Siaanos Ak a Nanalagar ed si Jehova Nanlapulad Inkatobonbalok
UNONG ED SALAYSAY NEN RUDOLF GRAICHEN
Bigbigla, sinmabi so trahedya ed pamilyak sanen mantaon ak labat na 12. Unona, say tatay ko so nipriso. Insan, say kalason kon bii tan siak so pinuersan inala manlapud abung tan nibakin miamong ed saray dayo. Saginonor, sikami nen nanay so inaresto na Gestapo. Kamanta nipriso ak, bangta sikatoy nipisok ed panangipangawan a kampo.
SARATAN a nantutumbokan ya agawgawa so ananda labat ed gapoan na panaon a makapaot-ot a panamasegsegang ya asagmak ko ed inkatobonbalok bilang sakey ed Tastasi nen Jehova. Say makapabpabaing a Nazi Gestapo tan pati say Stasi na East Germany so analin mamuyak ed integridad ko’d Dios. Natan, kayari na 50 taon na nitalagan serbisyo ed sikato, nibagak so singa ed imbaga na salmista: “Aminpigapiga a pinaermen da ak a nanlapu ed kalangweran ko; et agnira nampalabo ed siak.” (Salmo 129:2) Alay pisalsalamat ko ed si Jehova!.
Nianak ak nen Hunyo 2, 1925, diad melag a baley na Lucka ya asingger ed Leipzig, Alemanya. Sakbay ni ingen na inkianak ko, saray atateng ko, di Alfred tan Teresa et abidbir da met so inkapeteg na katuaay Biblia ed saray palapagan na saray Estudyante na Biblia, a singa tawag ed Tastasi nen Jehova ed saman. Nanonotan ko ni inagew-agew ya inenengneng ed saray litraton akapeket ed dingding a mangipapabitar ed saray eksena’d Biblia. Sakey a litrato so angipanengneng ed lobo tan kordero, say kanding tan say leopardo, tan say kilaw a baka tan leon—amin et walad kareenan, ya itotonton na sakey a melag ya ugaw a laki. (Isaias 11:6-9) Saratan a litrato so magnayon a nipaslep ed kanonotan ko.
Kapiganman a posibli, ipipila ak na atateng ko ed aktibidades na kongregasyon. Alimbawa, nen Pebrero 1933, pigara labat nin agew kayarin inala nen Hitler so pakayari, say “Photo-Drama of Creation”—a walaay slide, ongagalaw a litrato, tan nirekord ya istorya—so nipanengneng ed melag a baley mi. Alay liket ko ed saman, ugaw a mantaon labat na pitora, ya akalugan ed beneg na trak a pickup bilang panangiyabawag a martsa ed “Photo-Drama”! Diad saya tan ed arum niran okasyon, nipalikna na agagi’d siak a mausar ak a membro ed kongregasyon anggaman ugaw ak ni. Kanian manlapud kalangweran ko et nibangat ak nen Jehova tan naimpluensyaan ak na Salita to.
Nipasal a Manmatalek ed si Jehova
Lapud mapeget a Kristianon neutralidad, ag-akibabali iray Tastasi nen Jehova ed politika na Nazi. Bilang resulta, nen 1933 et angipaakseb iray Nazi na ley a mangisesebel ed sikamin manpulong, mimiting, tan anggan manbasa ni ingen na dilin literatura tayo ed Biblia. Nen Setyembre 1937 amin ya agagi diad kongregasyon mi, pati si amak, so inaresto na Gestapo. Amaermen iman a maong ed siak. Asentensiaan so amak ed loob na limay taon ya inkipriso.
Inmirap iray bengatla’d loob na abung. Balet naaralan min tampol so manmatalek ed Jehova. Sakey ya agew sanen sinmempet ak a nanlapud eskuelaan, say nanay ko so manbabasay The Watchtower. Labay toak ya iparaanay simplin panangan, kanian intapew toy magasin ed melag a kabinet. Kayari panangugto, bangta mansisinop kami et walay maksil a toktok ed puerta. Sakey a polis a labay ton sukimaten so apartment ed literaturan nipaakar ed Biblia. Mankebbiew ak a maong.
Saman so alay petang ya agew. Kanian say inmunan ginawa na polis et say pangekal na hilmit to tan inggaton to’d lamisaan. Insan to ginapoay pansukimat. Legan ton onnenengneng ed silong na lamisaan, say hilmit to so kinmaroskos. Kanian tamtampol ya inala nen nanay ya intapew iman ed Say Panag-Bantayan! Sinusukay na polis so apartment mi balet ta anggapon balot so nalmo ton literatura. Siempre, agton balot naisip so inengneng ed kawalaay hilmit to. Sanen manpatanir la, akidespensa ed inak legan ya aalaen toy hilmit ton pabeneg. Agaylan inawa iman!
