GÉNESIS

1 Qallariypeqa Dios ruwarqa cielotawan jallpʼatawan.+

2 Kay jallpʼaqa mana imayoj chʼusajlla kasharqa. Yaku patapis laqhalla kasharqa.+ Diospa atiynintaj*+ yaku patapi kayman jaqayman kuyuykachasharqa.+

3 Chantá Diosqa nerqa: “Kʼanchay kachun”, nispa. Kʼanchaytaj karqa.+ 4 Diostaj rikorqa kʼanchayqa sumaj kasqanta. Kʼanchaytataj laqhamanta tʼaqarqa. 5 Kʼanchaytaqa suticharqa Pʼunchay nispa, laqhatataj Tuta nispa.+ Ajinamanta chʼisiyarqa, sutʼiyarqataj. Chaytaj karqa ñaupaj kaj pʼunchay.*

6 Chaymanta Diosqa nerqa: “Yaku chaupipi uj jarkʼachina kachun,+ chaytaj yakuta tʼaqachun”,+ nispa. 7 Ajinapunitaj karqa. Diosqa uj jarkʼachinata ruwarqa, yakutataj iskayman tʼaqarqa. Khuskanqa quedakorqa chay jarkʼachina urapi, khuskantaj jarkʼachina patapi.+ 8 Diosqa chay jarkʼachinata Cielo nispa suticharqa. Ajinamanta chʼisiyarqa, sutʼiyarqataj. Chaytaj karqa iskay kaj pʼunchay.

9 Chaymanta Diosqa nerqa: “Cielo urapi kaj yakoqa uj cheqallaman tantakuchun, chʼaki pampa rikhurinanpaj”,+ nispa. Ajinapunitaj karqa. 10 Chay chʼaki pampata Diosqa suticharqa Jallpʼa nispa,+ uj cheqallaman tantakoj yakustataj suticharqa Mar Qochas nispa.+ Diostaj chay ruwasqan sumaj kasqanta rikorqa.+ 11 Chaymanta Diosqa nerqa: “Jallpʼapi wiñachun pastos, mujuyoj plantas, frutata poqoj sachʼaspis layankuman jina,* poqochunku, mujuyojtaj kachunku”, nispa. Ajinapunitaj karqa. 12 Jallpʼapeqa wiñarqa pastos, mujuyoj plantas,+ frutata poqoj sachʼas, mujuchaj sachʼaspis, tukuyninku layankuman jina. Diostaj chay ruwasqan sumaj kasqanta rikorqa. 13 Ajinamanta chʼisiyarqa, sutʼiyarqataj. Chaytaj karqa kinsa kaj pʼunchay.

14 Chaymanta Diosqa nerqa: “Cielopi kʼanchaykuna kachun,+ pʼunchayta wajman tʼaqananpaj, tutatapis wajman tʼaqananpaj.+ Chay kʼanchaykunataj señales jina kanqanku tiempospaj, pʼunchaykunapaj, wataspajwan.+ 15 Chay kʼanchaykunaqa cielopi lliphipirenqanku jallpʼata kʼanchanankupaj”, nispa. Ajinapunitaj karqa. 16 Diosqa ruwarqa iskay jatuchaj kʼanchaykunata. Uj kʼanchaytaqa ruwarqa pʼunchaypi sinchʼita kʼanchananpaj,+ ujnin kʼanchaytataj tutapi pisillata kʼanchananpaj. Estrellastapis ruwallarqataj.+ 17 Diosqa chay kʼanchaykunata cielopi churarqa jallpʼata kʼanchamunankupaj, 18 pʼunchaynintin, tutantin kʼanchamunankupaj, kʼanchaytapis laqhamanta tʼaqananpaj.+ Diostaj chay ruwasqan sumaj kasqanta rikorqa. 19 Ajinamanta chʼisiyarqa sutʼiyarqataj. Chaytaj karqa tawa kaj pʼunchay.

20 Chantá Diosqa nerqa: “Yakupi mirachunku ashkha animales,* phawajkunapis* cielopi phawaykachachunku”,+ nispa. 21 Chayrayku Diosqa ruwarqa mar qochapi jatuchaj animalesta, tukuy waj animalestapis,* mayqenkunachus yakupi miranku chaykunata, layankuman jina. Ruwallarqataj tukuy phawajkunata layankuman jina. Diostaj chay ruwasqan sumaj kasqanta rikorqa. 22 Chaymantataj Diosqa chay animalesta bendecispa nerqa: “Miraychej, ashkhayaychejtaj, mar qochaman juntʼaykuychej.+ Phawajkunapis jallpʼa patapi mirachunku”, nispa. 23 Ajinamanta chʼisiyarqa sutʼiyarqataj. Chaytaj karqa phishqa kaj pʼunchay.

24 Chaymanta Diosqa nerqa: “Jallpʼa patapi rikhurichunku animales* layankuman jina: uywas, qhatatakoj animales,* monte animalespis layankuman jina”,+ nispa. Ajinapunitaj karqa. 25 Diosqa ruwarqa monte animalesta layankuman jina, uywasta layankuman jina, qhatatakoj animalestapis layankuman jina. Diostaj chay ruwasqan sumaj kasqanta rikorqa.

26 Chaymanta Diosqa nerqa: “Runata noqanchejman rijchʼakojta+ ruwana.+ Paykunaj atiyninpi kachunku mar qochapi kaj pescados, phawajkuna,* uywas, tukuynin jallpʼa, jallpʼapi tukuynin qhatatakoj animalespis”,+ nispa. 27 Diosqa runata ruwarqa payman rijchʼakojta, qharitawan warmitawan ruwarqa.+ 28 Chantapis Diosqa paykunata bendecispa nerqa: “Miraychej, ashkhayaychejtaj. Jallpʼantinman juntʼaykuychej,+ tarpuychejtaj.+ Atiyniykichejpi kachunku:+ mar qochapi kaj pescados, phawajkuna, jallpʼa patapi tukuy kausaj animalespis”, nispa.

29 Diosqa paykunaman nillarqataj: “Qankunaman qoykichej jallpʼa patapi tukuy mujuyoj plantasta, tukuy poqoyniyoj sachʼastawan. Chaykunaqa mikhunaykichejpaj kanqa.+ 30 Tukuy monte animalesman, phawajkunaman, jallpʼa patapi kausaj animalesmanpis* qʼomer qhorasta qoni mikhunankupaj”,+ nispa. Ajinapunitaj karqa.

31 Chaymanta Diosqa rikorqa tukuy ima ruwasqanqa sumajpuni kasqanta.+ Ajinamanta chʼisiyarqa, sutʼiyarqataj. Chaytaj karqa sojta kaj pʼunchay.

2 Ajinata Diosqa cielota, kay jallpʼata, chaypi kajkunatawan ruwayta tukorqa.+ 2 Niraj qanchis kaj pʼunchay kashajtin, Diosqa tukuy imata ruwayta tukorqa. Chay qanchis kaj pʼunchaypitaj tukuy imata ruwasqanmanta samarikuyta qallarerqa.+ 3 Chaymanta Diosqa qanchis kaj pʼunchayta bendicerqa, paypajtaj tʼaqarqa, imaraykuchus Diosqa chay pʼunchaypi tukuy imata ruwasqanmanta samarikuyta qallarerqa. Payqa imatachá ruwasaj nerqa, tukuy chaykunata ruwarqa.

4 Kaypi qhelqasqa kashan cieloj qallarikuyninmanta, kay jallpʼaj qallarikuyninmantawan, maypachachus ruwasqa karqanku chaymanta, ima pʼunchaychus Jehová* Dios ruwarqa kay jallpʼata, cielotawan chaymanta.+

5 Jallpʼa patapeqa manaraj ima sachʼapis karqarajchu, nitaj ima plantapis wiñarqarajchu, imaraykuchus Jehová Diosqa manaraj kay jallpʼa pataman parachimorqarajchu, nitaj runapis karqarajchu jallpʼata llankʼananpaj. 6 Chaywanpis Diosqa vausita jallpʼamanta llojsichimoj, chaywantaj tukuy jallpʼata joqʼochaj.

7 Chantá Jehová Diosqa runata jallpʼamanta ruwarqa,+ senqanmantaj kausay samayta phukuykorqa.+ Ajinamanta runaqa kausayta qallarerqa.*+ 8 Chantapis Jehová Diosqa Edenpi uj huertata ruwarqa,+ inti llojsimuy ladopi. Chaymantaj churarqa chay ruwasqan runata.+ 9 Jehová Diosqa chay huertapi wiñacherqa tukuy rijchʼaj sumaj sachʼasta, sumaj poqoyniyojta. Huerta chaupipi wiñachillarqataj kausay sachʼata,+ jinallataj allin kajta, mana allin kajta yachanamanta sachʼatapis.+

10 Chay huertata qarpanapajtaj kikin Edenmanta uj mayu llojsej. Chaymantataj tawa mayusman tʼaqakoj. 11 Ñaupaj kaj mayoqa sutikun Pisón. Chay mayoqa muyuykushan tukuy Havilá jallpʼata. Chaypitaj oro tiyan. 12 Chay jallpʼapi kaj oroqa may sumaj. Chaypi kallantaj sumajta qʼapaj sachʼa waqay, ónice valorniyoj rumipis. 13 Iskay kaj mayoqa sutikun Guihon. Chay mayutaj muyuykushan tukuy Cus jallpʼata. 14 Kinsa kaj mayoqa sutikun Hidequel.*+ Chay mayutaj Asiriaj inti llojsimuynin ladoman rishan.+ Tawa kaj mayutaj sutikun Éufrates.+

15 Jehová Diosqa runata Edén huertaman churarqa llankʼananpaj, qhawananpajtaj.+ 16 Chantá Jehová Diosqa runaman kayta kamacherqa: “Huertapi kaj tukuynin sachʼasmanta mikhullanki sajsakunaykikama.+ 17 Chaywanpis allin kajta, mana allin kajta yachanamanta sachʼaj poqoynintaqa amapuni mikhunkichu. Chay sachʼaj poqoynintachus mikhunki chayqa, chay pʼunchaypacha wañunki”,+ nispa.

18 Chantá Jehová Diosqa nerqa: “Mana allinchu runaqa sapallan kanan. Uj yanapajta ruwapusaj, sumaj compañeran kananpaj”,+ nispa. 19 Jehová Diosqa jallpʼamanta ruwasqa monte animalesta, phawajkunatawan. Chay animalestataj runaman pusarqa ima sutitachus sapa ujman churananta yachananpaj. Runa ima sutitachá sapa animalman* churarqa, chay sutiwan rejsisqa karqa.+ 20 Ajinata runaqa sutita churarqa uywasman, phawajkunaman, tukuy monte animalesmanpis. Chaywanpis runaj compañeranqa manaraj karqachu payta yanapananpaj. 21 Chayrayku Jehová Diosqa qharita sinchʼita puñurparicherqa. Chaykamataj ujnin wajtanninta* orqhorqa, orqhoytawantaj aychanta kʼaskaykuchiporqa. 22 Chantá Jehová Diosqa qharej wajtanninta orqhosqanmanta uj warmita ruwarqa, jinaspataj qhariman pusamorqa.+

23 Qharitaj nerqa:

24 Chayrayku qhareqa tatanta, mamantawan saqespa, warminman ujchaykukonqa,* iskayninkutaj ujllaña kanqanku.*+ 25 Chaypacha qhariwan warmiwanqa qʼalaslla kasharqanku,+ manataj pʼenqakojchu kanku.

3 Katareqa+ aswan yuyayniyoj karqa Jehová Dios tukuy monte animalesta ruwasqasninmanta nisqaqa. Payqa warmita taporqa: “¿Ciertopunichu Diosqa mana mikhojta saqesunkichej huertapi kaj tukuynin sachʼaspa poqoyninta?”,+ nispa. 2 Warmitaj katariman kuticherqa: “Atiyku mikhuyta huertapi kaj tukuynin sachʼaspa poqoyninta.+ 3 Huerta chaupipi kaj sachʼaj+ poqoynillanmanta Diosqa niwayku: ‘Ama chaymanta mikhunkichejchu, nitaj llojchirillankichejpischu. Mikhunkichejchus chayqa, wañunkichej’, nispa”. 4 Kataritajrí warmita nerqa: “Chayqa mana jinachu, mana wañunkichejchu.+ 5 Diosqa yachan chay sachʼaj poqoyninta mikhojtiykichej, chay pʼunchaypacha sumaj yachayniyojman tukunaykichejta.* Yachallantaj pay jina kanaykichejta, imachus allin, imatajchus mana allin kasqantapis yachanaykichejta”,+ nispa.

6 Warmeqa sachʼaj poqoyninta qhawarispa rikorqa mikhunapaj sumaj kasqanta, qhawarispa moqʼenapaj jinapuni* kasqanta. Chay sachʼaj poqoynenqa ima munaypuni karqa. Chayrayku payqa chay sachʼaj poqoyninta pʼitispa* mikhuykorqa.+ Qosanwanña kashaspataj paymanpis jaywallarqataj, qosantaj mikhuykorqa.+ 7 Chay ratopachataj ñawisninku kicharikunmanpis jina karqa, qʼalaslla kashasqankutataj reparakorqanku. Chayrayku higo laqhesta sirakuspa chaywan cinturankuman wataykukorqanku.+

8 Chantá qhariwan warminwanqa diapi ima horastachus wayrarimun chay horapi Jehová Diospa parlasqanta uyarerqanku, huerta ukhupi purishajtin. Paykunataj huertapi kaj sachʼas ukhuman Jehová Diosmanta pakaykukorqanku. 9 Jehová Diostajrí qharita kutin kutita wajyarqa: “¿Maypitaj kashanki?”, nispa. 10 Chaymantaraj qhareqa nerqa: “Huertapi parlasqaykita uyarerqani, qʼalalla kaspataj manchachikorqani. Chayrayku pakaykukorqani”, nispa. 11 Diostaj nerqa: “¿Pitaj nisorqa qʼalalla kashasqaykitari?+ ¿Ama mikhunkichu nerqayki chay sachʼaj poqoynintachu mikhuykorqanki?”,+ nispa. 12 Qharitaj kuticherqa: “Noqawan kananpaj qowarqanki chay warmi, chay sachʼaj poqoyninta qowarqa, noqataj mikhuykorqani”, nispa. 13 Jehová Diostaj warmita nerqa: “¿Imatataj kayta ruwankiri?”, nispa. Warmitaj kuticherqa: “Katari engañawan. Chayrayku mikhuykorqani”,+ nispa.

14 Jehová Diosqa katarita+ nerqa: “Chayta ruwasqaykirayku maldecisqa kanki tukuy uywas ukhupi, monte animales ukhupipis. Chantapis pampapi qhatatakuspa purinki, tukuy kausayniykipitaj jallpʼata mikhunki. 15 Qantawan+ warmitawan+ chejninachisqaykichej,+ mirayniykiwan,+ paypa mirayninwanpis+ chejninakonqanku. Miraynenqa umaykita pʼaltarparisonqa,+ qantaj mirayninpa chaki talonninta khaninki”,+ nispa.

16 Warmimantaj nerqa: “Onqoj kashajtiyki nanayniykita astawan yapasaj. Wawasniykitapis nanaywan nacechikunki. Qosaykiwan kaytapis mayta munanki, paypa mandonpitaj kanki”, nispa.

17 Adantataj* nerqa: “Warmiykej nisqanta uyarispa, chay sachʼaj poqoyninta ‘amapuni mikhunkichu’ nishajtiy+ mikhuykusqaykirayku, jallpʼaqa maldecisqa kanqa.+ Sinchʼita llankʼaspataj* mikhunaykipaj poqochinki, tukuy kausayniykipi.+ 18 Jallpʼaqa khishkasta, khishka qhorastawan wiñachipusonqa. Qantaj campopi kaj plantaspa poqoyninta* mikhunki. 19 Jumpʼi suruyta llankʼanki mikhunaykipaj, jallpʼaman kutinaykikama, jallpʼamanta ruwasqa kasqaykirayku.+ Jallpʼa kanki, jallpʼallamantaj kutinki”,+ nispa.

