Mahsen en Siohwa Kin Ieias

Ire Kesempwal akan Sang Nan Pwuhken Melkahkahn Melkahka kan en Solomon

“RASEHNG kiepw ehu nanpwungen dihpw tekatek kan, iei duwen ei mwohnlimpoak nanpwungen lih akan.” “Rasehng tuhke apel pwoat nanpwungen tuhke kan en nanwel, iei duwen ei karasahiong ei mwohnlimpoak ong ohl teikan.” “Ihs memenet me mese rasehng lingen ketipin? E inenen masamwahu oh kaselel, rasehng ketipin de maram.” (Melkahkahn Melkahka kan en Solomon 2:2, 3; 6:10) Ia wen mas lingan en iretikitik pwukat sang nan Paipel pwuhken Melkahkahn Melkahka kan en Solomon! Pwuhk wet pwon wia lokaiahn soun nting en lokaia lingan me diren lokaia katep oh lingan kahrehda e adaneki “Melkahkahn Melkahka kan.”—Melkahkahn Melkahka kan en Solomon 1:1.

Melkahka wet Nanmwarki Solomon en Israel en kawao me kakonepene, ele mpen 1020 B.C.E., nin tepin ahnsou en sapwellime pahr 40 en nanmwarki, oh Melkahka pwoatet wia soai en limpoak pwoat en pwutak soun silepen sihpw men oh serepein en Sulam men. Pil ekei aramas me koasoiparail pwarada nan nting lingan wet iei ahn serepein nohno oh rie pwutak kan, “nein Serusalem serepein akan [lih akan en wasahn kadeik],” oh “nein Saion serepein akan [lihen Serusalem akan].” (Melkahkahn Melkahka kan en Solomon 1:5; 3:11) E kak wia kahpwal ehu en kasawihada ihs me koasoakoasoi nan ehu ehu wasa nan pwuhk wet, ahpw aramas kak diarada sang dahme soai kan kin mahsanih.

Nin duwen pwuhk wet ah wia kisehn Mahsen en Koht, pwuhken Melkahkahn Melkahka kan kin kesempwal ni irair riau. (Ipru 4:12) Keieu, e padahkihong kitail ia mwomwen limpoak mehlel nanpwungen ohl emen oh lih emen. Keriau, Melkahka wet kasalehda soangen limpoak me mih nanpwungen Sises Krais oh mwomwohdiso en Kristian keidi kan.—2 Korint 11:2; Episos 5:25-31.

KEDEHR SONG EN “KAINANGIAHDA LIMPOAK NAN LOALEIET”

(Melkahkahn Melkahka kan en Solomon 1:1–3:5)

“Komw kin metik wasa koaros ni paliwereiet; omwi limpoak me inenen iou sang wain.” (Melkahkahn Melkahka kan en Solomon 1:2) Mahsen nan Melkahkahn Solomon tepikihda mahsen pwukat en serepein karakarahk sang wasa tikitik me wisikdohng nan tehnpesen nanmwarki Solomon. Iaduwen ah patohdohng nan wasakiset.

E koasoia: “Riei ko me lingeringerda pahi oh itonehng ie I en doadoahk nan mwetin wain.” Rie pwutak ko lingeringer pahn pwe pwutak silepen sihpw men me e kin poakpoake kamwamwaitih ih en iang ih alialuhseli ni rahn ehu ni ahnsou en tuhke kan kin kepei rah. Pwe irail en irehdi ih, irail kilelehiong ih en kin sile pwe “kidi en wel kan en dehr kauwehla arail mwetin wain akan.” Pwukoah doadoahk wet kahrehiong en mih wasa me kerendohng wasa me Solomon kin ketiket ie. Nanmwarkio mahsanihada lingan en serepeino ni ah kin kohdihla “nan mwaht en almond akan” kahrehda serepeino eri wisikdohng rehn nanmwarkio.—Melkahkahn Melkahka kan en Solomon 1:6; 2:10-15; 6:11.

Nin doken serepein patohwanda ah poakohng silepen sihpwo, lih en kelen tehnpesen nanmwarkio kan patohwan ohng ih en ‘pein kohwei oh idawehnla mohn lipwen sihpw akan’ oh rapahkihda silepen sihpwo. Ahpw Solomon sohte mweidong en patohla. Nin doken nanmwarkio ah wia kapingpen lingan en serepeino, e inoukihong ih “mwaramwar kohl . . . iangahki iren silper kan me pahn kapwatada.” Ahpw serepeino sohte kin rongala met. Sounsilepen sihpwo kin kohla rehn serepeino nan tehnpesen Solomon oh nda: “Ia uwen omw kaselel, ei mwohnlimpoak. Lihen Serusalem kan, kumwail inoukihong ie; kumwail kahukihla ni mwaren tie marahra kan oh kasel kan me kumwail sohte pahn kedirapwahla at limpoak.”—Melkahkahn Melkahka kan en Solomon 1:8-11, 15; 2:7; 3:5.

