Dahme Kahrehda E Kesempwal En Kasarawi Saken Soutik En Kauno?
“Pwe padahk me I peusehiongkumwailehr, I ale sang rehn Kauno.”—1 KORINT 11:23.
1, 2. Dahme Sises ketin wia ni pwongen Pasohpa nan pahr 33 C.E.?
SAPWELLIMEN Siohwa Iehroso ket wasao. Pil ohl 11 me ‘ieiang ih nan ahnsou en ah kadeiko.’ (Luk 22:28) Met ni soutik en Ni Epeng ieu, March 31, 33 C.E., oh maramo mat eh dakerada pahn lahng nan Serusalem. Sises Krais oh sapwellime wahnpoaron akan ahpwtehn kanokehla arail kasarawih Pasohpa. Ohl salelepek Sudas Iscariot mweimweiongehr en kohkohla, ah irail mehteikan saikinte pahn kohkohpeseng. Pwekida? Pwehki Sises pahn wia mehkot me inenen kesempwal. Dahme e pahn wia?
2 Pwehki soun ntingih Rongamwahu Madiu ah iang mih wasao, kitail mweidohng en koasoiaiong kitail duwe. E ntingihdi: “Pil nindoken ar konokonot, Sises ketikihda pilawa ieu oh kapingkalahnganki, pilitikihpeseng, e ahpw ketikihong sapwellime tohnpadahk ko, mahsanih, ‘Kumwail iang ale oh tungoale; iei werei met.’ E ahpw pil ketikihda delen wain ehu oh kapingkalahnganki, oh ketikihong sapwellime tohnpadahk ko, mahsanih: ‘Kumwail koaros iang tungoale; pwe ntahi met, ntahn inowo, me pahn kapwilipwildi pwe en lapwahda dipen aramas tohto.’ ” (Madiu 26:26-28) Met mehkot me pahn wiawi pahn mehpakte? Ia kesempwalpe? Mie katepe ong kitail nan rahnwet?
“Wiewia Met”
3. Dahme kahrehda e kesempwal dahme Sises wia ni pwongen Nisan 14, 33 C.E.?
3 Ewen kahk me Sises Krais wia ni pwongen Nisan 14, 33 C.E. sohte wia mehkot tikitik nan sapwellime ieias. Wahnpoaron Pohl kawehwehda duwen dahme Sises pahn wia ni ah ntingwohng Kristian akan nan Korint, ni arail kin kahlemengih oh wiewia kataman wet erein sounpahr 20 mwuri. Mendahte wahnpoaron Pohl ah sohte iang Sises oh sapwellime werek 11 ko nan pahr 33 C.E., e sansal me e sukuhlikihsang rehn ekei wahnpoaron oko dahme wiawi ni pwongo. Oh pil, e dehde me Pohl alehdi kadehdehpen wiewia wet sang ni kaweid en ngehn sarawi. Pohl mahsanih: “Pwe padahk me I peusehiongkumwailehr, I ale sang rehn Kauno; eri, iet duwe: Kaun Sises, ni pwong me e ketin pengpengla pwehn lokolok oh pwoula, e ketikihda pilawa ehu, kapingkalahngankihong Koht, ketin pilitikihpeseng pilawao, mahsanih: ‘Iei werei met, me I kihong kumwail. Kumwail wia met ong ni katamanpei.’ Pil duwehte, ni kaimwiseklahn konoto, e ketikihda dahl en wain ehu, mahsanih: ‘Dahl en wain wet, ih sapwellimen Koht inou kapw me wiawihkidahr ntahi. Ahnsou koaros me kumwail kin nim, kumwail pahn kin tamataman ie.’ ”—1 Korint 11:23-25.
4. Dahme kahrehda Kristian akan en iang wauneki Saken Soutik en Kauno?
4 Soun nting en Rongamwahu Luk kadehdehda me Sises mahsanih: “Kumwail kin wiewia met ni katamanpei.” (Luk 22:19) Mahsen pwukat pil kawehwehdi ni mwohmw wet: “Wia met ong katamanpei” (Today’s English Version) oh “Wia met pwehn tamantamankin ie.” (The Jerusalem Bible) Ni mehlel, kataman wet kin kalap adaneki Katamanpen Kamatalahn Krais. Pohl pil kahdeneki Saken Soutik en Kauno—ahd ehu me konehng pwehki e wiawi ni soutik. (1 Korint 11:20) Kehkehlik kohwong Kristian akan en katakataman Saken Soutik en Kauno. Ahpw, dahme elehda Kataman wet wiawihkihda?