20 Chaymanta Adanqa warminman Eva* sutita churarqa, imaraykuchus payqa tukuy kausajkunaj mamankuman tukunan karqa.+ 21 Jehová Diostajrí Adanpajwan warminpajwan qarasmanta jatuchaj ropasta ruwaporqa churakunankupaj.+ 22 Chantá Jehová Diosqa nerqa: “Runaqa ujninchej jinaña, kunanqa yachan allin kajta, mana allin kajtapis.+ Kunanqa ama makinta oqharillachuntajchu kausay sachʼaj poqoynintañataj+ orqhonanpaj, mikhuykuspataj wiñaypaj kausananpaj”, nispa. 23 Chaymanta Jehová Diosqa runata Edén huertamanta+ wijchʼumorqa, jallpʼata llankʼananpaj, mayqenmantachus ruwasqa karqa chayta.+ 24 Ajinata Diosqa runata jawaman wijchʼumorqa. Edén huertaj inti llojsimuynin ladomantaj querubín*+ nisqa angelesta churarqa, uj laurashaj espadatawan muyushajta. Chaykunataqa churarqa amapuni pipis kausay sachʼaman qayllaykunanpaj.

4 Chantá Adanqa warmin Evawan puñuykorqa, Evataj onqoj rikhurerqa.+ Cainta nacechikuspataj+ Evaqa nerqa: “Uj qhari wawitata nacechikuni Jehová Diospa yanapayninwan”, nispa. 2 Aswan qhepaman Evaqa Abeltañataj nacechikorqa,+ Cainpa hermanonta.

Abelqa ovejasta michej, Caintaj jallpʼata llankʼaj. 3 Chaymanta qhepamantaj Cainqa, Jehová Diosman jaywananpaj jallpʼapi poqochisqanmanta wakin poqoykunata aparqa. 4 Abeltaj ovejasninpa ñaupaj kaj uñitasninmanta wakinta jaywarqa,+ wirasnintawan khuska. Jehová Diostaj Abelta allinpaj qhawarqa, jinallataj jaywasqantapis.+ 5 Caintatajrí Diosqa mana allinpajchu qhawarqa, nillataj jaywasqantapis. Chayrayku Cainqa mayta phiñakorqa, uyanpis uj jinayarqa. 6 Jehová Diostaj Cainta nerqa: “¿Imaraykutaj chay jina phiñasqa kashankiri, uyaykipis uj jinayanri? 7 Cambiaspa allin kajta ruwanki chayqa, ¿manachu watejmanta allinpaj qhawaykiman?* Manachus cambiaspa allin kajta ruwanki chayqa, juchaqa japʼisunanpajña kashan, atipasuytataj munashan. Allin kanman juchata atipanaykeqa”, nispa.

8 Chaymanta Cainqa hermanon Abelta nerqa: “Jaku, monteman rina”, nispa. Montepitaj Cainqa hermanon Abelta maqaspa wañurparicherqa.+ 9 Chay qhepatataj Jehová Diosqa Cainta nerqa: “¿Maytaj hermanoyki Abelri?”, nispa. Caintaj nerqa: “Mana yachanichu. ¿Noqachu hermanoyta qhawanay karqa imatajri?”, nispa. 10 Diostaj Cainman nerqa: “¿Imatataj kayta ruwankiri? Allinta uyariway. Hermanoykej yawarnenqa jallpʼamantapacha qhaparikamushawan.+ 11 Kunanqa maldecisqa kanki, hermanoykej yawarninta upiykun chay jallpʼamantataj wijchʼusqa kanki. Paytaqa qan wañucherqanki.+ 12 Llankʼanki chaypis jallpʼaqa mana poqonanta jinachu poqonqa. Qanqa kay jallpʼapi forastero kanki, ayqeykachakuspataj purinki”, nispa. 13 Caintaj Jehová Diosta nerqa: “Juchaymanta castigoqa ancha sinchʼipuni. 14 Kunanqa kay jallpʼamanta wijchʼushawanki, qanmantataj pakakunay kanqa. Kay jallpʼapi forastero kasaj, ayqeykachakuspataj purisaj. Pillapis tariwaspaqa wañuchillawanqachari”, nispa. 15 Chayrayku Jehová Diosqa Cainta nerqa: “Mana ajina kananpajqa, pillapis qanta wañuchisojqa qanchis kutita castigasqa kanqa”, nispa.

Chayrayku Jehová Diosqa Cainpaj uj señalta churaporqa, ama pipis tariytawan wañuchinanpaj. 16 Chaymanta Cainqa Jehová Diospa ñaupaqenmanta riporqa. Tiyakorqataj Nod jallpʼapi,* Edenmanta inti llojsimuy cheqapi.+

17 Chantá Cainqa warminwan puñuykorqa.+ Warmintaj onqoj rikhurerqa, Enoctataj nacechikorqa. Chaymanta Cainqa uj llajtata sayarichiyta qallarerqa, chay llajtatataj suticharqa wawan Enocpa sutinwan. 18 Enocqa Iradpa tatan karqa. Iradtaj Mehujaelpa tatan karqa. Mehujaeltaj Metusaelpa tatan karqa. Metusaeltaj Lamecpa tatan karqa.

19 Lamecqa iskay warmisniyoj karqa. Ujnin warmenqa Adá sutikorqa, ujnintaj Zilá. 20 Adaqa Jabalta nacechikorqa. Jabalqa tukuymanta ñaupajta toldo wasispi* tiyakuyta qallarerqa, uywasniyoj kaytapis. 21 Hermanontaj Jubal sutikorqa. Jubalqa arpata, qenata* tocajkunamanta ñaupaj karqa. 22 Zilataj Tubal-Cainta nacechikorqa. Tubal-Caintaj cobremanta, fierromantawan tukuy laya* herramientasta ruwaj. Tubal-Cainpa hermananqa Naamá sutikorqa. 23 Lamecqa warmisnin Adaman, Zilamanwan kayta nerqa:

25 Adanqa watejmanta warminwan puñuykorqa. Warmintaj qhari wawitata nacechikorqa, Set* sutitataj churarqa.+ Ajinata suticharqa imaraykuchus Evaqa nerqa: “Diosqa waj wawata qowan Abelpa cuentanmanta, pitachus Caín wañucherqa chaypa cuentanmanta”,+ nispa. 26 Setpatapis wawan kallarqataj, Enós sutitataj churarqa.+ Chay tiempopi runasqa Jehová Diospa sutinta oqhariyta qallarerqanku.

5 Kaypi qhelqasqa kashan pikunachus Adanpa miraynin karqanku chaykunamanta. Adanta Dios ruwarqa chay pʼunchaypi, Diosqa payman rijchʼakojta ruwarqa.+ 2 Diosqa ruwarqa qharita, warmitawan.+ Paykuna ruwasqa karqanku chay pʼunchaypi,+ Diosqa paykunata bendicerqa, suticharqataj Runa* nispa.

3 Adán 130 watasniyoj kashajtin, ujnin qhari wawan nacekorqa payman rijchʼasqa, Set sutitataj churarqa.+ 4 Wawan Set nacekusqanmanta qhepaman, Adanqa 800 watastawanraj kausarqa. Wawasnintaj karqankuraj qharispis, warmispis. 5 Adanqa 930 watasta kausakorqa, chaymantataj wañuporqa.+

6 Setqa 105 watasniyoj karqa wawan Enós nacekushajtin.+ 7 Wawan Enós nacekusqanmanta qhepaman, Setqa 807 watastawanraj kausarqa. Wawasnintaj karqankuraj qharispis, warmispis. 8 Setqa 912 watasta kausakorqa, chaymantataj wañuporqa.

9 Enosqa 90 watasniyoj karqa wawan Quenán nacekushajtin. 10 Wawan Quenán nacekusqanmanta qhepaman, Enosqa 815 watastawanraj kausarqa. Wawasnintaj karqankuraj qharispis, warmispis. 11 Enosqa 905 watasta kausakorqa, chaymantataj wañuporqa.

12 Quenanqa 70 watasniyoj karqa wawan Mahalalel nacekushajtin.+ 13 Wawan Mahalalel nacekusqanmanta qhepaman, Quenanqa 840 watastawanraj kausarqa. Wawasnintaj karqankuraj qharispis, warmispis. 14 Quenanqa 910 watasta kausakorqa, chaymantataj wañuporqa.

15 Mahalalelqa 65 watasniyoj karqa wawan Jared nacekushajtin.+ 16 Wawan Jared nacekusqanmanta qhepaman, Mahalalelqa 830 watastawanraj kausarqa. Wawasnintaj karqankuraj qharispis, warmispis. 17 Mahalalelqa 895 watasta kausakorqa, chaymantataj wañuporqa.

18 Jaredqa 162 watasniyoj karqa wawan Enoc nacekushajtin.+ 19 Wawan Enoc nacekusqanmanta qhepaman, Jaredqa 800 watastawanraj kausarqa. Wawasnintaj karqankuraj qharispis, warmispis. 20 Jaredqa 962 watasta kausakorqa, chaymantataj wañuporqa.

21 Enocqa 65 watasniyoj karqa wawan Matusalén nacekushajtin.+ 22 Wawan Matusalén nacekusqanmanta qhepaman, Enocqa 300 watastawanraj kausarqa. Payqa cheqa Diosllawanpuni* purerqa. Wawasnintaj karqankuraj qharispis, warmispis. 23 Tukuyninpi Enocqa 365 watasta kausakorqa. 24 Enocqa cheqa Diosllawanpuni purerqa.+ Chaymantataj manaña pipis payta rikorqachu, Dios chaymanta apasqanrayku.+

25 Matusalenqa 187 watasniyoj karqa wawan Lamec nacekushajtin.+ 26 Wawan Lamec nacekusqanmanta qhepaman, Matusalenqa 782 watastawanraj kausarqa. Wawasnintaj karqankuraj qharispis, warmispis. 27 Matusalenqa 969 watasta kausakorqa, chaymantataj wañuporqa.

28 Lamecqa 182 watasniyoj karqa qhari wawan nacekushajtin. 29 Paymantaj Noé* sutita churarqa,+ imaraykuchus nerqa: “Jehová Diosqa kay jallpʼata maldecin.+ Kay wawataj samarichiwasun* llankʼayninchejmanta, makisninchejwan atispa mana atispa llankʼasqanchejmantapis”, nispa. 30 Noé nacekusqanmanta qhepaman, Lamecqa 595 watastawanraj kausarqa. Wawasnintaj karqankuraj qharispis, warmispis. 31 Lamecqa 777 watasta kausakorqa, chaymantataj wañuporqa.

32 Noé 500 watasniyoj kasqanmantaña wawasnin nacekorqanku. Sutikorqankutaj Sem,+ Cam,+ Jafet.+

6 Kay jallpʼa patapi runasqa mirayta qallarerqanku, warmi wawasniyojtaj karqanku. 2 Chaypachataj angelesqa,*+ reparayta qallarerqanku runaspa warmi wawasninkoqa kʼachitas kasqankuta. Chayrayku chay warmiswan casarakuyta qallarerqanku, munasqankuman jina ajllakuspa. 3 Jehová Diostaj nerqa: “Noqaqa mana wiñaypaj qhawakullasajchu runaspa ruwasqankutaqa,+ may juchasapas kasqankurayku. Chayrayku paykunaqa 120 watasllatawanña kausanqanku”,+ nispa.

4 Dios chayta nishajtenqa, kay jallpʼa patapi nefilimkuna* karqaña. Chay runasqa karqanku angelespa wawasninku, runaspa warmi wawasninkuwan puñuykorqanku chaykunaj wawasninku. Chay wawasninkoqa ñaupa tiempopi may kallpasapas, may rejsisqastaj karqanku.

5 Jehová Diosqa rikorqa, runaspa sajra ruwasqasninkoqa jallpʼapi may jinapuni kasqanta, sonqonkupi yuyasqankupis tukuy tiempo sajrallapuni kasqanta.+ 6 Jehová Diosqa pesachikorqa* kay jallpʼapi runasta ruwasqanmanta, sonqonpis mayta nanarqa.+ 7 Chayrayku Jehová Diosqa nerqa: “Jallpʼa patamanta chinkachisaj ruwarqani chay runasta, jinallataj uywasta, qhatatakoj animalesta, phawajkunatapis. Noqaqa pesachikuni paykunata ruwasqaymanta”, nispa. 8 Chaywanpis Jehová Diosqa Noeta allinpaj qhawarqa.

9 Noejpa kausaynenqa kay jina karqa.

Noeqa cheqan runa karqa.+ Payqa chay tiempomanta runas ukhupi mana juchachana karqa. Noeqa cheqa Diosllawanpuni* purerqa.+ 10 Chaymanta qhepaman Noejpata kinsa wawasnin tiyaporqa: Sem, Cam, Jafet ima.+ 11 Cheqa Diosqa rikorqa kay jallpʼaqa maqanakuykunawan juntʼa kashasqanta, millachikunataj kasqanta. 12 Diosqa kay jallpʼata qhawarimuspa rikorqa millachikuna kasqanta.+ Tukuy runasqa millay imasta kay jallpʼapi ruwasharqanku.+

13 Chaymantataj Diosqa Noeta nerqa: “Tukuy runasta chinkachisaj. Paykunanejta jallpʼaqa maqanakuykunawan juntʼa kashan. Chayrayku paykunata tukuchisaj, jinallataj jallpʼa patapi tukuy kausajkunatapis.+ 14 Qanqa sumaj maderamanta* uj arcata* ruway.+ Arca ukhupitaj cuartosta ruwanki. Chantá alquitranwan+ arcaj ukhunta, jawantawan llutʼaykunki.* 15 Arcataqa kay jinata ruwanki: largonman 134 metrosniyojta, anchonmantaj 22 metrosniyojta, sayayninmantaj 13 metrosniyojta.* 16 Arcataqa kinsa pisosniyojta ruwanki, kʼanchay yaykunanpaj ventanayojta.* Chay ventanaqa kanqa techomanta medio metropi jina.* Arcaj ujnin ladonpitaj punkuta ruwanki.+

17 ”Noqatajrí manchaytapuni parachimusaj,+ yakuwan jallpʼa pʼampasqa kanankama. Chaywantaj jallpʼa patapi tukuy kausajkunata tukuchisaj, tukuy kausay samayniyojkunata. Jallpʼapi tukuy kausajkunaqa wañonqanku.+ 18 Noqaqa qanwan uj tratota ruwashani. Qanqa arcaman yaykuy, yaykullachunkutaj wawasniyki, warmiyki, ñojchʼasniykipis.*+ 19 Arcaman apaykullankitaj sapa laya* animalmanta+ iskayta, ujta orqota, ujtataj chinata.+ Ajinamanta qanwan kanqanku kausanankupaj. 20 Tukuy laya animalesmanta iskaymanta iskay qanman jamonqanku: phawajkunamanta, uywasmanta, pampapi tukuy qhatatakoj animalesmantapis. Arcamantaj yaykonqanku kausanankupaj.+ 21 Qantajrí tukuy laya mikhunata tantay,+ qan mikhunaykipaj, animales mikhunankupajpis”, nispa.

22 Noeqa Diospa tukuy ima kamachisqanta ruwarqa. Payqa Dios nisqanman jinapuni ruwarqa.+

7 Chaymanta qhepaman Jehová Diosqa Noeta nerqa: “Arcaman yaykuy, tukuy familiaykiwan khuska. Noqaqa rikuni qanqa kay tiempo runas ukhupi aswan cheqan runa kasqaykita.+ 2 Arcaman yaykuchinki tukuy laya* llimphupaj qhawasqa animalesmanta qanchista,*+ orqotawan chinatawan. Tukuy chʼichipaj qhawasqa animalesmantataj iskayllata yaykuchinki, orqotawan chinatawan. 3 Phawajkunamantapis qanchista* yaykuchinki, orqotawan chinatawan. Ajinamanta chay animalesqa jallpʼa patapi kausakunallankupajpuni.+ 4 Noqaqa qanchis pʼunchaymantawan jallpʼa pataman parachimusaj,+ 40 pʼunchayta 40 tutatawan.+ Chaywan jallpʼa patamanta chinkachisaj ruwarqani chay tukuy kausajkunata”,+ nispa. 5 Noetaj ruwarqa Jehová Diospa tukuy ima kamachisqanta.