Pasapengpen Peidek kan me Pid Duwen Iren Paipel kan:

1:2, 3—Dahme kahrehda katamanpen mwahnakapw silepen sihpwo kin karasahiong duwehte wain oh edeo kin rasehng leh? Duwehte wain me kin wiahiong mohngiong en ohl emen peren oh keiehdi en moahng ehu kin kihsang marekeng, katamandohng poakepen mwahnakapwo oh edeo kin kansenamwahuwih oh kakehlahda serepein en Sulam. (Melkahka 23:5; 104:15) Kristian mehlel, ahpw uhdahn irail me keidi kan, pil kin ale mehn kakehl oh kangoang ni arail kin kousapahlih duwen limpoak me Sises Krais kin kasalehiong irail.

1:5—Dahme kahrehda serepein en likin kahnimwo karasahiong ah mwomwen duwehte “ihmw likou kan en Kedar”? Wunen kuht, ni ah kin wiahda dereht, kin doadoahk ohng tohto. (Nempe 31:20) Karasepe, “likou me wiawihkihda wunen kuht” kin doadoahk pwehn wiahda “ihmw likou pohn tehnpas en kaudoko.” (Eksodus 26:7) Iei me pil kin wiawihong ihmw likou kan nan Pedouin leledo rahn wet, ihmw likou en Kedar kan kakete wiawihkihda wunen kuht toantoal.

1:15—Ia wehwehn ahn mwahnakapw silepen sihpwo ah koasoi ni ah nda: “Pwoaren mesomw kan kin duwehte pwoaren mesen mwuroi kan”? Mwahnakapw silepen sihpwo ndinda me pwoaren mesen ah serepeino kin sohte tihn nan mese oh mesen kadek, duwehte pwoaren mesen mwuroi kan.

2:7; 3:5—Dahme kahrehda lih en nan tehnpas oko kahukihla “ni mwaren Kuht lih kan oh tie nan sahpw akan”? Kasel kan oh tie kan aramas kin esehkin irail arail kin welikek mwahu oh lingan. Ni mwohmw wet, serepein en Sulam kin kahukihlaiong lih en tehnpas en nanmwarkio kan, soahng koaros me welikek mwahu oh lingan pwe irail en uhdihsang arail songosong en kainangihada ah limpoak.

Mehn Kasukuhl kan ong Kitail:

1:2; 2:6. Tiahk mwakelekel en limpoak wia mehkot konehng nan irair en wia kisehn nin mwohn pwopwoud. Ahpw me pahn pwopwoud oko en kanaiehng pwe me kakete elehda ira en imwikihla wia tiahk en nenek.—Kalesia 5:19.

1:6; 2:10-15. Pirien mwahnakapw en Sulam oko sohte mweidohng riarail serepein en iang ah mwohnlimpoako kohla wasa me aramas sohte mihmi ie, nan nahna kan, ahpw kaidehn pwehki ih serepein tiahk suwed emen de kin ahneki lamalam samin. Ahpw irail kin kanahieng pwe en irehsang ih en dehr lelong irair en lemehda wia lamalam suwed. Mehn kasukuhl ong irail me inou en pwopwoud en dehr kohla wasa me ira pahn kelehpwla.

2:1-3, 8, 9. Mendahte serepein en Sulam ah kaselel, e kin aktikitik oh wiahkin ih aramas “duwehte wahn rohs saffron [wahn rohs parpeseng] en keilen oaroahr.” Pwehki ah masamwahu oh lelepek ohng Siohwa, mwahnakapw silepen sihpwo kin tamataman ih duwehte “kiepw ehu nanpwungen tuhke tekatek.” Oh iaduwen mwahnakapwo? Pwehki ah kaselel, ohng serepeino e duwehte “kasel ehu.” E uhdahn wia mwahnakapw pwoson oh lelepek ong Siohwa. Serepeino nda, “rasehng tuhke apel pwoat [me kihong mweteh oh wah] nanpwungen tuhke kan en nan wel, iei duwen ei karasahiong ei mwohnlimpoak ohng ohl teikan.” Pwoson oh lelepek ohng Siohwa wia irair mwahu kei me kitail en kilang pwe en mih rehn aramas me kitail pahn pwoudikihda?

2:7; 3:5. Serepein likin kahnimw menet sohte mwahuki Solomon. E pil wiahiong lihen nan tehnpas en kahukihla me re sohte pahn song en kahrehiong en mwahukihda emen aramas tohrohr likin mwahnakapw soun silepen sihpwo. E sohte kak oh pil sohte konehng aramas emen en mwahukihda aramas sou lipilipil. Kristian kiripw emen me men pwopwoud en mwahuki pwoudikihte ladu lelepek en Siohwa.—1 Korint 7:39.

