N. H. Knorr nen 1942, tan panon ya impabidbir na satan so ambalangan atap ya ayep? (b) Antoran salita ya imbalikas na anghel ed si Juan so siningbat nen N. H. Knorr?
3 Manlapud Setyembre 18 anggad 20, 1942, diad kapetapetangan na Guerra Mundial II, ginawa na saray Tasi nen Jehova ed Estados Unidos so Balon Mundo a Teokratikon Asamblea ra. Say sentro a syudad, say Cleveland, Ohio, so inkonekta panamegley na telepono diad masulok a 50 ya arum niran pankokombensionan a syudad, a walay pantok ya inmatendi a 129,699. Legan na panaoy-guerra, kapagno iyabuloy na saray kipapasen et inulit na arum iran kombension so programa ed interon mundo. Diad saman, dakel ed totoo nen Jehova so nanilalo a say guerra so ompalalo ya anggad mamantok ed bakal na Dios ya Armagedon; kanian dakel so nainteresan ed tema na publikon paliwawa a, “Kareenan—Kasin Mansiansia Iya?” Panon a makapampaliwawa so balon presidente na Watch Tower Society, a si N. H. Knorr, nipaakar ed kareenan anta ompatnag a say mismon kasunian so manatalaran ed saray nasyon?a Say rason et lapud say Juan a klase so ‘mangiimatlek ed baleg a seseg’ ed mapropetikon Salita na Dios.—Hebreos 2:1; 2 Pedro 1:19.
4 Anton eksplinasyon so ipaparungtal na paliwawan “Kareenan—Kasin Mansiansia Iya?” nipaakar ed propesiya? Diad pangipapabidbir ed ambalangan atap ya ayep ed Apocalipsis 17:3 bilang Liga na Nasyones, intuloy nen N. H. Knorr a siningbat so magulon kurang na satan base ed ontumbok a salita na anghel ed si Juan: “Say ayep ya anengneng mo sikato, nensaman et aliwa natan; tan asingger la ed kaaralman tan onla ed kabalangan.”—Apocalipsis 17:8a.
5. (a) Panon a satan ya “atap [ya ayep et] . . . sikato, nensaman” tan insan “aliwa [la] natan”? (b) Panon ya inebatan nen N. H. Knorr so tepet a, “Kasin say Liga so mansiansia ed kaaralman?”
5 “Say [atap ya] ayep . . . sikato, nensaman.” On, niwala itan bilang Liga na Nasyones manlapud Enero 10, 1920, a manpatuloy, ya akibiangan na 63 a nasyones ed nanduruman panaon. Balet, asabi panaon, say Hapon, Alemanya, tan Italya so sinmian, tan say datin Unyon Sobyet so inekal ed Liga. Nen Setyembre 1939 say diktador a Nazi Alemanya so angigaulo ed Guerra Mundial II.b Lapud insaew na Liga na Nasyones a mamasiansia na kareenan ed mundo, satan so singano nilereg ed kaaralman na inka-inaktibo. Kasabi 1942 et kinmapuy la itan. Impatalos nen Jehova ed totoo to so sigpot a kabaliksan na pasingawey, aliwan diad antis na saman nisay diad saginonor a petsa, noagta diad saman a mismon mapeligron panaon! Diad Balon Mundo a Teokratikon Asamblea, nayarian nen N. H. Knorr ya iyabawag, unong a mitunosan ed propesiya, a “say [atap ya] ayep . . . et aliwa [la] natan.” Insan to intepet, “Kasin say Liga so mansiansia ed kaaralman?” Diad impangaon ed Apocalipsis 17:8, oniay ebat to: “Say ulopan na saray minumundon nasyones so onlesa lamet.” Peteg ya agawa iya—diad kiyalangon na mapropetikon Salita nen Jehova!
Ompapaway Manlapud Kaaralman
6. (a) Kapigan tinmatdang manlapud kaaralman so ambalangan atap ya ayep, tan anto so balon ngaran to? (b) Akin a say Nasyones Unidas so diad katuaan to et inlesa lamet na ambalangan atap ya ayep?
