Naaralan Koy Manmatalek ed si Jehova
Unong Ed Salaysay Nen Ján Korpa-ondo
Saman et 1942, et siak so ginuardiaan na saray sundalo na Hungaryo ya asingger ed Kursk, Russia. Priso kami na Axis powers a mibabakal ed saray Ruso legan na Guerra Mundial II. Kinotkot lay kiponponan ko, tan naikdan ak na samploran minuton mannonot no pirmaan koy dokumento a mangibabagan aliwa ak lan sakey ed Tastasi nen Jehova. Sakbay kon isalaysay so ontumbok ya agawa, ibagak ni’d sikayo no panoy impakakar ko ditan.
NIANAK ak nen 1904 diad melag a baryo na Zahor, a wala natan ed mamabukig ya Slovakia. Kayari na Guerra Mundial I, nagmaliw so Zahor a kabiangan na balon aporman bansay Czechoslovakia. Say baryo mi so tugyopen na ngalngali 200 ya abung tan duaran simbaan, sakey a Griegon Katoliko tan say sakey et Calvinista.
Anggaman oonla ak ed Calvinistan Simbaan, say kabibilay ko et andiay antokaman a moral a pananebel. Ag-arawi’d panaayaman ko et walay lakin duman tuloy. Sakey ya agew et akitongtong ed siak tan pinabayes toak na Biblia. Pilpilimerok so makaegna ed satan a libro. Diad saman met a panaon, nen 1926, inasawak si Barbora, tan agnambayag akapanilalak kami na duara, si Barbora tan Ján.
Ginapoan kon binasa so Biblia, balet dakel iray bengatlan agko natalosan. Kanian nilak so pastor ko pian patulongan ak. “Say Biblia so parad edukadon totoo labat,” so inkuanto, “agmo la sasalien a talosan itan.” Insan inimbitaan toak a manggalaw na nipis.
Kayari to nilak so lakin angipabayes ed siak na Biblia. Sikato et sakey ya Estudyante na Biblia, a tawag ed saman ed Tastasi nen Jehova. Sikatoy maliket ya ontulong ed siak, tan kayari pigaran panaon et natatalosan kon saya so katuaan. Intundak lay inkainu-inum ko tan inggapok lay matunong a kabibilay; ginapoan ko ni ingen ya itongtong ed arum so nipaakar ed si Jehova. Say katuaan na Biblia so niletneg diad Zahor ed kagapo na dekaday 1920, tan agnambayag et niletneg so aktibon grupo na saray Estudyante na Biblia.
Anggaman kuan, walay mabiskeg ya isusumpay relihyon. Papasumpaen na pari ditan iray pamilyak ed siak, ya ibabaga ton atiris ak la kuno. Balet ginmapon awalaan na gagala so bilay ko, tan desidido ak lan tuloy a manlingkor ed tuan Dios, si Jehova. Kanian, nen 1930, insimbolok so dedikasyon ko’d si Jehova insan abautismoan.
Inggapo na Pirmin Subsubok
Nen 1938, say rehyon mi so nisilong ed uley na Hungary, ya akidapag ed Alemanya legan na Guerra Mundial II. Diad saman et ngalngali 50 so Tastasi diad baryo mi na kulang a sanlibon totoo. Intultuloy mi so nanpulong anggaman kirisgaan itan na bilay tan kawayangan mi.
Nen 1940, panseserbien da ak ed armaday Hungary. Antoy gawaen ko ey? Bueno, abasak laray propesiya ed Biblia nipaakar ed totoon amitpit ed saray ayura ra ed bakal ya impagmaliw a kagawaan parad kareenan, tan kabat kon, onsabi panaon, ekalen na Dios so amin a bakal diad dalin. (Salmo 46:9; Isaias 2:4) Kanian, asabin ginulak so bakal, tan ninonot kon agla mansundalo, antokaman iray pansumpalan.
Asentensiaan ak na 14 bulan a kapriso tan impriso ak ed Pécs, Hungary. Limara niran Tastasi so apriso met diman, tan inapresia mi so pakapanlilimog. Balet, agbinmayag et siak so imbartolina ya akagolonggolong iray salik. Sanen agmi labay so mantrabaho a mikonektaan ed kimey parad bakal, pinepekpek da kami. Ontan met, pinaskar kamin manpirintin sanagew, likud labat ed duay oras ed kaagwan. Sayan irap so anggad loob na apat bulan. Ingen malikeliket kami lapud walaan kami na malinis a konsiensia ed arap na Dios tayo.