“DAHME KUMWAIL KILANGADA REHN MEHN SULAM?”

(Melkahkahn Melkahka kan en Solomon 3:6–8:4)

Mehkot “kohkohdahsang nan sapwtehn likamwete uhr en ediniei.” (Melkahkahn Melkahka kan en Solomon 3:6) Dahme lihen Serusalem akan diar nin doken arail kohieila oh kilang? Iei Solomon oh ienge kan me pwurpwurodohng nan kahnimwo! Oh nanmwarkio wa kohda serepein en Sulam.

Pwutak soun silepen sihpwo idawehndo serepeino oh mwadangete diarada ahl en tuhwong ih. Ni ah kasalehiong serepeino duwen ah limpoak, serepeino wehkohng ih duwen ah ineng en kohkohsang en nan kahnimwo, oh patohwan: “I pahn mihmi pohn kisin dohl en mir, pohn dohl en warpwohmwahu, lao engitik en nimenseng ipido oh rotorot sohrala.” E lukehki soun silepen sihpwo “pirida, kisinieng en Paliepeng. Kisinieng en Palieir, ipido nan ei mwahtet; kadirehkihla pwohtik pwohmwahu nan wehwe. Mweidohng ei mwohnlimpoak en mwemweit nan eh mwetuwel oh en konote wah me keieu kaselel.” Mwahnakapwo sapengki: “Ei mwohnlimpoak, oh ei lih kamwohd, I pedolongehr nan ei mwetuwel.” Lihen Serusalem ndaiong ira: “Kumwa konot, lao kumwa luhmwuhmwkihla sapwellimamwa limpoak!”—Melkahkahn Melkahka kan en Solomon 4:6, 16; 5:1.

Mwurin peinakapwo patohwan ohng lih akan audepen ah ouraman, oh patohwan: “I soumwahukihlahr ei limpoak.” Irail eri idek reh: “Ia duwen omw mwohnlimpoak e weksang ohl teikan koaros?” E ahpw sapengki: “Ei mwohnlimpoako me silang mwahu oh kehlail; ih me keieu wadawad nanpwungen mwahnakapw nen.” (Melkahkahn Melkahka kan en Solomon 5:2-10) E sapengki kaping me Solomon wiahiong ih ni ngohr karakarahk: “Dahme kumwail kilang rehn mehn Sulam menet?” (Melkahkahn Melkahka kan en Solomon 6:4-13) Nanmwarkio kilang me iei ahnsou en met en song kamantikedi kapehden serepeino, ih eri ketikihda kalaudepen sapwellime mahsen en kaping. Ahpw peinakapwo, kolokolete teng ah limpoak ohng soun silepen sihpwo. Solomon eri mweidala en pwuralahng ni imwe.

Pasapengpen Peidek kan me Pid Duwen Iren Paipel Kan:

4:1; 6:5—Dahme kahrehda pitenmoang en peinakapwo karasahiong “pelin kuht ehu”? Karasaraso kin kasalehda me pitenmoange kin melengileng oh mwakelekel duwehte wunen kuht toantoal akan.

4:11—Ia kesempwalpen duwen lihen Sulam ‘kilin ewe kan rasehng mem en sukehn loangalap’ oh ‘lowe iei milik oh sukehn loangalap’? Poasen loangalap kin mem sang oh iou sang sukehn loangalap me kin salohng kisinieng. Karasaras wet, oh pil madamadau me sukehn loangalap mih pahn lohn peinakapw menet, kin kasalehda duwen mwahu oh kansenamwahu en lokaia kan me kin kohsang nan ewen peinakapw en mehn Sulam.

5:12—Ia madamadau me poahsoanihada mahsen wet “pwoaren silangin me kaselel rasehng mwuroi kan limwahn piletik, me wia duhdu nan milik”? Peinakapwo koasoakoasoia duwen lingan en pwoaren mesen ah mwohnlimpoak. Ele ni lokaia lingan e kin karasahiong nan toantoal en mese me kin mih mas loalen pwetepwet en mese oh mese kan kin rasehng mwuroi mei-poh pehsehs me wie duhdu nan milik.

5:14, 15—Dahme kahrehda neh oh peh en silepen sihpwo kan kin kawehwehkihda ni ahl wet? Peinakapwo kin koasoiahki sendin pehn silepen sihpwo duwehte kohl oh kihk en peh kan takai kesempwal. E karasahiong denge kan rasehng “uhr en takai marpel” pwehki ahr kehlail oh kaselel.

