Gitshinyi 4
Akhakha Etu Adi Gui?
1, 2. Itshi idi gutshigina gu’athu avula mukunda nu mvumbi?
MU AFRIKA inunu y’athu avula anatshigina egi gufua gushigo suga ya monyo, uvi gudi gusombegesa gua fundo dia gujinga monyo. Athu avula anatangiza egi akhakhawo ago afile gale anajinga mu mafundo a gusuega, akatugile mu gifutshi gi’athu haguya mujinga mu gifutshi gia ivule.
2 Athu anatangiza egi akhakh’awo ago afilegale, nga ivule y’akhakhawo yajiya guakuatesa hagujinga nga guaahua umonyi mu majigo awo adi ha mavu. Gudi ene, ivule eyi y’akhakhawo idi mafuta a ngolo, yajiya guhana mbuto jia bonga, lujingu lua bonga, nunji yajiya gubamba athu hagula lamba di’abuila ndo. Athu anatangiza egi gula athu a hamavu aijimbila nga anemeselego ivule yene, yajiya guabatela gufua, misongo, uphutu nu malamba.
3. Luholo tshi athu ako anakombelela akhakhawo afilegale?
3 Athu ako a monyo anatshita midimo nu mahamba mukunda nu gulonda ufuta nu ivule y’akhakhawo ago afigale. Midimo ya luholo elu ya namuenega mukumbi dia nafua muthu, dia masaga nu dia gufundjiwa guenji gumalumba. Gukombelela akhakha guanamonega nji mu maluholo ako. Idi gifua, gudiangela ha gunua matombe, athu ako anabundula gandambo gazonda mu mavu mukunda nu akhakhawo afilegale. Nga gungima dia gudia, anabemba ndambo munzungu mukunda gula akhakhawo anyi afilegale aza, ajiya nji gudia.
4. Itshi idi gutshigina gua athu avula mukunda nu monyo?
4 Athu ako anatshigina egi, athu adi nu monyo unu ushigo mufua, wanajinga gungima dia gufua gua muila. Anazuela egi gula muthu wakhalele mujinga mu makalegelo a bonga, monyo wenji wanaya gosa, nga mu paladisu, uvi gula muthu wakhalele mujinga mu makalegelo a bola, monyo wenji wanazula ndola mu milungi. Mbala jiavula athu anafutula matangi wawa nu ndaga jia mambuta. Idi gifua mene jia misa jinyi jia nuzoga mu jijurnale jia nazuela makumbi ako egi muthu yonu wafi “wayi mu dimbo diko” nga “wayi gudi akhakh’enji.” Gutshigina gugu guagasue gudi muza mukunda nu matangi anamba athu egi monyo, nga givule, gia nujinga gungima diagufua gua muila. Itshi idi Bibiliya muzuela mukunda nu ndag’eyi?
Monyo nu Givule
5, 6. Bibiliya idi muzuela egi, monyo udi gima tshi?
5 Bibiliya idi mutukotelesa egi monyo ushigo gima gimoshi gidi mukhatshi dia muthu; uvi muthu muene hakhenji udi monyo. Idi gifua, Mukumbi Nzambi galondele Adama, “muthu unu wabuile monyo.” (Gisendeselo 2:7, NW) Adama gazanguilego monyo; uvi wabuile monyo, muthu ya mudidi.
6 Ngenyi, tudi mutanga egi mionyo ya nabutshiwa. (Gisendeselo 46:18, NW) Yajiya gudia nu gujila ima ya gudia. (Levi 7:20, NW; Ngimbo 35:13, NW) Wa nadila nunji wa nahuila. (Yelemiya 13:17, NW; Yona 2:8) Ajiya gukuata monyo mu gingolongolo, guukaya phushi, nu gu ukanga mu ngonji nga milulu. (Mikuala 24:7, NW; Ngimbo 7:6; 105:18, NW) Bibiliya jiko jianabalumuna maleta wawa a muzuelelo dia gishina egi “monyo” mu mavese wawa, uvi Bibiliya jiko jianatshitshila maleta wawa, “gima gia monyo,” “gifugiwi,” nga “muthu.” Maleta wawa agasue adi mukotelesa gima gimoshi giene.