Saray eksperiensia a singa satan so angiparaan ed siak parad mas mairap niran subok. Alimbawa, diad eskuelaan et pinilit ak a miulop ed organisasyon a Tobonbalo nen Hitler, a ditan saray ugugaw so nipasal ed disiplinan militar tan nibangat ed pilosopian Nazi. Arum a mamaestro so walaan na personal a kalat a siento por sientoy pibibiang na saray estudyante. Say maestrok, si Herr Schneider, et liknaen ton sinmaew lapud aliwan singa ed arum a mamaestro ed eskuelaan et sakey ed estudyante to so agmanadampot na siento por sienton pibibiang. Siak iman ya estudyante.
Sakey ya agew inyanunsio nen Herr Schneider ed intiron klase: “Ugugaw, nabuas et manpasyar so intiron klase.” Amin et labay da iman ya ideya. Insan to inyarum: “Amin yo so kaukolan man-uniporme bilang Tobonbalo nen Hitler ta pian nanengneng na amin a sikayoray makalakal a lalaki nen Hitler.” Kaimbuasan et amin so presintin akauniporme, nilikud ed siak. Tinawag ak na maestro ed arapan na klase tan tinepetan: “Ni, nengneng mo pa ran amin tan nengneng mo pay inkasika.” Inyarum to: “Amtak a pobri iray ateng mo tan agda ka nisaliwan na uniporme, balet wala pay ipanengneng ko’d sika.” Intagar toak ed lamisaan to, inlukas so drower, tan inkuanto: “Labay kon iter ed sika iyan balobalon uniporme. Agta marakerakep?”
Mas maong nin inatey ak nen say isulong ko iman ya unipormen Nazi. Sanen naimano na maestron anggapoy intension kon isulong iman, sikatoy sinmanok, tan kinantiawan ak na intiron klase. Insan to kami intagar a manpasyar balet ta sinali ton inyamot-amot ak diad impangipasen to’d siak ed pegley na amin ya aka-unipormen lalaki. Balet, dakel ya ombaley so makanengneng ed siak ta atagtagey ak nen say saray kaklasek. Amta na amin a saray atateng ko tan siak et Tastasi nen Jehova. Misalamat ak ed si Jehova ta inikdan toak na nakakaukolan ya espiritual a biskeg sanen ugaw ak ni.
Pinmetang so Panamasegsegang
Sakey ya agew diad kagapo na 1938, siak tan say kalason ko so inala manlapud eskuelaan tan inlugan ed kotsi na polis ya amaarap ed reformatory ya eskuelaan ed Stadtroda, ngalngali 80 kilometro kaarawi. Akin? Deniside na korte ya iyarawi kami ed impluensia na atateng mi tan pagmaliwen kamin ugugaw a Nazi. Ag-abayag et naimano na mangaasikaso’d reformatory a sikamin sanlason et marespito tan matulok, anggaman mapekder ed Kristianon neutralidad mi. Say direktor so ontanlan nandinayewan to kami a labay ton personal a nakabat so nanay ko. Agawa so eksepsion, tan naabuloyan si nanay ya ombisita ed sikami. Say kalason ko, si nanay, tan siak so malikeliket ed saman tan misalsalamat ed si Jehova ta inikdan to kami na pankanawnawan makapaniiba pian makapanpapasesegan ed loob na sanagew. Talagan saman so nakakaukolan mi.
Nansiansia kami ed reformatory ed loob na ngalngali apatiran bulan. Insan sikami imbakin miayam ed sakey a pamilya diad Pahna. Binilin iran iyarawi ra kami manlapud kakanayon mi. Agni ingen inabuloyay nanay ya ombisita’d sikami. Ingen, walaray pigaran okasyon, ya akaromog na paraan pian napinengnengan to kami. Diad pangaanamot ed saraman a mataltalag a pankanawnawa, ginawa nen nanay so anggaay nayarian ton ipaslep ed sikami so determinasyon a mansiansian matoor ed si Jehova, antokaman iray subok tan sirkumstansian iyabuloy to.—1 Corinto 10:13.
