-
Kahpwal me Kihda KoapworopworKahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—2011
-
-
Kahpwal me Kihda Koapworopwor
“Uhdahn pahn mie ahnsou apwal ekei ni imwin rahn akan.”—2 TIMOTY 3:1.
MIE pak ke kin rong de kilang ehu kahpwal pwukat?
● Soumwahu keper me kemehla aramas tohto.
● Duhpek kemehla aramas epwiki kei.
● Rerrer en sahpw kemehla aramas kid kei oh kahrehda me tohto sohla imwarail.
Nan iren mwuri kan, ke pahn tehk ire kei me pid soahng pwukat oh re pahn kamwakid uhk laud en medewe duwen irair en sampah. Ke pil pahn kilang me Paipel kohpadahr duwen soangen irair pwukat ong ahnsou ehu me adaneki “imwin rahn akan.”
Ahpw ire kan nan kisin pwuhk wet sohte wiawihda pwehn kadehdehiong uhk me kitail mi nan sampah ehu me diren kahpwal. Sansal me ke kilangehr kahpwal wet. Ahpw, ire pwukat wiawihda pwehn kihong uhk koapworopwor. Re pahn kasalehda me pweidahn kokohp weneu pwukat kin wehwehki me “imwin rahn akan” pahn kereniong imwisekla. Ire pwukat pahn pil kasalehda ekei iren uhwong me kin kalapw pwarada oh re pahn kihda kahrepen omw kak kamehlele me mie mehkot mwahu me mi mwohtail.
-
-
1. Rerrer en Sahpw KanKahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—2011
-
-
1. Rerrer en Sahpw Kan
“Rerrer en sahpw kamasepwehk.”—LUK 21:10, 11.
● Winnie sounpar ehu samwa oh e dierek nanpwungen siment oh takai kei nan Haiti. Pwihn en wia ripoht ehu me rongada ngileo. E pitsang rerrer en sahpwo ahpw eh pahpa nohno mehla.
DAHME IRE MEHLEL KAN KASALEHDA? Ni ahnsou me rerrer en sahpw kehlail ehu (7.0 magnitude) lel Haiti nan January 2010, aramas daulih 300,000 mehkihla. Pil irail meh million 1.3 sohla imwarail ni ahnsowohte. Ahpw mendahki uwen laud en rerrer en sahpwo nan Haiti, kaidehn ihte rerrer en sahpw me wiawi en met. Mie mpen rerrer en sahpw laud 18 wiawi nin sampah pwon sang April 2009 lel April 2010.
IA EHU IREN UHWONG ME KALAPW PWARADA? Kitail sohte kin lelohng rerrer en sahpw tohto. Ahpw pwehki kekeirdahn palien sains, atail kin tetehk duwen rerrer en sahpw kan kin laudsang en mehn mahs ako.
IRE WET MEHLEL? Medewe ire mehlel wet: Paipel sohte kin mahsanih uwen tohtohn rerrer en sahpw me pahn wiawi ni imwin rahn akan. Ahpw, e kin mahsanih me “rerrer en sahpw kamasepwehk” pahn wiawi “wasa koaros,” pwehn wia kasalepen ahnsou kesempwal wet nan poadopoad.—Mark 13:8; Luk 21:11.
IA OMW MADAMADAU? Kitail kin kilang rerrer en sahpw kamasepwehk kan duwehte Paipel eh kohpadahr?
Rerrer en sahpw kelehpw mwein sohte wia mehn kadehde kehlail me kitail wie momour ni imwin rahn akan. Ahpw, ih ehu kokohp me pweidahr. Iet keriaun kokohp.
[Blurb nan pali 4]
“Se [me kin sukuhlki duwen mwomwen sampah] kin kahdaneki soahng pwukat rerrer en sahpw laud kan. Ahpw meteikan kin kahdaneki mehkot suwed.”—KEN HUDNUT, U.S. GEOLOGICAL SURVEY.
[Credit Line nan pali 4]
© William Daniels/Panos Pictures
-
-
2. DuhpekKahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—2011
-
-
2. Duhpek
“Lehk lapalap pahn mie.”—MARK 13:8.
