Watchtower BIBLIOTHEEK ONLINE
Watchtower
BIBLIOTHEEK ONLINE
Papiamento (Aruba)
  • BIJBEL
  • PUBLICACION
  • REUNION
  • Ki Efecto Ciencia Tin Riba Nos Bida?
    E Toren di Vigilancia 2015 | 1 di Juni
    • Avancenan riba tereno di ciencia manera auto, sistema di GPS, satellite, avion y CT scan

      TOPICO PRINCIPAL | CIENCIA A REEMPLASA BIJBEL?

      Ki Efecto Ciencia Tin Riba Nos Bida?

      Segun un diccionario ciencia ta “un estudio profundo basa riba observacion y experimento cu hende ta haci di naturaleza, di comportacion di cosnan fisico cu tin den universo y di fenomenonan cu ta tuma luga den universo.” E trabou aki ta exigi hopi esfuerso y hopi biaha ta frustrante. Cientificonan ta dedica varios siman, luna y hasta añanan largo na experimento y observacion. Tin biaha nan no ta logra nada, pero hopi biaha nan trabou ta beneficia humanidad. Laga nos wak algun ehempel.

      Un compania Europeo a traha un filter sofistica di plastic di bon calidad pa purifica awa. E tipo di filter aki a resulta masha util durante desasternan natural, manera entre otro e temblor cu a tuma luga na Haiti na 2010.

      Den e espacio rond di nos planeta tin rednan di satellite cu ta forma loke nos conoce como GPS. Na prome instante nan a traha GPS pa uzo militar, pero awor automobilista, piloto, capitan y hasta hende cu ta subi sero y cu ta jaag ta uza GPS pa yuda nan yega na nan destinacion. Si, danki na e cientificonan cu a inventa GPS, awor ta mas facil pa hende yega na nan destinacion.

      Bo sa uza celular, computer of Internet? Bo salud a mehora door di avance riba tereno di medicina? Bo sa biaha cu avion? Si ta asina, bo tambe ta disfrutando di algun di e cosnan bon cu ciencia a haci pa humanidad. Pues ciencia a beneficia nos den varios manera.

      CIENCIA MODERNO TIN LIMITE

      Awe, den un intento pa siña mas tocante nos universo y naturaleza, cientificonan ta haci mas y mas investigacion. Algun cientifico riba tereno di fisica nuclear ta investiga con atoom ta hinca den otro, y astrofisiconan ta purba di bay bek miles di miyones di aña den historia pa compronde origen di universo. Pues algun di nan ta pensa cu si e Dios cu Bijbel ta papia di dje ta existi, ya nan lo mester a comproba esey caba durante e estudionan profundo ey.

      Algun cientifico y filosofo famoso ta bay mas leu ainda. Nan ta apoya loke e autor cientifico Amir D. Aczel a yama “un argumento cientifico cu ta descarta e existencia di Dios.” Por ehempel, un fisico (natuurkundige) renombra a bisa: “E echo cu no tin evidencia cu ta mustra cu tin un Dios cu ta hunga un papel importante den universo ta comproba cu e dios ey no ta existi.” Otronan ta pensa cu si bo ta kere den e obranan di e Dios cu Bijbel ta papia di dje, ta comosifuera bo ta kere den “magia” y “trikinan sobrenatural.”a

      Awor, puntra bo mes: Cientificonan tin suficiente conocemento pa nan saca conclusionnan definitivo? E contesta ta simpel: No. Ciencia a bay hopi dilanti, pero hopi cientifico ta admiti cu ainda tin hopi cos cu nan no sa y cu kisas nan lo no haya sa nunca tampoco. Steven Weinberg, kende ta un fisico cu a gana un premio Nobel, a bisa: “Nos lo no yega nunca na e raiz di cierto cos.” Un Astronomo di Gran Britania, Martin Rees, a skirbi: “Kisas tin cosnan cu hende lo no compronde nunca.” Echo ta cu tin hopi cos di naturaleza, for di e cel di mas chikito te na e inmenso universo, cu ciencia moderno no ta compronde ainda. Wak e siguiente ehempelnan:

      • DNA

        Biologonan no ta compronde completamente e procesonan cu ta tuma luga den un cel bibo. Ainda ciencia no por splica con celnan ta uza energia, con nan ta produci proteina y con nan ta multiplica.