6 Noeqa 600 watasniyoj karqa Jatun Para kay jallpʼata pʼampaykushajtin.+ 7 Niraj chay Jatun Para qallarishajtin Noeqa arcaman yaykorqa wawasninwan, warminwan, ñojchʼasninwan* ima.+ 8 Yaykullarqankutaj llimphupaj qhawasqa animales, chʼichipaj qhawasqa animales, phawajkuna, jallpʼa patapi kausaj tukuy animalespis.+ 9 Chay animalesqa Noé kasharqa chayman rerqanku, arcamantaj yaykorqanku iskaymanta iskay, orqowan chinawan, Noeman Dios kamachisqanman jina. 10 Qanchis pʼunchayninmantaj parayta qallarerqa. Yakutaj jallpʼata pʼampaykuyta qallarerqa.

11 Noé 600 watasniyoj kashajtin, iskay kaj killaj 17 pʼunchayninpi, cielopi kaj tukuy yakus phatamorqa, cielopi kaj yakuspa punkusninpis kicharikunman jina.+ 12 Paraqa kay jallpʼa pataman maytapuni jichʼakamorqa 40 pʼunchayta, 40 tutatawan. 13 Noeqa chay kikin pʼunchaypi arcaman yaykorqa wawasnin Semwan, Camwan, Jafetwan,+ jinallataj warminwan, kinsantin ñojchʼasninwan ima.+ 14 Paykunaqa arcaman yaykorqanku tukuy laya monte animaleswan, tukuy laya uywaswan, tukuy laya pampapi qhatatakoj animaleswan, jinallataj tukuy laya phawajkunawan, tukuy laya pʼisqoswanpis. 15 Kausay samayniyoj tukuy laya animalesqa Noé kasharqa chayman risharqanku, iskaymanta iskaytaj arcaman yaykusharqanku. 16 Tukuy laya animalesmanta yaykorqanku, orqowan chinawan, Noeman Dios kamachisqanman jina. Chaymantataj Jehová Diosqa punkuta wisqʼaykorqa.

17 Paraqa 40 pʼunchayta jichʼakamullarqapuni, yakutaj kay jallpʼaman juntʼaykushallarqapuni, arcatataj oqhariyta qallarerqa. Arcaqa yaku patapi tuytusharqa. 18 Yakoqa maytapuni kay jallpʼaman juntʼaykusharqa, astawan astawantaj yapakusharqa. Arcataj yaku patapi tuytusharqa. 19 Yakoqa maytapuni kay jallpʼaman juntʼaykorqa, kay jallpʼapi kaj tukuynin jatuchaj orqostapis pʼampaykorqa.+ 20 Chay orqo puntasmantataj yakoqa sojta metros khuskanniyoj jinatawanraj* wicharerqa.

21 Ajinamanta jallpʼa patapi tukuy kausajkuna wañorqanku:+ phawajkuna, uywas, monte animales, juchʼuy animales,* jinallataj tukuy runaspis.+ 22 Chʼaki pampapi tukuy kausajkuna wañorqanku, senqankupi kausay samayniyoj kajkuna.+ 23 Diosqa kay jallpʼa patamanta tukuy kausajkunata chinkacherqa: runasta, animalesta, qhatatakoj animalesta, phawajkunatapis. Tukuyninku jallpʼa patamanta chinkachisqa karqanku.+ Noewan paywan arcaman yaykorqanku chaykunawan imalla mana wañorqachu.+ 24 Yakutaj 150 pʼunchaykunatawan kay jallpʼa patapi qocharayarqa.+

8 Diostajrí yuyarikorqa Noemanta, tukuy monte animalesmanta, uywasmantapis, mayqenkunachus Noewan arcapi kasharqanku chaykunamanta.+ Chantá Diosqa jallpʼa pataman wayrachimorqa, yakutaj chʼakipuyta qallarerqa. 2 Cielopi kaj tukuy yakusqa manaña phullchimorqankuchu, yakuspa punkusninpis wisqʼakapunman jina. Ajinamanta paraqa pasaporqa.*+ 3 Yakutaj pisimanta pisi chʼakiyta qallarerqa, 150 pʼunchayninmantaj yakoqa astawanña chʼakiykorqa. 4 Qanchis kaj killapi, 17 pʼunchaypi arcaqa tiyaykorqa Ararat orqo pataman. 5 Yakoqa chunka kaj killakama astawan astawan chʼakipushallarqapuni. Chunka kaj killaj ñaupaj pʼunchayninpitaj ñapis orqoj puntasnenqa rikukorqaña.+

6 Noeqa 40 pʼunchaymanta kicharerqa arcapi ruwarqa chay ventanata.+ 7 Chantá uj qharqañata kacharerqa. Chay qharqañaqa rerqataj kutimorqataj, yaku kay jallpʼamanta chʼakinankama.

8 Chantá Noeqa uj palomatañataj kacharerqa, jallpʼa rikhurerqañachus manarajchus chayta yachananpaj. 9 Chay palomataj mana tarerqachu maypichus tiyaykunanta. Chayrayku arcaman kutinpullarqataj, imaraykuchus tukuy jallpʼaqa yakuwan pʼampasqallapuni kasharqa.+ Noetaj makinta aysarispa palomata arca ukhuman apaykakaporqa. 10 Noeqa qanchis pʼunchaytawan suyarqa. Chantá watejmanta palomata arcamanta kacharillarqataj. 11 Palomataj ña chʼisiyaykushajtinña Noeman kutinporqa. Noetaj rikorqa pikitunpi* olivo sachʼaj qʼomer laqhenta apamusqanta. Ajinamanta Noeqa yacharqa, yakoqa jallpʼamanta chʼakipushasqantaña.+ 12 Qanchis pʼunchayta suyaytawan palomata watejmanta kacharillarqataj, palomataj manaña Noeman kutimorqachu.

13 Noé 601 watayoj kashajtin,+ ñaupaj kaj killaj ñaupaj pʼunchayninpi jallpʼaqa manaña yakuwan pʼampasqachu kasharqa. Noetaj arcaj techonmanta uj cheqanta kicharispa, rikorqa jallpʼaqa chʼakiña kashasqanta. 14 Iskay kaj killaj 27 pʼunchayninpi jallpʼaqa sumaj chʼakiñapuni kasharqa.

15 Chantá Diosqa Noeta nerqa: 16 “Arcamanta llojsimuy, warmiykiwan, wawasniykiwan, ñojchʼasniykiwan* ima.+ 17 Jinallataj qanwan khuska kashanku chay tukuy laya* animalesta kacharillayña:+ phawajkunata, uywasta, monte animalesta, jallpʼa patapi tukuy qhatatakojkunatapis. Ajinamanta paykuna jallpʼapi miranankupaj,* uñasniyoj kanankupaj, jallpʼapitaj ashkhayanankupaj”,+ nispa.

18 Chaymanta Noeqa arcamanta llojserqa wawasninwan,+ warminwan, ñojchʼasninwan ima. 19 Jinallataj arcamanta llojserqanku tukuy animales, tukuy qhatatakoj animales, tukuy phawajkuna, jallpʼa patapi kausaj tukuy animalespis, mayqen layamantachus kasqankuman jina.+ 20 Chantá Noeqa Jehová Diospaj uj altarta* ruwarqa.+ Chaypitaj llimphupaj qhawasqa animalesmanta wakinta, phawajkunamantapis wakinta+ qʼolachina* ofrendata jina jaywarqa.+ 21 Chay qʼolachisqa qʼapaytaj Jehová Diospajqa may sumajpuni karqa.* Chayrayku Jehová Diosqa sonqonpi nerqa: “Manaña ujtawan runaj juchanraykoqa jallpʼata maldecisajchu.+ Runaj sonqonqa wawamantapacha sajrallapuni.+ Ni jaykʼaj ujtawan chinkachisajchu tukuy kausajkunata, imaynatachus ruwarqani ajinataqa.+ 22 Kunanmanta qhepamanqa jallpʼapeqa kallanqapuni tarpuna tiempo, cosechana tiempopis. Kallanqataj chiripis, qʼoñipis, jinallataj qʼoñi tiempopis, chiri tiempopis, chantá pʼunchaypis, tutapis”,+ nispa.

9 Chantá Diosqa Noeta, wawasnintawan bendicerqa, paykunamantaj nerqa: “Miraychej, ashkhayaychejtaj, jallpʼamantaj juntʼaykuychej.+ 2 Qankunaqa sigue manchachinkichej, kharkatichinkichejtaj tukuy animalesta, tukuy phawajkunata, jallpʼa patapi kausaj juchʼuy animalesta, mar qochapi kaj tukuy pescadostapis. Chay animalesqa atiyniykichej urapi kanqanku.+ 3 Mikhuyta atinkichej jallpʼapi kausaj tukuy animalesta.+ Imaynatachus tukuy plantasta* mikhunaykichejpaj qorqaykichej, ajinallatataj chay tukuy animalestapis qoykichej.+ 4 Yawarniyoj aychallata+ amapuni mikhunkichejchu,+ imaraykuchus kausayqa chay yawarpi kashan. 5 Sichus uj animal chayri uj runa wañuchisonqachej chayqa,* noqaqa paymanta cuentata mañasaj. Sichus uj animal uj runata wañuchenqa chayqa, chay animalqa wañuchisqa kanqa. Sitajchus uj runa, runa masinta wañuchenqa chayqa, paypis wañuchisqallataj kanqa hermanonpa yawarninta jichʼasqanrayku.+ 6 Sichus pillapis uj runata wañuchenqa chayqa,* paytapis waj runa wañuchillanqataj,+ imaraykuchus noqa runataqa ruwarqani noqaman rijchʼakojta.*+ 7 Qankunatajrí wawasniyoj kaychej, ashkhayaychejtaj. Miraychej, kay jallpʼamantaj juntʼaychej”,+ nispa.

8 Chantá Diosqa Noetawan wawasnintawan nillarqataj: 9 “Noqa qankunawan uj tratota ruwashani,+ jinallataj mirayniykichejwanpis, 10 qankunawan arcamanta llojsimorqanku chay tukuy animaleswanpis: pʼisqoswan, uywaswan, monte animaleswanpis, nisunman jallpʼamanta tukuy animaleswan.+ 11 Kaymin qankunawan ruwashani chay tratoqa: Ñiña jaykʼajpis jatun parata apachimusajchu tukuy runasta, tukuy animalestapis chinkachinaypaj, nitaj jallpʼatapis chay jina llakiyta ruwaykunaypaj”,+ nispa.

12 Diosqa nillarqataj: “Kaymin señalqa kanqa noqa qankunawan tratota ruwasqaymanta, jinallataj qankunawan kashanku chay animaleswanpis. Chay tratoqa kanqa qhepaman jamonqanku tukuy chaykunapajwan. 13 Phuyupi kʼuychiyta* churani. Chaytaj señal kanqa jallpʼapi tukuy kausajkunawan tratota ruwasqaymanta. 14 Maypachachus jallpʼaman phuyuta kachamusaj chaypachaqa, phuyupi kʼuychi rikhurenqa. 15 Noqataj yuyarikusajpuni qankunawan tukuy laya* animaleswanpis tratota ruwasqaymanta. Manaña ujtawan jatun para kanqachu tukuy runasta, tukuy animalestapis chinkachinanpaj.+ 16 Kʼuycheqa phuyupi rikhurenqa. Noqataj chayta rikuspa yuyarikusaj jallpʼa patapi tukuy laya kausajkunawan wiñaypaj tratota ruwasqaymanta”, nispa.

17 Diosqa Noeta ujtawan nillarqataj: “Chaymin señalqa kanqa, noqa kay jallpʼapi tukuy kausajkunawan tratota ruwasqaymanta”,+ nispa.

18 Noejpa wawasnin arcamanta llojsimojkunaqa karqanku Sem, Cam, Jafet ima.+ Camtaj Canaanpa tatan karqa.+ 19 Chay kinsa karqanku Noejpa wawasnin. Tukuy jallpʼapi kausakojkunaqa chay wawasninmanta rikhurerqanku, tukuynejmantaj chayarqanku.+

20 Chantá Noeqa jallpʼata llankʼayta qallarerqa, chaypitaj uvasta poqocherqa. 21 Uj kuti Noeqa vinota tomaykuspa machaykorqa, toldo wasin* ukhupitaj qʼalalla wijchʼurparikorqa. 22 Canaanpa tatan Camtaj, tatan Noeta qʼalallata rikorqa, chantá rispa iskaynin hermanosninman willamorqa. 23 Semwan Jafetwantaj uj mantota oqharerqanku, iskayninkumanta hombrosninkupi japʼispataj wasallamanta thaskispa yaykorqanku. Chantá mana qhawarispalla tatankuta qhataykorqanku. Ajinamanta mana rikorqankuchu tatanku qʼalalla kashasqanta.

24 Noeqa chʼaki sonqoman kutispa rijchʼariytawan, imatachus sullkʼa wawan payta ruwasqanta yacharqa. 25 Nerqataj:

“Canaanqa maldecisqa kachun.+

Payqa kachun hermanosninpa aswan pisipaj qhawasqa esclavonku”,+ nispa.

26 Noeqa nillarqataj:

“Sempa Diosnin Jehovaqa jatunchasqa kachun.

Canaantaj Sempa esclavon kachun.+

27 Diosqa Jafetman jatun jallpʼata qochun.

Payqa Sempa toldosninpi tiyakuchun.

Canaanqa Jafetpatapis esclavollantaj kachun”, nispa.

28 Noeqa Jatun Para pasasqanmanta 350 watastawanraj kausakorqa.+ 29 Noeqa tukuyninpi 950 watasta kausakorqa, chaymantataj wañuporqa.

10 Kaykuna karqanku Noejpa wawasninpa miraynin, Sempata,+ Campata, Jafetpatawan.

Paykunaqa Jatun Para kasqanmanta qhepamanraj wawasniyoj karqanku.+ 2 Jafetpa qhari wawasnenqa karqanku: Gómer,+ Magog,+ Madái, Javán, Tubal,+ Mesec,+ Tirás+ ima.

3 Gomerpa qhari wawasnintaj karqanku: Askenaz,+ Rifat, Togarmá+ ima.

4 Javanpa qhari wawasnenqa karqanku: Elisá,+ Tarsis,+ Kitim,+ Dodanim ima.

5 Paykunaj mirayninkumanta wakenqa tiyakoj riporqanku yaku chaupipi churusman.* Riporqankutaj kikin parlayniyoj kajkuna, kikin familiayoj kajkunataj. Tiemponmantaj nacionesman tukorqanku.

6 Campa qhari wawasnenqa karqanku: Cus, Mizraim,+ Put,+ Canaán+ ima.

7 Cuspa qhari wawasnenqa karqanku: Sebá,+ Havilá, Sabtá, Raamá,+ Sabtecá ima.

Raamajpa qhari wawasnenqa karqanku Sebawan Dedanwan.

8 Nemrodpis Cuspa wawallantaj karqa. Nemrodqa kay jallpʼapi niraj pipis atiyniyoj kashajtin, may atiyniyoj runaman tukorqa. 9 Payqa wapu karqa animalesta japʼinanpaj,* Jehová Diospa contranpitaj kasharqa. Chayrayku runasqa wajkunata Nemrodwan kikinchaspa ninku: “Payqa Nemrod jina, pichus wapu runa karqa animalesta japʼinanpaj, Jehová Diospa contranpitaj kasharqa chay jina”, nispa. 10 Nemrodqa gobernayta qallarerqa Sinar jallpʼapi+ kaj llajtasta: Babelta,+ Erecta,+ Akkadta, Calneta ima. 11 Chay jallpʼamanta llojsispataj Asiriaman+ yaykorqa. Chaypitaj ruwarqa kay llajtasta: Niniveta,+ Rehobot-Irta, Calahta, 12 Resenta ima. Resenqa kasharqa Nínive llajtamanta Cálah llajtaman rinapi. Chay tukuynin llajtastaj jatun llajta nisqa karqanku.