● Ohl emen repen mour nan kahnimw en Quaratadji, Niger. En ohlo peneinei, rie pwutak oh serepein tikitik kan pil kohsang wasa teikan nan sahpwo pwehn tangasang duhpek. Met, ohlo kin wonohnte pohn lohs ehu nan pwehlo. Dahme kahrehda e kelekelehpwki? Soumas en kahnimwo Sidi, koasoia: “E sohte kak kamwenge [eh peneinei] oh e solahr kakohng kilikilang irail nan irairo.”
DAHME IRE MEHLEL KAN KASALEHDA? Nan sampah pwon, kereniong emen nanpwungen aramas isimen sohte kin itar kene mwenge nan ehuehu rahn. Palieir en Aperika suwed sang met. Emen nanpwungen me silimen kin duhduhpek erein ahnsou reirei. Pwehn wehwehki mwahu duwen met, medewehla peneinei ehu me mie pahpa, nohno oh kisin seri men. Ma kanarail mwenge kin itarohngete meh riemen, ihs me pahn sohte mwenge rehrail? Pahpao? nohno? de serio? Soangen peneinei wet kin anahne wiahda soangen pilipil wet nan arail mour rahn koaros.
IA EHU IREN UHWONG ME KALAPW PWARADA? Sampah kin kihda mwenge me itar ong koaros, depasang dahme anahn. Ahpw ihte epwel mwahu me anahne wiawi ong mepwukat.
IRE WET MEHLEL? Mehlel me rahnwet soumwet akan kak wiahda oh kadarpeseng mwenge laudsang mahs. Uhdahno, koperment kan anahne apwalih mwahu mwenge kan pwehn kamwahwihala kahpwal en duhpek. Ahpw mendahki erein sounpar tohto me aramas nannanti wia met, irail sohte kak pweida.
IA OMW MADAMADAU? Mark 13:8 pweidahr? Mendahki kekeirdahn palien sains, apwal en mwenge kin lelohng aramas koaros nin sampah?
Rerrer en sahpw oh duhpek kin kalapw wiawi sang kahpwal teikan me kohsang pil ehu kisehn kilelo me kasalehda me kitail mihmi ni imwin rahn akan.
[Blurb nan pali 5]
“Tohtohsang silikis ehu en seri me kin mehkihla soumwahu en pneumonia, mehntang, oh soumwahu teikan kak pitila ma re sohte kin duhpekla.”—ANN M. VENEMAN, EXECUTIVE DIRECTOR EN MAHS ONG UN CHILDREN’S FUND.
[Credit Line nan pali 5]
© Paul Lowe/Panos Pictures
-
-
3. SoumwahuKahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—2011
-
-
3. Soumwahu
“Soumwahu lusulus laud pahn wiawi wasa koaros.”—LUK 21:11.
● Bonzali, emen kaunen palien roson mwahu me mi Aperika, wasa ehu me mahwen kin wiawi nanpwungen keinek ko en sahpwo. E kin wia uwen eh kak pwehn apwalih tohndoadoahk me kin weirada oh rapahkihda soahng kan me mi nan pwehl. Tohndoadoahk en eh wasao kin mehmehkihla soumwahu en Marburg.a Nan ehu kahnimw laud, kaun akan sohte sewesehkin ih pekipek kan me e wiahiong irail. Mwurin sounpwong pahieu, sawas lella ahpw Bonzali melahr. E alehdi soumwahu en Marburg sang tohndoadoahk ko me e nannanti en doarehlao.
DAHME IRE MEHLEL KAN KASALEHDA? Soumwahu kan me duwehte pneumonia, mehntang, HIV/AIDS, limengimeng oh malaria kin wia soumwahu kei me keieu keper me lelohngehr aramas tohto. Nan pahr 2004 kelehpw, soumwahu limau pwukat kemehla mpen aramas million 10.7. Met wehwehki me erein sounpar ehu, soumwahu pwukat kin kemehla aramas emen nan sekond siluh koaros.
IA EHU IREN UHWONG ME KALAPW PWARADA? Aramas nin sampah kin wie tohtohla ihme kahrehda soumwahu pil wie tohtohla. Met pil kahrehda aramas tohto ar kak alehdi soumwahu kan.