Say Subok ed Pangikompromiso
Sakey ya agew sinmabi so grupo na 15 Katolikon pari pian kombinsien kami ya importanti so panuporta mi ed bakal diad pansundalo. Legan na pantotongtong inkuan mi: “No napaneknekan yo ed Biblia a say kamarerwa et imortal tan onla kami ed tawen no ompatey kami ed bakal, mansundalo kami.” Siempre, agda itan napaneknekan, tan agda la labay ya ituloy so tongtongan.
Nen 1941 angangga lay sentensiak, tan iilaloan ko lan nakaamong lamet so pamilyak. Imbes, inawit ak ya akagolonggolong ed kampoy sundalo diad Sárospatak, Hungary. Sanen akasabi kami, naikdan ak na pankanawnawa pian nibulos. “Say gawaen mo labat,” so imbaga’d siak, “et pirmaan iyan kaletan a sikay manbayar na 200 pengö sano onsempet ka la.”
“Akin et ontan ey?” Intepet ko. “Antoy gawaen yo’d kuarta a?”
“No mangiter kay kuarta,” so imbaga’d siak, “makaawat kay sertipikasyon ya agka pasado ed medikal ya impansuri parad sundalo.”
Mairap ko’yan desisyonan. Diad loob na masulok a sakey taon, sinagmak ko so inaayep a tratamento; naksawan ak la. Natan, no onabuloy ak a manbayar, nibulos ak. “Nonoten ko ni itan,” so inmeremerek.
Anto kasi desisyon ko? Sankanonot koy akulaw ko tan ananak ko. Bueno, diad saman met et akaawat ak na sulat manlapud kaparan Kristiano a mamapaseseg ed siak. Inaon toy Hebreos 10:38, a ditan inaon nen Pablo iray salita nen Jehova: “‘Say matunong ko manbilay naani lapu ed pananisia,’ tan, ‘no onsener, ag-onliket so kamarerwak ed sikato.’” Agnambayag, duaran Hungarianon opisyal ed barracks so akitongtong ed siak, ya inkuan na sakey: “Agmo amta no kaunongay panrerespeto mi ed sika lapud pangitatandorom a malet ed saray prinsipyo na Biblia! Agka onsusuko!”
Kaimbuasan to nilak iramay mangibubulos ed siak ed kantidad a 200 pengö tan inkuanko: “Lapud inabuloyan ak nen Jehova a Dios a napriso, asikasoen to met so kibulos ko. Agko bayaran so pakabulos ko.” Kanian asentensiaan ak a naprison samploy taon. Balet agditan angangga iray getman pankompromisoen ak. Say korte so mangabsuelto ed siak no onabobon ak a mansundalo anggan duay bulan labat, tan agak anggan mangegna na ayura! Agko inawat itan ya opresi, et ginmapoy sentensiak a napriso.
Pinmalaloy Panamasegsegang
Inawit ak lamet ed prisoan diad Pécs. Diad saman et lalon linmoor so panamairap. Tinaker iray limak a pabeneg, tan siak so imbitin da ed ngalngali duay oras. Bilang resulta, apiley so nantupag a takeb ko. Say ontan a panamairap so naulit-ulit ed peryodo na ngalngali anem bulan. Talagan pisalamatan koy Jehova ed agko insuko.
Nen 1942 say grupo mi—saray politikon priso, Judio, tan 26 ed saray Tastasi nen Jehova—so inyakar ed syudad na Kursk diad lugar a nasasakopan na saray tropay Aleman. Inyawat da kami ed saray Aleman, tan pinantrabaho daray priso a manawit na tagano, saray armas, tan kawes ed saray sundalo a walad panbabakalan. Agmi labay a Tastasi so trabaho lapud onsumlang itan ed Kristianon neutralidad tayo. Bilang resulta, impawil da kami ed saray Hungaryo.
