Kid, Ngsebeched el Torrebengii a Mekemad me a Klautok?
A rechad a kakerous a uchul me te omtok. Ngsorir el meruul omelodech er a balatiks me a lechub e ngkeizai, me a lechub ngsorir a bo lemelemalt omerellir a rechad el mo er tir. A rekuk bebil a sorir a klisiich me a ilteet er a beluu. Betok er a klautok a duubech el kltui er a delongelir a rechad er a kakerous el klebliil me a klechelid. Ngera te meruul a rechad el melasem el stob aikang e rullii a budech? Ngsebechir a rechad el kutmeklii tiang?
Drazen_/E+ via Getty Images
NGELSECHEKLEL A TEKOI ER A KEIZAI
Turrekong: Improve er a klengar er a rechad. Tia sebechel olengeasek me a lechub e ngtorob a diak letabesul el omeruul, el ngii a ta er a ngarbab luchul e ngmo er ngii a klautok.
Telkelel: A rechad er a kabelment a kirir el ngmodech a rolel e te ousbech a udoud. Sera 2022 e ngmilechoit a bekord el 34.1 biliol el udoud er a Merikel el kirel omeleketek el budech me a lemelemel a budech. Me nguaisei engdi tia el udoud a di mle 0.4 el basent er a udoud el milechoit er tia el osisiu el rak el kirel a mekemad.
“Kede mengoit a lmuut el betok el udoud me a klekedall el melasem el merrob a ultok er a bai kirel omeruul el budech.”—António Guterres, secretary-general of the United Nations.
Aike el lolekoi a Biblia: A kabelment me a cheldebechel er a beluulechad a sebechel ngosuterir a remechebuul, engdi ngdiak el sebechel okngemedii a chelebuul me ngmo diak er a beluulechad.—Duteronomi 15:11; Mateus 26:11.
DIPLOMACY
Turrekong: Chadecheduch loeak a budech e kongei el meruul a tekoi el mo uchul a klungiolel a tang me a tang.
Telkelel: Tang me a lechub nglmuut el betok a diak el sorir el negotiate, ngmai a rengrir el me riou, me a lechub e te kongei a meltib el tekoi. Me ngii a di beot er tir a tomall aika el agreement el kirel a budech.
“Ngdiak leblechoel el oureor a tekoi er a diplomacy. A agreement er a delongelel a teblo el beluu me a lechub ngdelongelir a reteru el chad a locha kmal mekngit me ngbai mo uchul a lmuut el klou el ultok er uriul.”—Raymond F. Smith, American Diplomacy.
Aike el lolekoi a Biblia: A rechad a ungil ‘lerellii sel tkul er bab el sebechir el nguu a budech.’ (Psalm 34:14) Me nguaisei engdi rebetok er a rechad a “diak lechedaol, . . . diak le mesumech a rengrir, . . . e keikr.” (2 Timothy 3:1-4, BT) Aikakid el teletael a uchul me a rebliochel a rengrir el olab a deruchall er a balatiks a diak el sebechir el sumechokl a klautok.
OLENGEASEK A KLEKEDALL ER A MEKEMAD
Turrekong: Mengesadel a klekedellel a mekemad tokubets a nuclear, chemical, me a biological el klekedall er a mekemad.
Telkelel: A beluu a blechoel el diak el kengei el meruul er tiang e le te medakt el loriid a klisichir e mo diak el sebechir el di tir el defend er tir. Mo lmuut me a bo lak a klekedellir er a mekemad me ngii a diak bo lesemecheklii sel mera el uchul me a rechad a mo kaudechelakl.
“Betok er aike el kabelment el tilbir er a uriul er a 1991 el kmo te mo chemoit a klekedellir a dirkak lotaut aika el telbilir me aike el lmuut el bebil el telbiil, el uldimukl er ngii a meruul aike el mo mengesadel a tellemall, omudech a delongelir tir me a rekuk el ngodech el beluu, e rullii a beluulechad el lmuut el mo feel el safe.”—“Securing Our Common Future: An Agenda for Disarmament.”
Aike el lolekoi a Biblia: A rechad a kirir el chemoit a klekedellir er a mekemad e “remot a saider er tir el mo osib.” (Isaia 2:4) Me nguaisei nglmuut el klou a kirel ruoll e le tekoi er a klautok me a klaumekemad a omuchel er a rengul a chad.—Mateus 15:19.
MO DMAK EL MELASEM EL STOB A MEKEMAD
Turrekong: Kakerous el renged a kongei el mo dmak e kaingeseu el defend er a tang me a tang er a recheraro. Te omdasu el kmo ngdiak a soal el mo oumekemad er tir e le loruul el uaisei e te mo oumekemad er tir el rokui.
Telkelel: Ngdiak el sebechel moterekokl a budech loeak tia el dakt el loumekemad a betok el beluu. A bebil beluu a sebechir el mo diak loltaut a tekingir, me tir a diak bo leta tekingir er a rolel me a dirrek el temel e te mo oldechelakl er a recheraro.
“Alta aika el beluu el mlo dmak e melasem el stob a mekemad . . . a mle klou a part er ngii er a League of Nations Covenant e dirrek el sebeched el mesang er a United Nations Charter, me nguaisei aika dirkak el torob a mekemad.”—“Encyclopedia Britannica.”
Aike el lolekoi a Biblia: Ngngar ngii a klungiolel sel de betok el dmak loureor. (Olisechakl 4:12) Me nguaisei ngdiak el sebeched lomes el bedul a rechad el mo kutmeklii a diak a ulebengelel el budech me a ulekerreu. “Lak moumeral ulsirs er a re merreder, ng diak a di chad el sebechel el osebelau. Sel le mad e ng moluut el mor a chutem; isei e a rokui el uldesuel a mo mekimd.”—Psalm 146:3, 4.
Me alta rebetok a mla meringel loureor el melasem el meruul er a budech engdi ngkmal dirk ngar ngii a mekemad