7. Mavese tshi a Bibiliya adi mudijig’egi monyo wanafua?
7 Mukunda monyo udi muthu, gula muthu wafua, monyo wene wafui. Ezekiele 18:4 imuzuel’egi: ‘[Monyo, NW] udi mutshita ndaga yabola, wene mbawufua.’ Yangiadi, Makalegelo 3:23 imuzuel’egi: “Muthu [monyo, NW] yagasue mbawutuna guvuila ngambi unu, mbawukatuiwa mukatshi dia athu a Nzambi, mbawushiyiwa.” Monyo ushigo gima gimoshi gianajinga gungima dia gufua gua muila.
8. Givule gi’athu gidi itshi?
8 Givule gishigo ndo luholo lumoshi nu monyo. Mukatshi dia muila wa athu, givule gidi ngolo jia lujingu jianaguakuatesa hagutshita midimo. Givule gidi gifua kuran. Kuran yanawendesa vantilatere nga frigo uvi yene hakhenji yajiyilego guhana muhehe nga gubuisa mayi anzanza ndo. Idi luholo lumoshi nu givule gietu, gianatuhana ngolo jiagumona, guvua, nu gutangiza. Uvi giene hakhagio giajiyilego gutshita nga gima gimoshi gula meso, matshui, nga wongo ushigo. Hene Bibiliya idi muzuela ngegi mukunda nu muthu: “Hadi [givule giawo muzoga, NW] ene adi muvutuga mu fuluguta dia mavu, mu lusugu lunu milonga yagasue yakhalele ene mutangiza mbayisuga.”—Ngimbo 146:4.
9. Itshi monyo nu givule yajiilego gutshita?
9 Hagutalela Bibiliya, ikhale monyo nga givule gushigo nga gima gimoshi gianabemba muila haguya mujinga gosa gungima dia gufua gua muila wa muthu.
Muho Wanakhala Muthu Gula Wafua
10. Bibiliya idi muzuel’egi tshi mukunda nu mvumbi?
10 Muho tshi wanakhala muthu gula wafua? Mukunda Yehowa muene hakhenji wafugile athu, wanajiya nji itshi yanatubuila gula tuafua. Mbimbi yenji idi mutuwambel’egi mvumbi jishigo nu lujingu ndo, jia na vua ndo, gumona ndo, guzuela ndo, nga gutangiza nga gima gimoshi ndo. Bibiliya imuzuel’egi:
● “Athu a gufua gashigo mujiya gima.”—Mulongeshi 9:5.
● “Guzumba guawo, nu ikembe yawo nu mafuwa awo, yagasue yayile n’awo.”—Mulongeshi 9:6.
● “Gushigo midimo nga gumba gua matangi, nga gujiya nga ndunge mu mavu a athu a gufua guwudi muya.”—Mulongeshi 9:10.
11. Gungima dia gubua gua Adama mu gubola, Yehowa wamuwambelel’eg’itshi?
11 Tangiza ndaga idi muzuela Bibiliya mukunda nu khakh’etu wa thomo, Adama. Yehowa walondele Adama mu “fuluguta dia mavu.” (Gisendeselo 2:7) Gula nga Adama gashagelego gu mukhuala wa Yehowa, nga wajingile ivuo nu ivuo mu gusuanguluga hamavu. Uvi, Adama washagele gu mukhuala wa Yehowa, nu ndola yenji yakhalele gufua. Adama wayile gui gungima dia gufua guenji? Nzambi wamuwambelel’egi: “Mba udi muvutuga luko mu mavu awalondewe n’awo. Ndaga ya aye udi fuluguta dia mavu, mbawuvutuga luko mu fuluguta dia mavu.”—Gisendeselo 3:19.
12. Itshi yabuidile Adama mu gufua guenji?
12 Adama wakhalele gui gudiangela Yehowa khenji gamulonda galego mu fuluguta? Nga fundo dimoshi ndo. Gakhalele ndo mujinga. Ngenyi, mukumbi Yehowa gazuelel’egi Adama “mba udi muvutuga luko mu mavu,” watshiginyine guzuel’egi Adama mbagashigo mujinga luko ndo, mba ubua fuluguta. Adama gayilego mujinga mu mafundo a ivule. Gayile nji ndo mu mafundo a ivule y’akhakha. Gayilego gosa mudilu nga mu milungi. Wavutugile mu muho wagukonda lujingu; gakhalele luko ndo.
13. Itshi yanabuila athu nu shitu mu gufua ?
13 Ndaga yamuho uu yanabuila athu agasue ba? Ai, idi ngenyi. Bibiliya idi muzuel’egi: “Mionyo iyadi tshima [y’athu nu ya shitu] mbayiya fundo dimoshi. Yajile iyadi tshima mu fuluguta dia mavu, nu mbayivutuga muene.”—Mulongeshi 3:19, 20.
