Iren Sawas kan ong Doaropwehn Kasukuhl ong Mihting en Mour oh Kalohk
February 5-11
SOAHNG KESEMPWAL KAN SANG MAHSEN EN KOHT | MADIU 12-13
“Karasaras en Wihd oh Dihpw Suwed kan”
“Kilang! I Pahn Ieiang Kumwail Rahn Koaros”
2 Mwekid kan me wiawi nan en soumweto eh mwahto kin karasahda ia duwen oh iahd me Sises pahn ketikihpene sang sampah pwihnen war mwahu ko koaros, me iei Kristian keidi kan me pahn iang ih kaunda sapwellime Wehio. Ahnsoun kamwarak tepida ni Pendekos pahr 33. Ahnsoun rikirikpeneo pahn imwisekla ni ahnsou me kaimwiseklahn kileldier en irail me keidi kan me momourte ni imwin koasoandi wet pahn wiawi oh eri kohdahla nanleng. (Mad. 24:31; Kaud. 7:1-4) Duwehte atail mi wasa ile ehu oh kak kilang wasa kan koaros, karasaras wet sewese kitail en kilang mwekid kan me pweipweida mpen sounpar 2,000. Sang wasa ile wet, dahme kitail kilang duwen mwekid kan me wiawi me pid Wehio? Karasaraso kasalehda ahnsoun kamwarak, keirda, oh ahnsoun rahk. Iren onop wet pahn koasoia duwen ahnsoun rahk.
PAHN SAPWELLIMEN SISES EPWEL MWAHU
3 Mpen pahr 100, “dihpw suwed ko ahpw pil pwarada” ahnsou me Kristian likamw kan sansalda nan mwaht en sampah. (Mad. 13:26) Mwurin pahr 300, Kristian kan me duwehte dihpw suwed ko tohto sang Kristian keidi kan. Taman me nan karasaraso, ladu ko idek rehn arail soumaso ren usada sang dihpw suwed ko. (Mad. 13:28) Dahme soumaso sapengki?
“Kilang! I Pahn Ieiang Kumwail Rahn Koaros”
4 Ni Sises ketin mahsanih duwen war mwahu ko oh dihpw suwed ko, e mahsanih: “Kumwail mweidohng pwe irail koaros, dihpw suwed ko oh kisin tuhke mwahu ko, en keirda lao lel ahnsoun rahk.” Kehkehlik wet kasalehda me sang ni mwehin wahnpoaron ko leledo rahnwet, ahnsou koaros kin mie Kristian keidi kan nin sampah me rasehng tuhke mwahu ko. Met mehlel pwehki Sises ketin padahkihong sapwellime tohnpadahk ko: “I pahn ieiang kumwail rahn koaros lao kaimwiseklahn koasoandi en mehkan.” (Mad. 28:20, NW) Eri, Sises pahn ketin pere Kristian keidi kan rahn koaros lao lel ni imwin ahnsou. Pwehki Kristian likamw ko me rasehng dihpw suwed ko kasokehla Kristian keidi ko, kitail sohte uhdahn ese ihs me iang pwihnen tuhke mwahu ko erein ahnsou reirei wet. Ahpw mpen sounpar 30 mwohn tepidahn ahnsoun rahko, pwihn en tuhke mwahu ko tepida sansalda. Ia duwen met eh wiawi?
“Kilang! I Pahn Ieiang Kumwail Rahn Koaros”
10 Keieu iei rikirikpene en dihpw suwed ko. Sises mahsanih: “Ni [ahnsoun rahk] I nek ndaiong soundolung kan re en usada mahs dihpw suwed kan oh kihpene ni kapakap kei.” Mwurin pahr 1914, tohnleng kan tepida “usada” Kristian kan me rasehng dihpw suwed ko ni arail katohreirailsang me keidi kan, me iei “aramas akan me towedahr Wehin Koht.”—Mad. 13:30, 38, 41.
