Rulo Ikulu “Yakangudiwa”

MU 1970, athu ana gukamba ndaga jia mualeha (ba archéologues), amonele rulo ya guhia tshuya mu dimbo dia Ein Gedi gu gifutshi gia Israël, gu khulo ya Mer Morte. Ayimonele tangua akhalele muphunda ha fundo diakhalele Sinagoga inyi yahile tshuya hamuangewe dimbo, yajiya gukhala mu siekle ya 6 ya Tangua Dietu. Luholo rulo yene yabambewego muabonga, yakhalele lamba ha gutanga ndaga jiasonegewe mukatshi; gukangula rulo yene guakhalele naye guyibolesa. Uvi, “yakangudiwe” mu njila ya appareil a scannage 3-D. Hene, asendesele gutanga ndaga jiasonegewe mu rulo yene mu njila ya logiciel ihe-ihe ya ifuanesa.

Itshi amonele mukatshi? Rulo yene yakhalele yagusonega mene jia Biblia. Ndaga jiakhalele jiagusonega muene jidi verse jiko jia gisendeselo gia mukanda wa Levi. Verse jiene jiakhalele nu Tetragrame ya jina dia Nzambi mu zuelelo dia Hebelu. Idi mumonega egi mukanda wene wasonegewe gu gisugishilo gia siekle ya thomo uu nu mu siekle ya nguana ya Tangua Dietu, yene idi guyibuisa diago rulo ikulu ya gitshinyi gia Biblia giasonegewe mu zuelelo dia Hebelu yamonewe gu Mer Morte. Gil Zohar wasonegele mu zulunalu imoshi (The Jerusalem Post) egi: “Gutuama egi rulo ya Ein Gedi ya mukanda wa Levi imonewe, ivo yavula yabalegele sendese ha sonegewe rulo ya Mer Morte idi nu ivo 2000 inyi yasonegewe tangua akhalele mutunga Tempelo ya mbadi, nu ha sonegewe Codex d’Alep mu siekle ya 10 ya Tangua Dietu.” Enya ndunge ana guzuela egi, ndaga jiakhalele jia gusonega mu rulo yene jiakhalele mumonesa egi texte massorétique ya Torah “yabambewe muabonga ikhale ivo yavula yabalegele, luko ifu ya athu akhalele mutshita kopi jia manuscrit yanginyilego muene.”