-
Aramas Pahn Kauwehla Sampah oh E Sohte Pahn Kak Mwahula?Kahn Iroir Pakpakairki Wehin Siohwa—2014
-
-
Aramas Pahn Kauwehla Sampah oh E Sohte Pahn Kak Mwahula?
“Ehu dih kin kohdo oh kohkohla, oh mwuri pil ehu dih kin kohdo oh pil kohkohla, ahpw sampah duweduwehte.”—NANMWARKI SOLOMON, MPEN SOUNPAR 1000 MWOHN KRAISa
Ong sounnting en Paipel menet, mour en aramas me mwotomwot oh inenen weksang sampah wet me pahn mihmi kohkohlahte. Ni mehlel, sounpar tohtohie, ehu dih kin kohdo oh kohla, ahpw e sansal me sampah wet kin kehkehlailte oh wia tengetengete pwe en kak apwalihala mour me mi loale lao lel met.
Sounpar kan mwurin Mahwen Keriau en Sampah kin kahdaneki ahnsou ehu me wekidekla keieu mwadang oh laud wiawi. Ni ahnsou mwotomwot duwehte sounpar 70 de laudsang, aramas akan kilangehr wekidekla kapwuriamwei kei me pid duwen mehn peidaid kan, palien kapehse, oh dipwisou kapw teikan, me wahdo kekeirda laud ehu ong palien mwohni me saikinte pak ehu wiawi. Me tohto kin perenki elen mour ehu me mahso re sohte leme me kak wiawi. Erein ahnsowo, tohtohlahn tohnsampah wie kekeirda kereniong pak siluh.
Ahpw, uhdahn pahn mie imwilahn mepwukat koaros. Aramas kin nda me wiewiahn aramas akan kin uhdahn kauwehla sampah kahrehda kereniong sampah wet sohla pahn pein mwahula. Ni mehlel, ekei saintis kan nda me kitail miher ni ahnsou ehu me adaneki Anthropocene, ahnsou ehu me aramas akan wiahda mwekid laud ehu ong sampah wet.
Paipel kohpada ahnsou ehu me aramas pahn “kauwehla sampah.” (Kaudiahl 11:18) Ekei kin medemedewe ma kitail kin mihmihier nan soangen ahnsowo. Ia uwen laud en sampah wet eh pahn ohla? E pahn ohla douluhl? Ia duwe, mehlel me aramas pahn kauwehla sampah oh e sohte pahn kak mwahula?
SAMPAH SOHTE PAHN KAK MWAHULA?
Ia duwe, sampah wet kohkohlahng ahnsou ehu me e pahn ohla oh sohte pahn kak mwahula? Ekei saintis kan pehm me e apwal en ese imwilahn wekidekla pwukat. Pwehki met, re pwunodki me kitail kakete kohkohlahng ahnsou ehu me wekideklahn nan wehwe pahn kak mwadangete wahdo kahpwal laud me aramas sohte kasik.
Karasepe ehu, medewehla lapalahn wasa ieu me wiawihkihda ais nan palikapi en Antarctic (West Antarctic Ice Sheet). Ekei kin kamehlele ma karakar en nan wehwe en sampah oh nan sehd pahn wiewiawihte, ais wet pahn kakete peipeseng douluhl. Met pwehki lingen en ketipino kin daker kilin aiso. Ahpw ni ais wet eh kin peipeseng oh tikitikla, pahn sehdo, me ketipino sohte nohn kin daker, pahn kedekedeo sansalda. Ni ahnsou me met wiawi, kepin nan madau kak karakarala me mwuhr pahn kahrehiong lapalahn ais wet en peipeseng. Lapalahn ohla wet kak kahrehiong sampah en sohla kak pwurehng mwahula. Imwilahn peipeseng en ais wet kakete keper ong aramas tohtohie.
-