      • Un mucha homber ta pone un bala bons

        Gravedad ta algo cu tin efecto riba nos tur ora, pero toch e ta un misterio pa expertonan riba e tereno aki. Nan no ta compronde precies con e forsa di gravedad ta pone nos cay bek riba suela ora nos bula den laira of con e ta percura pa luna keda den e orbita rond di nos planeta.

      • E universo

        Cosmologonan ta calcula cu 95 porciento di e universo ta invisibel, imposibel pa instrumentonan cientifico detecta. Nan ta parti e area invisibel ey den dos categoria: materia scur y energia scur. Pero te ainda niun hende no sa kico e cosnan aki ta.

      Ainda tin mas cos cu ta confundi cientificonan. Un cientifico famoso a comenta: “E cosnan cu nos no sa ta hopi mas cu e cosnan cu nos sa. Den mi opinion ciencia mester haci nos curioso y duna nos mas gana di siña en bes di pone nos bira dogmatico.”

      Pues, si bo ta pensa cu ciencia tin contesta pa tur nos preguntanan y cu nos no mester di Dios ni Bijbel, puntra bo mes: Ta logico pa nos rechasa tur loke ciencia no por splica ainda si cientificonan inteligente cu tur nan aparatonan sofistica ainda no ta compronde mucho di e mundo rond di nos? Pesey mes loke Encyclopedia Britannica ta bisa na final di un articulo largo tocante historia y desaroyo riba tereno di astronomia ta na su luga: “Despues di casi 4.000 aña di astronomia, e universo ta mesun dificil pa nos compronde awe cu e tabata pa e Babilonionan di antiguedad.”

      Testigonan di Jehova ta respeta e derecho cu cada persona tin pa forma su propio opinion. Nos ta haci loke Bijbel ta bisa: “Laga tur hende mira ki rasonabel boso ta.” (Filipensenan 4:5) Cu esey na mente, nos ta anima bo pa analisa e harmonia cu tin entre ciencia y Bijbel y con nan ta complementa otro.

      a Tin hende ta rechasa Bijbel pa motibo di cierto creencia cu iglesianan ta promoviendo pa hopi aña caba, manera por ehempel cu Tera ta e centro di universo of cu Dios a traha Tera den seis dia di 24 ora.—Wak e cuadro “Bijbel y Echonan Cientifico.”

      Bijbel y Echonan Cientifico

      Bijbel no ta un buki di ciencia. Sinembargo, e escritornan di Bijbel ta menciona varios detaye cu kisas ta interesante pa cientificonan awe. Ban wak algun ehempel.

      • E universo

        Edad di Tera y di universo

        Cientificonan ta calcula cu Tera ta existi pa mas o menos 4 mil miyon aña y cu universo ta existi mas o menos 13 pa 14 mil miyon aña caba. Bijbel no ta bisa na ki tempo nos universo a ser crea ni e no ta bisa niun caminda cu nos planeta ta existi apenas algun mil aña. E prome versiculo di Bijbel ta bisa: “Na principio Dios a crea e cielonan y Tera.” (Genesis 1:1) Pues, esey ta habri caminda pa cientificonan mes uza principionan cientifico confiabel pa calcula nan edad.

      • Sero, vegetacion y awa

        Preparacion di Tera pa hende por biba ariba

        Genesis capitulo 1 ta uza e palabra “dia” pa describi e fasenan di preparacion di Tera pa hende bida riba dje. Di e descripcion aki, ta creacion di hende tabata e cherry riba e bolo. Bijbel no ta bisa con largo e seis “dianan” di creacion a dura. Mas bien, esaki ta duna cientificonan e oportunidad pa investiga y determina con largo cada un di e “dianan” ey a dura. No tin niun duda cu un “dia” di creacion a dura hopi mas cu 24 ora.

