Say Biblia—Kasin Salita na Dios Odino Too?
Katuloyan na Kapitulo 7
Kasin Sumlangen na Biblia so Inkasikato?
Say mabetbet a taksa sumpad Biblia et susumlangen to kunoy inkasikato. Kaslakan, saray totoon manataksa na onia so agnin peteg akabasa ed Biblia; uuliten da lambengat so nadngel da. Anggaman kuan, aromog na arum iray singa peteg a pansumlangan kanian sikara so nagogonigon ed saratan.
1, 2. (Ilaktip so introduksion.) (a) Anto so mabetbet a taksa sumpad Biblia? (b) Diad pangipareng ed nanduruma iran bersikulo na Biblia, antoy kaukolan tayon tandaan? (c) Antoray pigaran rason no akin a nandumaan no maminsan so paraan na panangisalaysay na saray managsulat na Biblia ed parehon agawa?
1 No peteg a Salita na Dios itan, say Biblia so nepeg a mantutunosan, aliwan mansusumlangan. Sirin, akin ya arum a bersikulo so singa misumlangan ed arum? Pian naebatan, nepeg tayon tandaan ya, anggaman say Biblia et Salita na Dios, insulat itan na nanduruman lalaki ed loob na pigaran siglo. Sarayan managsulat so walaan na nanduruman abenegan, estilo na panagsulat, tan langkap, tan amin na sarayan pandurumaan so napatnagan ed insulat da.
2 Nagkalalo ni, no duara odino onsulok ni so mangisalaysay ed parehon agawa, nayarin isakup na sakey iray detalyen inekal na sananey. Niarum ni, say sakey a tema so nayarin iparungtal na nanduruman managsulat ed nanduruman paraan. Nayarin isulat itan na sakey unong ed alasir na panaon (chronologically), bangta duman alasir so nayarin tumboken na sananey. Diad sayan kapitulo, iparungtal mi so arum ya inkuan iran pansusumlangan ed Biblia tan konsideraen no panon irayan napantunosan, a kokonsideraen so abitla ed tagey.
Tastasin Ag-nannononong
3, 4. Nipaakar ed senturion a mansasakit so aripen ton laki, anton mapatnag a pansumlangan so walad baetan na salaysay nen Mateo tan Lucas, tan panon a sarayan salaysay so napantunosan?
3 Onlesa so arum a “pansusumlangan” sano wala so duara odino masulok a salaysay ed parehon inkagawa. Alimbawa, nabasa tayo ed Mateo 8:5 a sanen linma si Jesus ed Capernaum, “linma’d sikato so sakey a senturion, a mikakasi ed sikato,” a kinmerew a tambalen nen Jesus so aripen ton laki. Balet diad Lucas 7:3, nabasa tayo a sayan senturion so “angibaki ed sikato na mamasiken na saray Judio, a kerewen da [ed sikato] ya onla komon tan ilaban to so aripen to.” Kasin akitongtong so senturion ed si Jesus, odino angibaki na mamasiken?
4 Malinew, say ebat et imbaki na laki iray mamasiken na Judios. Sirin, akin ya inkuan na Mateo a say lakin mismo so akikasi ed si Jesus? Lapud, diad tua, say laki so akikasi ed si Jesus diad panamegley na mamasiken na Judio. Saray mamasiken so pinagkasangiyan to.
5. Akin ya inkuan na Biblian impaalagey nen Solomon so templo, anta say aktual a kimey so ginawa na arum?
5 Diad pangiyilustra ed saya, nabasa tayo ed 2 Awaran 3:1: “Diad saman si Solomon inggapo to a paalageyen so abung nen Jehova ed Jesusalem.” Diad saginonor, nabasa tayo: “Onia so impanumpal nen Solomon ed abung nen Jehova.” (2 Awaran 7:11) Kasin impaalagey a mismo nen Solomon so templo manlapud gapo anggad inkasumpal to? Siempre andi. Say aktual a kimey na panagpaalagey so ginawa na dakerakel ya onsianon trabahador tan saray piyon. Balet si Solomon so manangorganisa na kimey, say responsabli. Kanian, ibabaga na Biblian impaalagey to so abung. Mipadpara, ibabaga ed sikatayo na Ebanghelyo nen Mateo a say senturion so inmasingger ed si Jesus. Balet inyarum nen Lucas so detalye a sikatoy inmasingger diad panamegley na saray Judion mamasiken.