11 Ni rikirikpene wet eh wiawi, wekpeseng en pwihn riau wet tepida sansalda laud. (Kaud. 18:1, 4) Ni pahr 1919, e sansaldahr me Papilon Lapalap pwupwudier. Dahme keieu kasalehda me Kristian mehlel kan weksang Kristian likamw kan? Doadoahk en kalohk. Irail me tiengla mwowe nanpwungen Tohnsukuhl en Paipel kan tepida kalaudehla kesempwalpen iang doadoahk en kalohki Wehio. Karasepe, kisin pwuhk ehu (To Whom the Work Is Entrusted) me wiawihda nan pahr 1919, kangoange Kristian keidi koaros ren kalohkseli ihmw lel ihmw. Pwuhk wet koasoia: “Doadoahk wet mwomwen inenen laud, ahpw sapwellimen Kauno doadoahk wet, oh pwehki sapwellime kehl me se pahn kapwaiada pwukoa wet. E wia pwais kaselel en iang wia met.” Ia duwen arail mwekidki met? Kahn Iroir (lokaiahn wai) en pahr 1922 koasoia me sang ahnsowo kohdo, Tohnsukuhl en Paipel kan kalaudehla arail doadoahk en kalohk. Sohte pwand, kalohk en ihmw lel ihmw wiahla kilelepen Kristian lelepek ko, duwehte dahme kin wiawi nan atail ahnsou.
12 Keriau, rikirikpene en tuhke mwahu ko. Sises ketin padahkihong sapwellime tohnleng kan: “A wahntuhke mwahu kan en kohpene oh nekinekla nan imwei imwen nahk.” (Mad. 13:30) Sang pahr 1919, me keidi kan rikirikpene ong mwomwohdiso en Kristian keidi kan me kamwakeldahr. Ong Kristian keidi pwuko me pahn momour ni kaimwiseklahn imwin koasoandi wet, kaimwiseklahn rikirikpene pahn wiawi ni ahnsou me re ale ketingparail nanleng.—Dan. 7:18, 22, 27.
Raparapahki Soahng Kesempwal kan Sang Mahsen en Koht
nwtsty-E mehn onop kan ong Md 12:20
wihk ehu me pahn kereniong kunla: Lamp me aramas kin kalapw doadoahngki mahso iei kisin sah kan me kin audaudki lehn olip. Wihk me wiawihkihda plaks, e kin ihkada leho pwe kisinieio en wie lullul. Lepin lokaiahn Krihk “wihk ehu me pahn kereniong kunla” ele kak wehwehki wihk ehu me ediniei kin kohkohda pwehki mihete ekis wihk luhwe ahpw kisinieio luhluwetla de kunlahr. Kokohp en Aiseia 42:3 kohpada duwen sapwellimen Sises pepehm en poakehla aramas; e sohte pahn ketikihsang kisin koapworopwor kis me luhwehdi rehn aramas karakarahk akan oh me meteikan kin mwamwahliki.
Ke Kin Ese Duwen Met?
En kamwerehdi weren dihpw suwed nan ahn emen mwaht kin uhdahn wiawi mahsie?
NAN Madiu 13:24-26, Sises mahsanih: “Wehin Koht rasehng aramas emen me kamwerediong kisin war mwahu kei nan eh mwaht. Nipwong ehu, nindokon aramas koaros ar memeir, eh imwintihti men ahpw kohla kamwerehdi weren dihpw suwed kei nanpwungen war mwahu ko, oh kohkohlahsang. War mwahu ko lao wosada oh keirda, oh wa kan pwerla, dihpw suwed ko ahpw pil pwarada.” Ekei sounnting kan kin peikasalki ma karasaras wet uhdahn wiawi, ahpw nting en mehn Rom kan mahs kadehdehda me met mehlel.