13 Mizraimqa Ludimpa+ tatan karqa, chantá Anamimpata, Lehabimpata, Naftuhimpata,+ 14 Patrusimpata,+ Casluhimpata, Caftorimpata+ ima. Filisteosqa+ Casluhinpa mirayninmanta karqanku.

15 Canaanpa kuraj wawanqa Sidón+ karqa, sullkʼantaj Het+ karqa. 16 Canaanpa mirayninmanta jamorqanku: jebuseos,+ amorreos,+ guirgaseos, 17 heveos,+ arqueos, sineos, 18 arvadeos,+ zemareos, hamateos+ ima. Qhepamantaj cananeospa familiasninkoqa tukuy ladoman riraporqanku. 19 Cananeospa jallpʼankoqa karqa Sidón llajtamantapacha Guerar+ llajtakama. Guerarqa kashan Gaza+ llajta qayllapi. Jallpʼankoqa kallarqataj Sodoma, Gomorra,+ Admá, Zeboyim+ llajtaskama. Chay llajtastaj kashanku Lasa llajta qayllapi. 20 Tukuy chaykuna karqanku Campa wawasnin, ima familiamantachus kasqankuman jina, ima parlayniyojchus kasqankuman jina, mayqen jallpʼapichus tiyakusqankuman jina, jinallataj mayqen nacionmantachus kasqankuman jina.

21 Jafetpa sullkʼa* hermanon Sempatapis wawasnin kallarqataj. Semqa Eberpa+ tukuynin wawasninpata ñaupa tatanku karqa. 22 Sempa qhari wawasnenqa karqanku: Elam,+ Asur,+ Arpaksad,+ Lud, Aram+ ima.

23 Arampa qhari wawasnintaj karqanku: Uz, Hul, Guéter, Mas ima.

24 Arpaksadqa Selaj+ tatan karqa. Selataj Eberpa tatan karqa.

25 Eberpataqa iskay qhari wawasnin karqa. Ujninpata sutin karqa Péleg,*+ chay tiempopi runas kay jallpʼapi tʼaqanakusqankurayku. Pelegpa hermanontaj Joctán+ sutikorqa.

26 Joctanqa Almodadpa tatan karqa, chantá Selefpata, Hazarmavetpata, Jerahjpata,+ 27 Hadorampata, Uzalpata, Diclajpata, 28 Obalpata, Abimaelpata, Sebajpata, 29 Ofirpata,+ Havilajpata, Jobabpatawan. Chay tukuynin karqanku Joctanpa wawasnin.

30 Maypichus paykuna tiyakorqanku chay jallpʼasqa karqa Mesá jallpʼamanta Sefar jallpʼakama, chayqa kashan inti llojsimuy ladopi ashkha lomas tiyan chaypi.

31 Chaykuna karqanku Sempa wawasnin, ima familiamantachus kasqankuman jina, ima parlayniyojchus kasqankuman jina, mayqen jallpʼapichus tiyakusqankuman jina, mayqen nacionmantachus kasqankuman jinataj.+

32 Chaykuna karqanku Noej wawasninpa familiasnin, mayqen familiamantachus kasqankuman jina, mayqen nacionmantachus kasqankuman jinataj. Jatun Paramanta qhepamanqa, chay familiasmanta miraspa tukuynin jallpʼaman juntʼarqanku, nacionesmantaj tukorqanku.+

11 Chay tiempopeqa kay jallpʼapi tukuy runas uj parlayllata parlaj kanku, tukuyninku kikin palabraswan parlaj kanku. 2 Runasqa inti llojsimuy ladoman rishaspa, Sinar jallpʼapi+ uj wayqʼo pampata tarerqanku, chaypitaj tiyakorqanku. 3 Chantá paykunapura ninakorqanku: “Ladrillosta ruwanachej, ninapi chayachispa”, nispa. Paykunaqa rumej cuentanmanta ladrillota churarqanku, mezclaj cuentanmantataj alquitranta churarqanku. 4 Chaymantataj nerqanku: “Kunanqa ruwanachej uj llajtata, uj torretawan cielokama chayajta. Ajinamanta may rejsisqas kasunchej, nitaj tukuy jallpʼantinman tʼaqarakusunchu”,+ nispa.

5 Jehová Diostajrí uraykamorqa chay llajtata qhawarej, runas ruwayta qallarerqanku chay torretawan. 6 Chantá Jehová Diosqa nerqa: “Kay runasqa ujchasqa kashanku, uj parlayllatataj parlanku.+ Qhawariy imatachus ruwayta qallarisqankuta. Kunanqa imatachus ruwayta yuyasqankuta ruwallanqankuña. 7 Jaku+ uraykunachej parlayninkuta chajroj. Ajinamanta parlanakusqankuta mana entiendenakunankupaj”, nispa. 8 Ajinapi Jehová Diosqa chay lugarpi tiyakojkunata jallpʼantinman tʼaqararqa.*+ Pisimanta pisitaj chay llajtata ruwayta saqeporqanku. 9 Chayrayku chay llajtaj sutenqa Babel*+ karqa, chaypi Jehová Diosqa kay jallpʼapi runaspa parlayninkuta chajrusqanrayku. Jehová Diosqa chay lugarpi tiyakoj runasta jallpʼantinman tʼaqararqa.

10 Kaykuna karqanku Sempa+ miraynin.

Semqa 100 watasniyoj karqa wawan Arpaksad+ nacekushajtin. Chaytaj karqa Jatun Para kasqanmanta iskay watanman. 11 Wawan Arpaksad nacekusqanmanta qhepaman, Semqa 500 watastawanraj kausarqa. Wawasnintaj karqankuraj qharispis, warmispis.+

12 Arpaksadqa 35 watasniyoj karqa wawan Selá+ nacekushajtin. 13 Selá nacekusqanmanta qhepaman, Arpaksadqa 403 watastawanraj kausakorqa. Wawasnintaj karqankuraj qharispis, warmispis.

14 Selaqa 30 watasniyoj karqa wawan Éber+ nacekushajtin. 15 Éber nacekusqanmanta qhepaman, Selaqa 403 watastawanraj kausakorqa. Wawasnintaj karqankuraj qharispis, warmispis.

16 Eberqa 34 watasniyoj karqa wawan Péleg+ nacekushajtin. 17 Péleg nacekusqanmanta qhepaman, Eberqa 430 watastawanraj kausakorqa. Wawasnintaj karqankuraj qharispis, warmispis.

18 Pelegqa 30 watasniyoj karqa wawan Reú+ nacekushajtin. 19 Reú nacekusqanmanta qhepaman, Pelegqa 209 watastawanraj kausakorqa. Wawasnintaj karqankuraj qharispis, warmispis.

20 Reuqa 32 watasniyoj karqa wawan Serug nacekushajtin. 21 Serug nacekusqanmanta qhepaman, Reuqa 207 watastawanraj kausakorqa. Wawasnintaj karqankuraj qharispis, warmispis.

22 Serugqa 30 watasniyoj karqa wawan Nacor nacekushajtin. 23 Nacor nacekusqanmanta qhepaman, Serugqa 200 watastawanraj kausakorqa. Wawasnintaj karqankuraj qharispis, warmispis.

24 Nacorqa 29 watasniyoj karqa wawan Taré+ nacekushajtin. 25 Taré nacekusqanmanta qhepaman, Nacorqa 119 watastawanraj kausakorqa. Wawasnintaj karqankuraj qharispis, warmispis.

26 Tareqa 70 watasniyoj kasqanmantaña wawasniyoj karqa. Chay wawasnintaj karqanku: Abrán,+ Nacor,+ Harán ima.

27 Kaykuna karqanku Tarejpa miraynin.

Tareqa Abranpa tatan karqa, jinallataj Nacorpata, Haranpata ima. Harantaj Lotpa+ tatan karqa. 28 Haranqa wañuporqa tatan Taré kausakushajtillanraj, maypichus nacekorqa chay llajtapi, caldeospa+ llajtanku Urpi.+ 29 Chaymanta Abranqa casarakaporqa, Nacorpis casarakullarqataj. Abranpa warmenqa Sarái+ sutikorqa, Nacorpa warmintaj Milcá+ sutikorqa. Milcaqa karqa Haranpa wawan, hermanantaj karqa Iscá. 30 Saraiqa mana wijsallikuyta aterqachu,+ mana wawasnin karqachu.

31 Chantá Tareqa caldeospa llajtanku Urmanta llojsiporqa, Canaán jallpʼaman ripunanpaj.+ Pusariykukorqataj wawan Abranta, allchhin Lotta,+ pichus Haranpa wawan karqa chayta, jinallataj ñojchʼan* Saraitapis, wawan Abranpa warminta. Tiempowantaj Harán llajtaman chayaspa,+ chaypi tiyakorqanku. 32 Tareqa 205 watasta kausarqa, Haranpitaj wañuporqa.

12 Jehová Diosqa Abranta nerqa: “Jallpʼaykimanta ripuy, saqeytaj parientesniykita, tataykej wasintawan. Rikuchisqayki chay jallpʼaman ripuy.+ 2 Mirayniykita uj jatun nacionman tukuchisaj, bendecisqaykitaj. Sutiykita may rejsisqaman tukuchisaj, wajkunapis qannejta bendecisqa kanqanku.+ 3 Bendecisojkunata bendecisaj, maldecisojkunatataj maldecisaj.+ Qannejta bendecisqa kanqanku* jallpʼa patapi tukuy naciones”,+ nispa.

4 Abranqa Harán jallpʼamanta riporqa Jehová Dios nisqanman jina, Lotpis paywan rerqa. Abranqa 75 watasniyoj karqa Harán jallpʼamanta ripushajtin.+ 5 Abranqa Canaán jallpʼaman riporqa,+ apakaporqataj warmin Saraita,+ sobrinon Lotta,+ tukuy tantasqanku imasta,+ Harán jallpʼapi kamachisninku karqa chaykunatapis. Canaán jallpʼaman chayaspataj, 6 Abranqa rillarqapuni Sichem* llajtaman+ chayanankama, Moré jallpʼapi jatuchaj sachʼas tiyan chay qayllaman.+ Chay tiempopeqa cananeos chay jallpʼapi tiyakusharqanku. 7 Jehová Diostaj Abranman rikhurispa nerqa: “Kay jallpʼata mirayniykiman+ qosaj”,+ nispa. Abrantaj chaypi uj altarta ruwarqa, Jehová Dios payman rikhurerqa chaypi. 8 Chaymanta qhepaman Abranqa riporqa Betel+ llajtaj inti llojsimuynin ladoman, ashkha lomas tiyan chayman. Betelwan Haiwan tinkuypitaj toldo wasinta* sayaricherqa. Betelqa inti yaykuy ladopi karqa, Haitaj+ inti llojsimuy ladopi. Abranqa chaypi uj altarta Jehová Diospaj ruwaspa,+ Jehová Diospa sutinta oqhariyta qallarerqa.+ 9 Chaymanta Abranqa toldo wasinta oqharispa, Négueb+ ladoman jarakuspa jarakuspa rerqa.

10 Chaypachaqa Canaán jallpʼapi yarqhay karqa. Abrantajrí Egiptoman uraykorqa uj tiempota chaypi tiyakunanpaj,*+ imaraykuchus yarqhayqa manchaypuni chay jallpʼapi karqa.+ 11 Egiptoman chayashaspaña, Abranqa warmin Saraita nerqa: “Ama jina kaspa uyarillaway ari. Noqa yachani qanqa may kʼachita kasqaykita.+ 12 Egiptomanta runasqa rikususpa nenqanku: ‘Kay warmeqa chay runaj warmin’, nispa. Chantá noqata wañuchiwanqanku, qantarí mana. 13 Chayrayku ninki ari, qanqa hermanay kasqaykita. Ajinamanta qanrayku allin rinawanpaj, amataj wañuchinawankupaj”,+ nispa.

14 Abrán Egiptoman chayasqantawan, egipciosqa rikorqanku Saraiqa may kʼachita warmi kasqanta. 15 Faraonpa* kuraj kamachisninpis, Saraita rikuytawan faraonman willamorqanku may kʼachita kasqanta. Chayrayku Saraitaqa pusarqanku faraonpa wasinman. 16 Faraonqa Sarairayku Abranta allinpaj qhawarqa, qorqataj ovejasta, wakasta, china burrosta, orqo burrosta, qhari kamachista, warmi kamachista,* camellosta ima.+ 17 Jehová Diostajrí, faraontawan wasinpi kajkunatawan sinchʼi onqoykunawan castigarqa,* Abranpa warmin Saraita+ wasinman pusachimusqanrayku. 18 Chantá faraonqa Abranta wajyaspa nerqa: “¿Imatataj kayta ruwawankiri? ¿Imajtintaj mana niwarqankichu warmiyki kasqantari? 19 ¿Imaraykutaj nerqanki ‘hermanallay’+ nispari? Noqaqa warmiypajña japʼikapuyta munasharqani. Kayqa warmiyki, pusakapuy, kaymanta ripuy”, nispa. 20 Chantá faraonqa qhari kamachisninta kamacherqa Abranta kachapunankuta. Chay kamachisnintaj Abranta Egiptomanta kachaporqanku, warmintawan, kamachisnintawan, imasninchus karqa chaytawan.+

13 Abranqa Egiptomanta llojsispa Négueb+ jallpʼaman wicharerqa warminwan, kamachisninwan, tukuy imasninwan ima. Lotpis paywan riporqa. 2 Abranpataqa tiyaporqa ashkha uywasnin, qolqen, oronpis.+ 3 Payqa jarakuspa jarakuspa rillarqapuni, Neguebmanta Betel llajtakama. Chantá chayarqa Betelwan Haiwan tinkuyman, maypichus ñaupajta toldo wasinta* sayarichisqaña chayman,+ 4 maypichus uj altartapis ruwasqaña chayman. Abranqa chaypi Jehová Diospa sutinta oqharerqa.