6, 7. Panon tayon napantunosan so duaran nandumaan a salaysay na Ebanghelyo nipaakar ed kerew na ilalak a lalaki nen Zebedeo?
6 Nia so mipadparan alimbawa. Nabasa tayo ed Mateo 20:20, 21: “Saman la linma ed [si Jesus] so ina na saray anak nen Zebedeo pati saray anak to a lalaki, a mangigagalang tan onkekerew na sakey a bengatla ed sikato.” Kinerew ton nawalaan iray anak to na matalonggaring a posisyon sano onsabi Jesus ed Panarian to. Diad salaysay nen Marcos ed parehon agawa, nabasa tayo: “Sinmingger ed [si Jesus] si Santiago tan Juan, ya anak ira nen Zebedeo a kuanda ed sikato: ‘Managbangat, labay mi komon a gawaen mo ed sikami so antokaman a kerewen mi ed sika.’” (Marcos 10:35-37) Kasin say duaran ilalak a lalaki nen Zebedeo, odino say ina da, so mismon kinmerew ed si Jesus?
7 Malinew, say duaran ilalak a lalaki nen Zebedeo so kinmerew, unong ya imbaga nen Marcos. Balet saya so ginawa ra diad panamegley nen ina ra. Sikato so pinagkasangiyan da. Susuportaan iya na report nen Mateo a sanen nadngelan na arum ya apostol so ginawa na ina na saray ilalak a lalaki nen Zebedeo, asanokan ira, aliwan diad ina, noagta “diad sanagi.”—Mateo 20:24.
8. Panon a mandumaan so duaran nansian a salaysay ed namparan agawa tan ingen et siansian namparan katuaan?
8 Kasin akadngel kayo la na duaran totoon manideskribe ed ebenton namparan atasian da? No ontan, agyo ta naimanon idadanet na balang sakey iray detalyen akasagyat ed sikato? Nayarin walaray bengatlan ag-abitla na sakey a nisalaysay na sananey. Anggaman ontan, sikaray namparan mangibabaga na katuaan. Mipadpara itan ed salaysay na apatiran Ebanghelyo ed ministeryo nen Jesus, ontan met ed arum nin maawaran iran ebento ya inreport na masulok nen sakey a managsulat na Biblia. Insulat na kada managsulat so suston impormasyon anggaman sasalambiten na sakey iray detalyen ag-sinalambit na sananey. Diad pangonsidera ed amin a salaysay, nagamoran so mas malinew a pakatalos ed agawa. Say ontan a pandurumaan so mamaneknek a saray salaysay so ag-nannononongan. Tan say makanan pantutunosan da so mamaneknek a saratan so tua.
Basaen so Konteksto
9, 10. Diad anton paraan a say konteksto so ontulong ed sikatayon natalosan no iner so angalaan nen Cain na asawa to?
9 Mabetbet, naresolbi so mapatnag iran pansumlangan no basaen tayo so konteksto. Alimbawa, konsideraen pa so mabetbet a napapalesan problema nipaakar ed asawa nen Cain. Nabasa tayo ed Genesis 4:1, 2: “Tan inyanak [nen Eva] si Cain tan inkuanto: ‘Akala ak na sakey a laki a nanlapu ed Jehova.’ Tan say bii inyanak to lamet si agi to ya Abel.” Unong a kabkabat la, pinatey nen Cain si Abel; balet kayari na satan, nabasa tayon awalaan na asawa tan ilalak si Cain. (Genesis 4:17) No si Adan tan Eva so walaan lambengat na duaran anak a lalaki, iner so angalaan nen Cain na asawa to?
10 Say ebat et si Adan tan Eva so walaan na masulok nen duara ya ananak. Unong ed konteksto, walaan ira na baleg a pamilya. Nabasa tayo ed Genesis 5:3 a nanilalak lamet si Adan na sakey a laki a manngaran na Set insan, nabasa tayo ed ontumbok a bersikulo: “Sikato so angilalak na lalaki tan bibii ya anak to.” (Genesis 5:4) Kanian nayarin inasawa nen Cain so sakey ed agagi ton bibii odino ed kakaanakan to. Diad satan ya asasakbay a panaon na awaray too, ya asingsingger ni so katooan ed inkayadyari, say ontan a panangasawa so mabitar ya aliwa nin mapeligro ed saray iyaanak a singa natan.