Ehu dikseneri en Paipel koasoia me “en kamwerehdi weren dihpw poisin nan mwaht ehu pwehn dupungki emen me suwed . . . wia mwekid mwersuwed ehu pahn kosonned en wehin Rom. Anahnepen wiawihdahn kosonned ehu ong ire wet wia mehn kadehde me mwekid wet kin kalapw wiawi.” Emen me kin samanih oh kawehwe duwen kosonned kan, Alastair Kerr kawehwehda me nan pahr 533, Kaunen Rom Justinian wiahda nah pwuhko Digest, me oaralapihada duwen kosonned en Rom oh pil kasalehda ire mwotomwot kan sang irail kan me kin samanih kosonned ni ahnsou me kosonnedo wiawihda (pahr 100-250). Nin duwen me pwuhko kasalehda (Digest, 9.2.27.14), sounsamanih kosonned Ulpian koasoiahda duwen kopwung ehu me Celsus, sounpolitik en Rom mwohn pahr 200, kopwungki. Mie emen me kamwerehdi weren dihpw suwed nan ahn emen mwaht oh kauwehla war mwahu ko. Pwuhko Digest kasalehda sawas kan me mie ong mehmeno me ahneki mwahto, pwe me mwersuwedo en pwainla dahme e kauwehla.
Soangen wiewia mwersuwed wet me wiawi nan Wehin Rom mahso kadehdehda me dahme Sises ketin mahsaniho kin uhdahn wiawi.
February 12-18
SOAHNG KESEMPWAL KAN SANG MAHSEN EN KOHT | MADIU 14-15
“Kamwenge me Tohto Sang ni Pehn me Malaulau”
Doadoahngki me Malaulau Pwehn Kamwenge me Tohto
2 Ni eh ketin mahsanihada pokono, Sises ketin kupwurehla aramas ako kahrehda e ketin kamwahwihala me soumwahu kan nanpwungarail oh ketin padahkihong irail soahng tohto duwen Wehin Koht. Nin soutikpene, sapwellime tohnpadahk ko patohwanohng Sises en ketin kadarpeseng aramas ako pwe ren kak kohla ni kahnimw tikitik kan me karanih wasao oh pwainda kenerail kisin mwenge. Ahpw Sises mahsanihong tohnpadahko: “Kumwail nek katungoale irail.” Sapwellime mahsen ele mwomwen kapwuriamwei ong irail pwe dahme mi rehrail me tikitik, ihte lopwon en pilawa limau oh mwahmw tikitik riemen.
Doadoahngki me Malaulau Pwehn Kamwenge me Tohto
3 Pwehki Sises ketin poakehla pokono, e ketin wiahda manaman ehu, iei manaman wet me sounnting en Rongamwahu pahmeno koaros kilelehdi. (Mark 6:35-44; Luk 9:10-17; Sohn 6:1-13) Sises ketin kaweid sapwellime tohnpadahk ko ren padahkihong pokono en kommoaldi pohn reh kan ni pwihn kei me wad 50 oh 100. Mwurin e ketin kapingkalahngankihong Koht, e ketin tapiada pilitikipeseng pilawa ko oh mwahmw ko. E ahpw “ketikihong sapwellime tohnpadahk ko, tohnpadahk ko ahpw uhd nehkohng pokono.” Kaidehn ih me pein ketin nehkohng pokono. Mie mwenge me kak kamwengehla koaros oh miehte luhwe. Nna medewehla: Sises ketin doadoahngki me malaulau kei, sapwellime tohnpadahk ko ren kamwenge me kid kei.
nwtsty-E mehn onop kan ong Md 14:21
lih oh seri kan: Madiu kelehpw me koasoia lih oh seri kan ni eh koasoia duwen manaman kapwuriamwei wet. Ele uwen tohtohn aramas me manaman kapwuriamwei wet kamwengehda daulih meh 15,000.
Doadoahngki me Malaulau Pwehn Kamwenge me Tohto
SONG medewehla dahme wiawi. (Wadek Madiu 14:14-21.) Ahnsowo mwohnte Pahsohpa en pahr 32. Pokon ehu me tohtohki ohl 5,000 me lih oh seri kan sohte wadawadohng, mi rehn Sises oh sapwellime tohnpadahk kan wasa ehu me sapwtehn nan Pedsaida, kahnimw tikitik ehu ni paliepeng en Lehen Kalili.
