Watchtower BIBLIOTHEEK ONLINE
Watchtower
BIBLIOTHEEK ONLINE
Papiamento (Aruba)
  • BIJBEL
  • PUBLICACION
  • REUNION
  • w14 1/12 pag. 8-10
  • Timgad—Un Stad Scondi Yen di Secreto

No tin video disponibel pa loke bo a scoge.

Sorry, nos no por a play e video.

  • Timgad—Un Stad Scondi Yen di Secreto
  • E Toren di Vigilancia Anunciando e Reino di Jehova Dios 2014
  • Subtema
  • Articulonan Similar
  • UN AGENDA SCONDI
  • ROMA A CONKISTA CURASON DI E HENDENAN
  • E STAD BUNITA TA BAY DEN OLVIDO
  • “ESEY TA BIDA!”
  • Bo Ta Corda?
    E Toren di Vigilancia Anunciando e Reino di Jehova Dios 2014
  • E Nacionnan A Ser Prepara pa “Siña di Jehova”
    E Toren di Vigilancia Anunciando e Reino di Jehova Dios 2015
E Toren di Vigilancia Anunciando e Reino di Jehova Dios 2014
w14 1/12 pag. 8-10
Ruina di e antiguo stad Thamugadi, cu awor yama Timgad

Timgad​—Un Stad Scondi Yen di Secreto

NA AÑA 1765, un explorador Escoces yen di curashi cu yama James Bruce no por a kere su wowo. Den e desierto di Algeria, el a topa cu un arco di triunfo Romano. Na momento cu el a descubri esaki, e no por a imagin’e cu e tabata para riba e ruinanan di e stad di mas grandi cu e Romanonan a yega di traha na Noord Africa: e antiguo Thamugadi, cu awe yama Timgad.

Un arco di triunfo Romano na Timgad

Mas cu un siglo despues, na aña 1881, arkeologonan Frances a cuminsa kita tur santo cu tabata cubri e ruinanan bon conserva di Timgad. Nan a yega na e conclusion cu maske e stad tabata keda den un region seco y desola, toch su habitantenan a disfruta di un bida comodo y luhoso. Pero con bin e Romanonan a dicidi di establece un colonia prospero den un luga asina? Y kico nos por siña for di e antiguo stad aki y su habitantenan?

UN AGENDA SCONDI

Ora cu e Romanonan tabata colonisa gran parti di Noord Africa un 100 aña prome cu Cristo, algun tribu nomada a sigui bringa contra nan sin entrega. Con e Romanonan lo por a trece trankilidad den e region? Na prome instante, e conkistadornan a uza e soldaatnan di e Tercer Legion di Augusto. Nan a traha varios forti y post di vigilancia den e region inmenso ey, yen di sero, y cu awe ta forma e parti noord di Algeria. Pero mas despues, ora nan a traha e stad di Timgad, e meta tabata diferente.

Oficialmente, e Romanonan a traha Timgad pa veteranonan cu a baha cu pensioen, pero nan berdadero intencion tabata pa uza e stad pa debilita e oposicion di e tribunan. Y nan a logra nan meta tambe. E bida comodo na Timgad a cuminsa atrae e hendenan di e region ey di Noord Africa ora cu nan tabata bay den e stad pa bende nan mercancia. Pero ta ciudadano Romano so tabatin mag di biba na Timgad. Pues, hopi hende di Noord Africa cu tabata kier a biba eynan, tabata dispuesto pa join e Legion Romano pa un periodo di 25 aña pa asina nan por a haya e ciudadania Romano tanto pa nan mes como pa nan yiu hombernan.

Algun Africano no a keda conforme cu djis nan ciudadania, y nan a logra ocupa posicionnan halto den Timgad y otro stadnan colonial. E plan astuto di e Romanonan pa pone e hendenan local bira parti di nan comunidad tabata asina exitoso cu, apenas 50 aña despues cu nan a funda e stad, mayoria di habitante tabata di Noord Africa.

ROMA A CONKISTA CURASON DI E HENDENAN

Ruina di un plasa cu pilarnan elegante caminda tabatin un pasiyo cu stand na Timgad

Ruina di un plasa cu pilarnan elegante caminda tabata pone stand pa haci negoshi

Con e Romanonan a logra nan meta di conkista curason di e Africanonan? Wel, na prome luga nan a promove igualdad entre e ciudadanonan, basa riba un idea di e politico Romano Ciceron. Tanto e veteranonan Romano como e ciudadanonan di origen Africano a haya tereno mes grandi. Nan a parti e stad den bloknan di 20 pa 20 meter, separa pa cayanan smal. Sin duda, esaki a atrae e habitantenan Africano.

Mescos cu den hopi otro stad Romano, e habitantenan tabata topa otro riba e dianan mas druk na e plasa pa tende ultimo noticia of pa hunga wega. E hendenan cu tabata biba den e seronan, cu casi no tabatin vegetacion, den bisindario probablemente a imagina nan mes caba canando den sombra di e pasiyonan yen di pilar riba un dia calor, of relahando den un di e tantisimo luganan di baña gratis cu tabatin. Tambe nan por a imagina nan mes sinta ta combersa cu nan amigonan banda di e fonteinnan refrescante. Tur esaki mester a parce un soño pa nan.

Un piedra di graf dorna cu diosnan trinitario Africano y Romano

Un piedra di graf cu e parti ariba dorna cu diosnan trinitario

E theater den aire liber tambe a yuda e Romanonan conkista curason di e hendenan. E theater aki por a acomoda mas cu 3.500 hende di e stad y di e pueblonan den cercania. E actornan tabata presenta obranan teatral cu tabata yen di inmoralidad y violencia, e tipo di entretenimento cu e Romanonan tabata gusta.