11. Anton ibabagan pansumlangan ed baetan nen Santiago tan apostol Pablo so ituturo na arum?
11 Say pangonsidera tayo ed konteksto so ontulong met ed sikatayo pian natalosan so ibabaga na arum a pansumlangan ed baetan nen apostol Pablo tan Santiago. Diad Efeso 2:8, 9, ibabaga nen Pablo a nilaban iray Kristianos diad panamegley na pananisia aliwan diad panamegley na gawa. Inkuanto: “Nilaban kayo ed panamegley na pananisia . . . aliwan diad saray gawa.” Balet, indanet nen Santiago so kaimportantian na saray gawa. Insulat to: “Unong a say laman asian [ed] espiritu et inatey, ontan met say pananisia ya andi gawa inatey.” (Santiago 2:26) Panon a napantunosan iyan duaran balikas?
12, 13. Imbes ya onsumlang, panon a say balikas nen Santiago so kaaruman ed inkuan nen apostol Pablo?
12 No konsideraen tayo so konteksto na saray balikas nen Pablo, naromog tayon say sakey a balikas so kaaruman na sananey. Tutukoyen nen apostol Pablo iray gunaet na Judios a tumboken so Mosaikon Ganggan. Sisiaen dan napatunong ira no tumboken da so amin a detalye na Ganggan. Indanet nen Pablo a saya so imposibli. Agtayon balot makapagmaliw a matunong—tan sirin et manepeg ed kilalaban—ed saray dilin gawa tayo, lapud sipor itayon makasalanan. Nilaban itayo lambengat diad panisia ed dondon bagat nen Jesus.—Roma 5:18.
13 Anggaman ontan, inyarum nen Santiago, so makanan punto a say pananisian mismo so andi-kana no agtekepan na saray gawa. Say toon mangikuan a manisia ed si Jesus so nepeg a mamaneknek ed satan diad panamegley na gawa to. Say inaktibon pananisia so inatey a pananisia tan agmangitonton ed kilalaban.
14. Antoran bersikulo a nipapanengneng nen apostol Pablo a sikatoy sigpot a mipakna ed prinsipyon say mabilay a pananisia so nepeg a paneknekan na saray gawa?
14 Sigpot a mipakna si apostol Pablo ed saya, tan mabebet ton salambiten iray nengneng na gawan nepeg ya ipanengneng na saray Kristiano ed pananisia ra. Alimbawa, insulat to ed saray taga-Roma: “Say too sisiaen to ed puso to so katunongan, tan say sangi so manggawa na panangipatua [“mapublikon panangiyabawag,” NW] na onkana ed kilalaban.” Say panggawa na “mapublikon panangiyabawag”—say panginabang na pananisia tayo ed arum—so makana ed kilalaban. (Roma 10:10; nengnengen met so 1 Corinto 15:58; Efeso 5:15, 21-33; 6:15; 1 Timoteo 4:16; 2 Timoteo 4:5; Hebreos 10:23-25.) Anggaman ontan, antokaman a gawaen na sakey a Kristiano, tan seguradon antokaman a gunaet a panumpal ed Ganggan nen Moises, so agmangitarok ed sikato na kanepegan ed andi-anggaan a bilay. Saya so “langkap ya iiter na Dios” ed saramay angagamil na pananisia.—Roma 6:23, NW; Juan 3:16.
Nanduruman Punto de Bista
15, 16. Panon a si Moises tan Josue so namparan susto anta ibabaga na sakey a say bukig na Jordan et “diad sayan pasen” na ilog bangta inkuan na sananey a “diad nibaliw”?
15 No maminsan saray managsulat na Biblia so mangisulat ed parehon ebento diad nanduruman punto de bista, odino iparungtal daray salaysay da ed nanduruman dalan. Sano konsideraen irayan pandurumaan, arum a mabitar a pansumlangan so mainomay lan resolbien. Say walad Numeros 35:14 unong ed New World Translation so alimbawa ed saya, a ditan tinukoy nen Moises so teritoryan bukig na Jordan a “walad sayan pasen na Jordan.” Anggaman ontan, sanen mansasalita nipaakar ed dalin diad bukig na Jordan, tinukoy nen Josue itan a ‘diad nibaliw na Jordan.’ (Josue 22:4) Dinan so susto?