Raparapahki Soahng Kesempwal kan Sang Mahsen en Koht
nwtsty-E mehn onop kan ong Md 15:7
mwalaun: Lepin lokaiahn Krihk hy·po·kri·tesʹ uhdahn kin pidada sounsipai en Krihk kan (oh mwuhr mehn Rom) me kin mi pohn stage oh doadoahngki kidimas laud kan me wiawihda pwehn kalaudehla ngihl. Lepin lokaiao uhd kadoadoahk ong karasaras pwehn kin wehwehki emen me kin ekihla uhdahn eh pepehm kan de eh irair ni eh kin wiahda likamw de wia mehkot me pahn kahrehiong meteikan ren kamehlele. Sises ketin kahdaneki kaunen pelien lamalam en mehn Suhs kan “mwalaun” kei.—Md 6:5, 16.
(Madiu 15:26, NW) E ketin sapeng mahsanih: “E sohte pwung en kihsang kenen seri kan kanarail pilawa oh kesehiong kisin kidi kan.”
nwtsty-E mehn onop kan ong Md 15:26, NW
seri kan . . . kisin kidi kan: Pwehki kidi kan samin nin duwen me Kosonned en Moseso kasalehda, Paipel kin kalapw doadoahngki lepin lokaia wet ong ni mehkot kansensuwed. (Lip 11:27; Md 7:6; Pil 3:2; Kau 22:15) Ahpw, dahme ira koaros Mark (7:27) oh Madiu koasoia me pid duwen dahme Sises mahsanih, lepin lokaia me wehwehki “kisin kidi” de “kidihn nan ihmw” me kadoadoahk, oh met katikala uwen kehlail en lepin lokaia kidi. Ele met kasalehda me Sises ketin mahmahsanih duwen lepin lokaia ehu ong mahn akan me irail me kaidehn mehn Suhs kan kin naineki nan imwarail kan oh kesempwalki. Ni eh karasahiong mehn Israel kan ong “seri kan” oh irail me kaidehn mehn Suhs ong “kisin kidi kan,” e sansal me Sises kupwurki kasalehda mehnia me kesempwal. Ni ihmw ehu me mie seri kan oh kidi kan, seri kan me pahn mwenge mahs.
February 19-25
SOAHNG KESEMPWAL KAN SANG MAHSEN EN KOHT | MADIU 16-17
“En Ihs Madamadau me Ke Kin Medemedewe?”
Ohl Pwopwoud kan—Alasang Mwomwen en Krais Kaunda
17 Ni ehu ahnsou, Sises kawehwehiong sapwellime wahnpoaron ko me e anahne kohla Serusalem, wasa me e pahn ale kalokolok sang rehn “soumas oh samworo lapalap oh sounkawehwehn Kosonnedo kan. [E] pahn kamakamala, a [e] ahpw pahn iasada ni kesiluhwen rahn.” Piter eri tapihada kapwung ih oh nda: “Maing ei Kaun, Koht ketin keinapwih soahng wet, mepwukat sohte mwahn pahn lelohng komwi.” Sansal me pepehm kin karotongehla Piter wasaht. Eri, anahne en kapwungala met. Eri Sises ahpw mahsanih ong ih: “Kohla mwuri, kowe Sehdan! Meninkau men kowe rehi, pwe ke kin lemelemehte mehkan me en aramas, a kaidehkin mehkan me sapwellimen Koht.”—Madiu 16:21-23.
En Mwasamwasahn Sehdan Men Kadallehla Iuk!
16 Sehdan pil kak pitihdi sapwellimen Siohwa ladu kan me kin ngoangki papah ih. Karasepe, medewehla dahme wiawi ni ahnsou me Sises ketin padahkihong sapwellime tohnpadahk ko me e pahn kereniong kamakamla. Wahnpoaron Piter, me poakohng Sises, patohwanohng: “Maing ei Kaun, komw kadek ong pein komwi; mepwukat sohte mwahn pahn lelohng komwi.” Sises mahsanihong Piter: “Kohla mwuri, Sehdan!” (Mad. 16:22, 23, NW) Dahme kahrehda Sises ketin kahdaneki Piter “Sehdan”? Pwehki Sises ketin mwahngih dahme pahn kereniong wiawi. Sises pahn kereniong ketin pwoula nin duwen meirong ehu oh pahn ketin kadehdehda me Tepilo sounlikamw men. Met wia ahnsou kesempwal ehu nan poadopoad en aramas, ahpw kaidehn ahnsou ehu me Sises en ketin “kadek ong” pein ih. Sehdan pahn perenki ma Sises sohla kin ketin mwasamwasahn.
