-
Ki Efecto Ciencia Tin Riba Nos Bida?E Toren di Vigilancia 2015 | 1 di Juni
-
-
TOPICO PRINCIPAL | CIENCIA A REEMPLASA BIJBEL?
Ki Efecto Ciencia Tin Riba Nos Bida?
Segun un diccionario ciencia ta “un estudio profundo basa riba observacion y experimento cu hende ta haci di naturaleza, di comportacion di cosnan fisico cu tin den universo y di fenomenonan cu ta tuma luga den universo.” E trabou aki ta exigi hopi esfuerso y hopi biaha ta frustrante. Cientificonan ta dedica varios siman, luna y hasta añanan largo na experimento y observacion. Tin biaha nan no ta logra nada, pero hopi biaha nan trabou ta beneficia humanidad. Laga nos wak algun ehempel.
Un compania Europeo a traha un filter sofistica di plastic di bon calidad pa purifica awa. E tipo di filter aki a resulta masha util durante desasternan natural, manera entre otro e temblor cu a tuma luga na Haiti na 2010.
Den e espacio rond di nos planeta tin rednan di satellite cu ta forma loke nos conoce como GPS. Na prome instante nan a traha GPS pa uzo militar, pero awor automobilista, piloto, capitan y hasta hende cu ta subi sero y cu ta jaag ta uza GPS pa yuda nan yega na nan destinacion. Si, danki na e cientificonan cu a inventa GPS, awor ta mas facil pa hende yega na nan destinacion.
Bo sa uza celular, computer of Internet? Bo salud a mehora door di avance riba tereno di medicina? Bo sa biaha cu avion? Si ta asina, bo tambe ta disfrutando di algun di e cosnan bon cu ciencia a haci pa humanidad. Pues ciencia a beneficia nos den varios manera.
CIENCIA MODERNO TIN LIMITE
Awe, den un intento pa siña mas tocante nos universo y naturaleza, cientificonan ta haci mas y mas investigacion. Algun cientifico riba tereno di fisica nuclear ta investiga con atoom ta hinca den otro, y astrofisiconan ta purba di bay bek miles di miyones di aña den historia pa compronde origen di universo. Pues algun di nan ta pensa cu si e Dios cu Bijbel ta papia di dje ta existi, ya nan lo mester a comproba esey caba durante e estudionan profundo ey.
Algun cientifico y filosofo famoso ta bay mas leu ainda. Nan ta apoya loke e autor cientifico Amir D. Aczel a yama “un argumento cientifico cu ta descarta e existencia di Dios.” Por ehempel, un fisico (natuurkundige) renombra a bisa: “E echo cu no tin evidencia cu ta mustra cu tin un Dios cu ta hunga un papel importante den universo ta comproba cu e dios ey no ta existi.” Otronan ta pensa cu si bo ta kere den e obranan di e Dios cu Bijbel ta papia di dje, ta comosifuera bo ta kere den “magia” y “trikinan sobrenatural.”a
Awor, puntra bo mes: Cientificonan tin suficiente conocemento pa nan saca conclusionnan definitivo? E contesta ta simpel: No. Ciencia a bay hopi dilanti, pero hopi cientifico ta admiti cu ainda tin hopi cos cu nan no sa y cu kisas nan lo no haya sa nunca tampoco. Steven Weinberg, kende ta un fisico cu a gana un premio Nobel, a bisa: “Nos lo no yega nunca na e raiz di cierto cos.” Un Astronomo di Gran Britania, Martin Rees, a skirbi: “Kisas tin cosnan cu hende lo no compronde nunca.” Echo ta cu tin hopi cos di naturaleza, for di e cel di mas chikito te na e inmenso universo, cu ciencia moderno no ta compronde ainda. Wak e siguiente ehempelnan:
Biologonan no ta compronde completamente e procesonan cu ta tuma luga den un cel bibo. Ainda ciencia no por splica con celnan ta uza energia, con nan ta produci proteina y con nan ta multiplica.
Gravedad ta algo cu tin efecto riba nos tur ora, pero toch e ta un misterio pa expertonan riba e tereno aki. Nan no ta compronde precies con e forsa di gravedad ta pone nos cay bek riba suela ora nos bula den laira of con e ta percura pa luna keda den e orbita rond di nos planeta.
Cosmologonan ta calcula cu 95 porciento di e universo ta invisibel, imposibel pa instrumentonan cientifico detecta. Nan ta parti e area invisibel ey den dos categoria: materia scur y energia scur. Pero te ainda niun hende no sa kico e cosnan aki ta.
Ainda tin mas cos cu ta confundi cientificonan. Un cientifico famoso a comenta: “E cosnan cu nos no sa ta hopi mas cu e cosnan cu nos sa. Den mi opinion ciencia mester haci nos curioso y duna nos mas gana di siña en bes di pone nos bira dogmatico.”