6 Say ambalangan atap ya ayep so peteg a tinmatdang manlapud kaaralman. Nen Hunyo 26, 1945, tekep na maingal a seremonya ed San Francisco, E.U.A., 50 a nasyones so binmotos a mangawat ed Karta na organisasyon na Nasyones Unidas. Say gagala na sayan ulop et “pian pansiansiaen so internasyonal a kareenan tan kaligenan.” Dakel so pamparaan na Liga tan say UN. Ikuan na The World Book Encyclopedia: “Diad arum a paraan, say UN et miulibay ed Liga na Nasyones, a naorganisa kayari na Guerra Mundial I . . . Dakel ed saray nasyon ya angiletneg ed UN so angiletneg met ed Liga. Singa say Liga, say UN so niletneg pian ontulong ed pamasiansia na kareenan ed baetan na saray nasyones. Saray manunan kabiangan na UN so kaparparan maong na saramay kabiangan na Liga.” Say UN, sirin, so diad katuaan to et inlesa lamet na ambalangan atap ya ayep. Say membro na satan a manga 190 a nasyones et nilampasan ton tuloy so 63 a membro na Liga; angawat met itan na mas malaknab iran responsabilidad nen say samay sinublayan to.
7. (a) Diad anton dalan a saray manaayam ed dalin so mandinayew ed linmesa lamet ya ambalangan atap ya ayep? (b) Anton kalat so agnadampot na UN, tan anto so imbaga na sekretaryo-heneral nipaakar ed saya?
7 Diad inmuna, baleg so iilaloan ed UN. Saya so unong ed kasumpalan na saray salita na anghel: “Tan saray manaayam ed dalin mankelaw ira a saray kangaranan da ag-ira nisulat ed libro na bilay nanlapu ed inalagey na mundo, [“et mandinayew ira no,” NW] nanengneng da so ayep, a sikato nensaman, tan aliwa la natan, tan onsabi naani.” (Apocalipsis 17:8b) Saray manaayam ed dalin so nandinayew ed sayan balon abalbaleg ya organisasyon, ya onkukurang manlapud atagtagey a hedkuarter to ed Ilog Bukig na New York. Balet ag-adampot na UN so tuan kareenan tan kaligenan. Diad intero lawarin koma-20 a siglo, apansiansia lambengat so kareenan ed mundo lapud sesga na “seguradon kaderal na amin” (mutual assured destruction)—odino MAD, say apatikeyan a tawag ed satan—tan mapalaloy panlalaslasan ed armas. Kayari ngalngali 40 taon ya impansagpot na Nasyones Unidas, say datin sekretaryo-heneral, a si Javier Pérez de Cuéllar, so maermen ya angikuan nen 1985: “Manbibilay itayo ed sananey ni lamet a panaon na inkapanatiko, tan agtayo amta no antoy gawaen tayo ed satan.”
8, 9. (a) Akin a say UN so andian na saray solusyon ed saray problema na mundo, tan antoy magano lan nagawa ed satan unong ya inggetar na Dios? (b) Akin ya agnisulat ed “libro na bilay” na Dios so kangaranan na saray angiletneg tan mandinayew ed UN? (c) Antoy matalonan gawaen na Panarian nen Jehova?
8 Andian so UN na saray solusyon. Akin kasi? Lapud say Manangiter na bilay ed amin a katooan et aliwan sikatoy angiter na bilay ed UN. Antikey so bilay na satan, ta unong ed inggetar na Dios, satan so “onla ed kabalangan” odino kadederal. Agnisulat ed libro odino lukot na bilay na Dios so kangaranan na saray angiletneg tan mandinayew ed UN. Panon a say makasalanan, ompatey a totoo, a dakel ed sikara so manluludlurey ed ngaran na Dios, so makadampot panamegley na UN ed inyabawag nen Jehova a Dios a magano lan gawaen to, aliwan diad panamegley na instrumento na totoo, noag diad panamegley na Panarian nen Kristo to?—Daniel 7:27; Apocalipsis 11:15.