17 Ni atail kerenlahng imwin koasoandi suwed wet, kitail pil mihmi nan ahnsou apwal akan. Sehdan men kitail en “kadek ong” pein kitail sang ni atail nsenohkihte en pweida mwahu nan sampah wet. E men kitail en manokehla me kitail mihmi ni imwin rahn akan oh sohla mwasamwasahn. Ke dehr mweidohng met en wiawiong uhk! Ahpw ken “mwasamwasahn.” (Mad. 24:42) Dehr kamehlele ahn Sehdan likamw kan me dene imwio saikinte keren, de me imwio sohte pahn douluhl leledo.
(Madiu 16:24, NW) Sises eri mahsanihong sapwellime tohnpadahk ko: “Ma mehmen men idawehniehdo, a en tounmeteikihla pein ih oh kapaikada eh tuhkehn kalokolok oh kin ideidawehn ie.
‘Kohwei Oh Katohnpadahk, Oh Papidaisihirailla’
9 Ia wehwehn atail en idawehn mehn kahlemeng en Sises ong wia kupwuren Koht? Sises mahsanihong sapwellime tohnpadahk ko: “Mehmen me men idawehniehdo, en tounmeteikihla pein ih, kapaikada eh tuhkehn kalokolok, oh idawehniehdo.” (Madiu 16:24) Wasaht, Sises kasalehda soahng siluh me kitail en wia. Keieu, kitail en “tounmeteikihla” pein kitail. Met wehwehki, kitail en nda soh ong wia pein nsenatail oh nda ei ong kapwaiada sapwellimen Koht peneu oh kaweid. Keriau, kitail en ‘kapaikada atail tuhkehn kalokolok.’ Ni mwehin Sises, tuhkehn kalokolok kin wia kilelepen kanamenek oh lokolok. Nin duwen atail wia Kristian akan, kitail pwungkiher en lel lokolok pwehki Rongamwahuo. (2 Timoty 1:8) Mehnda ma sampah kin kapailoke de kanamenekih kitail, kitail en duwehte Sises me “mendahkihla namenek”oh pereperen pwehki atail ese me kitail kin kaperenda Koht. (Ipru 12:2) Eri, kitail kin “kaukaule” idawehn Sises.—Melkahka 73:26; 119:44; 145:2.
Raparapahki Soahng Kesempwal kan Sang Mahsen en Koht
nwtsty-E mehn onop ong Md 16:18
Kowe Piter, paipalap ehu: Lepin lokaiahn Krihk peʹtros kin dokedoke ohl oh e kin wehwehki “pelien takai ehu; takai ehu.” Wasaht e kadoadoahk ong ahd (Piter), eden lokaiahn Krihk me Sises ketikihong Saimon. (Soh 1:42) Lepin lokaia peʹtra kin doakedoake lih oh e wehwehki “paipalap,” oh ele e kak wehwehki takai patapat, keilen takai, de paip lapala ehu. Lepin lokaiahn Krihk wet pil pwarada nan Md 7:24, 25; 27:60; Lu 6:48; 8:6; Ro 9:33; 1Ko 10:4; 1Pi 2:8. E sansal me Piter sohte kin wiahki pein ih paipalapo me Sises pahn ketin kauwada sapwellime mwomwohdiso powe, pwehki e ntingihedi nan 1Pi 2:4-8 me Sises me kokohpdahr mahsie wia “takain pwukakeimw” me pein Koht ketin piladahr. Duwehte met, wahnpoaron Pohl karasahiong Sises nin duwen “poahsoan” oh “paip me Koht ketikihda.” (1Ko 3:11; 10:4, NW) E sansal me Sises ketin doadoahngki lepin lokaia kan me mie wehwe riau, ni eh mahsanih: ‘Kowe, me I kin ekeriki Piter, Pelien Takai Ehu, dehdehkilahr mehlelpen Krais, “paipalap wet,” me pahn wia poahsoanpen mwomwohdisohn Kristian.’