Pues, si bo ta pensa cu ciencia tin contesta pa tur nos preguntanan y cu nos no mester di Dios ni Bijbel, puntra bo mes: Ta logico pa nos rechasa tur loke ciencia no por splica ainda si cientificonan inteligente cu tur nan aparatonan sofistica ainda no ta compronde mucho di e mundo rond di nos? Pesey mes loke Encyclopedia Britannica ta bisa na final di un articulo largo tocante historia y desaroyo riba tereno di astronomia ta na su luga: “Despues di casi 4.000 aña di astronomia, e universo ta mesun dificil pa nos compronde awe cu e tabata pa e Babilonionan di antiguedad.”
Testigonan di Jehova ta respeta e derecho cu cada persona tin pa forma su propio opinion. Nos ta haci loke Bijbel ta bisa: “Laga tur hende mira ki rasonabel boso ta.” (Filipensenan 4:5) Cu esey na mente, nos ta anima bo pa analisa e harmonia cu tin entre ciencia y Bijbel y con nan ta complementa otro.
a Tin hende ta rechasa Bijbel pa motibo di cierto creencia cu iglesianan ta promoviendo pa hopi aña caba, manera por ehempel cu Tera ta e centro di universo of cu Dios a traha Tera den seis dia di 24 ora.—Wak e cuadro “Bijbel y Echonan Cientifico.”
-
-
Ciencia Tin LimiteE Toren di Vigilancia 2015 | 1 di Juni
-
-
TOPICO PRINCIPAL | CIENCIA A REEMPLASA BIJBEL?
Ciencia Tin Limite
Recientemente, varios buki cu ta splica e punto di bista di e asina yama ateistanan nobo a cuminsa circula. E publicacionnan aki a hala atencion di bastante hende y a causa hopi debate. David Eagleman, un cientifico cu ta studia e sistema nervioso, a bisa di e bukinan aki: “Algun lector ta kere cu cientificonan sa tur cos.” Anto el a agrega: “Pero un bon cientifico semper tin un mente habri, y e historia di ciencia ta yen di sorpresa.”
A traves di siglonan, cientificonan a haci varios descubrimento sorprendente den nan afan pa compronde e maraviyanan di naturaleza. Pero den e proceso aki algun di e cientificonan ey a comete erornan grave tambe. Isaac Newton, un di e cientificonan di mas destaca den historia, a mustra con e forsa di gravedad ta mantene e planeta-, strea- y galaxianan hunto den universo. El a inventa calculus, un ramo di matematica cu ta hopi util pa mundo di computer, fisica nuclear y biahamento den espacio. Sinembargo, Newton tabata practica alkimia tambe, un supuesto ramo di ciencia cu tabata uza astrologia y formulanan magico pa purba di comberti chumbo y otro metalnan den oro.
Mas cu 1.500 aña prome cu esey, Tolomeo, un astronomo Griego, a logra traha mapa di e movecion di e planetanan sin uza ningun instrumento. Pero e tabata kere cu Tera ta e centro di universo y cu tur cos tabata draai rond di dje. E astrofisico Carl Sagan a skirbi tocante Tolomeo: “E echo cu pa 1.500 aña hende a acepta su idea cu Tera ta e centro di universo ta mustra bon cla cu hende inteligente tambe por ta completamente ekiboca.”
Awendia cientificonan ta confronta e mesun desafionan. Acaso nan lo por compronde tur cos di universo algun dia? Aunke cu ciencia a bay hopi dilanti y ta beneficia nos den varios manera; toch nos mester corda cu ciencia tin limite. E fisico Paul Davies a bisa: “Ta imposibel pa haya un splicacion logico, cu no ta contradeci su mes, di tur cos rond di nos.” E palabranan aki ta mustra un berdad cla y raspa: Nunca hende lo por compronde tur loke tin rond di nos. Pues nos no mester core kere ora hende para ariba cu ciencia por splica tur loke ta existi.
Bijbel ta duna nos conseho cu ciencia no por duna
Bijbel ta bisa di e maraviyanan di naturaleza: “Mira, esakinan ta djis un parti minimal di [Dios] su obranan; y ta un palabra suave asina nos ta tende for di dje!” (Job 26:14) Ainda tin masha hopi cos cu hende no por compronde. Pues, e palabranan cu apostel Pablo a skirbi casi 2.000 aña pasa ta cierto te awe: “O ki profundo e rikesa, sabiduria y conocemento di Dios ta! Ki insondabel su huicionan ta y ki ininvestigabel su camindanan ta!”—Romanonan 11:33.
-