5 Lotqa Abranwan risharqa. Paypatapis tiyapullarqataj ovejasnin, wakasnin, toldo wasisninpis. 6 Maypichus kasharqanku chay jallpʼaqa mana jatunchu karqa chay chhika uywasninkupaj. Chayrayku mana khuskallapuni tiyakuyta aterqankuñachu. 7 Abranpa uywasninta michejkunawan, Lotpa uywasninta michejkunawanqa phiñanaykukorqanku. Chay tiempopeqa cananeoswan perizitaswan chay jallpʼaspi tiyakusharqanku.+ 8 Abrantaj Lotta+ nerqa: “Wawáy, uj familialla kanchej. Mana noqanchejpuraqa phiñanakusunmanchu, nillataj uywasninchejta michejkunapis phiñanakunkumanchu. 9 Tʼaqanakapuna ari, kay jallpʼasmanta maynejllatapis ajllakuy. Sichus lloqʼe ladoman rinki chayqa, noqaqa paña ladoman risaj. Sichus paña ladoman rinki chaytaj, noqaqa lloqʼe ladoman risaj”, nispa. 10 Lotqa tukuy ladota qhawarispa rikorqa tukuy Jordán pampasta*+ Zóar+ llajtakama. Chay jallpʼaqa sumaj yakusniyoj karqa, rijchʼakorqataj Jehová Dios Edén huertata ruwarqa chayman,+ Egipto jallpʼamanpis. Chayqa ajina karqa niraj Jehová Dios Sodoma llajtata, Gomorra llajtatawan chinkachishajtin. 11 Lotqa ajllakorqa tukuynin Jordán pampasta. Toldo wasintataj astakaporqa inti llojsimuy ladoman. Ajinata Abranwan Lotwanqa tʼaqanakorqanku. 12 Abranqa tiyakorqa Canaán jallpʼapi, Lottajrí tiyakorqa Jordán pampaspi+ kaj llajtas chaupipi. Chaymantataj Lotqa Sodoma llajta qayllapi toldo wasinta sayaricherqa. 13 Sodoma llajtapi runasqa millay sajra runas karqanku, Jehová Diospa contranpitaj millay juchasta ruwaj kanku.+

14 Lot ripusqanmanta qhepaman, Jehová Diosqa Abranta nerqa: “Ama jina kaspa, maypichus kashanki chaymanta qhawariy norte ladota,* sur ladota,* inti llojsimuy ladota, inti yaykuy ladotawan. 15 Chay rikushanki chay tukuy jallpʼataqa qanman qopusqayki. Qanpaj wiñaypaj kanqa, jinallataj mirayniykipajpis.+ 16 Mirayniykitaqa may chhikata mirachisaj jallpʼapi tʼiyu chhikata jina. Tʼiyoqa mana yupay atina, ajinallataj mirayniykipis mana yupay atina kanqa.+ 17 Kunanqa rispa kay tukuynin jallpʼata muyumuy. Kay jallpʼataqa qanman qopusqayki”, nispa. 18 Jinamanta Abranqa toldo wasisllapipuni tiyakorqa. Chaymantataj chayarqa Mamrepi+ jatuchaj sachʼas karqa chayman, Hebronman.+ Chaypi tiyakorqa, Jehová Diospajtaj uj altarta ruwaporqa.+

14 Chay tiempopeqa Amrafel rey karqa Sinar jallpʼapi,+ Arioctaj Elasar jallpʼapi, Kedorlaomertaj+ Elam+ jallpʼapi, Tidaltaj Goyim jallpʼapi. 2 Chay reyesqa guerrapi maqanakorqanku kay reyeswan: Sodoma+ llajtamanta rey Berawan, Gomorra+ llajtamanta rey Birsawan, Admá llajtamanta rey Sinabwan, Zeboyim+ llajtamanta rey Semeberwan, Bela llajtamanta reywanpis. Bela llajtaqa sutikullantaj Zóar. 3 Tukuy paykunaqa Sidim+ ura pampaspi soldadosninkuta tantaykorqanku, nisunman Kachi qocha*+ chaypi.

4 Chay reyesqa rey Kedorlaomerta 12 watastaña sirvisqanku, 13 watapitaj contranta oqharikorqanku. 5 Kedorlaomerwan, paywan kasharqanku chay reyeswanqa 14 watapi Asterot-Carnaimman rispa refaimkunata atipaykorqanku, zuzimkunatataj Campi atipaykorqanku, emimkunatataj+ Savé-Quiryataimpi, 6 horeostataj+ Seír orqospi,+ El-Parankama. Chayqa kashan chʼin jallpʼa kantupi. 7 Kutimushaspataj En-Mispat jallpʼaman chayarqanku, chay jallpʼaqa sutikullantaj Cadés.+ Chaypitaj amalequitaspa+ tukuy jallpʼasninkuta japʼikaporqanku. Jinallataj amorreostapis+ atiparqanku, paykunaqa tiyakusharqanku Hazazón-Tamar+ nisqa llajtapi.

8 Chantá phishqa reyes ujchaykukuspa maqanakoj llojsimorqanku: Sodoma llajtamanta rey, Gomorra llajtamanta rey, Admá llajtamanta rey, Zeboyim llajtamanta rey, Bela llajtamanta rey ima. Bela llajtaqa sutikullantaj Zóar. Paykunaqa Sidim ura pampaspi maqanakunankupaj wakichisqas sayaykorqanku. 9 Chay phishqa reyesqa maqanakorqanku kay tawa reyespa contranpi: Elam nacionmanta rey Kedorlaomerpa contranpi, Goyim nacionmanta rey Tidalpa contranpi, Sinar nacionmanta rey Amrafelpa contranpi, Elasarmanta+ rey Ariocpa contranpi ima. 10 Chaypachaqa Sidim ura pampaspi ashkha alquitrán tʼoqos karqa. Sodomamanta reywan Gomorramanta reywantaj, ayqekushaspa chay tʼoqosman wakin soldadosninkuwan urmaykorqanku, wakin soldadostaj lomasman ayqekorqanku. 11 Chay atipaj tawa reyesqa Sodomamanta, Gomorramantawan tukuy kaj chhikata apakaporqanku, jinallataj mikhunankutapis. Chantá ñanninkuta riporqanku.+ 12 Abranpa sobrinon Lotqa Sodoma llajtapi tiyakusharqa.+ Paytapis japʼispa apakapullarqankutaj, tukuy imasnintawan. Chantá ñanninkuta ripullarqankupuni.

13 Uj runataj chay maqanakumanta ayqemuspa Abranman* willarqa imachus pasasqanta. Abranqa tiyakusharqa* amorreo Mamrejpata jatuchaj sachʼasnin karqa chay chaupipi.+ Mamreqa Escolpatawan Anerpatawan+ hermanonku karqa. Paykunaqa Abranwan tratota ruwasqanku yanapanakunankupaj. 14 Abranqa sobrinon* Lotta+ presota apakapusqankuta yachaspa, usqhayllata tantaykorqa wasinpi nacekoj qhari kamachisninta.* Tukuyninpi karqanku 318 runas maqanakupaj sumaj wakichisqas. Chantá chay apakapojkunata qhatiykorqanku Dan llajtakama.+ 15 Chʼisintaj Abranqa kamachisninta grupospi tʼaqarqa. Chantá paywan kamachisninwanqa reyesta maqaj sayaykorqanku, atipaykorqankutaj. Paykunataqa qhatiykorqanku Hobá jallpʼakama. Chayqa kashan Damasco llajtamanta norte ladopi.* 16 Abranqa paykunamanta qhechumorqa tukuy imata. Sobrinon Lottapis qhechukanporqa, tukuy imasnintawan, jinallataj warmista, waj presochasqastapis.

17 Abranqa Kedorlaomerta, jinallataj paywan kasharqanku chay reyestapis atipaytawan kutinpusharqa. Sodomamanta reytaj payta taripaj rerqa Savé ura pampasman, mayqenchus Reypa ura pampasnin+ nisqa chayman. 18 Chantá Salemmanta rey+ Melquisedecqa+ apamorqa tʼantata, vinotawan. Payqa Aswan Patapi kaj Diospa sacerdoten* karqa.+

19 Chantá Abranta bendecispa nerqa:

20 Jatunchasqa kachun Aswan Patapi kaj Diosqa.

Payqa enemigosniykita makisniykiman jaywaykusunki”, nispa.

Abrantaj tukuy ima qhechusqanmanta, sapa chunkamanta ujta+ Melquisedecman qorqa.

21 Chaymantataj Sodomamanta reyqa, Abranta nerqa: “Runasllata qopuway, chay tukuy imastaqa qan japʼikapuy”, nispa. 22 Abrantajrí Sodomamanta reyman nerqa: “Makiyta oqharispa jurani Aswan Patapi kaj Jehová Diospa sutinpi, pichus cielota kay jallpʼatawan ruwarqa chaypa sutinpi. 23 Qanpata kajtaqa mana imaykitapis japʼikapusajchu, ni uj hilollatapis, nitaj jukʼuta* watullatapis. Ama ninaykipaj: ‘Noqa Abrantaqa qhapajyachini’, nispa. 24 Kamachisniy imastachus mikhunkuña chayllata qanmantaqa japʼisaj. Noqawan rerqanku Aner, Escol, Mamrepis,+ paykuna japʼikapuchunku imaschus paykunaman chayajta”, nispa.

15 Chay qhepata Jehová Diosqa mosqoypi jina Abranman nerqa: “Ama manchachikuychu+ Abrán. Noqa jarkʼasoj escudoyki kani.+ Tʼinkaykeqa may jatun kanqa”,+ nispa. 2 Abrantaj kuticherqa: “Tukuyta Kamachej Señor Jehová Dios, ¿imatataj qowankiri? Noqaypataqa niraj waway kapuwanchu, tukuy imasniytaqa Damasco llajtamanta Eliezerchá+ herenciata jina japʼikaponqa”, nispa. 3 Abranqa nillarqataj: “Kunankamaqa manaraj uj wawallatapis qowankichu.+ Herenciaytaqa kamachillay japʼikaponqa”, nispa. 4 Jehová Diostajrí Abranman kuticherqa: “Mana paychu herenciaykitaqa japʼenqa. Manachayqa kikin wawayki herenciaykitaqa japʼenqa”,+ nispa.

5 Chantá Diosqa Abranta jawaman llojsichispa nerqa: “Ama jina kaspa cielota qhawariy, estrellastataj yupay sichus yupayta atinki chayqa”, nispa. Chantá nerqa: “Ajina ashkha kanqa mirayniykeqa”,+ nispa. 6 Abranqa Jehová Diospi creerqa.+ Diostaj payta cheqan runapaj qhawarqa.+ 7 Diosqa nillarqataj: “Noqa Jehová Dios orqhomuyki caldeospa llajtanku Urmanta, kay jallpʼata herenciata jina qopusunaypaj”,+ nispa. 8 Abrantaj nerqa: “Tukuyta Kamachej Señor Jehová Dios, ¿imaynapitaj yachasaj kay jallpʼata noqapuni japʼikapunaytari?”, nispa. 9 Diostaj Abranta nerqa: “Noqapaj apamuway kinsa watayoj malta wakata, kinsa watayoj cabrata, kinsa watayoj carnerota,* uj jurkʼutata, uj paloma irpatawan”, nispa. 10 Chantá Abranqa tukuy chay uywasta apamuspa ñakʼarqa.* Sapa ujta khuskanmanta partiraspataj, ujnin khuskanninta chay ujnin khuskanninpa chimpanman churarqa. Jurkʼutatawan, paloma irpatawantaj mana partirarqachu. 11 Chay wañusqa uywaspa patanmantaj aycha mikhu pʼisqos uraykamorqanku. Abrantaj chay pʼisqosta phawarachispa karqa.

12 Inti yaykupunanpajña kashajtin Abranqa puñuywan atipachikuspa puñurparerqa, mosqokorqataj manchay mancharina laqhapi kashasqanta. 13 Chantá Diosqa Abranta nerqa: “Kayta yachay, mirayniykeqa runaj jallpʼanpi forasteros kanqanku. Chaypi tiyakoj runastaj paykunata esclavosninkuman tukuchenqanku, 400 watastataj ñakʼarichenqanku.+ 14 Noqatajrí chay sirvichikoj nacionta juzgasaj,+ mirayniykitaj ashkha imas aparisqa chaymanta llojsenqa.+ 15 Qantajrí mana ima llakiyniyoj wañupunki, ashkha watasta allinta kausakuytawan viejituña wañupunki. Ñaupa tatasniyki jinataj pʼampasqa kanki.+ 16 Kaymanqa mirayniykej allchhisninpa wawasninña kutimonqanku,+ imaraykuchus manaraj chayamunchu amorreos juchasninkumanta castigasqa kananku tiempoqa”,+ nispa.

17 Inti yaykupusqantawan, allin laqhaña kashajtin uj laurashaj horno rikhurerqa, uj nina kʼanchaytaj pasarqa iskayman partisqa karqa chay uywaspa chaupinta. 18 Chay pʼunchay Jehová Diosqa Abranwan uj tratota ruwaspa+ nerqa: “Mirayniykiman kay jallpʼata qosaj,+ Egipto mayumantapacha, jatun mayu Eufrateskama.+ 19 Chay jallpʼasqa kashan quenitaspata,+ quenizitaspata, cadmonitaspata, 20 hititaspata,+ perizitaspata,+ refaimkunajta,+ 21 amorreospata, cananeospata, guirgaseospata, jebuseospata ima”,+ nispa.

16 Abranpa warmin Saraiqa mana wawayoj kayta aterqachu.+ Tiyaporqataj uj egipcia sirvientan, sutintaj karqa Agar.+ 2 Jinapi Saraiqa Abranta nerqa: “Ama jina kaspa uyarillaway ari. Jehová Diosqa mana saqewanchu wawasniyoj kanayta. Ama jina kaspa sirvientaywan puñuykuy. Ichapis paynejta wawasniyoj kayman”,+ nispa. Abrantajrí Saraij nisqanta kasorqa. 3 Chaypachaqa Canaán jallpʼapi chunka watastaña tiyakusharqanku. Abranpa warmin Saraiqa, egipcia sirvientan Agarta Abranman entregarqa warmin kananpaj. 4 Jinamanta Abranqa Agarwan puñuykorqa, Agartaj onqoj rikhurerqa. Onqoj kasqanta reparakuspataj, Agarqa patronan Saraita pisipaj qhawayta qallarerqa.

5 Chantá Saraiqa Abranta nerqa: “Qan juchayoj kanki Agar pisipaj qhawanawanpaj. Noqa paytaqa entregarqayki. Paytaj onqoj kasqanta reparakuspa pisipaj qhawayta qallariwan. Kunanqa Jehová Dios juzgachun ari, qanchus juchayoj kanki, noqachus juchayoj kani”, nispa. 6 Abrantaj Saraita nerqa: “Payqa sirvientayki, qan atinki imatapis paywan ruwayta”, nispa. Saraitaj Agarta kʼumuykachacherqa, Agartajrí paymanta ayqekorqa.

7 Chantá Jehová Diospa angelnenqa, Agarta tariparqa chʼinnejpi, yaku juturi qayllapi. Chay yaku jutureqa kashan Sur nisqa jallpʼaman rinapi.+ 8 Chaypi angelqa Agarta taporqa: “Agar, Saraijpa sirvientan, ¿maymantataj jamushankiri? ¿Maymantaj rishankiri?”, nispa. Agartaj nerqa: “Patronay Saraimanta ayqekushani”, nispa. 9 Jehová Diospa angelnintaj nerqa: “Patronaykiman kutipullay. Imatachá pay nisunki chayta kʼumuykukoj sonqowan kasuy”, nispa. 10 Chaymanta Jehová Diospa angelnenqa nillarqataj: “Mirayniykita ashkhayachisaj. Mirayniykeqa mana yupay atina kanqa”,+ nispa. 11 Jehová Diospa angelnenqa ujtawan nerqa: “Qanqa onqoj kashanki, qhari wawitatataj nacechikunki. Paymanqa Ismael* sutita churanki, imaraykuchus Jehová Diosqa llakiyniykita uyarisunki. 12 Wawaykeqa kʼita burro jina mana dominay atina kanqa. Payqa tukuywan maqanakonqa, paywanpis tukuy maqanakonqanku. Hermanosninpa qayllanpitaj tiyakonqa”,* nispa.

13 Chaymanta Agarqa Jehová Diospa sutinta oqharispa, payta nerqa: “Qanqa tukuy imata rikoj Dios kanki”,+ nispa. Chayta nerqa, imaraykuchus yuyarqa: “Rikumuwaj Diosta rikuni”, nispa. 14 Chayrayku chay pozoqa sutikun Beer-Lahái-Roí.* Chay pozoqa kashan Cadesmanta Beredman rinapi. 15 Chantá Agarqa Abranpa wawanta nacechikorqa. Abrantaj chay wawanman Ismael sutita churarqa.+ 16 Abranqa 86 watasniyoj karqa, wawan Ismaelta Agar nacechikushajtin.

17 Abrán 99 watasniyoj kashajtin, Jehová Diosqa payman rikhurispa nerqa: “Noqa kani Tukuy Atiyniyoj Dios. Qanqa ñaupaqeypi allinta puriy, mana juchachanataj kay.* 2 Qanwan tratota ruwasqaytaqa juntʼasajpuni,+ mirayniykitataj ashkhayachisaj”,+ nispa.

3 Abrantajrí chayta uyariytawan, qonqoriykukuspa pampakama kʼumuykukorqa. Diostaj payta nillarqataj: 4 “Noqa qanwan tratota ruwani,+ qhepaman ashkha nacionespa tatanku kanaykipaj.+ 5 Sutiykeqa manaña Abranchu* kanqa, manachayqa Abrahán,* qantaqa churasqayki ashkha nacionespa tatanku kanaykipaj. 6 Chantapis mirayniykita ashkhayachisaj, paykunamantataj rikhurenqanku naciones, reyes ima.+

7 ”Noqaqa qanwan wiñaypaj tratota ruwasqayta juntʼasajpuni.+ Chay tratoqa chayanqa mirayniykimanpis. Ajinamanta Diosniyki kanaypaj, jinallataj mirayniykejtapis. 8 Qanman, mirayniykimanpis kay tukuynin Canaán jallpʼata qosqaykichej, maypichus forastero jina tiyakorqanki chayta.+ Ajinamanta herenciaykichej unay wataspaj kanqa. Noqataj mirayniykej Diosnin kasaj”,+ nispa.