9 Diad tua et say UN so andiay galang a mangaalig-alig ed Mesianikon Panarian na Dios diad panamegley na Prinsipe na Kareenan to, si Jesu-Kristo—a say uley to bilang prinsipe et andian na anggaan. (Isaias 9:6, 7) Anggano makapawala ni so UN na sandaraiset a temporaryon kareenan, agmanbayag et onterak lamet iray bakal. Saya so kasiporan la ed makasalanan a too. “Saray kangaranan da ag-ira nisulat ed libro na bilay nanlapu ed inalagey na mundo.” Say Panarian nen Jehova panamegley nen Kristo so aglambengat mangiletneg na magnayon a kareenan ed dalin noagta, base ed dondon bagat nen Jesus, et mamaoli ed matunong tan agmatunong iran inaatey a walad pakanodnonotan na Dios. (Juan 5:28, 29; Gawa 24:15) Kaiba ed saya so amin a nansiansian mapekder anggaman ed saray panangataki nen Satanas tan say bini to, tan saray arum ni a mangipatnag na inkamatulok. Malinew, agbalot akaiyan ed lukot na bilay na Dios so kangaranan na saray bangar a mananuporta na Babilonia a Baleg odino siopaman a mantutultuloy a mandadayew ed atap ya ayep.—Exodo 32:33; Salmo 86:8-10; Juan 17:3; Apocalipsis 16:2; 17:5.
Kareenan tan Kaligenan—Maapan Ilalo
10, 11. (a) Anto so inyabawag na UN nen 1986, tan anto so nagmaliw a kiwas? (b) Pigaran “relihyoso iran pamilya” so nandaragup ed Assisi, Italya, pian manpikasi parad kareenan, tan kasin eebatan na Dios so ontan iran pikakasi? Ipaliwawa.
10 Diad gunaet a pabiskegen so ilalo na katooan, improklama na Nasyones Unidas so 1986 bilang “Internasyonal a Taon na Kareenan,” a walaan na teman “Pian Salimbengan so Kareenan tan Arapen na Katooan.” Kinerew ed saray manlalaban a nasyon a tundaan da ni pambabakal da, anggan diad loob lambengat na sakey taon. Panoy inkiwas da? Unong ed report na International Peace Research Institute, anggad limaran milyon so karakel na totoon inaatey ed saray guerra kaleganan na 1986 lambengat! Anggaman walaray pinawalan espisyal a sinsilyo tan selyo ya onkanan pakanodnonotan, samet labat so ginawa na maslak a nasyones pian dampoten so pirawrawat a kareenan ed saman a taon. Anggaman ontan, saray relihyon na mundo—a lawas manpipilalek na maabig a relasyon ed UN—so nanggunaet ed pangiyabawag ed saman a taon ed nanduruman paraan. Nen Enero 1, 1986, si Papa John Paul II so angidayew ed kimey na UN tan intalaga to so balon taon parad kareenan. Tan nen Oktubre 27, impandaragup to iray papangulo na dakel a relihyon ed mundo diad Assisi, Italya, pian manpikasi parad kareenan.
11 Kasin eebatan na Dios so ontan iran pikakasi parad kareenan? Bueno, siopan Dios so nampipikasian na saratan a relihyoson papangulo? No tepetan yo ira, nandurumay iyebat na balang grupo. Wala tay minilyon ya ulop na dirios a makasarag ya ondengel tan makapangiter ed saray kerekerew a ginawa ed nanduruman paraan? Dakel ed saray akibiang so nandayew ed Trinidad na Kakristianoan.c Saray Buddhista, Hindu, tan arum nira so nankantoris ed agnabilang a dirios. Diad ami-amin et 12 a “relihyoso iran pamilya” so nantitipon, ya irerepresenta na saray bantog a singa say Anglikanon Arsobispo na Canterbury, say Dalai Lama na Budismo, sakey a metropolitan a Ruson Ortodokso, say pangulo na Shinto Shrine Association ed Tokyo, saray animista na Aprika, tan duaran Amerikanon Indian a naadornoan na saray koronan ginawa ed payak na manok. Say nibaga labat et sakey iman a makolor a grupo, a balibalin bantayan ed TV. Sakey a grupo so andi-tundan nampikasi ed loob na 12 oras. (Ikompara so Lucas 20:45-47.) Balet wala ta so anggan sakey ed saraman a pikakasi a tinmanek ed lampas ni na lurelurem ya anakbong ed saman a pantitipon? Anggapo, lapud onggendan iran rason:
12. Antoray rason ya ag-inebatan na Dios so pikakasi na saray relihyoson papangulo ed mundo parad kareenan?
12 Bilang pidumaan ed saramay ‘manaakar ed ngaran nen Jehova,’ anggapoy anggan sakey ed saraman a relihyonista a nampikasi ed si Jehova, say mabilay a Dios, a 7,000 danay a pinmatnag so ngaran to ed orihinal a teksto na Biblia. (Miqueas 4:5; Isaias 42:8, 12)d Bilang sakey a grupo, ag-ira inmasingger ed Dios diad ngaran nen Jesus, a karaklan ed sikara so ag-anggan manisia ed si Jesu-Kristo. (Juan 14:13; 15:16) Anggapo ed sikara so manggagawa ed linawa na Dios ed panaon tayo, salanti, iyabawag ed sankamundoan so—aliwan say UN—noagta say onsabin Panarian na Dios, bilang say peteg ya ilalo na katooan. (Mateo 7:21-23; 24:14; Marcos 13:10) Kaslakan lan saray relihyoson organisasyon da so alanor ed saray maralan guerra ed awaran, pati ed say duaran guerra mundial ed koma-20 a siglo. Diad saratan, ibabaga na Dios: “Sano manggawa kayo na dakel a pikakasi, agak ondengel. Saray lima yo napno ra na dala.”—Isaias 1:15; 59:1-3.
13. (a) Akin a sankapatnagan a saray relihyoson lider na mundo so mikakasakey ed tawag na UN parad kareenan? (b) Saray kelyaw parad kareenan so mamantok ed anton madibinon nipasakbay a kapantokan?
13 Niarum ni, makatantandan tuloy a saray relihyoson lider na mundo so mikakasakey ed Nasyones Unidas ed tawag parad kareenan ed sayan panaon. Labay dan impluensyaan so UN parad dilin pankaabigan da, nagkalautla ed sayan modernon panaon ya ontanlan karakel a totoo ra so mangikakaindan ed relihyon. Singa ed agmatoor iran lider ed kadaanan ya Israel, inkelyaw da, “Deen, deen; anta anggapo so deen.” (Jeremias 6:14) Seguradon mantultuloy so kelyaw da parad kareenan, ya ompalalo nin mamekder ed kapantokan ya impropesiya nen Pablo: “Say agew na Katawan onsabin singa matakew ed labi. Sano ibabaga ray, Kareenan tan andi paga, insan biglan kaderal so onsabi ed sikara, a singa pasakit na biin malukon; tan ag-ira makaliktar.”—1 Tesalonica 5:2, 3.
14. Anto so nayarin nengneng na kelyaw a “Kareenan tan andi paga,” tan panon a napaliisan na sakey so kapalikdo ed satan?
14 Diad agano niran taon, inusar na saray politiko so balikas a “kareenan tan kaligenan” pian deskribien so nanduruman pakana na too. Kasin saratan a sagpot na saray lider na mundo so nipasen a gapoan na kasumpalan na 1 Tesalonica 5:3? Odino tutukoyen labat nen Pablo so sakey ya espisipikon ebento ya ontan la kalaknab a satan so mangala na imano na mundo? Lapud kaslakan lan sigpot a natalosan lambengat iray propesiya na Biblia sano saratan so asumpal la odino peles ni labat a nasusumpal, kaukolan tayo lambengat so manalagar. Diad kaleganan, amta na saray Kristiano a sano ompatnag ya adampot la na saray nasyon so antokaman a kareenan tan kaligenan, diad tua et anggapo met so anguman. Wala nin siansia so inkasiblet, gula, krimen, kabubuyak na pamilya, imoralidad, sakit, kaermenan, tan ipapatey. Satan so rason no akin a nepeg ya agkayo napalikdo na kelyaw a “kareenan tan andi paga,” no mansiasiansia kayon aliing ed kabaliksan na saray nagagawa ed mundo tan tatalinengen yo iray mapropetikon pasakbay ed Salita na Dios.—Marcos 13:32-37; Lucas 21:34-36.