Tan talagan sinmasabiy pakasubokan. Nen Disyembre 15, 1942, sanen mantaon ak labat na 17, inala ak na say Gestapo tan inyakar ed detention center ed Gera. Sakey simba ed saginonor, naaresto met si nanay ko tan akaibak ed parihon prisoan. Lapud menor de edad ak ni ed saman, agak binista na korte. Kanian sikami nen nanay so walad detention ed loob na anemiran bulan leleg ya aalagden na korte so koma-18 inkianak ko. Diad mismon agew na impan-18, sikami nen nanay so inawit ed korte.
Sakbay kon natatalosay nagagawa, say impanbista so asumpal la. Agko amorian agko lan balot manaya napinengnengan si nanay. Say unor a pakanodnonotan ko ed sikato et say impakanengneng ed sikaton manyudyurong ed deketan a bangko a kaabay ko dima’d korte. Sikamin duay senintensiaan a nankasalanan. Asentensiaan ak na apatiran taon a kipriso tan si nanay ko na sakey tan kapalduay taon.
Diad saraman ya agew et niliboy Tastasi nen Jehova a nipriso tan nipangaw. Balet, siak so nipriso’d Stollberg, a bukbukor koy Tasi diman. Masulok a sakey taon ak a walad solitary confinement, balet kaibak si Jehova. Say aron binayuboan ko ed sikato ed inkatobonbalok so tombok ed kililiktar ko’d espiritual.
Nen Mayo 9, 1945, kayari duara tan kapalduay taon ya inkipriso, amin min priso so akaawat na maong a balita—asumpal lay bakal! Diad saman ya agew et nibulos ak. Kayari na 110 kilometron impanakar, akasabi ak ed abung a talagan mansasakit lapud kesaw tan eras. Pigay bulan sakbay kon apapawil so biskeg ko.
Diad bektan insabik et atikna ak na makapadesdes iran balita. Unona et say balitan nipaakar ed nanay ko. Kayari inkipriso to ed loob na sakey tan kapalduay taon, kinerew na saray Nazi a pirmaan toy dokumenton mangitatalirak ed pananisia to’d si Jehova. Agto labay. Kanian sikatoy inawit na Gestapo ed panangipangawan a kampo parad bibii, diad Ravensbrück. Diman et sikatoy inatey lapud tipus sakbay a tuloy na impanganggay bakal. Sikatoy makmakpel a Kristiano—impasyan mibabakal ya agbalot sinmuko. Komon ta sikatoy sipapangasin nodnonoten nen Jehova.
Wadtan met so balitan nipaakar ed kuyak, si Werner, ya agbalot akapangidedika ed si Jehova. Akila ed armada na Alemanya tan inatey ed Russia. Si tatay? Sikato met so akasempet, balet ta makapaermen ta sikato so sakey ed pigpigaran Tastasin nampirma ed makapabpabaing a dokumenton mangitatalirak ed pananisia ra. Sanen akapinengnengan ak, nengneng toy maletletey tan nagogonigon ed mental.—2 Pedro 2:20.
Agangganon Maseseg ya Espiritual a Kimey
Nen Marso 10, 1946, naatendian ko so sankaunaan a kayari-bakal ya asamblea ed Leipzig. Agaylan liket sanen niyanunsion nagawa ed saman so bautismo ed saman met lanlamang ya agew! Anggaman nidedikak lay bilay ko ed si Jehova ed loob na dakel lan taon, saya so sankaunaan kon pankanawnawa a manpabautismo. Agkon balot nalingwanan iman ya agew.
Nen Marso 1, 1947, kayari impanpayunir ed loob na sakey bulan, naimbitaan ak ed Bethel diad Magdeburg. Saray opisina na Sosyedad so dineral a maong na saray bomba. Agaylan pribilihyo so pakatulong ed pangapiger! Kayari na tiagew siak so niasain ed syudad na Wittenberge bilang espisyal payunir. Walaray bulan ya akapangusar ak na masulok a 200 oras ed pangipulong ed arum nipaakar ed maong a balita na Panariay Dios. Alay liket kon bulos ak lamet—anggapoy bakal, anggapoy panamasegsegang, anggaporay prisoan!
Makapaermen ya ibaga, saman a kawayangan so agnambayag. Kayari na bakal say Alemanya so naapag, tan say lugar a panaayaman ko so nisilong ed saray Komunista. Nen Setyembre 1950 say sekreton polisya na East Germany, kabkabat bilang say Stasi, so angaresto ed agagi diad sistematikon paraan. Saray akaakusaan ko et makapasyodsyodot. Naakusa ak a sakey ya espiya kuno na gobiernoy Amerika. Inawit da ak ed sankaaliwaan a prisoan na Stasi ed bansa, diad Brandenburg.