Agnambayag, inyakar kami ed prisoan diman ed Kursk. Diad loob na pigaran agew mamitlo da kamin pekpeken ed sanagew na saray goman batuta. Tinira ray alopising ko et abaktar ak. Diad impakatnak, inisip ko, ‘Agmet manaya mairap so ompatey.’ Inmalibegbeg lay intiron laman ko, kanian agak lan balot makalikna. Diad loob na taloy agew agda kami inikdan na nakan. Insan da kami inawit ed korte, tan anemira so senentensiaan ed ipapatey. Sanen nipaakseb lay sentensia, 20 ed sikami so atilak.
Saray subok na pananisian asagmakan legan na saraman ya agew diad Kursk nen Oktubre na 1942 so sankagrabian ya inarap ko. Imbalikas a tuloy iray liknaan mi nen Arin Josafat nensaman sanen nipaarap so totoo ed makapataktakot iran kalaban: “Andian kami na pakapanyari sumpa ed saya a baleg ya ulop ya onsabi a sumpa ed sikami; agmi met amta no anto so gawaen mi; balet saray mata mi wala ra ed sika.”—2 Awaran 20:12.
Sikamin 20 so impaway a mankotkot ed mismon lubok mi, a guaguardiaan na 18 sundalon Hungaryo. Sanen asumpal kami lan nankotkot, imbaga’d sikamin wala ni samploran minuto mi pian pirmaan so dokumento, a nabasa ed kabiangan to: “Lingo so bangat na Tastasi nen Jehova. Agko lan balot sisiaen odino suportaan itan. Milaban ak parad nianakan a dalin a Hungary . . . Pekderan ko tekep na pirmak a miulop ak ed Iglesia Katolika Romana.”
Kayari samploran minuto sinmabi so ganggan: “Arap ed kawanan! Mamaarap ed lubok!” Insan, say ganggan: “Say unaan tan mikatlon priso so ontaboy ed abot!” Sarayan dua so inikdan lamet na samploran minuto a mandeside pian pirmaan so dokumento. Sakey ed saray sundalo so akikasi: “Isuko yo lay pananisia yo pian makapaway la ed lubok!” Anggapoy inmese-esel. Insan pinaltog iran dua na inkargadon opisyal.
“Panon to met irayay arum ey?” so intepet na sundalo ed inkargadon opisyal.
“Balor yo ra,” inyebat to. “Lalo ti niran pairapen insan paltogen ira nabuas na ala sais.”
Bigla ak a tinmakot, aliwan lapud ompatey ak, noagta ompan agko la nasungdoan so panamairap et makapikompromiso ak. Kanian inmabanti ak tan kuanko: “Señor, alingo kamin singa saray agagi mi a pinapaltog yo. Akin et agyo kami met la paltogen ey?”
Balet agda kami pinaltog. Intaker iray lima mi a pabeneg. Insan kami imbitin diad kalimaan mi. Sano agkami la makalikna, siboan da kami na danum. Pirmi so ot-ot lapu ed belat mi et apiley iray takeb mi. Nantultuloy iyan panamairap ed loob na ngalngali taloy oras. Insan biglan sinmabi so ganggan ya agla paltogen iray Tastasi nen Jehova.
Inyalis ed Bukig—Insan Tinmakas
Taloy simba ed saginonor nanmartsa kamin nantatalontonan ed loob na pigaran agew anggad asabi iray pangdel na Don River. Imbaga ed sikami na saramay inkargado ya agkami la makapawil a mabilay. Legan na agew, pinantrabaho kamin anggapoy kakanaan, nankokotkot na saray banawang insan mi tabonan iratan. Diad labi, bulos kami met na daiset a manliberliber.
Leleg kon momolimolien itan, walaray duaran posibilidad. Nayarin ompatey kami la diman, odino makatakas kami ed saray Aleman insan onsuko ed saray Ruso. Talora kami labat a desididon manalin ontakas ya ombaliw ed kinmigtel a Don River. Nen Disyembre 12, 1942, nampikasi kami’d si Jehova tan tinmaynan. Akasabi kami ed kawalaay tropa na Ruso tan tampol kamin inyakar ed prisoan a kampo a walaay ngalngali 35,000 a priso. Kasabi primabera, ngalngali 2,300 labat lan priso so mabilay ni. Inaatey lay arum lapud eras.