[Saray paimano ed leksab]
a Inatey si J. F. Rutherford nen Enero 8, 1942, tan sikatoy sinalatan nen N. H. Knorr bilang presidente na Watch Tower Society.
b Nen Nobyembre 20, 1940, say Alemanya, Italya, Hapon, tan Hungary so nampirma pian iletneg so “balon Liga na Nasyones,” ya apatiran agew ed saginonor et pinatumbokan na impangiyabawag na Vatican ed sakey a Misa tan pikakasi parad relihyoson kareenan tan parad balon uksoy na bengabengatla. Saman a “balon Liga” so agbalot atugyop.
c Say ideya a Trinidad so nanlapud kadaanan a Babilonia, a ditan et say dios ya agew a si Shamash, say dios a bulan a si Sin, tan say dios a bitewen a si Ishtar so dinayew bilang nankasakey a talora. Tinumbok na Ehipto so parehon padron, a mandadayew ed si Osiris, Isis, tan Horus. Say manunan dios na Asirya a si Asshur, so nilitrato bilang walaan na taloran ulo. Diad impanumbok ed parehon padron, naromog iray talintao ed saray simbaan na Katoliko a mangililitrato ed Dios bilang walaan na taloran ulo.
d Iikdan na kabaliksan na Webster’s Third New International Dictionary na 1993 si Jehova a Dios bilang “say supremon dios a bibidbiren tan say alenleneg a dios a dadayewen na saray Tasi nen Jehova.”
[Kahon ed pahina 250]
Say Kasunian na “Kareenan”
Anggaman improklama na UN so 1986 bilang Internasyonal a Taon na Kareenan, dinmenden so makapatey iran panlalaslasan ed armas. Saray onggendan a pannodnonotan a detalye so inter na World Military and Social Expenditures 1986:
Nen 1986 say gastos ed militar ed sankamundoan et asabi toy $900 a libon milyon.
Say sakey oras a gastos na militar ed sankamundoan et magenap la pian nabakunaan so 3.5 milyon ya ompapatey a tinaon lapud makaalis iran sakit a nayarin napaliisan.
Diad sankamundoan, sakey ed kada limaran totoo so manbibilay ed pirmin kairapan. Say kantidad a gagastosen ed armas ed sankamundoan ed loob lambengat na duay agew et sarag to lan pakanen irayan amin a naeerasan a totoo ed sakey taon.
Say kasil na sabog na akasimpen a nuklear iran armas ed sankamundoan et 160,000,000 a danay a mas maksil nen say samay sinmabog ed Chernobyl.
Say nuklear a bomba so nayarin patikkiaben a walaan na kasil na sabog a 500 a danay a mas maksil nen samay bomban impelag ed Hiroshima nen 1945.
Saray akasimpen a nuklear so kasimbangan na masulok a sakey milyon a Hiroshima. Irerepresenta na saratan so 2,700 a danay a kakasil na saramay impasabog nen Guerra Mundial II, a 38 milyon a totoo so inaatey.
Nagmaliw a nagkalalon mabetbet iray guerra tan nagkalalon makapatey. Saray inaatey ed bakal so walaan na dagup a 4.4 milyon nen koma-18 a siglo, 8.3 milyon nen koma-19 siglo, 98.8 milyon nen inmunan 86 a taon na koma-20 a siglo. Nanlapula’d koma-18 a siglo, say idarakel na saray ompapatey ed guerra et masulok a maminem a mas maples nen say populasyon na mundo. Diad koma-20 a siglo, maminsamplon danay so karakel na ompapatey ed kada guerra nen say nen koma-19 a siglo.
[Saray litrato ed pahina 247]
Unong a nipropesiya nipaakar ed ambalangan atap ya ayep, say Liga na Nasyones so naplag ed kaaralman legan na Guerra Mundial II balet ta linmesa lamet bilang Nasyones Unidas
[Saray litrato ed pahina 249]
Bilang suporta ed “Taon na Kareenan” na UN, saray representanti na saray relihyon ed sankamundoan so angiyapay na makawetwet iran pikakasi diad Assisi, Italya, balet anggapoy anggan sakey ed sikara a nampikasi ed mabilay a Dios, si Jehova