6:4—Dahme kahrehda e karasaraski peinakapwo Tirsa? Kahnimw en Kenan wet Sosua me kalowehdi oh mwuhr nan mwein Solomon e wiahla keieu en pesen kaun en keinek-eisek en Israel me mih palieir. (Sosua 12:7, 24; 1 Nanmwarki 16:5, 6, 8, 15) Pwuhk ehu koasoiahki: “E mwomwen me kahnimw wet inenen lingan me kahrehda ede pwarada wasaht.”

6:13—Dahkot “kahkahlek en kousoan riau”? Mahsen wet kak pil pidada “kahlek en Mahanaim.”Kahnimw me ede met kin mih palimese en Pillap Sordan limwahn patapat nan wahu en Sappok. (Senesis 32:2, 22; 2 Samuel 2:29) “Kahlek en kousoan riauo” kak wehwehki me mie soangen kahlek ieu nan kahnimwo me kin wiawi ni rahn en kasarawi ieu.

7:4—Dahme kahrehda Solomon karasahiong tepin weren peinakapw en mehn Sulam duwehte “wasahn doulik aipori ehu”? Nan sapwellime kaping ohng serepein menet Solomon mahsanih: “Tepinweromw rasehng sapwellimen Depit imwen douliko.” (Melkahkahn Melkahka kan en Solomon 4:4) Wasahn doulik kin ahtikitik reirei, oh aipori kin medendel. Solomon kin lingankihda tepin weren serepeino me ahtikitik reirei oh medendel.

Mehn Kasukuhl kan ong Kitail:

4:1-7. Mendahte ma serepein en mehn Sulam me sohte unsek, ahpw pwehki ah sohte lohdi pahn mehn kaineng kan me Solomon wiahiong ih, e kasalehda me e sohte ahneki mour samin. Ah kehlail ni tiahk mwahu kalaudehla lingan en paliwere. Met pil kin mehlel rehn lih Kristian mehlel akan.

4:12. Duwehte mwetuwel kaselel ieu kin kehlkihda kakine de kehl ehu me ihte wasahn pidelong nan wenihmw me kin loahk ehu, serepein en mehn Sulam kin kolokol ah limpoak ohngete aramas me pahn pwoudkihla ih nan ahnsou kohkohdo. Ia wen met ah wia mehn kahlemeng mwahu ohng Kristian lih oh ohl kiripw akan!

“SAPWELLIMEN SIOHWA MPWULEN KISINIEI”

(Melkahkahn Melkahka kan en Solomon 8:5-14)

“Ihs memenet me kohkohdahdohsang nan sapwtehn, kolokol pehn eh mwohnlimpoak?” iei peidek me rien serepein en mehn Sulam pwutak kan wiapene nanpwungarail ni ahnsou me irail kilang ah pwurodo ni imwe. Ekis mwohn mwo, emen irail nda: “Ma ih dihd ehu, se pahn kauwadahng wasahn doulik silper ehu. Ahpw ma ih ewen kehl ehu, se pahn didihkipene tuhke sidar.” Ahnsou wet me lelepek en ahn serepein en mehn Sulam a limpoak lelohng kasongpe oh pweida, e koasoia: “Ngehi dihd ehu, oh ei dihdi kan me wia wasahn doulik. Ei mwohnlimpoako kin dehdehki pwe I kin diar ei nsenamwahu oh popohl reh.”—Melkahkahn Melkahka kan en Solomon 8:5, 9, 10.

Limpoak Mehlel iei “Sapwellimen Siohwa mpwulen Kisiniei” Pwekida? Pwehki soangen limpoak wet kin poahsoanda sang rehn Siohwa. Ih me ketikihdiong nan loaletail kehl en kak limpoak. Met mpwulen kisiniei ehu me mpwul sohte kak kunla. Melkahkahn Melkahka kan en Solomon ni lingan kin kawehwehda me limpoak nanpwungen ohl emen oh lih emen kak “rasehng kehlail en mehla.”—Melkahkahn Melkahka kan en Solomon 8:6.

Ahn Solomon Melkahkahn Melkahka kan pil kasalehda duwen teng en ehupene me mie nanpwungen Sises Krais oh irail oko me pahn towe nanleng oh wia “lih kamwohd.” (Kaudiahl 21:2, 9) Sapwellimen Sises limpoak ohng Kristian keidi kan daulih soangen limpoak kan me mie nanpwungen ohl emen oh lih emen. Irail kan me wia tohn pwihn en lih kamwohd kin sohte kak pwilikihdi arail lelepek. Sises ni limpoak ketikihda moure ohng pil “sihpw teikan.” (Sohn 10:16) Tohn kaudok mehlel koaros, eri kak kahlemengih mehn kaweid en limpoak teng oh lelepek en peinakapw en mehn Sulam.

[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 24]

Dahme Melkahkahn Melkahka kan en Solomon kasukuhlihkin kitail en kilang rehn aramas emen me kitail pahn pwoudiki?