16 Diad tua, sikara so namparan susto. Unong ed salaysay na Numeros, saray Israelita so agni akabaliw ed Ilog Jordan a mamaarap ed Insipan a Dalin, kanian diad sikara say bukig a Jordan et “sayan pasen.” Balet si Josue so akabaliw la ed Jordan. Natan, sikato lay walad sagur na ilog, diad dalin na Canaan. Kanian parad sikato, say bukig na Jordan et “diad nibaliw.”
17. (a) Anton ibabagan pansumlangan so ituturo na arum ed unonan duaran kapitulo na Genesis? (b) Anto so manunan rason ed inkuan a pansumlangan?
17 Niarum ni, say inkatibukel na salaysay so mangitonton ed mabitar a pansumlangan. Diad Genesis 1:24-26, ipanengneng na Biblia a saray ayayep so apalsa sakbay na too. Balet diad Genesis 2:7, 19, 20, ompatnag a say too so apalsa sakbay na ayayep. Akin a mansumlangan? Lapud sisingbaten itan na duaran salaysay ed panamalsa diad duaran nandumaan a punto de bista. Dedeskribien na unona so inkapalsa na katawenan tan dalin tan amin a wadtan. (Genesis 1:1–2:4) Say komadua so mangiyaapasakey ed inkapalsa na atooan a rasa tan inkaplag to ed kasalanan.—Genesis 2:5–4:26.
18. Panon tayon pantunosan so mabitar iran pansumlangan na duaran salaysay na panamalsa ed saray inmunan kapitulo na Genesis?
18 Say unonan salaysay so kronolohikon naalasir unong ed panaon, a naapag ed anemiran nantutumbokan “iran agew.” Say komadua so nisulat unong ed alasir na kaimportantian na tema. Makatunongan lambengat a kayari antikey ya introduksion et tukoyen ton tampol so inkapalsa nen Adan, lapud sikato tan say pamilya to so ontumbok a tema. (Genesis 2:7) Insan arum ya impormasyon so niparungtal unong ed pankaukolan. Naamtaan tayo a kayari inkapalsa to si Adan so manayam ed tanamanan na Eden. Kanian nasasalambit natan so panagtanem ed tanamanan na Eden. (Genesis 2:8, 9, 15) Ingganggan nen Jehova a ngaranan nen Adan so “amin ya ayep na uma tan amin a manok ya atap na tawen.” Sirin, saya so panaon pian salambiten a “pinalsa nen Jehova a Dios manlapud dalin” irayan amin a palsa, anggaman sikaray abayag lan apalsa sakbay na inkapalsa nen Adan.—Genesis 2:19; 1:20, 24, 26, NW.
Basaen a Maalwar so Salaysay
19. Anton mabitar a pakawetwetan so limmesa nipaakar ed salaysay na Biblia ed impanakup ed Jerusalem?
19 No maminsan, nakaukolan lambengat so pambasan maalwar ed salaysay tan mankatunongan ed impormasyon a wadtan pian naresolbi iray mabitar a pansumlangan. Nakaukolan iya sano konsideraen tayo so impanakup na saray Israelita ed Jerusalem. Say Jerusalem so nilista bilang kabiangan na tawir nen Benjamin, balet nabasa tayon saya so ag-asakup na tribu nen Benjamin. (Josue 18:28; Uko-ukom 1:21) Nabasa tayo met ya ag-asakup na Juda so Jerusalem—a singa kabiangan itan na tawir na tribu. Diad kaunoran, say Jerusalem so tinalo na Juda, tan pinoolan da. (Josue 15:63; Uko-ukom 1:8) Anggaman ontan, nilasus taon ed saginonor, nikurit met a sasakupen nen David so Jerusalem.—2 Samuel 5:5-9.
20, 21. Diad pangusisan maalwar ed amin a matukoy iran detalye, anto so onletaw a tuan agawa ed impanakup na saray Hebreo ed syudad na Jerusalem?
20 Diad unonan pakabasa, amin na saya so ompatnag a makawetwet, balet diad peteg et anggaporay pansumlangan. Diad tua, say ketegan na tawir nen Benjamin tan Juda so manlapud Lawak na Hinnom, anggad kadaanan a syudad na Jerusalem. Diad peteg say teritorya nen Benjamin so walad pasen a diad kaunoran et niletneg so Syudad nen David, unong ya ibabaga na Josue 18:28. Balet nayarin say Jebuseon syudad na Jerusalem so onlampas ni ed Lawak na Hinnom tan sakupen to so teritorya na Juda, sikato no akin a say Juda so nakaukolan a mibakal met sumpad manaayam iran Canaanita.
