Ekei kin apwalki poakohng Koht. Ong irail, e mwomwen me aramas sohte kak wehwehkihla ih, e ketin dohsang aramas de e pil ketin lemei. Tehk dahme ekei nda:

• “I kin kapakap ong Koht pwe en sewese ie, ahpw ni ahnsowohte, I pehm me e uhdahn dohsang ie. I kin medewehki Koht nin duwen emen me sohte mie eh pepehm.”​—Marco, Italy.

• “Mendahki I uhdahn men papah Koht, ahpw e mwomwen dohsang ie. I kin medewe me ih Koht lemei men oh kin ihte kaloke kitail. I sohte kamehlele me e kin poakohng de nsenohki kitail.”​—Rosa, Guatemala.

• “Ni ei tikitik, I kamehlele me Koht kin raparapahki atail sapwung kan oh kin onopada en kaloke kitail ma kitail warohng. Mwuhr, I kin wiahki me ih Koht emen me apwal en karanih. Koht duwehte kaun lapalap en koperment men me kin katanga koasoandi en aramas akan me e kaunda, ahpw sohte uhdahn nsenohki irail.”​—Raymonde, Canada.

Ia omw madamadau? E apwal en poakohng Koht? Sounpar tohto Kristian kan kin idihdek peidek wet. Ni mehlel, erein pahr 500 lel mpen pahr 1500, pali laud en pelien lamalam kan me kose me irail Kristian kei sohte kin kapakap ong Koht Wasa Lapalahpie. Dahme kahrehda? Aramas akan uhdahn masak Koht. Soupoad Will Durant koasoia met: “Ia duwen aramas dipan men eh kak kapakap ong Koht men me kamasepwehk oh dohsang aramas?”

Ia duwen Koht eh wiahla emen me “kamasepwehk oh dohsang aramas”? Dahme Paipel uhdahn padahngki duwen Koht? Ia duwe, omw sukuhlki dahme mehlel duwen Koht kak seweseiuk en poakohng ih?

DAHME ME TOHTO KAMEHLELE

“Se sohte pwungkipene ma se kak uhdahn nda mwar ‘wet’ en Koht, oh ma se pil pwungkipene a mwar dahieu sen doadoahngki.”​—Sounpadahk en sukuhl laud, David Cunningham, Theological Studies.

PADAHK MEHLEL EN PAIPEL

Koht mahsanih: “Ngehite me KAUN-O,a omw Koht. Sohte emen koht pahn ahneki lingan en mwarei.” (Aiseia 42:8) Mwar wet “Siohwa” ni lokaiahn Ipru kin wehwehki “E Kahrehiong en Wiahla.”

Siohwa ketin kupwurki kitail en doadoahngki mwareo. Paipel mahsanih: “Irail koaruhsie en kapinga mwaren KAUN-O! Mware me lapalap sang mwar teikan koaros; sapwellime lingan kin ketiket pohnangin lahng oh sampah.”​—Melkahka 148:13.

Sises ketin doadoahngki mwaren Koht. Nan sapwellime kapakap, e patohwanohng Siohwa: “Mwaromwi en sarawihla.” (Madiu 6:9) Sises ketin kahrehiong sapwellime tohnpadahk kan ren esehla mwaren Koht. Dahme kahrehda e ketin wia met? E mahsanih: “Pwe limpoak me komw [Koht] ketin wiahiong ie en mi rehrail, oh I en pil kak mi rehrail.”​—Sohn 17:26.

DAHME KAHREHDA E KESEMPWAL?

Emen ohl me samanih pelien lamalam, Walter Lowrie, ntingihedi: “Mehmen me sehse mwaren Koht sohte uhdahn ese ih nin duwen emen me e kak karanihala, oh e sohte kak poakohng ma e wiahkihte ih ngehn kehlail men me e sohte kak kakairada nanpwungmwahu reh.”

Emen ohl me ede Victor kin kohla iang sarawi wihk koaros ahpw e sohte pehm me e uhdahn ese Koht. E nda: “Mwuhr I sukuhlki me mwaren Koht iei Siohwa, oh e mwomwen me I ahpwtehn esehla ih. I pehm me I ahpwtehn esehla Meno me I kin rongorong duwe. I esehla me e uhdahn ketin mie oh I kak kakairada ei nanpwungmwahu reh.”

Siohwa kin ketin karanihala irail kan me kin doadoahngki mwareo. Ong “irail me kin medemedewe mware,” Koht ketin inoukihda: “I pahn kasalehda ei poakehirailla, duwehte ohl emen eh kin kasalehda eh poakehla nah men me kin papah ih.” (Malakai 3:16, 17, NW) Koht pil ketin katingih irail me kin likweriong mwareo. Paipel mahsanih: “Koaros me kin likweriong mwaren Kaun-o pahn mourla.”​—Rom 10:13.