IRE WET MEHLEL? Aramas nin sampah wie tohtohla mwadang. Ahpw ni ahnsowohte loalokong en aramas pil mwadang lalaudla. Re kak mwadang diarada soumwahu kan oh apwalihala de kamwahwihala. Eri e sou konehng soumwahu kan en malaulaula? Ahpw kaidehn ih me kin wiawi.
IA OMW MADAMADAU? Aramas kan kin wie lokolongki soumwahu keper kan me Paipel kohpadahr?
Rerrer en sahpw, lehk lapalap oh soumwahu iei soahng kan me kin kauwehla laud mour en aramas rar kei. Pil meh rar kei kin lellong lokolok sang rehn mehn mparail kan. Me tohto kin alehdi lokolok sang irail kan me konehng ren sewese irail. Tehk dahme kokohp en Paipel kin kasalehda me pahn wiawi.
[Nting tikitik me mi pah]
a Marburg Hemorrhagic kin kohsang mwahs ehu me kohsang soumwahu Ebola.
[Blurb nan pali 6]
“Kansensuwed en laion men de mehkot me kin kangala aramas men, kin duwehte soumwahu ehu me kin kauwehla nan paliweren aramas men oh pwarala liki oh ke kin kilang met wiawi wasa koaros.”—EPIDEMIOLOGIST MICHAEL OSTERHOLM.
[Credit Line nan pali 6]
© William Daniels/Panos Pictures
-
-
4. SempoakKahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—2011
-
-
4. Sempoak
“Irail pahn sempoak.”—2 TIMOTY 3:1-3.
● Chris kin doadoahk ong pwihn ehu nan sapwen North Wales me kin sewese irail kan me kin lelohng tiahk lemei nan arail peneinei. Chris koasoia: “I tamanda lih emen me kohdo nan at ohpiso oh e ohla laud pwehki eh pwoudo keme. I sohte kak kasawihada me ih mwo. Ekei lih kin medekla laud me kahrehda ar pil sohte kak kilang uhk ma ke koasoiong irail.”
DAHME IRE MEHLEL KAN KIN KASALEHDA? Nan ehu sapwen Aperika, emen sang nanpwungen lih silimen koaros kin lelohng tiahk suwed sangete arail tikitik oh emen nanpwungen meh pahmen kin lelohng tiahk lemei. Roporop ehu pil wiawi nan sahpwohte oh e dierekda me persent 60 en ohl akan wiahki me e konehng en keme arail pwoud kan. Ahpw kaidehn lih akante me kin lelohng tiahk lemei nan arail peneinei. Karasepe nan Canada, kereniong ohl silimen nanpwungen meh ehk me arail pwoud lih kin keme de wiakauwe irail.
IA EHU IREN UHWONG ME KALAPW PWARADA? Sangete mahs kahpwal en tiahk lemei oh tiahk suwed kin kalapw wiawi nan peneinei. Ihte me wia, aramas kin tehk kahpwal wet laudsang mahso.
IRE WET MEHLEL? Nan pahr kei samwalahro, e mwadangete laudla aramas ar kin tetehk kahpwal en tiahk lemei oh tiahk suwed nan peneinei. Ahpw ia duwe, lalaudlahn petehkpen kahpwal wet kin katikala kahpwal en tiahk lemei oh tiahk suwed nan peneinei? Soh, kaidehn ih met me kin wiawi. Sempoak nan peneinei wie lalaudla sang mahs.
IA OMW MADAMADAU? 2 Timoty 3:1-3 pweidahr? Me tohto sohte kin kasalehda limpoak me konehng sansal nan peneinei?
Kelimau en kokohp me ke kilang pweidahr kin pid sampah, atail wasahn kousoan. Tehk dahme Paipel mahsanihki duwen ire wet.
[Blurb nan pali 7]
“Tiahk suwed oh tiahk lemei nan peneinei iei ehu kahpwal me kalapw wiawi ahpw ripoht kan sohte kin kasalehda uhdahn uwen laud en kahpwal wet. Ohl emen kak keme eh pwoud pak 35 mwohn liho eh pahn pakairkihlahng pilismen kan.”—LIH EMEN ME WIA WILIEPEN WALES DOMESTIC ABUSE HELPLINE.