Dahme Kataman Wiawihkihda
5, 6. (a) Ia ehu kahrepe Sises ah wiahda Kataman wet? (b) Kihda pil ehu kahrepe me kahrehda Saken Soutik en Kauno wiawihkihda.
5 Ehu kahrepen Kataman wet ah wiawihda pwehki en kawahuwi matalahn Sises. E matala pwehn kawahuwihala Seme nanleng me sapwellimaniki pwung en wia Kaun en lahng oh sampah. Krais kadehdehda me Sehdan me Tepil, me karauneki me dene aramas akan papah Koht ihte pwe re men ale pai, likamw men. (Sohp 2:1-5) Sapwellimen Sises lelepek lel mehla kasalehda me met likamw ah wahdohng Siohwa kupwur peren.—Lepin Padahk 27:11.
6 Pil ehu kahrepen Saken Soutik en Kauno wiawi pwehn katamankin kitail me sang ni irair en matalahn paliwar ehu me unsek sohte dipe, Sises ketikihda mouri ‘pwehn pwainda mour en me tohto.’ (Madiu 20:28) Ni ahnsou me tepin ohl wiahda dihp ong Koht, e kauwehla ah mour en wia aramas unsek emen oh pweinen ah wiewia kan. Ahpw, Sises mahsanih: “Pwe iei uwen Koht eh ketin loalloale sampah, me e ketikihdohki Sapwellime Iehros, pwe mehmen me kin pwosonla ih en dehr salongala, a en ahneki mour soutuk.” (Sohn 3:16) Ni mehlel, “Pwe pwainen dihp iei mehla; ahpw sapwellimen Koht kisakis sapan iei mour soutuk rehn Krais Sises atail Kaun.” (Rom 6:23) Kataman Saken Soutik en Kauno kin katamankin kitail limpoak laud me sansalsangehr rehn Siohwa oh Sapwellime Ohl me pid sapwellimen Sises meirong ni matala. Iaduwen atail en kalahnganki limpoak wet!
Iahd me Kataman Wet en Wiawi?
7. Iaduwen Kristian keidi kan arail kin tungoale audepen Katamano “pak tohto”?
7 Me pid duwen Saken Soutik en Kauno, Pohl mahsanih: “Uwen tohtohn pak me kumwail pahn tungoale pilawa wet oh nimasang dahl en wain wet, kumwail kalohki matalahn Kauno, lao lel ah pahn pwaredo.” (1 Korint 11:26, NW) Emenemen Kristian keidi kan pahn iang tungoale pilawa oh wain lao lel irail mehla. Kahrehda, mwohn Siohwa Koht oh pil mwohn sampah pwon, irail pahn pwurepwurehng kadehde arail pwoson sapwellimen Koht kisakis sapan en meirong en Sises.
8. Ia uwen werei irail me keidi kan arail pahn wie katakataman Saken Soutik en Kauno?
8 Ia uwen werei me pwihn en Kristian keidi kan arail pahn katakataman matalahn Krais? “Lao e pahn pwurodo,” nin duwen Pohl ah mahsanih, me wehwehki me kataman pwukat pahn wiewiawi lao Sises pahn pwurodo oh wahdahla ienge me keidi kan nanleng ni ahnsou en iasada nin doken ah pahn “ketiket nan mwoale nanleng.” (1 Deselonika 4:14-17) Met pwungohng mahsen en Sises oko ohng werek lelepek 11 ko: “Ma I pahn kohla oh kaunopada wasahieu ong kumwail, I pahn pwurodo oh luhke kumwaildohng rehi, pwe wasa me I mihie iei wasa me kumwail pil pahn mihie.”—Sohn 14:3, NW.
9. Ia wehwehn mahsen en Sises akan me mih nan Mark 14:25?
9 Ni ahnsou me Sises wia Katamano, e kawehwehda duwen kep en waino oh padahkiong sapwellime werek lelepek ko: “Kumwail en ese pwe sang mwurin rahnwet, I solahr pahn nim wain lao lel rahn me I pahn pwurehng nim wain kapw nan Wehin Koht.” (Mark 14:25) Pwehki Sises sohte pahn nim wain en sampah ni ah ketiket nanleng, e dehde me e kin ketin kupwukupwure duwen peren me wain kin wia kilelepe. (Melkahka 104:15; Eklesiasdes 10:19) Patpene nan Wehio pahn wia irair kaperen ieu me ih oh irail akan me kin idawehn nan mohn lipwe kan kin kasikasik laud.—Rom 8:23; 2 Korint 5:2.