9 Diosqa Abrahanman nillarqataj: “Qantajrí tratoyta juntʼanayki tiyan, jinallataj mirayniykipis. 10 Noqaqa qankunawan kay tratota ruwani, qanpis, mirayniykipis kay tratota juntʼanaykichej tiyan: Qankuna ukhupi tukuy qharista circuncidankichej.*+ 11 Tukuy qharisqa jispʼanaykichejpa puntanmanta qaritanta khuchuchikunkichej. Chayqa señal kanqa noqa qankunawan tratota ruwasqaymanta.+ 12 Kunanmanta qhepamanqa, qankuna ukhupi tukuy qharis nacekusqankumanta pusaj pʼunchayninman circuncidasqa kanqanku,+ wasiykichejpi nacekojkuna, mana mirayniykichejmantachu kajkuna, forasteromanta rantisqa kajkunapis. 13 Wasiykipi nacekoj qharispis, qolqewan rantisqayki qharispis circuncidasqa kanqanku.+ Chayqa aychaykichejpi señal kanqa, qankunawan unay wataspaj tratota ruwasqaymanta. 14 Mayqen qharillapis jispʼananpa puntanmanta qaritanta mana khuchuchikojqa, wañuchisqa kanqa. Payqa tratoyta pʼakin”, nispa.

15 Diosqa Abrahanman nillarqataj: “Warmiyki Saraiqa*+ manaña Sarái sutiyojchu kanqa, kunanmantapachaqa Sara* sutikonqa. 16 Noqaqa payta bendecisaj, uj wawatataj paynejta qosqayki.+ Paytaqa bendecisajpuni, paymantataj rikhurenqanku naciones, reyes ima”, nispa. 17 Abrahantajrí qonqoriykukuspa pampakama kʼumuykukorqa, asikorqataj sonqonpi kay jinata nispa:+ “¿Atinmanrajchu 100 watasniyoj runaqa wawayoj kayta? Sarapis 90 watasniyojñaqa, ¿wawayojrajchu chanta kanman?”,+ nispa.

18 Chayrayku Abrahanqa Diosta* nerqa: “Ama jina kaspa, waway Ismaelta bendeciy ari”,+ nispa. 19 Diostaj nerqa: “Warmiyki Sarapuni qanpaj wawayoj kanqa, chay wawaykimantaj Isaac* sutita churanki.+ Tratoytaqa paywan ruwasaj, jinallataj mirayninwanpis. Chaytaj wiñaypaj kanqa.+ 20 Wawayki Ismaelmanta niwasqaykitapis uyariyki, paytapis bendecisajpuni. Wawayki Ismaelqa ashkha wawasniyoj kanqa, miraynintapis ashkhayachisaj. Payqa 12 kurajkunaj tatanku kanqa, paymantaqa uj jatun nacionta ruwasaj.+ 21 Chaywanpis tratoytaqa wawayki Isaacwan ruwasaj.+ Wata kunan jina, warmiyki Saraqa qanpaj wawayoj kanqa”,+ nispa.

22 Diosqa Abrahanwan parlayta tukuytawan, chay lugarmanta riporqa. 23 Abrahanqa chay kikin pʼunchaypacha wawan Ismaelta, wasinpi nacekoj qhari wawasta, rantisqa kajkunata, wasinpi kaj tukuy qharista jispʼanankoj puntanmanta qaritanta khuchorqa. Chaytaqa Dios nisqanman jinapuni ruwarqa.+ 24 Abrahanqa 99 watasniyoj karqa jispʼananpa puntanmanta qaritanta khuchushajtinku.+ 25 Wawan Ismaeltaj 13 watasniyoj karqa jispʼanitanpa puntanmanta qaritanta khuchushajtinku.+ 26 Abrahanqa uj pʼunchayllapi circuncidasqa karqa wawan Ismaelwan khuska. 27 Paywan khuska circuncidasqallataj karqanku wasinpi kaj tukuy qharis, wasinpi nacekojkuna, forasteromanta rantisqa kajkunapis.

18 Jehová Diosqa,+ chaupi pʼunchayta jina Abrahanman rikhurerqa Mamrepi jatuchaj sachʼas tiyan chaypi.+ Payqa toldo wasin* punkupi tiyakusharqa. 2 Jinallapi Abrahanqa qhawarispa rikorqa kinsa qharista as jaqaynejpi sayashajta.+ Rikuytawantaj paykunata taripaj correrqa. Chantá ñaupaqenkupi qonqoriykukuspa pampakama kʼumuykukorqa. 3 Nerqataj: “Jehová Diosníy, allinpaj qhawawanki chayqa, waturikuway ari. 4 Kunitan yakuta apamonqanku chakisniykichejta mayllasunaykichejpaj.+ Chantaqa kay sachʼa urapi samarikunkichej. 5 Qankunaqa chayamunkichej kamachiykichej tiyakun chayman. Chayrayku tʼantata aparinpusqaykichej, chayta mikhurikuspa kallpacharikunaykichejpaj. Chantaqa ñanniykichejta ripullankichej”, nispa. Paykunataj nerqanku: “Ruwallay nisqaykiman jina”, nispa.

6 Abrahantaj toldo wasinman usqhayllata rispa, warmin Sarata nerqa: “Ñutʼu jakʼuta arrobata jina* orqhomuspa usqhayllata tʼantata ruwarqoy”, nispa. 7 Chaymanta Abrahanqa wakas kasharqa chayman correrqa. Sumajnin kaj torillota ajllaspataj ujnin kamachinman aysarqa. Kamachintaj usqhayllata ñakʼaspa* aychata chayacherqa. 8 Chantá Abrahanqa mantequillata, lecheta, chayasqa aychatawan paykunaman jaywarqa. Sachʼa urapi mikhunankukamataj, Abrahanqa ladonkupi sayasharqa.+

9 Paykunataj Abrahanta taporqanku: “¿Maypitaj warmiyki Sara kashanri?”,+ nispa. Paytaj kuticherqa: “Kay toldo wasipi kashan”, nispa. 10 Chantá ujnenqa nerqa: “Wata kunan jina kutimusaj. Chaypaj warmiyki Saraqa qhari wawitayojña kanqa”,+ nispa. Saratajrí toldo wasi punkumanta uyarimusharqa, imaraykuchus chay toldo waseqa chay runaj wasanpi kasharqa. 11 Abrahanwan Sarawanqa allin viejitusña karqanku,+ Sarajtaqa killa yawarninpis manaña jamojchu.+ 12 Chayrayku Saraqa asiykukuspa sonqonpi nerqa: “¿Imaynamantataj chay jina kusiy kanman kay jina viejapajri, Abrahanniypis* viejoñaqa?”,+ nispa. 13 Jehová Diostaj Abrahanta taporqa: “¿Imaraykutaj warmiyki Sara asiykukunri? ¿Imaraykutaj pay nin ‘viejaña kashaspachu wawayoj kasaj’ nispari? 14 Jehová Diospajqa, ¿kanmanchu imallapis mana ruway atinaqa?+ Noqa kutimusaj wata kunan jina. Chaypaj Saraqa qhari wawitayojña kanqa”, nispa. 15 Saratajrí mancharikuspa nerqa: “Wiraqochíy, mana asikunichu”, nispa. Diostajrí nerqa: “Mana, qanqa asikusharqankipuni”, nispa.

16 Chantá Abrahanta watukoj runasqa sayarerqanku ripunankupaj. Abrahantaj kacharpayaj jina uj chhikanta paykunawan khuska rerqa. Chay runastaj Sodoma llajtata qhawarerqanku.+ 17 Chantá Jehová Diosqa nerqa: “Imatachus ruwanay kasqantaqa mana Abrahanmanta pakasajchu.+ 18 Miraynenqa may atiyniyoj jatun nacionman tukonqa. Kay jallpʼapi tukuy nacionesqa paynejta bendecisqa kanqanku.*+ 19 Noqa paytaqa ajllakuni, wawasninta, tukuy miraynintapis kamachinanpaj. Ajinamanta paykuna allin kajta, cheqan kajtawan ruwaspa, noqa Jehová Diosta kasuwaspa kausakunankupaj.+ Ajinamanta noqa Jehová Diosqa Abrahanman imatachus nisqayta juntʼasaj”, nispa.

20 Jehová Diosqa nillarqataj: “Sodoma llajtamanta, Gomorra llajtamantawan jatunmanta qhaparispa quejakushanku,+ juchasninkoqa manchay jatuchaj juchas kanku.+ 21 Chayrayku qhawarej uraykusaj, chay quejakusqanku jinapunichus manachus kasqanta yachanaypaj, millaytapunichus kausashanku manachus chayta yachanaypaj. Manachus ajina chayqa, yachallasajtaj”,+ nispa.

22 Chantá waturikojkunamanta iskayqa Sodoma llajtaman rerqanku. Abrahantaj qhepakorqa Jehová Diospa ñaupaqenpi.+ 23 Qayllaykuspataj taporqa: “¿Cheqan runataqa juchayoj runatawan khuskachu chinkachinki?+ 24 Sichus chay llajtapi 50 cheqan runas kankuman chayqa, ¿tukuyninkutachu chinkarparichiwaj? ¿Manachu chay 50 cheqan runasrayku chay llajtapi runasta perdonawaj? 25 Qanqa mana yuyallawajpischu cheqan runatawan juchayoj runatawan ujllapi wañuchiytaqa. Chaytachus ruwawaj chayqa, cheqan runaqa juchayoj runawan khuska castigasqa kanman.+ Mana chaytaqa ruwawajchu.+ Qanqa jallpʼantinmanta Juez kanki. Chayrayku, ¿manachu cheqan kajtapuni ruwanki?”,+ nispa. 26 Jehová Diostaj nerqa: “Sichus 50 cheqan runasta Sodoma llajtapi tarisaj chayqa, paykunarayku chay llajtapi runasta perdonasaj”, nispa. 27 Abrahantajrí watejmanta nillarqataj: “Noqaqa mana imapischu kani, jallpʼalla kani. Saqellaway ari, qan Jehová Diosta ujtawan tapurisunayta. 28 ¿Sichus 50 cheqan runasmanta phishqa mana kankuman chayrí, chay llajtata chinkachiwajchu phishqa mana kasqanrayku?”, nispa. Diostaj nerqa: “Sichus 45 cheqan runasta tarisaj chayqa, mana chay llajtataqa chinkachisajchu”,+ nispa.

29 Abrahantajrí ujtawan nerqa: “¿Sichus 40 cheqan runaslla kankuman chayrí?”, nispa. Diostaj nerqa: “Chay 40 cheqan runasrayku mana chay llajtataqa chinkachisajchu”, nispa. 30 Abrahanqa nillarqataj: “Jehová Diosníy, ama phiñakuychu ari,+ ama jina kaspa saqellaway ujtawan tapurisunayta. ¿30 cheqan runaslla kajtinkurí?”, nispa. Diostaj kuticherqa: “Chay 30 cheqan runasrayku mana chay llajtataqa chinkachisajchu”, nispa. 31 Abrahantaj nerqa: “Saqellaway ari qan Jehová Diosta ujtawan tapurisunayta, ¿sichus 20 cheqan runaslla kankuman chayrí?”, nispa. Diostaj kuticherqa: “Chay 20 cheqan runasrayku mana chay llajtataqa chinkachisajchu”, nispa. 32 Chaywanpis Abrahanqa nillarqataj: “Jehová Diosníy, ama phiñakuychu ari. Ama jina kaspa saqellaway ujsitullatawanña tapurisunayta. ¿Sichus chunkalla cheqan runas kankuman chayrí?”, nispa. Diostaj kuticherqa: “Chay chunka cheqan runasrayku mana chay llajtataqa chinkachisajchu”, nispa. 33 Chantá Jehová Diosqa Abrahanwan parlayta tukuytawan riporqa.+ Abrahantaj toldo wasinman kutiporqa.

19 Ña chʼisiyaykushajtinña iskaynin ángeles Sodoma llajtaman chayarqanku. Lottaj Sodoma llajtaman yaykuna punkupi tiyakusharqa. Chay angelesta rikuytawantaj, paykunata taripaj rerqa, ñaupaqenkupi qonqoriykukuspataj pampakama kʼumuykukorqa.+ 2 Nerqataj: “Wiraqochisníy, ama jina kaspa kunan chʼisi wasiypi qhepakuychej ari. Chakisniykichejtapis mayllachisqaykichej. Qʼayaqa tutamanta jatarikuspa ñanniykichejta ripullankichej”, nispa. Paykunataj nerqanku: “Mana, kunan chʼiseqa plazallapi puñukusqayku”, nispa. 3 Lot mayta rogakojtintaj paywan wasinman rerqanku. Lottaj sumaj mikhunata paykunapaj wakichiporqa, mana levadurayoj tʼantatawan ruwaporqa. Paykunataj chayta mikhorqanku.

4 Manaraj puñukapushajtinkutaj, Sodoma llajtamanta tukuy qharis, aswan jovenmanta aswan viejokama, Lotpa wasinta muyuykorqanku. 5 Lottataj kutin kutita qhaparerqanku: “¿Maytaj kunan chʼisi wasiykiman chayamunku chay qharis? Paykunawan puñuykuyta munayku. Orqhomuy”,+ nispa.

6 Lottaj llojserqa paykunawan parlaj wasi punkunta sumajta wisqʼaykuspa. 7 Nerqataj: “Hermanosníy, ama chay jina millaytaqa ruwaychejchu ari. 8 Kaypi tiyapuwan iskay warmi wawasniy. Paykunaqa mana pi qhariwanpis puñuykunkurajchu. Paykunata orqhonpullasqaykichej ari, munasqaykichejta ruwanaykichejpaj. Kay qharistarí amapuni imanaychejchu, paykunaqa wasiyman chayakamunku”,+ nispa. 9 Chay runastajrí Lotta nerqanku: “Jatariy kaymanta”, nispa. Chantá nillarqankutaj. “Kay runaqa forasterolla kanpis. ¿Pi kasqa qhawaranawanchejpaj? Kunanqa aswan mana allinta qanta ruwasqayku paykunamanta nisqaqa”, nispa. Chantá ujllata Lotman phinkiykuspa punkuta apaykuyta munarqanku. 10 Wasi ukhupi kasharqanku chay runastajrí, makisninkuta orqhomuspa Lotta wasi ukhuman aysaykorqanku, punkutataj wisqʼaykamorqanku. 11 Wasi punkupi kajkunatataj ciegoyarpacherqanku, jovenmanta viejokama. Jinamanta chay runasqa punkuta maskʼaspa saykʼorqanku.