-
-
5. Ohlahn SampahKahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—2011
-
-
5. Ohlahn Sampah
“[Koht pahn] kauwehla irail kan me kin kauwehla sampah!”—KAUDIAHL 11:18.
● Emen ohl me adaneki Pirri kin wia sikaliwi Kpor, Nigeria. Eh doadoahk ohkihla ehu widekpeseng en oil laud me wiawi Niger. Ohl menet koasoia: “E kemehla mwahmw, kauwehla kilitkat, kauwehla pillap kan oh solahr ei elen wie sent.”
DAHME IRE MEHLEL KAN KASALEHDA? Nin duwen me ekei semen kasalehda, ten million 6.5 en kihd kin mihla nan sehd en sampah nan ehuehu pahr. Mpen persent 50 en kihd pwukat iei pilastik me pahn peipeiseli erein sounpar epwiki kei mwohn eh pahn ohla oh sohla mie. Likin kasaminehla sampah, aramas pil kin kauwehla laud audepen sampah. Roporop kan kin kasalehda me sounpar 1 oh sounpwong 5 kin anahn pwe sampah en pwurehng kapwurehda audepe kan me aramas kin doadoahngkihla nan pahr ehu. Ehu doaropwehn rohng koasoia: “Ma tohtohlahn aramas iangahki arail kin doadoahngki audepen sampah pahn doudoulahte wiawi, eri, kitail pahn anahne sampah riau mwohn pahr 2035.”—Sydney Morning Herald.
IA EHU IREN UHWONG ME KALAPW PWARADA? Aramas loalokong oh koahiek. Kitail kak pere sampah oh kamwahwihala kahpwal pwukat.
IRE WET MEHLEL? Aramas tohto oh pil soangsoangen pwihn kan kin doadoahk laud pwehn kasalehda duwen ohlahn sampah. Ahpw mendahki met, saminlahn sampah inenen laudsang mahs.
IA OMW MADAMADAU? Anahne Koht en ketin wia mehkot pwe sampah en dehr ohla, nin duwen eh ketin inoukidahr?
Patehng kokohp limau me kitail tehkpenehiero, Paipel pil kohpada duwen kekeirdahn soahng mwahu kan me pahn wiawi ni imwin rahn akan. Tehk ehu karasepe nan kokohp kewenewo.
[Blurb nan pali 8]
“I pehm me sapwei sahpw me duwehte paradais ehu mahso uhd wiahla wasahn kihd poisin ehu.”—ERIN TAMBER, EMEN ME KIN MI NAN GULF COAST EN AMERIKA, KOASOIA DUWEN WIDEKLAHN OIL NAN SEHD EN MEXICO NAN PAHR 2010.
[Koakon pali 8]
Koht me Ketin Pwukoahki?
Pwehki Paipel kohpada duwen soahng suwed kan me kitail kin kilang rahnwet, met wehwehki me Koht me pwukoahki soahng pwukat? Ih me ketin kahrehiong kitail en lokolok? Ke kak diarada pasapeng pwung kan ong peidek pwukat nan irelaud 11 en pwuhken Dahme Paipel Uhdahn Padahngki? me Sounkadehdehn Siohwa kan wiahda.
[Credit Line nan pali 8]
U.S. Coast Guard photo
-
-
6. Doadoahk en Kalohk nan Sampah PwonKahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—2011
-
-
6. Doadoahk en Kalohk nan Sampah Pwon
“Rongamwahu en Wehin Koht pahn lohkseli wasa koaros nin sampah.”—MADIU 24:14.
● Vaiatea kin mihmi nan kisin dekehn Fangatau me mi nan deke kan en Tuamotu. Mendahki Tuamotu wiawihkihda mpen kisin deke 80 oh deke pwukat mihmi nan wasa ehu me reireiki mwail 310,000, towe kan mwein meh 16,000. Ahpw Sounkadehde kan tuhwongehr Vaiatea oh mehn mpe kan. Dahme kahrehda? Pwehki Sounkadehde kan men ehukihong aramas koaros rongamwahu en Wehin Koht sohte lipilipil ia wasa re mihmi ie.