Kawayangan Balet Nagkalalo nin Trahedya
Aliktaran koy katuloyan na bakal, pati pigaran bulan kayari to, bilang priso na Ruso. Diad kaunoran, nen Nobyembre 1945, akasempet ak ed Zahor. Aliwliway kipapasey kaumaan mi, kanian inggapok lamet ya asikasoen. Si akulaw ko tan saray ananak ko so nankimey ed kaumaan legan na bakal, balet nen Oktubre 1944, leleg ya onaasingger iray Ruso, sikaray nanibakwit a nampabukig. Amin a kayarian mi so atakew.
Alodloor ni, sanen sinmempet ak, pirmi pansasakit nen akulaw ko. Nen Pebrero 1946, sikatoy inatey. Sikatoy 38 años labat. Agangganoy impan-reunion mi kayari masulok a limay taon ya andukey tan mairap ya impakasian.
Aligliwa ak ed limog na espiritual ya agagik, inyaatendi ed saray miting tan pibibiang ed panagkabkaabungan a ministeryo. Nen 1947, akabayes ak na kuarta a manbiahen paarap ed Brno, sakey a biahen ngalngali 400 kilometro, pian onatendi ed kombension. Wadman iray Kristianon agagik, pati lay Nathan H. Knorr, presidenti ed saman na Watch Tower Bible and Tract Society et atambayo tan apaseseg ak a maong.
Aganggano min nanggayagaay kayari bakal a kawayangan mi. Nen 1948 pinairap kami na saray Komunista. Dakel ed saray agagin mangidadaulo ed kimey na Tastasi nen Jehova diad Czechoslovakia so inaresto nen 1952, tan siak so naikdan na responsabilidad a mangasikaso ed saray kongregasyon. Nen 1954, siak met so inerel, tan asentensiaan ak na apat taon a kapriso. Say ilalak ko, si Ján, tan si ilalak ton Juraj so nipriso met lapud panamantini ed Kristianon neutralidad da. Duay taon ak a nipriso ed Pankrác state penitentiary diad Prague. Nideklara so sakey ya amnestiya nen 1956, et nibulos ak.
Kawayangan a Siansia!
Diad kaunoran, nen 1989, malukak lay Komunista diad Czechoslovakia, tan say kimey na Tastasi nen Jehova et legal lan nirehistro. Kanian, bulos kami lan mantitipon tan parungtal lan manpulong. Diad satan a panaon walay ngalngali sanlasus a Tastasi, kabaliksan ton ngalngali 1 ed kada 10 totoo ed baryo et Tasi. Apalabas so pigaran taon, akapangipaalagey kami na marakep tan maawang a Kingdom Hall diad Zahor, a mangargay ngalngali 200.
Makapuy lay laman ko, kanian imamaneho ak na agagi ya onla’d Kingdom Hall. Panliliketan koy kiwala diman tan panggagayagaan koy pankokomento ed Panagaral na Panag-Bantayan. Nagkalalo lan siak so maliket diad pakanengneng ed manangilaman na taloran kailalakan na pamilyak a manlilingkor ed si Jehova, pati saray apok. Sakey ed saraya so nanserbi bilang managbiahen manangasikaso na Tastasi nen Jehova diad Czechoslovakia anggad agto la nayarian itan lapud saray responsabilidad ed pamilya.
Misalsalamat ak ed si Jehova lapud pinabiskeg toak legan na aminpigapigan impakasubok ko. Say pamapasiansia ya akaapasakey so imanok ed sikato—‘a singa nengnengnengen so Sakey ya agnanengneng’—so anustuni ed siak. (Hebreos 11:27) On, aliknak so makapanyarin lima to ed panangilaban. Satan no akin, ya anggan natan et itultuloy kon panggunaetan so kiwala ed saray miting ed kongregasyon tan pibiang ed panangideklara na ngaran to ed publikon ministeryo ed anggaay nayarian ko.
[Litrato ed pahina 25]
Say Kingdom Hall diad Zahor
[Litrato ed pahina 26]
Inapresiak so pribilihyo na pankomento ed Panagaral na Panag-Bantayan