Suporta Manlapud Agagik ed Espiritual
Diman et saray Stasi so ag-amaugip ed siak legan na agew. Insan da ak usayen a sanlabi. Kayari indalan ko ed sayan panamairap ed loob na pigaran agew, inmuges so situasyon. Sakey a kabuasan, imbes ya ipawil da ak ed seldak, inawit da ak ed sakey ed saray makapabpabing a U-Boot Zellen da (naamtaan iran selda ed submarino lapud say kawalaan to et diad daledalem na cellar). Nilukasan da so dagdaan, latian a balatyang a puerta tan inganggan da ak ya onloob. Kaukolan kon kutdangen so nipaatagey a pasen. Sanen ileksab koy salik, amoriak a say datal et adanuman. Impalalpag so kapot tekep na makapataktakot ya ateet. Anggapo so liwawa nisay bintana. Niwala ak ed alay bilunget.
Lapud pigaran pulgada na danum ed datal, agak makayurong, makadukol, odino makaugip. Kayari impantalaran ed singano andi-anggaan, inala da ak lamet ed kaaruman nin panag-usay diad silong na agaylan liwawa. Agko amta no dinay mas grabe—say iyalagey ed danum a sanagew ed ngalngalin sigpot a bilunget odino diad pantepel ed makapaseleng a liwawan nipaarap ed siak a sanlabi.
Aminpigan pinagyaw da ak a paltogen. Kayari na pigaran labin panag-usay, sakey a kabuasan et binisita ak na atagey a rangon opiser ed militar a Ruso. Awalaan ak na pankanawnawan ibaga’d sikatoy tratamento na Alemanyan Stasi a mas grabe ni nen say Nazi Gestapo. Imbagak ed sikaton saray Tastasi nen Jehova so neutral ed silong na gobiernon Nazi tan ontan met ed silong na gobiernon Komunista tan agkami mibabali ed politika ed inerman a pasen ed mundo. Diad pidumaan, inkuanko, dakel natan ed saramay opiser ya Stasi et datin membro na organisasyon na Tobonbalo nen Hitler, a maseguron akaaralan da no panon a siruruksan pasegsegangen iray andi-kasalanan a totoo. Legan kon mansasalita, mangiwgiw so laman ko lapud betel, eras, tan inkakesaw.
Makapasurprisa, agsinmanok ed siak so Ruson opiser. Diad kasunian to, inikdan toak na ules tan maabig so impantrato to ed siak. Kayarin tuloy na imbisita to, nipawil ak ed magmaong a selda. Pigaran agew ed saginonor, nipalima ak ed saray korte na Aleman. Legan a nabibinbin ni kasok, nanggayagaan koy maabig a pribilihyon pakapiselda ed limara niran Tastasi. Kayari impan-anos ed alay duksan tratamento ed siak, agaylan pakainawaan so pakapilimog ed agagik ed espiritual!—Salmo 133:1.
Diad korte et adesisyonan a siak so nankasalanan ed espionage tan asentensiaan na apatiran taon ed penitentiary. Saman so impasen lan anlemew a sentensia. Arum ya agagi so asentensiaan na masulok a samploran taon. Siak so niiyan ed maximum security penitentiary. Inisip kon anggan say sakey ya otot et agmakakurong a paloob odino papaway ed saman a prisoan—ontanlay kaelet na impakaguardiak. Ingen, diad tulong nen Jehova walaray agagin akapangipuslit ed siak na intiron Biblia. Satan so pinaldua ed indibidual a libro tan nibunog ed limog min agagin priso.
Panon mi iman a ginawa? Alay irap. Say panaon labat a makapannengneng kami et sano sikami nitagar a man-ames kada duay simba. Diad sakey ya inkagawa et legan a man-aames ak, inyesaes na agin laki ed siak ya angiyamot na pigaran pahinay Biblia ed tuwalya to. Kayari pan-ames ko et kaukolan kon alaey tuwalya to imbes ed tuwalyak.
Anengneng na sakey ed saray guardia so agin mangiyeesaes ed siak et sikatoy binatota ton maong. Kaukolan kon alaen a tampol so tuwalya to tan midipongdipong ed arum a priso. Misalsalmat ak ta agak narel lapud wadman iramay pahinay Biblia. Tano andi say programay espiritual a katagano so naapektoan. Akadalan kami ed dakel a mipadparan eksperiensia. Say panagbasa mi na Biblia so lawas agawan niamot tan diad baleg a kapeligroan. Saray salita nen apostol Pedro, “Mandangka kayo, manbantay kayo,” so talagan matukotukoy.—1 Pedro 5:8.