12 Chantá wasi ukhupi kasharqanku chay runasqa Lotta nerqanku: “¿Kaypi waj familiasniyki tiyapusunkirajchu? Tolqasniykita, qhari wawasniykita, warmi wawasniykita, piniykichá tiyapusunki chaykunatawan orqhoy kay llajtamanta. 13 Kay llajtata chinkarparichisqayku, kay llajtayojkunamantaqa Jehová Diospa ñaupaqenpi jatunmanta qhaparispa quejakushanku.+ Chayrayku Jehová Diosqa kachamuwayku kay llajtata chinkarparichinaykupaj”, nispa. 14 Lottaj usqhayllata willamoj rerqa tolqasninman, wawasninwan casarakunanku karqa chaykunaman. Paykunatataj nerqa: “Usqhayta jatariychej. Kaymanta ayqekuychej, imaraykuchus Jehová Diosqa kay llajtata chinkarparichenqa”, nispa. Tolqasnintajrí chanseakushasqanta yuyarqanku.+

15 Sutʼiyamushajtinñataj angelesqa Lotta apuraspa nerqanku: “Usqhayta ayqey. Pusakapuy warmiykita, iskaynin warmi wawasniykitawan, kay llajtata juchanrayku chinkachishajtiyku ama wañunaykipaj”,+ nispa. 16 Lottajrí manapuni usqhayta purirerqachu. Jinapis Jehová Diosqa Lotta khuyakorqa.+ Chayrayku chay runasqa Lotta, warminta, iskaynin warmi wawasnintawan makisninkumanta aysarqanku llajtamanta jawakama.+ 17 Llajtamanta jawapiña kashajtinkutaj chay runasmanta ujnenqa nerqa: “Usqhayta ayqekuy ama wañunaykipaj. Ama qhepata qhawarimunkichu,+ amataj kay pampasta* rishaspaqa maynejpipis sayankichu.+ Usqhayta ayqey orqosman, ama wañunaykipaj”, nispa.

18 Lottajrí paykunata nerqa: “Ama chaymanqa ari Jehová Diosníy. 19 Qanqa noqata khuyawankiña, may kʼachataj noqawan kanki kausajta saqewaspa.+ Chaywanpis orqosmanqa mana riymanchu. Ichapis chaypeqa imapis pasawanman, wañuymantaj.+ 20 Jaqaypi uj juchʼuy llajta kashan, qayllitallapitaj. Saqellaway ari chayman ayqekojta, juchʼuy llajtallaqa. Chayman rispaqa mana wañusajchu”, nispa. 21 Paytaj Lotta nerqa: “Ya, chay mañakuwasqaykitapis ruwasaj.+ Chay nishawanki chay llajtataqa mana chinkachisajchu.+ 22 Apurakuy. Chayman ayqekullayña. Jaqayman chayanaykikamaqa manaraj imatapis ruwayta atisajrajchu”,+ nispa. Chayrayku chay llajtaqa Zóar*+ sutikorqa.

23 Zóar llajtaman Lot chayashajtin inteqa llojsimorqaña. 24 Chantá Jehová Diosqa ninata, azufretawan parachimorqa Sodoma llajtaman, Gomorra llajtamanwan. Chayqa Jehová Diosmanta jamorqa, cielomanta.+ 25 Ajinata Diosqa chay llajtasta chinkarparicherqa, chay pampaspi kaj tukuynin llajtastawan, jinallataj chay llajtaspi tukuy kausajkunata, chaypi kaj tukuy plantastapis.+ 26 Lotpa warmintajrí qhepanta rishaspa, qhepata qhawarerqa. Pachanpitaj kachi pilarman tukorqa.+

27 Abrahanqa tutamanta jatarikuspa, maypichus ñaupajta Jehová Dioswan parlarqa chayman rerqa.+ 28 Chaymanta qhawarerqa Sodoma llajtata, Gomorra llajtata, chay tukuynin pampastawan. Rikorqataj chay tukuyninmanta manchay yana qʼoshñi llojsimushasqanta uj hornomanta jinapuni.+ 29 Maypachachus Diosqa chay pampaspi kaj llajtasta chinkarparicherqa chaypacha, Abrahanmanta yuyarikorqa. Chayrayku Lotta chay chinkachinan karqa chay llajtasmanta orqhorqa, maypichus tiyakorqa chaykunamanta.+

30 Chay qhepata Lotqa Zoarllapipuni tiyakuyta manchachikorqa.+ Chayrayku orqosman tiyakoj riporqa iskaynin warmi wawasninwan.+ Chaypi tiyakorqanku uj cuevapi. 31 Uj kuti Lotpa kuraj wawanqa sullkʼanman nerqa: “Tatanchejqa viejituña. Manataj kay jallpʼapeqa ni pi qharipis kanchu paykunawan casarakunanchejpaj, runas casarakunku ajinataqa. 32 Tatanchejta vinowan machaykuchina. Chantá paywan puñuykuna, jinamanta paypaj wawasniyoj kananchejpaj”, nispa.

33 Chay chʼiseqa tatankuta vinowan machaykucherqanku. Chantá kuraj kajqa tatan kasharqa chayman yaykuspa tatanwan puñuykorqa. Tatantaj mana repararqachu ima ratochus wawan paywan puñuykusqanta, ima ratochus llojsipusqantapis. 34 Qʼayantintaj kuraj kajqa sullkʼanman nillarqataj: “Noqa chʼisi tatanchejwan puñuykuni. Kunan chʼisipis vinowan machaykuchinallataj. Qanñataj yaykuspa paywan puñuykunki, jinamanta paypaj wawasniyoj kananchejpaj”, nispa. 35 Chay chʼisipis tatankuta vinowan machaykuchillarqankutaj. Chantá sullkʼa kajñataj rispa tatanwan puñuykamorqa. Tatantaj mana repararqachu ima ratochus wawan paywan puñuykusqanta, ima ratochus llojsipusqantapis. 36 Ajinamanta iskayninku tatankupaj onqoj rikhurerqanku. 37 Kuraj kajqa uj qhari wawitata nacechikorqa, paymantaj Moab sutita churarqa.+ Paymanta mirajkunaqa kay tiempomanta moabitas kanku.+ 38 Sullkʼa kajpis uj qhari wawitata nacechikullarqataj, paymantaj Ben-Ammí sutita churarqa. Paymanta mirajkunaqa kay tiempomanta ammonitas kanku.+

20 Abrahanqa maypichus kasharqa chaymanta Négueb jallpʼaman riporqa.+ Tiyakorqataj Cadés+ jallpʼamanta Sur+ nisqa jallpʼaman rinapi. Chantá Guerar+ llajtapi uj tiempota tiyakullarqataj.* 2 Abrahanqa warmin Saramanta nillajpuni: “Hermanallay”, nispa.+ Chayrayku Guerarmanta rey Abimelecqa Sarata wasinman pusacherqa.+ 3 Diostaj uj chʼisi Abimelecman mosqoyninpi nerqa: “Chay warmita pusachimusqaykirayku wañunki.+ Chay warmeqa casada, payqa qosayoj”,+ nispa. 4 Abimelectajrí manaraj Sarawanqa puñuykusqachu.* Chayrayku Abimelecqa nerqa: “Jehová Dios, ¿wañuchillawajchu kay nacionmanta tukuy runasta mana juchayoj kashajtinkupis?* 5 Abrahanqa niwarqa ‘hermanallay’ nispa, Sarapis nillawarqataj ‘hermanollay’ nispa. Noqaqa allin sonqowan chayta ruwarqani, chayrayku mana juchayojchu kani”, nispa. 6 Diostaj* Abimelecman mosqoyninpi nerqa: “Yachani allin sonqowan chayta ruwasqaykita. Chayrayku mana saqerqaykichu payman qayllaykojta, ama contraypi juchallikunaykipaj. 7 Kunanqa chay warmita qosanman kutichipuy. Payqa profeta,*+ paytaj ama wañunaykipaj mañapusonqa.+ Manachus kutichipunki chayqa qanpis, wasiykipi tukuy kajkunapis wañunkichejpuni”, nispa.

8 Abimelectajrí tutamanta jatariytawan tukuy kamachisninta wajyarqa, paykunamantaj willarqa chay mosqokusqanta. Chayta uyarispataj mayta mancharikorqanku. 9 Chaymanta Abimelecqa Abrahanta wajyaspa nerqa: “¿Imatataj kayta ruwawaykuri? ¿Ima juchatataj contraykipi ruwarqaniri? ¿Imajtintaj chay chhikan jatun juchata apamuwanki noqapaj, kamachishani chay runaspaj imari? Kay ruwasqaykeqa manapuni allinchu”, nispa. 10 Chantá Abimelecqa Abrahanta ujtawan nerqa: “¿Ima nispataj kay jinata ruwawaykuri?”,+ nispa. 11 Abrahantaj kuticherqa: “Noqaqa yuyarqani Diosta mana manchachikusqaykichejta, jinamanta warmiyta qhechuwayta munaspa wañuchinawaykichejta.+ 12 Chantapis payqa hermanaypuni, uj tatayojlla kayku, mamasnillayku waj waj kanku. Noqataj paywan casarakorqani.+ 13 Maypachachus Diosqa tataypa wasinmanta orqhomuwarqa+ chaymantapacha tukuynejta purini. Warmiy Saratataj nerqani: ‘Tukuy sonqo munakuwanki* chayqa, maymanchá chayasun chaypi ninki, noqa hermanoyki kasqayta’”,+ nispa.

14 Ajinamanta Abimelecqa Abrahanman kutichiporqa warmin Sarata. Chantapis qorqa ovejasta, wakasta, qhari kamachista, warmi kamachista* ima. 15 Abimelecqa Abrahanta nillarqataj: “Qhawariy, jallpʼaypis ñaupaqeykipi kashan. Ajllakuy maynejtachá munasqaykita, chaypi tiyakunaykipaj”, nispa. 16 Chantá Saramanñataj nerqa: “Hermanoykiman qoshani 1.000 qolqesta.*+ Chaytaj señal kanqa wasiykipi kajkunaj ñaupaqenpi, tukuy runaspa ñaupaqenpiwan, mana ima juchatapis ruwasqaykimanta. Kunanqa ni pi ima sajratapis qanpaj rimayta atinchu”, nispa. 17 Abrahantaj Abimelecpaj Diosmanta mañaporqa. Diostaj Abimelecta, warminta, sirvientasnintawan watejmanta wawasniyoj kanankuta saqerqa. Ajinamanta watejmanta wawasniyoj kayta aterqanku. 18 Jehová Diosqa Abrahanpa warmin Sararayku mana saqesqachu Abimelecpa wasinpi tiyakoj warmis ni mayqenninku onqoj rikhurinankuta.+

21 Jehová Diosqa nisqanman jina Saramanta yuyarikorqa. Chantapis Jehovaqa juntʼarqapuni Saraman imatachus nisqanta.+ 2 Chayrayku Saraqa onqoj rikhurerqa.+ Jinamanta qosan Abrahanpaj qhari wawitayoj karqa, Dios maykʼajchus wawayoj kananta nerqa, chayman jinapuni.+ Chaypacha Abrahanqa viejituña karqa. 3 Abrahanqa warmin Sara nacechikorqa chay wawitankuman Isaac sutita churarqa.+ 4 Chantá Abrahanqa wawan Isaacta circuncidarqa* nacekusqanmanta pusaj pʼunchayninman, Dios kamachisqanman jina.+ 5 Abrahanqa 100 watasniyoj karqa wawan Isaac nacekushajtin. 6 Chaypacha Saraqa nerqa: “Diosqa kusiyta apamuwan. Kayta yachajkunataj noqawan khuska kusikonqanku”,* nispa. 7 Chantá nillarqataj: “¿Pitaj yuyanman karqa Abrahanpaj wawayoj kanaytari? Chaywanpis payman wawata rejsichiniraj viejituña kashajtinpis”, nispa.

8 Isaacqa jatunña karqa, ñuñumantapis pʼitisqaña.* Chay pʼitisqanku pʼunchaypi Abrahanqa uj jatun mikhuyta wakicherqa. 9 Saraqa rikullajpuni egipcia Agarpa wawan+ Ismaelqa* Isaacta asipayasqanta.+ 10 Chayrayku Saraqa Abrahanta nerqa: “Kay sirvientata, wawantawan wijchʼuy. Kay sirvientaj wawanqa mana waway Isaacwan khuskachu herenciataqa japʼenqa”,+ nispa. 11 Abrahanqa mayta llakikorqa wawan Ismaelmanta imatachus Sara nisqanta uyarispa.+ 12 Diostajrí Abrahanta nerqa: “Ama llakikuychu chay wawaykimanta, nitaj sirvientaykimantapis. Imatachus Sara nisusqanta uyarillay. Mirayniykeqa wawayki Isaacmanta jamonqa.+ 13 Sirvientaykej wawanmantapis+ uj nacionta ruwasaj,+ imaraykuchus paypis wawallaykitaj”, nispa.

14 Abrahantaj tutamanta jatariytawan Agarman jaywarqa tʼantata, qara botapi* yakutawan. Chaykunata Agarman qʼepiriykuchispataj wawantawan khuska kachaporqa.+ Ajinata Agarqa riporqa. Puriykacharqataj Beer-Seba+ qayllapi kaj chʼin jallpʼapi, maymanchus rinanta mana yachaspa. 15 Chantá qara botamanta yakunkoqa tukukaporqa, Agartaj wawanta juchʼuy sachʼa uraman tanqaykorqa. 16 Chaymanta Agarqa karunejman rispa chaypi tiyaykukorqa, nerqataj: “Mana wawayta wañojta rikuyta munanichu”, nispa. Chaypi tiyashaspataj sonqo nanayta waqarikorqa.

17 Jinallapi Diosqa Ismaelpa waqasqanta uyarerqa.+ Chayrayku Diospa angelnenqa cielomantapacha nimorqa:+ “¿Imanantaj Agar? Ama llakikuychu. Diosqa sachʼa urapi wawayki waqashasqanta uyarin. 18 Sayariy, wawaykita aysarimuy, hombroykiman arrimaykuchispataj pusay. Noqa paymanta uj jatun nacionta ruwasaj”,+ nispa. 19 Jinapi Diosqa Agarman rikucherqa uj yakuyoj pozota. Agartaj rispa qara botaman yakuta juntʼaykucherqa, apamuspataj wawan Ismaelman tomacherqa. 20 Wiñasqanman jina Ismaelqa+ chʼin jallpʼallapipuni tiyakorqa. Diostajrí payta bendecillarqapuni. Tiempowantaj Ismaelqa arcowan* flechayta yachakorqa. 21 Ismaelqa tiyakorqa Parán chʼin jallpʼapi.+ Chantá mamanqa payta casaracherqa Egipto jallpʼamanta warmiwan.

22 Chay tiempollapitaj Abimelecqa soldadosninpa comandanten Ficolwan khuska Abrahanwan parlaj rerqa. Nerqataj: “Diosqa qanwanpuni kashan tukuy ima ruwasqaykipi.+ 23 Chayrayku Diospa ñaupaqenpi juraway, ama chʼaukiyanawaykipaj* ni noqata, ni wawasniyta, ni mirayniytapis. Jurallawaytaj noqawan kʼacha kanaykita, jinallataj kay tiyakushanki chay jallpʼapi tiyakojkunawanpis, imaynatachus noqa qanwan kʼacha karqani ajinata”,+ nispa. 24 Abrahantaj kuticherqa: “Arí, jurani”, nispa.

25 Chaywanpis Abrahanqa Abimelecman quejakorqa, Abimelecpa kamachisnin ujnin yaku pozonta mana munashajta qhechusqankuta.+ 26 Abimelectajrí nerqa: “Mana yachanichu pichus chayta ruwasqanta. Qanpis chaymantaqa mana imatapis niwarqankichu. Nitaj kunankamaqa imatapis chaymanta uyarerqanichu”, nispa. 27 Abrahantaj ovejasta, wakastawan qhatimuspa Abimelecman qorqa. Iskayninkutaj uj tratota ruwarqanku. 28 Chantá Abrahanqa qanchis china malta ovejasta chay tropamanta wajnejman tʼaqarqa. 29 Abimelectaj Abrahanta taporqa: “¿Imapajtaj kay qanchis malta ovejasta tʼaqashankiri?”, nispa. 30 Abrahantaj kuticherqa: “Kay qanchis malta ovejasta qoshayki kay pozota noqa allasqaymanta señal kananpaj”, nispa. 31 Chayrayku chay lugartaqa suticharqa Beer-Seba* nispa,+ imaraykuchus chaypi iskayninku juramentota ruwarqanku. 32 Ajinata paykunaqa Beer-Sebapi uj tratota ruwarqanku.+ Chaymantataj Abimelecqa soldadosninpa comandanten Ficolwan khuska kutiporqa filisteospa jallpʼankuman.+ 33 Abrahantaj tamarisco sachʼata Beer-Sebapi plantarqa. Chaypitaj wiñaypaj kausaj Jehová Diospa+ sutinta oqharerqa.+ 34 Ajinamanta Abrahanqa filisteospa jallpʼankupi unayta tiyakorqa.*+

22 Chaymanta aswan qhepaman Diosqa* Abrahanta pruebaman churarqa+ may jina sinchʼichus creeynin kasqanta yachananpaj. Diosqa nerqa: “Abrahán”, nispa. Paytaj kuticherqa: “Kaypi kashani”, nispa. 2 Diostaj nerqa: “Ama jina kaspa, ancha munasqa kʼata wawayki*+ Isaacta+ pusariykukuspa Moria jallpʼaman+ riy. Chayman chayaspataj mayqen orqomanchá noqa rinaykita nisqayki, chaypi wawaykita jaywawanki qʼolachina* ofrendata jina”, nispa.