10. Ia uwen tohtohn Kataman wet a pahn kin wiawi?
10 Iaduwen—matalahn Sises pahn kin katakataman nan sounpwong koaros, de wihk koaros, de rahn koaros? Soh! Sises wia Saken Soutik en Kauno oh ih eri kamatala ni rahn en Pasohpa, rahn ehu me mehn Israel kin kataman “nin duwen kataman ehu” ong irail pwehki arail pitsang pahn kanaudok nan Isip nan pahr 1513 B.C.E. (Eksodus 12:14) Pasohpa kin wiawi pak ehu nan pahr ehu, ni kaeisek pahieu en sounpwong en Suhs me ede Nisan. (Eksodus 12:1-6; Lipai 23:5) Met kasalehda me matalahn Sises pahn pil kataman duwehte Pasohpa—me wiawi pak ehu nan pahr ehu—kaidehn pak ehu nan sounpwong ehu, de pak ehu nan wihk ehu, de pak ehu nan rahn ehu.
11, 12. Dahme poadoapoad kasalehda me pid duwen wiepen Katamano me aramas akan kin wia mahso?
11 Eri, e pwung kitail en wia Kataman pahr koaros ni Nisan 14. Ehu pwuhk koasoia: “Kristian akan nan Asia Minor adaneki Quartodecimans (aramas akan en ka-eisek pahieu) pwehki arail tiahk en kasarawi Saken Soutik en Kauno ahnsou koaros ni 14 en Nisan . . . Rahn kak mih Ni Elem de pil sohte lipilipil mehnia rahn.”—The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge, Volume IV, pali 44.
12 Sounpoad J. L. von Mosheim koasoia me pid wiewiahn aramas nan kariau en centuri me dene Quartodeciman akan kin Kataman Saken Soutik ni Nisan 14 pwehki “irail medemedewe sapwellimen Sises mehn kahlemeng kin wa menen kosonned.” Pil emen sounpoad koasoia: “Wiepen sarawi en Quartodeciman nan Asia kan kin duwehte sarawi nan Serusalem. Nan centuri keriau, sarawi pwukat kin wia arail Pascha (Saken Soutik en Kauno) ni Nisan 14 oh kin kasarawi meirong me kohsang matala en Krais.”—Studia Patristica, Volume V, 1962, pali 8.
Kesempwalpen Pilawa
13. Soangen pilawa dah me Sises doadoahngki ni a ketin tepiada Saken Soutik en Kauno?
13 Ni ahnsou me Sises tapiada wia Kataman, “e ketikihda lopwon en pilawa ehu, wia kapakap oh pilitikihpeseng oh ketikihong [wahnpoaron ko].” (Mark 14:22) Pilawa me doadoahk nan katamano ieite soangen pilawa me re ahpwtehn doadoahngki nan pasohpa. (Eksodus 13:6-10) Pwehki e wiawihda sohte dol ihs, e kin patapat oh tipwatipw oh pil mengei en pelingpeseng oh nehkseli. Ni ahnsou me Sises wiahda manaman oh katohtowehla pilawa ong aramas kid kei, pilawa pil duwehte kirahka (me patapat oh mengei en tipw), pwe e ketin pelingpeseng oh nehkseli. (Madiu 14:19; 15:36) E sansal me pelingpeseng pilawa ni Katamano sohte wehwepe ong ni pali ngehn.
14. (a) Dahme kahrehda e konehng pilawa en Katamano en dehr doliki ihs? (b) Soangen pilawa dah me pahn wiawihda pwehn doadoahk ni Saken Soutik en Kauno?
14 Sises mahsanih me pid pilawa me doadoahk ni Katamano: “Met wehwehki pali werei me kohda ong kumwail.” (1 Korint 11:24; Mark 14:22) E konehng mehlel pilawa en sohte dol ihs. Pwehkida? Pwehki ihs kin kak wehwehki suwed, samin de dihp. (1 Korint 5:6-8) Pilawa kin wia kilelepen kahlep en Sises me unsek, oh sohte dipe, me konehng en wia meirong en dihp. (Ipru 7:26; 10:5-10) Sounkadehdehn Siohwa kan kin tamataman met oh kin alasang mehn kahlemeng en Sises oh kin doadoahngki pilawa me sohte dol ihs ni ahnsou wia Kataman. Ekei pak pilawahn mehn Suhs me ede “matzos” me sohte dolkihda mehkot me sohte dolki onion de kutohr. Pilawa soumwut kin wiawihsang ni ekis pilawa amas oh dolkihda pihl. Nesen pilawa pahn aramas pahn kapalada oh menipinip oh umwuda nan dahl me aramas irisikihla ekis oil loale, oh uhmw lao madekengla oh tipwatipwla.