DAHME ME TOHTO KAMEHLELE

Pelien lamalam laud kan en Kristian duwehte Kadolik, Prohs, oh soangsoangen pelien lamalam teikan kin padahngki duwen Koht emen me wiawihkihda meh silimen: Koht Sahm, Koht Nah, oh Koht Ngehn Sarawi. Nin duwen irail me sukuhlki pelien lamalam kan kasalehda, padahk wet sohte wehwehki koht silimen ahpw me meh silimen pwukat uhdahn emen.​—The New Encyclopædia Britannica.

PADAHK MEHLEL EN PAIPEL

Sohte pak ehu sapwellimen Koht Ohl, Sises, mahsanih me e ketin pahrekiong Semeo. Ahpw e mahsanih me e “kohkolahng rehn Sahmo, pwehki ih me lapalapasang ie.” (Sohn 14:28) E pil mahsanihong sapwellime tohnpadahk kan: “I pahn pwuradalahng rehn Semei oh pil Samamwail, rehn ei Koht oh pil amwail Koht.”​—Sohn 20:17.

Ngehn Sarawi kaidehn koht men. Wiewia 7:55 kasalehda me Stipen kilangada sapwellimen Koht lingan oh pil Sises ahpw e sohte kilangada lingan en Ngehn Sarawi. Ngehn Sarawi kaidehn kisehn Koht.

DAHME KAHREHDA E KESEMPWAL

Karl Rahner oh Herbert Vorgrimler, me samanih pelien lamalam en Kadolik, kawehwehda me sohte me kak wehwehki padahk me dene Koht wiawihkihda meh silimen. Ia duwe, ke kak uhdahn poakohng emen me ke sohte kak ese de wehwehki? Eri, padahk me dene Koht wiawihkihda meh silimen kin irehdi aramas ren dehr esehla oh poakohng Koht.

Marco, me kitail koasoia nan oaralap en mwoweo, nda: “I kin medewe me Koht ketin karirihala pein ih sang ie, oh met kahrehiong en uhdahn dohsang ie oh I sohte kak wehwehki oh karanihala.” Ahpw Paipel mahsanih me Koht “sohte dohsang emenemen kitail.” (Wiewia 17:27) E sohte ketin karirihala pein ih sang kitail. E kupwurki kitail en esehla ih. Sises mahsanih: “Se ese ihs ih me se kin kaudokiong.”​—Sohn 4:22.

Marco nda: “Ni ei esehda me Koht kaidehn kisehn koht silimen, I kakehr ahneki nanpwungmwahu reh.” Ma kitail wiahki Siohwa emen me ketin weksang koaros, a kaidehn emen me kitail sohte kak esehla, e pahn mengei en poakohng ih. Paipel mahsanih: “Mehmen me sohte ahneki limpoak kin sehse Koht, pwe Koht iei limpoak.”​—1 Sohn 4:8.

DAHME ME TOHTO KAMEHLELE

Ehu pwuhken Kadolik koasoia: “Mwurinte aramas akan mehla ahpw re wiahda dihp laud, mehkot soh sansal kin kohsang nan paliwararail oh kohdihla nan ehl, wasa me re pahn lokolongki kalokolok en ehl, ‘kisiniei me sohte kin kunla.’” (Catechism of the Catholic Church) Ekei kaunen pelien lamalam kin nda me irail me mi nan ehl kin tohrohreweisang douluhl Koht.

PADAHK MEHLEL EN PAIPEL

Paipel mahsanih: “Mehmen me kin dipada, iei ih me pahn mehla.” (Esekiel 18:4) Me melahr akan “sohte ese mehkot.” (Eklesiasdes 9:5) Eri Paipel mahsanih me kalokepen dihp iei mehla, kaidehn kalokolok soutuk, oh e pil mahsanih me melahr kan sohte ese mehkot. Eri ma me melahr kan sohte ese mehkot, ia duwen arail kak kehn lokolok nan kisiniei de kehn medek en tohrohreweisang Koht douluhl?

Nan Paipel, lepin mahsen en Ipru oh Krihk me kalapw kawehwehdi ong “ehl” kin dokedoke wasa ehu ni karasaras ong me melahr kan. Karasepe, ni Sohp eh lokolongki soumwahu laud me e ahneki, e kapakap nda: “I ahpw men komwi en ketin nekidiehla nan sapwen me melahr akan [“nan ehl,” Douay-Rheims Version].” (Sohp 14:13) Sohp men kommoaldi nan sousou ahpw kaidehn nan wasahn kalokolok soutuk ehu de en tohrohreweisang douluhl Koht.

DAHME KAHREHDA E KESEMPWAL

Madamadau me Koht ketin lemei kin kahrehiong kitail en men dohsang ih. Rocío, me mi Mexico, nda: “Sangete ni ei tikitik, aramas kin ndaiong ie duwen kisiniei en ehl. I uhdahn masak, kahrehda I sohte kak medewe me Koht sapwellimanki irair mwahu kan. I medewe me e kin ketin lingeringer oh sohte ketin kanengamahiong aramas.”

