Protektaan Moy Sarilim ed Saray Aliwan Tuan Impormasyon
Diad panaon tayo, main-inomay la so makala na saray impormasyon, kaiba la ray impormasyon ya makatulong pian naasikasoy laman tayo. Balet dapat manalwar ka ed saray aliwan tuan impormasyon, singa bilang:
Saray balita ya alaokan na palson impormasyon
Saray balita ya aliwan tua
Singa bilang, legan na COVID-19 pandemic, papasakbayan na secretary general na United Nations iray totoo nipaakar ed mapeligron ikakayat na saray palson impormasyon. Imbaga to, “Ondadakel iray mapeligron advice ed pangasikaso na laman tayo, pati saray peke ya panagtambal. Dakel ya katilaan so ibabalita da diad TV tan radyo. Tan dakel so onkakayat ya conspiracy theory diad Internet. Tan singa normal labat la so pambusol tan diskriminasyon ed arum a totoo.”
Siempre, dati lan wala ray aliwan tuan impormasyon. Balet impasakbay na Biblia ya diad panaon tayo, “saray mauges a totoo tan saray impostor et magmaliw a lalon mauges, a mamapalikdo tan napapalikdo ira.” (2 Timoteo 3:1, 13) Tan lapud Internet, mainomay la natan so makaawat na palso iran balita, tan maples met iratan ya naipasa ed arum anggano agtayo gagagalaen. Kanian saray nababasa tayod email, social media, tan ed saray news feed tayo et nayarin alaokan na saray aliwan tua odino ag-apruebaan iran impormasyon.
Panon mon naprotektaan so sarilim ed saray aliwan tuan impormasyon tan saray conspiracy theory? Imanoen irayan prinsipyo ed Biblia ya makatulong.
Agmo bastabasta papanisiaan so amin ya nanenengneng o narerengel mo
No antoy ibabaga na Biblia: “Say toon anggapoy amta to et manisia ed kada salita, balet samay makabat et dadalepdepen toy kada gawaen to.”—Proverbio 14:15.
Main-inomay itayon naloko no agtayo manalwar. Say alimbawa ed satan et saray litrato ya walay caption to odino antikey iran video ya onkakayat diad online, lalo lad saray social media. Maslak et tatawagen iratan ya meme, tan mabetbet ya gagawaen iratan pian walay panelekan. Balet saratan ya litrato odino video et main-inomay ya umanen odino salatan so labay ton ibaga. Wala ni ingen iray manggagawa na video na arum ya too ya papapawayen dan walay ginawa odino imbaga to, balet diad tua et agto itan ginawa odino imbaga.
“Maslak ed saray aliwan tuan impormasyon ya nanenengneng na saray researcher diad social media et saramay litrato odino video ya nauman la, singa saray meme.”—Axios Media.
Tepetay sarilim: ‘Tua kasi karga na sayan balita o meme labat?’
Amtaen so nanlapuan na istorya tan say ibabaga na satan
No antoy ibabaga na Biblia: “Seguroen yo so amin a bengatla.”—1 Tesalonica 5:21.
Antis mon panisiaan so sakey ya balita odino ipasa itan, anggan saramay kabkabat la odino aminpiga lan imbalita, seguroen mo ni no kasin tua itan. Panon?
Amtaen mo no kasin napantiwalaan so nanlapuan na impormasyon. Sarag na saray kompanya na news media odino arum nin organisasyon ya umanen so sakey ya istorya pian nasuportaan so sarili dan panlabayan odino papanisiaan da ed politika. Ikomparam so karga na sakey ya balita ed arum nin mangibabalita ed satan. No maminsan, makakapangipasa iray kakaarom na aliwan tuan impormasyon diad email odino diad saray post da ed social media. Kanian antis mon panisiaan so sakey a balita, amtaen mo ni so nanlapuan na satan.
Seguroen ya sankabaloan tan susto so karga na satan. Nengneng mo ray petsa, saray detalye ya sarag mon i-research, tan saray mabiskeg ya ebidensya ya onsusuporta ed satan ya balita. Tan kaukolan so lalon panalwar no ataptapew so impangibalita ed sakey ya komplikadon impormasyon odino ginawa itan diad paraan ya naalay liknaan mo.
“Diad panaon tayo, importante ya seguroen no kasin tua so impormasyon ya nanaawat tayo, a singa say panuras na lima.“—Sridhar Dharmapuri, Senior Food Safety and Nutrition Officer na U.N.
Tepetay sarilim: ‘Kasin mairap ya ibiig no antoy tua tan opinyon labat ed sayan balita, odino kasin sakey ya anggulo labat na istorya so ibabalita to?’
Panisiaan mo no anton talagay agawa, aliwan say labay mon nagawa
No antoy ibabaga na Biblia: “Siopaman a manmamatalek ed dilin puso to et makulangkulang.”—Proverbio 28:26.
Walay tendensia tayon panisiaan so impormasyon ya onsuporta ed labay tayon narengel. Maslak, saray kompanya ed Internet et mangipapawit ed sika na impormasyon base ed no anto ray labalabay mo tan no anto ray sampot ya in-search mo diad Internet. Balet saramay labalabay tayon narengel et aliwan naynay ya kaukolan tayon naamtaan.
“Sarag tayo met ya ibiig no dinan so duga ed aliwa, balet kaslakan et naiimpluensyaan itayo na saray labay tayon nagawa, iilaloan, pakakatakotan, tan motibo tayo pian awaten so sakey ya bengatla ya onsusuporta ed labay tayon panisiaan.”—Peter Ditto, sakey ya social psychologist.
Tepetay sarilim: ‘Kasin iisipen kon tua iyan impormasyon lapu labat ta aya so labay kon panisiaan?’
Agla ikakayat so aliwan tuan impormasyon
No antoy ibabaga na Biblia: “Agka mangikakayat na balita ya aliwan tua.”—Exodo 23:1.
Tandaan mo ya saray ipapasam ya impormasyon ed arum et walay epekto to ed iisipen tan gagawaen da. Anggano agmo ginagalan nipasa so aliwan tua ya impormasyon, nayarin magmaliw ya makapuy so resulta na satan.
“Say sankaimportantian ya gawaen mo antis mon ipasa so sakey ya impormasyon ed arum et tepetay sarilim, ‘Kasin segurado ak ya tua iya kanian ayos labat ya ipasak ed arum?’ No ontan so gawaen tayo, seguradon nabawasan so ikayat na aliwan tuan impormasyon diad online.”—Peter Adams, senior vice president na News Literacy Project.
Tepetay sarilim: ‘Kasin ipasak iyan impormasyon lapud amtak ya tua iya?’