21 Ag-asakup nen Benjamin so syudad. Aminsan, sinakup na Juda so Jerusalem tan saya so pinoolan da. (Uko-ukom 1:8, 9) Balet saray puersa na Juda so inmalis, kanian arum ed saray datin manaayam so pinmawil lamet ed syudad. Diad saginonor, saya so inyagel dan mabiskeg kanian sikaray ag-apagit na Juda tan Benjamin. Sirin, saray Jebuseo so nansiansia ed syudad anggad impanakup nen David ed syudad nilasus taon ed saginonor.
22, 23. Siopa so anakbat na panamairapan a kiew nen Jesus anggad pasen na pangipasakan?
22 Say komaduan alimbawa so naromog tayo ed saray Ebanghelyo. Nipaakar ed impangitonton ed si Jesus ed ipatey to, onia so nabasa tayo ed Ebanghelyo nen Juan: “Pinmaway, a sankasakbat to so krus [“panamairapan a kiew,” NW] nipaakar ed sikato.” (Juan 19:17) Anggaman ontan, nabasa tayo ed Lucas: “Sanen sikatoy inyakar da, inala ra so sakey a Simon a taga-Cirene, a nanlapu ed uma, et impasakbat da ed sikato so krus [“panamairapan a kiew,” NW] pian itumbok to ed Jesus.” (Lucas 23:26) Kasin si Jesus so anakbat ed instrumenton pateyan to, odino sinakbat itan nen Simon parad sikato?
23 Diad gapo, malinew a sinakbat nen Jesus so dilin panamairapan a kiew to, unong ya idadanet nen Juan. Balet diad saginonor, unong a paneknekan nen Mateo, Marcos, tan Lucas, si Simon a taga-Cirene so pinabtangan a manakbat parad sikato anggad pasen a pangipasakan.
Paneknek na Ag-impannononong
24. Akin ya agtayo pankelawan so pakaromog na arum iran mabitar a pansumlangan ed Biblia, balet anto so agtayo nepeg ya ikuan nipaakar ed saya?
24 Tua, walaray arum a mabitar a pansumlangan ed Biblia a mairap a pantunosan. Balet agtayo nepeg ya ipasen a sikaray pihon pansumlangan. Mabetbet a satan so lapu lambengat ed kakulangan na kompleton impormasyon. Itatarya na Biblia so magenap a pikakabat a mamano ed espiritual a pankaukolan tayo. Balet no iter to ed sikatayo so amin a detalye ed amin ya ebenton asalambit, magmaliw itan a baleg, ambelat a librarya, imbes a melag, anlemew a tomon singa say walad sikatayo natan.
25. Anto so ikuan nen Juan nipaakar ed kurit na ministeryo nen Jesus, tan panon iyan makatulong ed sikatayo pian natalosan no akin ya ag-iiter na Biblia ed sikatayo so amin a detalye nipaakar ed amin ya ebento?
25 Nipaakar ed ministeryo nen Jesus, nansulat si apostol Juan a tekep na makatunongan ya inkalablabas: “Wala met niray amayamay a sananey a bengatlan ginawa nen Jesus, a no isulat ya amin a sansasakey, isipen kon anggan say mundo ed inkasikato agto naiyan so saray libro a nasulatan.” (Juan 21:25) Lalon imposibli so pangikurit ed amin a detalye na andukey ya awaran na totoo na Dios manlapud saray patriarka anggad inmunan-siglon Kristianon kongregasyon!
26. Karga na Biblia so magenap ya impormasyon pian naseguro tayo so anton makanan katuaan?
26 Diad tua, say Biblia so milagro na inkasegek. Karga to so magenap ya impormasyon a mangipabidbir ed sikatayo a mas ni itan nen basta sulat na too. Antokaman a pandurumaan ed lugan to so mamaneknek ed ag-impannononong na saray managsulat ya akatasi. Diad biek a dapag, say matalonan impantunosan na Biblia—a salaysayen tayon detalyado ed saginonor a kapitulo—so andi-duaruwan mangidemostra ed madibinon lapuan. Satan so salita na Dios, aliwan ed too.