Lapud pigaran rason, deniside na autoridad ya iyalis so pigara ed sikami ya aminpiga manlapud sakey a penitentiary ed sananey. Diad loob na apatiran taon et niyalis ak ed ngalngali samploran nanduruman penitentiary. Ingen, lawas kon makaalmo na saray agagi. Apadaak koy panangarok ed amin na sarayan agagi, tan baleg ya ermen ed pusok a nitilak kora ed pangiyalis da ed siak.
Kaunoran et siak so nibaki ed Leipzig, tan diman ak nibulos manlapud prisoan. Say guardia na prisoan ya angibulos ed siak so ag-angibagay panpatanir, noagta, imbes, “Agmabayag et napinengnengan mi ka lamet.” Say mauges a kaisipan to et labay toak lamet a nipriso. Mabetbet kon iisipen so Salmo 124:2, 3, a kuanto ditan: “Noag labat si Jehova a wala nensaman ed diking tayo, sanen inmalsa so totoo ya onsumpa ed sikatayo, inakmon da itayo komon wari ed saman a mabilay, sanen adangatan so sanok da ed sikatayo.”
Ililiktar nen Jehova so Matoor ya Ariripen To
Natan et bulos ak lamet a too. Say kalason kon bii, si Ruth, tan si Sister Herta Schlensog so walad wangalan a mangabet ed siak. Legan na amin na sarayan taon na inkipriso, binulan a papawitan ak nen Herta na melag a balkot na tagano. Sisiaen kon no anggapo iraman ya angkekelag a balkot et inatey ak la seguro ed prisoan. Komon ta sikatoy sipapangasin nodnonoten nen Jehova.
Nanlapulad inkibulos ko, bebendisionan ak nen Jehova na dakel a pribilihyo ed serbisyo. Nanlingkor ak lamet bilang espisyal payunir, diad Gronau, Alemanya, tan bilang manangasikaso na sirkito diad Kapalandeyan na Alemanya. Saginonor et naimbitaan ak a manpalista ed koma-31 a klase na Watctower Bible School of Gilead parad saray misioniro. Say impangraduar mi so agawa ed Yankee Stadium legan na internasyonal ya asamblea na Tastasi nen Jehova nen 1958. Apribilihyoan ak a mangisalaysay ed pigara’d eksperiensiak ed arap na abalbaleg ya ulop na agagi.
Kayari impangraduar ko et nambiahe ak ya amaarap ed Chile pian manlingkor bilang misioniro. Diman et nalingkor ak lamet bilang manangasikaso na sirkito, diad arawin abalaten a parti na Chile—diad literal et siak so walad niarawin dalin. Nen 1962, inasawak si Patsy Beutnagel, maganganan misioniran nanlapud San Antonio, Texas, E.U.A. Nanggayagaan koray dakel a taon na impanserbi min dua ed si Jehova.
Diad masulok a 70 taon na bilay ko, naeksperiensiak so dakel a maliket a bekta tan dakel a kalamidad. Inkuan na salmista: “Amayamay so pakapaermenan na matunong: balet si Jehova iliktar to ya ipaway ed saraya ya amin.” (Salmo 34:19) Nen 1963, legan a walaak ni ed Chile, naeksperiensia mi nen Patsy so makapaermen ya impatey na kapangiyanak ya anak min bii. Saginonor, si Patsy so nansakit a grabe, tan sikami inmalis ed Texas. Sanen mantaon labat ni 43, sikatoy inatey, diad silong na trahedya iran sirkusmtansia. Mabetbet kon ipipikasi ed si Jehova a sipapangasi ton nodnonoten so maganganan asawak.
Natan, anggaman siak so masakit tan masiken la, panggagayagaan koy pribilihyon panlilingkor bilang regular payunir tan sakey a matatken diad Brady, Texas. Tua, say bilay so aglawas mainomay, tan nayarin wadtan niray subok a kaukolan kon arapen. Balet, singa say salmista nikuan ko so onia: “O Dios, sika imbabangat moak a nanlapu ed inkaugaw ko; tan angga ed natan ipaamtak so saray pankelawan a kimey mo.”—Salmo 71:17.
[Saray litrato ed pahina 23]
(1) Manlilingkor natan bilang sakey a matatken tan payunir, (2) Kaibay Patsy, sakbay na impankasal mi, (3) diad kuarton-klase nen Herr Schneider, (4) say inak, si Teresa, ya inatey ed Ravensbrück