DAHME IRE MEHLEL KAN KASALEHDA? Rongamwahu en Wehio kin lella wasa koaros nin sampah. Nan pahr 2010, Sounkadehdehn Siohwa kan kalohngkiher awa lik 1.6 nan sahpw 236. Met wehwehki me emenemen Sounkadehde kin kalohngki mpen minit 30 nan ehuehu rahn. Sounpar 10 samwalahro, irail wiadahr oh kihpeseng pwuhk oh kisin pwuhk kan me tohtohsang lik pak 20.
IA EHU IREN UHWONG ME KALAPW PWARADA? Kalohkpen mahsen en Paipel wiawiher erein pahr kid kei.
IRE WET MEHLEL? Mehlel me aramas tohto iangehr kalohki mehkot me pid Paipel. Ahpw, pali laud kin wia met erein ahnsoukiste oh nan ekeite wasa. Weksang irail, Sounkadehdehn Siohwa kan kin pweida nan arail doadoahk en kalohk me kin wiawi nan sampah pwon oh e lellahr rehn aramas rar pak epwiki kei. Sounkadehde kan kin nantihlahte nan arail doadoahk en kalohk mendahki uhwong laud sang rehn ekei pwihn en aramas me ahneki manaman laud oh kin lemei nan poadopoad en aramas. (Mark 13:13) Laudsang met, Sounkadehdehn Siohwa kan sohte kin al pweipweiki arail doadoahk en kalohk. Ahpw, irail kin tounmeteiki arail ahnsou oh kihla neirail pwuhk kan ni soh isepe. Arail doadoahk kin pweida sang ni sawas en mwohni me aramas kin pein nsenkihda en tounmeteiki.
IA OMW MADAMADAU? “Rongamwahu en Wehio” kalohkiseliher nan sampah pwon? Pweidahn kokohp wet kin wehwehki me mehkot mwahu mihmi mwohtail?
[Blurb nan pali 9]
“Erein Siohwa e ketin kupwurki, kitail pahn doulahte oh kalohki Rongamwahu en Wehio ni ngoang, ni soangen wiepe koaros pwehn kak lellahng aramas akan.”—PWUHKEN PAHR 2010 EN SOUNKADEHDEHN SIOHWA KAN (lokaiahn wai).
-
-
Ahnsou Mwahu kan Mi Mwohtail!Kahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—2011
-
-
Ahnsou Mwahu kan Mi Mwohtail!
“Ahnsou keren aramas suwed kan pahn sohrala; . . . a me aktikitik kan pahn sapwenikihla sahpwo oh re pahn paiamwahu oh popohl.”—MELKAHKA 37:10, 11.
KE MEN kilang kokohp me kilekilel powe eh pahn pweida? Sansal me ke men. Mie kahrepe kehlail kan ken kamehlelehki me met pahn wiawi ni ahnsou keren.
Iren mwowe ko kin kasalehda ekei kokohp en Paipel kan me kasalehda ni sansal me kitail miher “ni imwin rahn akan.” (2 Timoty 3:1-5) Koht ketin kamwakid sounnting en Paipel kan en kohpada soahng pwukat pwe kitail en kak ahneki koapworopwor. (Rom 15:4) Pweidahn kokohp pwukat kin wehwehki me kahpwal akan me kitail kin lelohng pahn imwisekla ni ahnsou keren.
Dahme pahn wiawi mwurin imwin rahn akan? Wehin Koht pahn kaunda aramas koaros. (Madiu 6:9) Tehk Paipel eh kawehwehda duwen iren sampah ni ahnsowo:
● Solahr duhpek. “Reken wahn pilawa en kin wiewiawihte nan wehiet; wahnsahpw en kin kipehdi dohl akan.”—Melkahka 72:16.
● Solahr soumwahu. “Sohte emen me kin kousoan nan sahpwo pahn kaulimkihla eh soumwahu.”—Aiseia 33:24.
● Sampah pahn wiliakapwala. “Sapwtehno pahn perenda, oh rohs akan pahn mpwek oh masalpeseng nan sahpw madekeng kan.”—Aiseia 35:1.
Met akan iei ekeite kokohp kangoang kan sang nan Paipel me pahn kereniongehr pweida. Dahme ke sou idek rehn Sounkadehdehn Siohwa kan ren kasalehiong uhk kahrepen arail kin uhdahn kamehlele me ahnsou mwahu kan mi mwohrail?
-