mwomwohdiso: Iei met me tepin lokaiahn Krihk wet ek·kle·siʹa pwarada. E kohsang lepin lokaiahn Krihk riau, ek, me wehwehki “liki,” oh ka·leʹo, me wehwehki “en eker.” E kin pidada pwihnen aramas ehu me pokonpene de kohpene ong kahrepe ehu de kemwekid ehu. (Kilang Kawehwehn Lepin Lokaia kan.) Nan ire wet, Sises ketin kohpada koasoandien mwomwohdisohn Kristian, me wiawihkihda Kristian keidi kan, me wia “takai mour kei” me wiahla “tehnpas ehu me kokoukihda sapwellimen Koht manaman.” (1Pi 2:4, 5, NW) Lepin lokaiahn Krihk wet kin kalapw kadoadoahk nan Septuagint me pahrekiong lepin lokaiahn Ipru “mwomwohdiso,” me kin kalapw wehwehki wehin sapwellimen Koht aramas akan pwon. (Deu 23:3; 31:30) Nan Wi 7:38, mehn Israel ko me iang kohieisang nan Isip kin adaneki mwomwohdiso ehu. Duwehte met, Kristian kan me ‘malipilipdo sang nan rotorot’ oh ‘pilipilda sang nin sampah’ wiahda “mwomwohdisohn Koht.”—1Pi 2:9; Soh 15:19; 1Ko 1:2.
nwtsty-E mehn onop kan ong Md 16:19
kih kan en Wehin Koht: Nan Paipel, irail kan me kih kan kohieng irail, mehnda ma uhdahn kih de ni karasaras, kin alehdi manaman. (1Kr 9:26, 27; Ais 22:20-22) Eri lepin lokaia “kih” kin wia kilelepen manaman oh pwukoa. Piter doadoahngki “kih” pwukat me kohieng ih pwehn ritingadahng mehn Suhs kan (Wi 2:22-41), mehn Sameria kan (Wi 8:14-17), oh mehn liki kan (Wi 10:34-38) pwais en alehdi sapwellimen Koht manaman me wia kasalepen arail pahn iang pedolong nan Wehin nanleng.
February 26–March 4
SOAHNG KESEMPWAL KAN SANG MAHSEN EN KOHT | MADIU 18-19
“Kanahieng en Dehr Kadipikelekelih Pein Kowe oh Meteikan”
(Madiu 18:6, 7, NW) Ahpw mehmen me kin kadipekelekele emen rehn me tikitik pwukat me kin pwoson ie, e pahn mwahu ong ih takain ngidar pilawa me dongki men kin kamwakamwakid en pirapiriong ni tepinwere oh kakihrala nan madau. “Meid suwediong sampah pwehki mehn kadipekelekel kan! Ei, mehn kadipekelekel kan uhdahn pahn kin kohda, ahpw meid suwediong aramaso me mehn kadipekelekel kin kohsang reh!
nwtsty-E mehn onop kan ong Md 18:6, 7, NW
takain ngidar pilawa me dongki men kin kamwakamwakid: De “lapalahn takain ngidar pilawa ehu.” Uhdahn kin wehwehki ni lokaiahn Krihk, “takain ngidar pilawahn dongki men.” Soangen takain ngidar pilawa wet, ele lapalahki 1.2-1.5 m (4-5 ft) nan pwonopwon ehu, e uhdahn toutou me kahrehda dongki men me kin kamwakamwakid.