E religion di e Romanonan tambe a hunga un rol den conkista e curason di e hendenan. E vloer- y murayanan di e luganan di baña publico tabata dorna cu mosaiconan colorido cu tabata mustra escenanan di mitologia pagano. Como cu bañamento tabata un parti importante di bida diario, e habitantenan pocopoco a siña conoce e diosnan y religion di e Romanonan. E intento pa integra e Africanonan den e cultura Romano tabata asina exitoso cu hasta e piedranan di graf tabata dorna cu diosnan trinitario Africano y Romano.

E STAD BUNITA TA BAY DEN OLVIDO

Despues cu Emperador Trajano a funda e stad na aña 100 despues di Cristo, e Romanonan a stimula produccion di grano, azeta di oleifi y biña den henter Noord Africa. Den poco tempo, e area ey a bira e fuente principal di e productonan aki pa e Imperio Romano. Mescos cu e otro stadnan colonial, Timgad tambe a prospera bou di e gobierno Romano. Cu tempo, e poblacion a crece asina hopi cu a bira necesario pa expande e stad te pafo di e murayanan fortifica di Timgad.

E habitantenan di e stad y e doñonan di tereno a bira hopi rico door di haci negoshi cu Roma. Pero e cunukeronan local si no tabata haya hopi ganashi. Den siglo 3 despues di Cristo, inhusticia social y belasting halto a pone cu e cunukeronan a rebela. Algun di nan cu a bira catolico a join e donatistanan, un grupo religioso cu a lanta contra e corupcion cu tabatin den Iglesia Catolico.​—Wak e cuadro “E Donatistanan No Tabata un ‘Iglesia Puro.’”

Despues di siglonan di conflicto religioso, guera civil y invasion di un grupo di hende salbahe, Roma finalmente a perde su control riba Noord Africa. Rond di siglo 6, e tribunan Arabier di e region a kima Timgad por completo, y e stad a bay den olvido pa mas cu 1.000 aña.

“ESEY TA BIDA!”

Un inscripcion na Latin na e plasa publico na Timgad

Un inscripcion na Latin na e plasa publico cu ta bisa: “Jaag, baña, hunga, hari. Esey ta bida!”

Na e plasa publico di Timgad, arkeologonan a haya un inscripcion na Latin cu segun nan tabata pret. E inscripcion tabata bisa: “Jaag, baña, hunga, hari. Esey ta bida!” Un historiador Frances a bisa cu e inscripcion aki ta “refleha un filosofia di un bida sin mucho ambicion, pero cu pa algun hende ta ser considera como e secreto di sabiduria.”

E Romanonan tabata biba segun e filosofia ey pa hopi tempo caba. Apostel Pablo, kende a biba den prome siglo, a papia di hende cu tabatin e siguiente filosofia di bida: “Laga nos come y bebe, pasobra mañan nos ta muri.” Aunke e Romanonan tabata religioso, nan a biba pa e placer di e momento, sin echt pensa riba e sentido of proposito di bida. Pablo a spierta e cristiannan pa tene cuidou cu hendenan asina. El a bisa: “No laga hende gaña boso. Mal compania ta daña bon custumber.”—1 Corintionan 15:32, 33.

Maske e hendenan di Timgad a biba un 1.500 aña pasa, ainda nan filosofia t’ey. Hopi hende ta biba pa awe so. Pa nan, e mentalidad di e Romanonan ta masha logico: disfruta di bida awor, sin preocupa cu e consecuencianan. Pero Bijbel, en cambio, ta conseha nos pa nos ta mas sabi. Como cu “e mundo aki, manera nos conoc’e awor, lo pasa bay”, e ta recomenda nos: “Esnan ku ta trata ku asuntunan di mundu, [biba] komo si fuera nan no ta kompletamente okupá ku e kosnan ei.”—1 Corintionan 7:31, BPK.

E ruinanan di Timgad ta confirma cu e secreto di un bida feliz y cu proposito no ta basa riba e inscripcion cu tabata dera den e santo di Noord Africa. Mas bien, e ta basa riba e conseho cu nos ta haya den Bijbel: “Mundo ta pasa bay y tambe su deseonan, ma esun cu ta haci e boluntad di Dios ta keda pa semper.”—1 Juan 2:17.

E Donatistanan No Tabata un ‘Iglesia Puro’

Ruina di un baki grandi pa bautismo na Timgad

E baki pa bautismo na Timgad ta indica e pasado “cristian” di e stad

Na e parti west di Timgad tin e ruinanan di un basilica impresionante cu un baki grandi pa bautismo. Esaki ta un prueba cu ya pa siglo 4 e stad aki tabata un centro importante di e donatistanan. E donatistanan tabata un grupo “cristian” cu a separa su mes for di Iglesia Catolico.

E donatistanan no tabata di acuerdo cu emperadornan Romano tabata mete den asunto di Iglesia. Nan a considera nan mes un ‘iglesia puro’, separa for di mundo. Lamentablemente, nan accionnan a demostra lo contrario. Nan a cuminsa participa den luchanan politico y social, y nan a apoya cunukeronan chikito den nan rebelion violento contra doñonan di tereno y cobradonan di belasting. Como consecuencia e imperio a bira contra nan. Pues, a pesar di loke e donatistanan tabata pretende, nan no a resulta di ta un ‘iglesia puro.’—Juan 15:19.

    Publicacion na Papiamento (Aruba) (2002-2024)
    Log Out
    Log In
    • Papiamento (Aruba)
    • Comparti
    • Preferencianan
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Condicionnan di Uzo
    • Maneho di Privacidad
    • Configuracion di Privacidad
    • JW.ORG
    • Log In
    Comparti