Observando Mundo
E Fenomeno di Trafico Pega
Bo a yega di puntra bo mes dicon tin bes despues di a keda pega den trafico pa algun rato, diripiente bo por sigui core na un velosidad normal sin cu bo ta mira e motibo pakico e trafico a pega? Segun The Wall Street Journal, den practica tin varios motibo pa incomodidad manera un trafico cu ta move pocopoco, asta ora no tin accidente ni caminda malo na bista. Asta un bahamento di velosidad pa un momento breve ta pone cu autonan na un distancia leu tin cu baha nan velosidad te cu ta parce como si fuera nan ta gatiando. E corant ta bisa cu “segun un calculo, pa tres cuart di e casonan den cua trafico ta pega no tin un motibo visibel. Aunke e problema a surgi y a ser resolvi oranan prome, su efecto ta keda.” Cambia di ruta pa evita pegamento den trafico por ta efectivo ora un stad ta relativamente bashi. Pero ora cayanan ta druk y otro chauffeurnan haci mescos cu bo, “bo chens pa haya e ruta mas lihe ta mesun grandi cu ora bo ta busca e rei cu ta bai mas lihe ora di paga den supermercado”, e articulo ta bisa. “Realmente, chauffeurnan cu ta keda trankil por maneha e situacion miho cu esnan cu ta busca tur manera pa haya e ruta di mas lihe.”
Adiccion na Nicotina fo’i Principio
“E prome trek di un sigaria por ta suficiente pa haci un teenager adicto”, segun e corant National Post di Canada. “E descubrimento sorprendente aki ta contradeci e punto di bista cu hende en general tawatin tocante adiccion na nicotina. Nan tawata pensa cu e proceso cu ta hiba na adiccion di nicotina ta bai gradualmente y cu e ta sosode solamente despues cu e persona tawata un humado pisa pa varios aña.” Den un estudio cu investigadonan a haci entre 1.200 teenager pa un periodo di mas o menos seis aña, nan a haya sa cu “adiccion ta pone un presion mucho mas fuerte riba hobennan pa nan huma cu e influencia di presion di pareu, asta den caso di esnan cu ta huma de bes en cuando”, e corant ta bisa. Segun e estudio, “serca hopi hoben cu ta huma bo ta haya e sintomanan di adiccion na nicotina di e dia cu nan a huma e prome sigaria te ora cu nan a cuminsa huma tur dia.” E investigadonan a bisa cu mester adapta campaña contra humamento pa nan no solamente yuda hobennan resisti e tentacion pa huma sino tambe pa yuda esnan cu a yega di huma pa vence e adiccion na nicotina.
Limpi Limpi Ta Mucho Limpi?
Hopi hende tin e custumber di tuma nan tempo pa dal un bon baño na fin di dia. Sinembargo, segun e corant di Australia, The Daily Telegraph, “un baño demasiado profundo por causa hopi problema cu cuero.” “Hopi bes hende ta tumando demasiado tempo pa baña, y nan ta uzando e productonan robes riba nan cuero.” E dermatologo dr. Megan Andrews ta splica: “Nos tur ta gusta sinti cu nos curpa ta limpi limpi, pero eigenlijk ora nos ta sinti cu nos cuero ta limpi limpi esei ta nifica cu nos a haci daño na e cuero . . . Aunke hende ta sinti nan mes bon, nan ta haciendo nan mes daño.” Dicon? Pasobra si bo ta baña bo curpa demasiado, esaki lo “kita e vetnan natural, y como consecuencia e microorganismonan cu ta sirbi como capa protectivo pa e cuero y e organo di mas grandi di e curpa [e cuero] probablemente ta bai haya scheurnan y marca fini fini”, segun e corant. Y e ta sigui remarca cu e temporada di winter cu poco humedad “ta un tempo special di precupacion.” Dr. Andrews ta recomenda pa no tuma mas cu un baño breve pa dia.