Kesempwalpen Waino
15. Dahme mih nan kep me doadoahk wasao ni ahnsou me Krais wiahda Kataman en sapwellime matala?
15 Mwurin arail nehkpeseng pilawa soumwuto, Sises ketkihda kep en wain ehu, “kapakapki oh ketikihong tohnpadahk ko, oh irail koaros nimasang loale.” Sises ketin kawehwehda: “Met wehwehki sapwellimei ‘nta en inouo’ me phan wedekedi pwehn pwainda aramas tohto.” (Mark 14:23, 24) Dahme mih nan kepo? Wain karer, kaidehn pilen wain kapw. Ni ahnsou me iren Pwuhk Sarawi mahsanih wain, e sohte mamahsanih duwen pilen kreip kapw. Karasepe, wain karer, ahpw kaidehn pilen kreip me kin pwalangpeseng “eden wain me wiawihsang kilen mahn,” nin duwen me Sises mahsanih. Oh ahn Krais imwintihti kan karauniki ih me dene e kin kamam wain.” Oh met pahn wia koasoi mwahl ehu ma waino kaidehn uhdahn sakau ahpw wia pilen kreip kapw. (Madiu 9:17; 11:19) Aramas akan tungoale wain ni arail kasarawi Pasopa oh Krais ketin doadoahngki met ni ah wia Kataman en sapwellime pwoula.
16, 17. Soangen wain dah me konehng wia Katamano, oh pwekihda?
16 Eri ihte wain weitahta kelepw me konehng wia weliwelian audepen kepo me iei, ntahn Krais me pahn wudekidi. Pein ih mahsanih: “Ih ntahio met me pahn kepwilipwilkihdi aramas koaros, ntahi me kin kadehde sapwellimen Koht inou kapw.” Oh wahnpoaron Piter ntingihdi: “Pwe kumwail [Kristian me keidi kan] ese soahng dah kan me kumwail kamaiaukihda sang nan soangen mour soh-katepe me kumwail sohsohki sang rehn samamwail ko; kaidehn kepwe sohr, duwehte silper de kohl; pwe meirong pweilapalap ehu, iei nta kesempwal en Krais, me iei sihmpwul mwakelekel oh sohte samin.”—1 Piter 1:18, 19.
17 E dehde mwahu me wain en kreip weitahta me Sises doadoahngki ni ah ketin wia Katamano. Ekei wain weitahta nan mwehiet, sohte kak doadoahk pwehki irail dolkihda arkahohl teikan de brandy de pil kin dolkihda soangesoangen tehn tuhke kan. Ntahn Sises me mwakelekel oh konehng wia meirong, sohte anahne mehkot en kapatapat ong. Kahrehda soangen wain me duwehte port, sherry, oh vermouth sohte konehng en doadoahngki. Kep en wain mehn wia kataman pahn sohte dolki suke oh mehn kakelailiala wain weitahta. Wain me wiawihda nan pein ihmw akan, me kohsang ni kreip weitahta oh sohte doliki suke me pahn kak pil doadoahk oh pil wain me adaneki Burgundy oh Claret.
18. Dahme kahrehda Sises sohte wiahkihda manaman ong pilawa oh wain me e ketin wiahki Katamano?
18 Ni ahnsou me sak wet wiawihda, Sises sohte wiahda manaman oh kapikada pilawa oh wain en wiahla uhdahn uduk oh ntahn aramas. Tungoale uduk oh ntahn aramas mehkot me uhwong kosonned en Koht. (Senesis 9:3, 4; Lipai 17:10) Sises sohte kaluwanda kahlepe oh sapwellime nta. Kahlepe wia mehn meirong unsek ieu, oh sapwellime nta kakerekerdier mwurin souwas en mandahn rahno ni rahn en mehn Suhs, Nisan 14. Kahrehda, pilawa en Katamano oh wain iei me wia kilel kei, me rasehng sapwellimen Krais uduk oh nta.a