      • Tera

        Un forsa invisibel cu ta wanta e Tera na su luga

        Bijbel ta bisa cu Tera “ta colga ... riba nada.” (Job 26:7) E no ta bisa cu ta un homber gigante tin nos planeta carga riba su schoudernan of cu mundo ta riba lomba di algun olifanti para riba un turtuga, segun mito di antiguedad. Mas bien, Bijbel ta laga cientificonan mes investiga kico ta wanta Tera na su luga. Cu tempo, Nicolaus Copernicus y Johannes Kepler a describi con un forsa invisibel ta pone e planetanan move rond di solo. Isaac Newton tambe a mustra con e forsa di gravedad ta controla movecion di tur loke tin den espacio.

      • Bacteria

        Instruccion tocante higiena y con pa combati maleza

        E buki di Levitico ta contene algun instruccion cu e Israelitanan a haya pa evita epidemia, incluso instruccion pa pone hende den cuarentena. Relaciona cu higiena, e ley na Deuteronomio 23:12 y 13 a manda e Israelitanan bay haci nan necesidad na un luga priva, pafo di nan campamento. Nan mester a coba un buraco y “tapa [nan] sushi.” Pero, ta apenas un 200 aña pasa dokter- y cientificonan a bin mira e necesidad pa tuma e tipo di medidanan ey.

      E informacion cu bo a caba di lesa ta skirbi den Bijbel pa basta siglo caba. Mayoria di hende bon informa cu tabata biba den tempo di e escritornan di Bijbel mes no tabata sa tur e cosnan aki. Di unda e escritornan aki a haya e informacion exacto ey anto? E Autor di Bijbel ta contesta: “Mescos cu e cielonan ta mas halto cu Tera, asina mi camindanan ta mas halto cu boso camindanan, y mi pensamentonan mas halto cu boso pensamentonan.”—Isaias 55:9.

  • Ciencia Tin Limite
    E Toren di Vigilancia 2015 | 1 di Juni
    • Un cientifico den un laboratorio

      TOPICO PRINCIPAL | CIENCIA A REEMPLASA BIJBEL?

      Ciencia Tin Limite

      Recientemente, varios buki cu ta splica e punto di bista di e asina yama ateistanan nobo a cuminsa circula. E publicacionnan aki a hala atencion di bastante hende y a causa hopi debate. David Eagleman, un cientifico cu ta studia e sistema nervioso, a bisa di e bukinan aki: “Algun lector ta kere cu cientificonan sa tur cos.” Anto el a agrega: “Pero un bon cientifico semper tin un mente habri, y e historia di ciencia ta yen di sorpresa.”

      Un astronomo ta wak door di un telescop

      A traves di siglonan, cientificonan a haci varios descubrimento sorprendente den nan afan pa compronde e maraviyanan di naturaleza. Pero den e proceso aki algun di e cientificonan ey a comete erornan grave tambe. Isaac Newton, un di e cientificonan di mas destaca den historia, a mustra con e forsa di gravedad ta mantene e planeta-, strea- y galaxianan hunto den universo. El a inventa calculus, un ramo di matematica cu ta hopi util pa mundo di computer, fisica nuclear y biahamento den espacio. Sinembargo, Newton tabata practica alkimia tambe, un supuesto ramo di ciencia cu tabata uza astrologia y formulanan magico pa purba di comberti chumbo y otro metalnan den oro.

      Mas cu 1.500 aña prome cu esey, Tolomeo, un astronomo Griego, a logra traha mapa di e movecion di e planetanan sin uza ningun instrumento. Pero e tabata kere cu Tera ta e centro di universo y cu tur cos tabata draai rond di dje. E astrofisico Carl Sagan a skirbi tocante Tolomeo: “E echo cu pa 1.500 aña hende a acepta su idea cu Tera ta e centro di universo ta mustra bon cla cu hende inteligente tambe por ta completamente ekiboca.”