Padahk en Paipel duwen sapwellimen Koht kadeik oh irair en me melahr kan uhdahn sansal oh e wekidala ahn Rocío eh madamadau duwen Koht. Lih menet koasoia: “I pehm me I saledekla. Mwomwen nsensuwed laud ehu kohsang pohi. I tepida likih me Koht ketin kupwurki dahme keieu mwahu ong kitail, me e ketin poakohng kitail, oh me I kak poakohng ih. E duwehte pahpa men me kin koledi pehn nah serio oh men kihong dahme keieu mwahu ong irail.”​—Melkahka 73:23; Aiseia 41:13.

Aramas tohto kin nantihong en poadidi ong arail pelien sarawi pwehki re masak kisiniei en nan ehl. Ahpw Koht sohte ketin kupwurki ken papah ih pwehki ke uhdahn masak ih. Sises mahsanih: “Ke uhdahn pahn poakohng Kaun-o, amwail Koht.” (Mark 12:29, 30) Laudsang met, ni atail esehda me sapwellimen Koht wiewia kan rahnwet kin pahrek, kitail kak likih me ahnsou kohkohdo pahn pil duwehte. Duwehte kompoakepahn Sohp Elihu, kitail kak nda: “Koht Wasa Lapalahpie sohte kin ketin wia me suwed; e sohte kin ketin kupwur sapahrek ong emen.”​—Sohp 34:12.

Rahn ehu nan Serusalem, Sises ketin mahmahsanih duwen Semeo, Siohwa, oh ketin kasansalehda likamw en kaunen pelien lamalam kan ni eh ahnsowo. (Sohn 8:12-30) Dahme e mahsanih ahnsowo kin padahkihong kitail ia duwen atail en kasawih dahme aramas tohto kamehlele duwen Koht rahnwet. Sises mahsanih: “Ma kumwail pahn peikiong ei padahk kan, kumwail uhdahn pahn wiahla nei tohnpadahk mehlel. Oh kumwail pahn dehdehki dahme mehlel, oh me mehlelo pahn kasaledengkumwailla.”​—Sohn 8:31, 32.

“Peikiong ei padahk kan.” Wasaht Sises ketikihda koasoandi ehu ong atail en kasawih ma padahk en pelien lamalam kan iei “me mehlelo.” Ma ke rong padahk ehu duwen Koht, pein idek rehmw, ‘Padahk wet pahrekiong sapwellimen Sises mahsen kan oh pil Paipel?’ Alasang irail me rong dahme wahnpoaron Pohl koasoia oh “rahn koaros irail kin onopki Pwuhk Sarawi pwe re en kadehde ma en Pohl koasoi me mehlel de soh.”​—Wiewia 17:11.

Marco, Rosa, oh Raymonde me kitail koasoiapene nan oaralap kan mwoweo, kasawih kanahieng dahme re kamehlele sang ni arail onopki Paipel rehn Sounkadehdehn Siohwa kan. Ia arail pepehm ong dahme re sukuhlki?

Marco: “At sounpadahk en Paipelo doadoahngki Paipel pwehn sapengala peidek koaros me ngehi oh ahi pwoudo idek. At limpoak ong Siohwa tepida kekeirda oh nin duwen pwopwoud ehu, se pil karanihala emenemen.”

Rosa: “Nin tapio, I medewe me Paipel iei pwuhk ehu duwen madamadau en aramas ar song en kawehwehda duwen Koht. Ahpw ekisekis I diarada pasapengpen ei peidek kan sang Paipel. Met, I uhdahn kamehlele me Siohwa ketin mie oh me I kak uhdahn likih ih.”

Raymonde: “I kapakap ong Koht pwehn sewese ie en sukuhlki duwen ih. Mwurinte mwo, ngehi oh ei pwoudo tepida onopki Paipel. Met se sukuhlkier dahme mehlel duwen Siohwa! Se uhdahn perenki at diarada soangen Koht dahmen ih.”

Paipel sohte ihte kasansalehda likamw kan me aramas padahngki duwen Koht ahpw e wia laudsang ni eh kasalehda duwen irair kaselel kan me Koht ketin sapwellimanki. Paipel iei sapwellimen Koht Mahsen oh e kin sewese kitail en “kak ese mehkan me Koht kin ni kadek ketikihong kitail,” me iei en wehwehki dahme mehlel duwen Koht oh kupwure kan. (1 Korint 2:12) Dahme ke sou pein tehkada ia duwen Paipel eh kak sapengala peidek kan duwen Koht, kupwure kan, oh pil ahnsou kohkohdo ong kitail? Wadek pasapeng en ekei peidek kan nan Internet pahn oaralap “Bible Teachings > Bible Questions Answered” ni adres wet www.pr418.com. Nan Web site wet, ke kak pil pekihda ken onop Paipel rehn emen Sounkadehdehn Siohwa kan. Se kamehlele me ma ke wia met, ke pahn diar me en poakohng Koht kin mengei sang dahme ke leme.