Katamano—Ahnsoun Kaminimin Ieu
19. Dahme kahrehda dahl oh kep tohto sang ehu kak doadoahngki nan Saken Soutik en Kauno?
19 Ahnsou me Sises tapiada Katamano, e ketin lukehki sapwellime wahnpoaron lelepek ko ren nimpene kep ehu. Rongamwahu en Madiu mahsanih: “[Sises] ketkihda kep ehu oh ni ah ketin kapakap, e ketikihong irail, mahsanih: ‘Nimasang loale, kumwail koaros.’ ” (Madiu 26:27) Doadoahngki “kep teheiu,” ahpw kaidehn mehkei sohte wiahda kahpwal ieu, pwehki nan irairo irail meh ehk emente me tungoale irail mwohdpenehnte tehpel ehu oh e mengei en pass-seli kepo nanpwungarail. Nan pahr wet, aramas rar kei pahn pokonpene pwehn iang Saken Soutuk en Kauno nan mwomwohdiso en Sounkadehdehn Siohwa 94,000 nan sampah pwon. Pwehki wasahn tuhpene pwehn wia kasarawi wet ah pahn tohto ni pwohn teh pwong, kep ehu sohte kak doadoahk ong aramas koaros. Ahpw mour en wiewia wet kin doadoahk nan mwomwohdiso laud akan ni arail kin doadoahngki kep kei pwe irail en kak kihpeseng ong tohn pokono ni ahnsou mwotomwot. Pil duwehte pilawa, dahl tohto sang ehute kin doadoahk. Sohte wasahkis nan iren Pwuhk Sarawi kan me kasalehda me kep de kilahs pahn kohsang ni soangen dipwisou ieu. Ahpw plate oh kepo en konehng wia kasarawio. E pahn konehng kepo en dehr nohn audaud oh dir pwe e dehr wudekseli ahnsou en kihselio.
20, 21. Dahme kahrehda kitail kak ndahki me Katamano wia ahnsoun kaminimin?
20 Edetehn dahl en pilawa tohto sang ehu oh kep en wain tohto sang ehu me kak doadoahk, Katamano kin wia ahnsoun kaminimin. Nan mwehin Israel en mahso, ohl emen kak kihda mehn kamadipw sarawi ni a pahn wahdo emen mahn ni imwen kaudok en Koht, wasa me mahno kin kamala ie. Kisehn paliweren mahno pahn irihsla pohn pei sarawio, ah ekis pahn kohwong samworo idihda oh ehu kis ong nein Aaron samworo kan oh iangahki me pahn wia meirongo oh tohn imweo pahn pil iang mwenge. (Lipai 3:1-16; 7:28-36) Katamano pil wia ahnsoun kaminimin pwehki e wia ahnsou ieu en ehupene.
21 Siohwa me wia utupen oh ih me tapiada koasoandi en kaminimin. Sises iei ih me meirongo oh Kristian keidi kan me kang audepen kamadipw sarawio pwe re wia iengen Krais kei. Iang wia tungotungoal ni sapwellimen Siohwa tehpel kin wia kilelepen me irail me iengen Sises kan me kin tungoleniki irair en meleilei rehn Koht. Ni irair wet Pohl ntingihdi: “Dahlen kapai me se kin kapingkalahngankihong Koht; kaidehkin ntahn Krais me kitail kin kepin konotki ni atail kin nim dahl wet? A pilawa me se kin pilitikihpeseng; kaidehkin weren Krais me kitail kin kepin konotki ni atail kin iang tungoale pilawa wet? Pwe lopwon en pilawa teieu met, oh kitail koaros nan atail tohto, kitail kin wiahla war teieu, pwehki atail kin tungoalepene lopwon en pilawa teieu.”—1 Korint 10:16, 17.
22. Peidek dah kan me pid Katamano me kitail anahne wie medemedewe?
22 Saken Soutik en Kauno iei Kataman en Kristian ehute me kin wiawi pahn mehpak nan pahr ehu rehn Sounkadehdehn Siohwa kan. Met wia mehkot me konehng pwehki Sises kekehlikiong sapwellime werek kan: “Kumwail wiewia met pwehn katamankin ie.” Ni Katamano, kitail kin wia katamanpen matala en Sises, matala ehu me kin kalinganahla sapwellimen Siohwa kaunda lapalap. Nin duwen atail kilangehr, ni ahnsou en kamadipw sarawio, pilawa kin wewelian paliweren Krais oh wain kin welian nta. Ahpw aramas malaulau kei me kin iang tungoale mehpwukat. Dahme kahrehda met? Mie katepen Kataman wet ong irail aramas rar kei me sohte iang tungoale pilawa oh waino? Ni mehlel ia pahn katepen Saken Soutik en Kauno ong uhk?
[Nting tikitik me mi pahs]
a Kilang Insight on the Scriptures, Volume 2, pali 271, wiawihda sang rehn Sounkadehdehn Siohwa kan.
Ia Ahmw Pasapeng?
• Dahme kahrehda Sises wiahkihda koasoandi en Saken Soutik en Kauno?
• Pak depe me Kataman pahn wiawi?
• Dahme pilawa soumwut me sohte doliki ihs nan Katamano kin wehwehki?
• Dahme wain me doadoahk nan Katamano kin wehwehki?
[Kilel nan Pali 24]
Sises wiahkihda koasoandi en Saken Soutik en Kauno