mehn kadipekelekel kan: Uhdahn wehwehn lepin lokaiahn Krihk skanʹda·lon, me kawehwehdi “mehn kadipekelekel,” kak wehwehki lidip ehu; ekei kin nda me e duwehte tuhke pwoat nan lidip ehu me mie pahn loale. E pil kak wehwehki, mehn kadipekelekel sohte lipilipil me kak kahrehiong emen en dipekelekel de pwupwudi. Ni karasaras, e kin wehwehki mwekid de irair me kin kahrehiong aramas emen en wia tiahk sohte konehng ehu, en kadipikelekelih de sohla wia tiahk mwahu, de pwupwudiong nan dihp. Nan Md 18:8, 9, wehwehn lepin lokaia skan·da·liʹzo, me kawehwehdi “kahrehiong en dipekelekel,” pil kak wehwehki “wiahla lidip ehu; kahrehda dihp.”
nwtsty-E kilel oh kisin kasdo kan
Takain Ngidar Pilawa
Takain ngidar pilawa kin kadoadoahk ong kamwutepene wahn wihd oh kihsang leh nan olip kan. Ekei tikitik me itarohng en padikki peh, ahpw ekei kin uhdahn lapala me kahrehda mahn akan me anahne kamwutepene. Met ele lapalahn takain ngidar pilawa ehu me duwehte me mehn Pilisdia ko itonehng Samson en kapir. (Sk 16:21) Mehn ngidar mehkot ehu me kin doadoahngki kehl en mahn sohte kin kalapw wiawihte nan Israel ahpw e pil kin wiawi wasa tohto nan Wehin Rom.
Takain Ngidar Pilawa en Powe oh Pah
Lapalahn takain ngidar pilawa ehu me duwehte me sansalda wasaht, mahn me pahn kin kamwakamwakid, me duwehte dongki men, oh e pahn kin kadoadoahk ong ngidar wahn wihd de kamwutepene olip kan. Takain ngidar pilawa en powe ele pahn lapalahki 1.5 m (5 ft) oh e pahn kin kepir nan takain ngidar en pah me lapalahsang me mi powe.
nwtsty-E mehn onop kan ong Md 18:9
Kiehna: Lepin lokaia wet kohsang lepin lokaiahn Ipru geh hin·nomʹ, me wehwehki “wahun Innom,” me mi palikapi oh palieir en Serusalem en mahs. (Menlau kilang App. B12, map “Jerusalem and Surrounding Area.”) Ni mwehin Siseso, wahwo wiahla wasahn isikala kihd, eri lepin lokaia “Kiehna” iei lepin lokaiahn karasaras me konehng en wehwehki kasohrala douluhl.
nwtstg-E Kawehwehn Lepin Lokaia kan
Kiehna
Eden Wahun Innom ni lokaiahn Krihk, palieir en palikapi en Serusalem mahso. (Ser 7:31) E kokohpda me e pahn wiahla wasa me paliwar melahr akan pahn kin lekdekla ie. (Ser 7:32; 19:6) Sohte mehn kadehde ehu kasalehda me mahn akan oh aramas akan lekdekla nan Kiehna pwehn isihsla ni ar momourte de kalokolok. Eri wasao sohte kak karasaraskihong wasahn kalokolok nan kisiniei soutuk ehu me sohte sansal. Ahpw, Sises oh sapwellime tohnpadahk ko kin doadoahngki Kiehna pwehn karasahda kadeik soutuk en “keriaun mehla,” me wehwehki, kasohrala soutuk, kamwomwomwla douluhl.—Kau 20:14; Md 5:22; 10:28.
(Madiu 18:10, NW) Kaleke kumwail de mwamwahliki emen rehn me tikitik pwukat, pwe I ndaiong kumwail me arail tohnleng kan nanleng kin uhdiahl silangin Semei me ketiket nanleng ahnsou koaros.
nwtsty-E mehn onop kan ong Md 18:10, NW
uhdiahl silangin Semei: De “en kak patohong Semeio.” Pwehki irail kak patohla mwohn silangin Koht, ngehn kante me kak uhdiahl silangin Koht.—Eks 33:20.