14. Gudifelela tshi gudi mukunda nu athu a gufua?
14 Bibiliya idi mutendelela egi Nzambi mbaufuzumuna athu afilegale ha gujinga mu paladisu hamavu. (Yone 5:28, 29; Makalegelo 24:15) Uvi kumbi diene didi gutuama. Luenyolu, wawa agubanda mu gufua. (Yone 11:11-14) Tuajiyilego guavila woma nga guakombelela, mukunda ajiyilego gutukuatesa nga gututshita gubola.
15, 16. Muho tshi Satana ganamega gutuma athu hagutshigin’egi athu anafua diago ndo?
15 Matangi wawa aguzuel’egi tuanafua diago ndo, adi mambo adi Satana Diabulu mumuanga. Hagutshiginyisa athu mambo wawa, muene nu mademo enji anamega gubata athu hagutangiz’egi misongo nu malamba ako a tuanamona anakatuga gudi ivule ya mvumbi. Idi ya giamatshidia egi malamba ako anakatuga gudi mademo. Nunji idi ya diago egi malamba agasue ashigo mukatuga ndo khuta gudi mademo. Idi mambo hagutangiz’egi lamba tudimumona dia katuga gudi mvumbi.
16 Gudi nji nu njila iko yanatshiitshila mademo hagutuma athu mutangiz’egi ndaga idi Bibiliya muzuela mukunda nu athu agufua idi ya mambo. Adi muhuiga athu hagutangiz’egi amonyi nga azuedi nu mvumbi. Mademo anatshita ndaga eyi mu njila ya imonamona, nzoji, nganga-ngombo, nga mu luholo luko. Tujiye egi, athu anazuelago nu jimvumbi, uvi nu mademo ago anadimonegesa gifua athu afilegale. Gishina ginyinyi Yehowa wanatuna athu anatamega ivule nu athu anazuela nu jimvumbi.—Mikhuala 18:10-12; Zakaliya 10:2.
Mvumbi Jiajiyilego Gutukuatesa mu Malamba Etu
Fumu mumoshi wajiiwa muavula gu Afrika a gu Weste wafile mu givuo gia 1990. Wahagele akhetu mutano nu wabutshile ana avula. Wakhalele nu kompanyi jienji jiyadi jiakhalele gumunginishila fualanga jiavula.
Mukumbi dia file fumu muene, enya jigo dienji ashile masaga muabonga muho akhalele mutangiza egi yajiya gunemesa givule gienji. Akaji’enji mutano tshima asudigile phidi, abungile sanga, akhalelego mutshigina gudia musa ndo, nu gakhalelego muzua meya. Adidile mu inzo ya gafunda masugu sambadi gungima dia gufundjiwa gua mulumiawo. Hangima, muho wanalomba shigu jia mambuta awo, jigo dienji diagasue diadibungishile hamoshi nu athu agujiya agasue hagukatula phidi. Atshitshile wano, adile nu anuile nunji akinyine ulumbu.
Yadiago, gula fumu you wakhalele nu ngolo jia gutshita nga gima tshi, nga waakuatesele nunji nga wabambele muabonga sha enya jigo dienji gazumbile! Uvi gatshitshilego nga gima ndo. Mimbungu yenji yabuile. Enya giphuta gienji anyongele ima yenji nu adikhaphele. Luenyolu athu asala azonda mu luphango luakoma lua fumu you luakhalele lua guzala nu athu.
Mvumbi Jiajiyilego Gututshita Gubola
Mu dimbo dia Nijeriya, yala mumoshi wafile nu wafundjiwe. Hangima, mukaji’enji walotele nzoji ya mudijigile egi mulumi’enji udi mulomba kumbi di’enji. Ngenyi wazanguile dikumbi diene nu wadivumbigile hehi nu malumba amufundjiwe.
Mona yala mumoshi mu jina dia Dunikan wayile gugisuegi, wavumbuile kumbi dinyi nu wasendesele gudisudiga ivuo yavula gungima dia diene hagubola. Nga lamba dimoshi dia mulanduilego ndo. Gula diago mvumbi ya yala munu yakhalele nu ngolo jia gutshita athu adi nu monyo gubola, ya giamatshidia, nga wahuile nzangi oyu wa kabele kumbi dienji ndola gumajiamu!
[Muhu wa longo]
Luphango: Itshi imudijig’egi mvumbi jia jiyilego gutukuatesa nga gututshita gubola?