      Un cientifico ta lesa su Bijbel

      Awendia cientificonan ta confronta e mesun desafionan. Acaso nan lo por compronde tur cos di universo algun dia? Aunke cu ciencia a bay hopi dilanti y ta beneficia nos den varios manera; toch nos mester corda cu ciencia tin limite. E fisico Paul Davies a bisa: “Ta imposibel pa haya un splicacion logico, cu no ta contradeci su mes, di tur cos rond di nos.” E palabranan aki ta mustra un berdad cla y raspa: Nunca hende lo por compronde tur loke tin rond di nos. Pues nos no mester core kere ora hende para ariba cu ciencia por splica tur loke ta existi.

      Bijbel ta duna nos conseho cu ciencia no por duna

      Bijbel ta bisa di e maraviyanan di naturaleza: “Mira, esakinan ta djis un parti minimal di [Dios] su obranan; y ta un palabra suave asina nos ta tende for di dje!” (Job 26:14) Ainda tin masha hopi cos cu hende no por compronde. Pues, e palabranan cu apostel Pablo a skirbi casi 2.000 aña pasa ta cierto te awe: “O ki profundo e rikesa, sabiduria y conocemento di Dios ta! Ki insondabel su huicionan ta y ki ininvestigabel su camindanan ta!”—Romanonan 11:33.

      Conseho Cu Ciencia No Por Duna

      Aunke ciencia por siña nos hopi cos di naturaleza, Bijbel ta duna nos principio y conseho cu ta siña nos con pa biba na paz cu otro y hiba un bida feliz cu ta duna satisfaccion. Ban wak algun ehempel.

      • Un señal pa stop

        Prevencion di Crimen

        Respeta bida

        “No mata.”—Exodo 20:13.

        “Ken cu ta odia su ruman ta un asesino.”—1 Juan 3:15.

        Promove y mantene paz

        “Aparta bo mes for di maldad y haci bon; busca paz y siguie.”—Salmo 34:14.

        “Hende cu ta haci paz lo sembra caminda tin paz y lo cosecha e fruta di husticia.”—Santiago 3:18.

        Odia violencia

        “SEÑOR ta pone e husto y e malbado na prueba, ma esun cu ta gusta violencia su alma ta odia.”—Salmo 11:5.

        “No envidia un hende di violencia, y no scoge ningun di su camindanan. Pasobra e hende perverso ta un abominacion pa SEÑOR.”—Proverbionan 3:31, 32.

      • Un famia

        Un Bida di Famia Feliz

        Obedece bo mayornan

        “Yiunan, obedece boso mayornan den union cu Señor, pasobra esey ta husto. ‘Honra bo tata y bo mama’, pasobra esaki ta e prome mandamento cu un promesa, esta, ‘pa bay bo bon y pa bo por tin bida largo riba Tera.’”—Efesionan 6:1-3.

        Educa bo yiunan na e manera corecto

        “No irita boso yiunan, ma sigui lanta nan den e disciplina di Jehova y inculca su manera di pensa den nan.”—Efesionan 6:4.

        “No irita boso yiunan pa nan no desanima.”—Colosensenan 3:21.

        Stima y respeta bo casa

        “Cada un di boso stima su esposa manera e ta stima su mes; di otro banda, e esposa mester tin respet profundo pa su esposo.”—Efesionan 5:33.

      • Un mata

        Proteccion di medioambiente

        Bijbel ta bisa di hende di Israel di antiguedad cu tabata contamina Tera: “Tera tambe ta wordo contamina door di su habitantenan ... Esnan cu ta biba den dje ta keda culpabel.” (Isaias 24:5, 6) Dios lo regla cuenta cu hende cu deliberadamente ta haci daño na medioambiente. E lo “caba cu esnan cu ta caba cu e Tera.” (Revelacion 11:18) Nan lo no keda sin haya castigo.

Publicacion na Papiamento (Aruba) (2002-2024)
Log Out
Log In
  • Papiamento (Aruba)
  • Comparti
  • Preferencianan
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Condicionnan di Uzo
  • Maneho di Privacidad
  • Configuracion di Privacidad
  • JW.ORG
  • Log In
Comparti