Conseho Desastroso
“Te cu e decada di 1970, mayoria pueblo na Bangladesh y West Bengala [India] tawatin sea un pos cu no tawata mucho profundo coba, of nan tawata saca awa for di dam of riu. Y regularmente nan tawatin problema cu colera, disenteria y otro malesanan cu ta ser causa door di uzo di e awa”, segun The Guardian Weekly. “E ora ei Nacionnan Uni a conseha e hendenan pa bora posnan profundo (den baranca cu ta contene awa y cu ta lag’e pasa) for di cua ta saca awa ‘via tubo’ pa nan por haya awa limpi, liber di bacteria.” Nan a bora casi 20 miyon pos na Bangladesh, Vietnam, Laos, Burma (awor Myanmar), Tailandia, Nepal, China, Pakistan, Cambodia, y West Bengala, India. Sinembargo, hopi di e posnan a yega na e partinan profundo den tera cu ta contene arsenico. E resultado tawata un venenamento na un escala asina grandi cu e Organisacion Mundial di Salu ta yam’e “e venenamento masal mas grandi di un poblacion den historia di mundo.” Rond di 150 miyon hende a bebe e awa contamina durante e dos ultimo decadanan. Na Bangladesh so tawatin un total di 15.000 caso grave di venenamento cu arsenico. Gruponan local, gobiernonan y ONU ta considerando e opcionnan, pero ainda nan no a haya un solucion practico pa resolve e situacion.
Sea Alerta pa Suicidio di Mucha
“Ochenta porshento di e muchanan cu ta comete suicidio of haci intento pesei ta anuncia esaki verbalmente of via carta, dianan of lunanan di antemano”, segun informe di e corant Milenio di Mexico City. E motibonan principal pakico menornan no kier biba mas ta maltrato (fisico, emocional of verbal), abuso sexual, famia kibra y problema cu scol. Segun José Luis Vázquez, un psikiatra na e Instituto Mexicano pa Siguridad Social, morto a bira un cos asina gewoon na television, den pelicula, video game y buki, cu e muchanan a forma un idea robes tocante e balor di bida. Mas aleu e ta bisa cu 15 di cada 100 mucha entre ocho pa dies aña ta pensa pa comete suicidio y di esakinan 5 porshento ta logra mata nan curpa. E corant ta recomenda pa haci caso ora muchanan ta menciona suicidio, y no djis ignor’e como un menasa of un intento pa haya atencion. E ta agrega: “Mayornan mester dedica tempo na nan yiunan y hunga cu nan, nunca perde comunicacion, y semper mustra amor na nan.”
Rabiamento Ta Malo pa Bo
Segun Valentina D’Urso, un docente di psicologia na Universidad Padua na Italia, “rabia ta un fenomeno cu mas y mas ta creciendo den nos sosiedad, pero e ta produci efectonan negativo riba e organismo.” Musculonan ta bira tenso, batimento di curason y halamento di rosea ta acelera, y e curpa ta drenta un estado di stress. Tambe rabia por stroba un persona di rasona y e por pone cu e persona tin menos control riba su accionnan. “Laga nos crea e custumber di anticipa situacionnan di riesgo . . . Laga nos bisa mesora di un manera calmo, ‘mi no ta di acuerdo’, y nos lo biba hopi mas miho”, segun D’Urso.
Docternan cu Stress
Resientemente e Asociacion Medico Canades a tene un encuesta entre 2.251 docter den henter e pais. Nan “a saca afo cu 45,7 porshento di nan tawata den un estado avansa di cansancio, caracterisa pa agotamento emocional, actitud sarcastico y e sintimento di cu nan no ta eficas den nan trabou”, segun e corant Vancouver Sun. Di acuerdo cu dr. Paul Farnan, cordinado di e Programa di Apoyo pa Docternan na British Columbia, e factornan cu ta duna hopi docter stress ta entre otro, e dificultad cu nan tin pa haya un otro docter pa remplasa nan ora nan kier tuma facansi, e programa demasiado druk cu nan tin ora di traha warda y e avalancha di rekisitonan oficial di administracion. Dr. Farnan ta anima docternan cu tin stress pa balansa nan asuntonan door di dedica tempo na nan famia y participa den actividadnan cu ta duna satisfaccion emocional y spiritual.