w10-E 11/1 16
Ia Duwen Tohnleng kan Ar Kin Kamwakid Kitail
Sises ketin kasalehda me tohnleng kan ahneki pwukoa en tetehk en sapwellimen Koht ladu kan ar anahn en esehla Koht. Kahrehda, ni ahnsou me Sises ketin kehkehlikiong sapwellime tohnpadahk ko duwen kadipikelekelih meteikan, e mahsanih: “Kaleke kumwail de mwamwahliki emen rehn me tikitik pwukat, pwe I ndaiong kumwail me arail tohnleng kan nanleng kin uhdiahl silangin Semei me ketiket nanleng ahnsou koaros.” (Madiu 18:10, NW) En Sises mahseno sohte uhdahn wehwehki me emenemen sapwellime tohnpadahk ko mie sileparail tohnleng men me pwukoahki sile irail. Ahpw Sises ketin kasalehda me tohnleng kan me kin iang Koht doadoahk kin nsenohki emenemen tohn mwomwohdisohn Kristian kan.
Raparapahki Soahng Kesempwal kan Sang Mahsen en Koht
(Madiu 18:21, 22, NW) Piter eri keiong mpen Sises oh patohwanohng, “Maing ei Kaun, pak depe I pahn mahkohng rieio me kin wia dihpiong ie? E itar ma I pahn mahkohng pak isuh?” Sises ketin sapeng, mahsanih, “Soh e sohte itar pahn pak isipak, ahpw pahn pak isuh wad isihsek.
nwtsty-E mehn onop kan ong Md 18:22, NW
pak 77: Lokaiahn Krihk, “isihsek pak isuh.” Lepin lokaiahn Krihk wet kak wehwehki “70 oh 7” (pak 77) de “70 pahn pak 7” (pak 490). Lepin lokaiohte me dierek nan Septuagint nan Sen 4:24 kawehwehdi lepin lokaiahn Ipru wet “pak 77,” me utung kawehwehpen “pak 77.” Sohte lipilipil dahme e uhdahn wehwehki, nempe isuh me kin pwurepwurehng pwarada pahrekiong “poatopoat” de “sohte imwi.” Ni eh wekidala en Piter pak 7 ong pak 77, Sises ketin mahmahseniong sapwellime tohnpadahk kan ren dehr koasoanehdi pak depe re pahn mahkohng meteikan. Weksang met, kosonned en mehn Papilon (Yoma 86b) koasoia: “Ma ohl emen wiahda dihp keieu, keriau oh kesiluhn ahnsou e pahn ale mahkpe, ahpw kapahieun ahnsou e sohte pahn ale mahk.”
nwtsty-E mehn onop kan ong Md 19:7
kisinlikoun kamweid: De “kisinlikoun mweipeseng.” Ohl emen me medemedewe en mweisang eh pwoud anahne kaunopada doaropwehn mweipeseng oh ele pahn tuhkihong elder kan, eri Kosonnedo kihong ih ahnsou en pwurehng medewe pilipil kesempwal wet. Kahrepen Kosonnedo iei en irehdi soangen mweipeseng me kin mwadang wiawi ni ar sohte kin medemedewe mwahu oh en kin mie en liho mehn perepe pahn kosonned. (Deu 24:1) Ahpw ni mwehin Siseso, kaunen pelien lamalam kan kamangaida mweipeseng en pwopwoud en wiawi. Sounpoadopoad en ni mwehin tepin Kristian ko Josephus, emen Parisi me mweisang eh pwoud, koasoia me mweipeseng en kak wiawi “ong kahrepe sohte lipilipil (oh tohto soahng pwukat me ohl kan me kin wiahda).”
nwtsty-E kilel oh kisin kasdo kan
Kisinlikoun Mweipeseng
Kisinlikoun mweipeseng, me wiawihda nan pahr 71 de 72, ntingdi ni lokaiahn Aramaik. E dierek ni paliepeng en Warawar en Murabbaat, piletik madada ehu nan Sapwtehn en Sudia. E koasoia me ni keweneun sounpar me mehn Suhs kan uhwongada koperment, Joseph, nein Naqsan pwutak, mweisang Miriam, nein Jonathan serepein me kin koukousoan nan kahnimw en Masada.