3 Chaymanta Abrahanqa tutamanta jatarikuspa, burronta caronaykuytawan* iskay kamachisninta wajyarqa, paywan wawan Isaacwan khuska rinankupaj. Chantá qʼolachina ofrendapaj llantʼata chʼejtaytawan, Dios maymanchus rinanta nerqa chayman rerqa. 4 Kinsa pʼunchayninman Abrahanqa karumanta rikorqa, maymanchus rinan karqa chay lugarta. 5 Kamachisnintataj nerqa: “Qankunaqa kayllapi burrowan qhepakuychej. Wawaywan noqawanqa jaqayman rispa Diosta yupaychamusqayku, chantá kutinpusqayku”, nispa.

6 Abrahanqa wawan Isaacman qʼepiriykucherqa qʼolachina ofrendapaj llantʼata. Paytaj ninatawan cuchillotawan apariykukorqa. Ajinata iskayninku rillarqankupuni. 7 Rishaspataj Isaacqa tatan Abrahanta nerqa: “Tatáy”, nispa. Tatantaj nerqa: “¿Imataj wawáy?”, nispa. Isaactaj nerqa: “Llantʼawan ninawanqa tiyapuwanchej, ¿maytaj chanta qʼolachina ofrendapaj ovejari?”, nispa. 8 Abrahantaj kuticherqa: “Wawáy, qʼolachina ofrendapaj ovejataqa Diosninchej qollawasun”,+ nispa. Chantá khuska rillarqankupuni.

9 Dios maymanchus rinanta nerqa chayman chayaspa, Abrahanqa chaypi uj altarta ruwarqa, patanmantaj llantʼata churaykorqa. Chaymantataj wawan Isaacpa makisninta, chakisnintawan wataykuspa, altar patapi llantʼa kasharqa chayman winkuykucherqa.*+ 10 Chantá Abrahanqa cuchillota oqharerqa. Wawanta wañuchinanpajña kashajtintaj,+ 11 Jehová Diospa angelnenqa cielomantapacha nimorqa: “Abrahán, Abrahán”, nispa. Abrahantaj kuticherqa: “Kaypi kashani”, nispa. 12 Chay angeltaj nerqa: “Ama wawaykita wañuchiychu, ama imanaychu. Yachaniña Diosta manchachikusqaykita. Qanqa mana kʼata wawallaykitapis michʼakunkichu qonawaykipaj”,+ nispa. 13 Abrahanqa qhawarispa, aswan jaqaynejpi rikorqa uj carnerota* wajrasninmanta juchʼuy sachʼas ukhupi japʼisqata. Rispa chay carnerota apamorqa, wañuchispataj wawanpa cuentanmanta qʼolachina ofrendata jina jaywarqa. 14 Abrahanqa chay lugarta suticharqa Jehová-Yiré* nispa. Chayrayku kunankama ajinata ninku: “Jehová Diosqa orqonpi qon imachus mana kanchu chayta”,+ nispa.

15 Jehová Diospa angelnenqa ujtawan cielomantapacha Abrahanta nimorqa: 16 “Jehová Diosqa nin: ‘Noqa kikinrayku jurani:+ Kayta ruwasqaykirayku, kʼata wawaykitapis mana michʼakuwasqaykirayku,+ 17 bendecisqaykipuni, mirayniykitapis ashkhayachisaj cielopi estrellas chhikata, mar qocha kantupi tʼiyu chhikatataj.+ Mirayniykeqa enemigosninkoj llajtasninkuta* japʼikaponqanku.+ 18 Kay jallpʼapi tukuy naciones mirayniykinejta+ bendecisqa kanqanku,* qan imatachus nisusqayta kasukuwasqaykirayku’,+ nispa”.

19 Chaymanta Abrahanqa kamachisnin kasharqanku chayman kutiporqa. Paykunawan khuskataj Beer-Sebaman+ kutiporqa. Chantá Abrahanqa Beer-Seballapipuni tiyakorqa.

20 Chay qhepata Abrahanman willarqanku: “Hermanoyki Nacorpa+ warmin Milcapis wawasniyoj. 21 Kuraj wawanqa sutikun Uz, hermanontaj Buz, ujnintaj Quemuel. Quemuelqa Arampa tatan. 22 Milcaj waj wawasnintaj kanku Késed, Hazó, Pildás, Jidlaf, Betuel+ ima”, nispa. 23 Chay pusaj karqanku Milcaj wawasnin Abrahanpa hermanon Nacorpaj. Betuelqa Rebecaj+ tatan karqa. 24 Chantá Nacorpata wawasnin kallarqataj tanta warmin* Reumapi, chay wawasnenqa karqanku Tébah, Gaham, Tahas, Maacá ima.

23 Saraqa 127 watasta kausakorqa.+ 2 Chantá payqa wañuporqa Quiryat-Arbá llajtapi,+ chayqa Hebrón llajta+ kashan, Canaán jallpʼapi.+ Abrahantaj mayta waqarqa, manchaytataj llakikorqa warmin Sara wañupusqanmanta. 3 Chaymanta Abrahanqa warminpa cuerponta saqespa, Hetpa+ mirayninmanta kajkunawan parlaj rerqa. Nerqataj: 4 “Noqaqa forastero jinalla qankuna ukhupi tiyakuni.+ Jallpʼaykichejmanta uj cheqata venderiwaychej ari. Chaypi warmiyta pʼampakapunaypaj”, nispa. 5 Hetpa mirayninmanta kajkunataj Abrahanta nerqanku: 6 “Wiraqochíy, uyariwayku ari. Qanqa noqayku ukhupi Diospa ajllakusqan kamachej kanki.+ Aswan sumaj aya* pʼampanaykupi warmiykita pʼampakapullay. Ni mayqenniyku nisqaykuchu ama chaypi warmiykita pʼampanaykitaqa”, nispa.

7 Chantá Abrahanqa sayariytawan Hetpa+ mirayninmanta kajkunaman kʼumuykukorqa. 8 Nerqataj: “Sichus munankichej warmiyta kaypi pʼampakapunayta chayqa, uyariwaychej ari: Zoharpa wawan Efronta niripuwaychej, 9 Macpelá cuevanta vendepunawanta, mayqenchus jallpʼan kantupi kashan chayta. Chay cuevanta vendepuwachun qankunaj ñaupaqeykichejpi, mashkhachus valen chay preciopi.+ Ajinamanta chay cuevapi warmiyta pʼampakapunaypaj”,+ nispa.

10 Efronqa Hetpa miraynillanmantataj karqa, paykuna ukhupitaj tiyasqa kasharqa. Ajinapi Efronqa paykunaj uyarinankuta, jinallataj llajta punkunta+ yaykojkunaj uyarinankuta Abrahanman nerqa: 11 “Mana wiraqochíy, uyariway. Qollasqayki chay jallpʼataqa, cuevatapis. Kay llajta masisniypa rikunankuta qopusqayki. Chaypi warmiykita pʼampakapullay”, nispa. 12 Abrahantajrí chay llajtayoj runasman kʼumuykukorqa. 13 Tukuypa uyarinankutataj Efronta nerqa: “Uyarillaway ari. Noqa pagapusqayki mashkhachus chay jallpʼayki valesqanta. Japʼikullaway ari. Noqataj chaypi warmiyta pʼampakapusaj”, nispa.

14 Efrontaj Abrahanman kuticherqa: 15 “Wiraqochíy, uyarillaway. Chay jallpʼaqa valen 400 siclos* qolqella. Chaytaqa qopullawanki. Warmiykita chaypi pʼampakanpullay”, nispa. 16 Abrahanqa Efronpa nisqanta uyariytawan, chay ratopacha 400 siclos qolqeta pesaporqa, Hetpa mirayninmanta kajkuna rikushajtinku. Chay pesapusqanqa karqa chay tiempopi comerciantespa pesonkuman jina.+ 17 Ajinata Efronqa Mamré chimpapi kaj Macpelá jallpʼanta, nisunman chay jallpʼata, cuevata, chay jallpʼapi karqa chay tukuynin sachʼastapis pasacherqa 18 Abrahanpa makinman. Chay rantikapusqanmantaqa testigos karqanku Hetpa mirayninmanta kajkuna, jinallataj llajta punkunta tukuy yaykojkunapis. 19 Chaymanta Abrahanqa warmin Sarata Macpelá cuevapi pʼampakanporqa, Mamré chimpapi, nisunman Hebronpi, Canaán jallpʼapi. 20 Ajinamanta Hetpa mirayninmanta kajkunaqa chay jallpʼata, chaypi kaj cuevatapis Abrahanman vendeporqanku. Paytaj chaypi warminta pʼampakaporqa.+

24 Abrahanqa allin viejituña karqa. Jehová Diostaj tukuy imapi payta bendicerqa.+ 2 Uj kuti Abrahanqa wajyarqa aswan kuraj kamachinta, mayqenchus Abrahanpa tukuy ima kapusqanta qhawaj chayta.+ Paytataj nerqa: “Ama jina kaspa makiykita piernay uraman churaykamuy. 3 Juraway ari Jehová Diospa sutinpi, cielomanta kay jallpʼamantawan aswan patapi kaj Diospa sutinpi. Amapuni wawaytaqa casarachinkichu cananeospa warmi wawasninkuwan, maypichus noqa tiyakushani chay llajtayojkunawanqa.+ 4 Astawanqa llajtayman rispa familiay ukhumanta+ waway Isaacpaj warmita pusamunki”, nispa.

5 Kamachintaj nerqa: “¿Chay warmi mana kay jallpʼaman jamuyta munajtinrí? ¿Wawaykitachu pusasaj may jallpʼamantachus jamorqanki chayman?”,+ nispa. 6 Abrahantajrí nerqa: “Amapuni wawaytaqa jaqayman pusankichu.+ 7 Cielopi kaj Jehová Diosqa, tataypa wasinmanta, familiasniypa jallpʼankumanta orqhomuwarqa.+ Payqa juraspa niwarqa:+ ‘Kay jallpʼataqa mirayniykiman+ qosaj’,+ nispa. Payllataj angelninta kachamonqa ñaupaqeykita rinanpaj.+ Payqa yanapasonqa jaqaymanta uj warmita wawaypaj pusamunaykipaj.+ 8 Sichus chay warmi mana qanwan jamuyta munanqachu chayqa, kay jurasqaykimanta librakunki. Jinapis amapuni wawaytaqa jaqayman pusankichu”, nispa. 9 Chayta nisqantawan chay kamachenqa, makinta Abrahanpa piernan uraman churaykuspa jurarqa chay nisqanta juntʼananta.+

10 Chaymantataj patronninpa chunka camellosninta ajllarqa. Patronninpa ashkha sumachaj imasninta apariykukuspataj kachaykukorqa. Ajinata Abrahanpa kamachenqa Mesopotamiaman rerqa, Nacor nisqa llajtaman. 11 Chayaspataj chay llajta kantupi camellosninta samaricherqa, pozo qayllapi. Ñapis tardeyaykusharqaña, warmis yakuman jamoj kanku chay horas jinaña karqa. 12 Chaypi payqa Diosmanta mañakorqa: “Patronniypa Diosnin Jehová, yanapariway ari kay pʼunchay allin rinawanpaj. Patronniy Abrahantaqa khuyakuypuni ari. 13 Kay pozo qayllapi suyasaj kay llajtayojkunaj warmi wawasninku yakuman jamunankuta. 14 Noqa pi sipastachá nisaj ‘ama jina kaspa yuruykita uraykuchispa yakuta qoriway’ nispa, paytaj niwanqa ‘kayqa tomarikullay, camellosniykipajpis yakuta orqhopusqayki’ nispa chayqa, chay sipas kachun kamachiyki Isaacpaj ajllasqayki warmi. Ajinamanta yachasaj patronniyta khuyakusqaykita”, nispa.

15 Niraj mañakuyta tukushajtin, uj sipas Rebeca sutiyoj llajtamanta llojsimorqa hombronpi yuru aparisqa. Rebecaqa karqa Betuelpa wawan.+ Betuelpa mamanqa karqa Milcá,+ tatantaj karqa Nacor.+ Nacortaj Abrahanpa hermanon karqa. 16 Rebecaqa manchay kʼachita karqa, nitaj pi qhariwanpis puñuykusqarajchu. Payqa pozoman uraykamuspa, yurunman yakuta juntʼachiytawan kutipusharqa. 17 Chayllapitaj Abrahanpa kamachenqa payta taripamoj correspa nerqa: “Ama jina kaspa yuruykimanta uj chhika yakituta qoriway”, nispa. 18 Rebecataj nerqa: “Kayqa tomarikuy wiraqochíy”, nispa. Chantá usqhayllata yurunta hombronmanta uraykucherqa, yuruta makillanpi japʼispataj yakuta tomacherqa. 19 Ajinata yakuta tomachiytawantaj, Rebecaqa nerqa: “Camellosniykipajpis yakuta orqhopusqayki sajsanankukama tomanankupaj”, nispa. 20 Rebecaqa usqhayta rispa yakuta jichʼaykorqa uywaspa ujyanankuman. Kutin kutita correspataj pozomanta yakuta orqhomorqa, tukuynin camellosta sajsachinankama. 21 Chaykama Abrahanpa kamachenqa chʼinllamanta tʼukuspa qhawarqa, ni imata nispa. Yuyayninpitaj tapukusharqa chay risqanpi allin rinanpaj Jehová Dios yanapasqantachus manachus.

22 Camellos yakuta tomayta tukusqankutawan, Abrahanpa kamachenqa qʼepinmanta orqhospa Rebecaman uj oro anillota qorqa senqanman churakunanpaj, chaytaj pesarqa 6 gramos jina.* Chantapis qollarqataj iskay oro manillasta, chaytaj pesarqa 114 gramos.* 23 Chantá Abrahanpa kamachenqa Rebecata nerqa: “Willariway ari, ¿pejpa wawantaj kanki? ¿Tataykej wasinpi kunan chʼisi puñukuykumanchu?”, nispa. 24 Rebecataj kuticherqa: “Betuelpa wawan+ kani, Nacorpatawan Milcajpatawan allchhin”,+ nispa. 25 Chantá nillarqataj: “Wasiykupeqa tiyan campo puñukunaykichejpaj. Camellosniykipajpis tiyan paja, jinallataj ashkha qʼachu”, nispa. 26 Abrahanpa kamachintaj Jehová Diosman qonqoriykukuspa pampakama kʼumuykukorqa. 27 Nerqataj: “Jehová Diosqa jatunchasqa kachun, patronniy Abrahanpa Diosnin. Payqa patronniyta mayta khuyakun, nisqantapis juntʼanpuni. Jehová Diosqa cheqanta pusamuwan patronniypa familiasninpa wasinman”, nispa.

28 Chaykamataj Rebecaqa usqhayta correrqa tukuy chay imasta willaj mamanpa wasinpi kajkunaman. 29 Rebecajtaqa uj hermanon tiyaporqa Labán sutiyoj.+ Labanqa usqhayllata yaku pozoman correrqa, Abrahanpa kamachinta taripaj. 30 Labanqa rikorqa Rebecaj senqanpi anillota, makisninpitaj oro manillasta. Chantapis Rebecaj siminmanta uyarerqa, chay runa imatachus nisqanta. Chayrayku Labanqa chay runawan tinkoj rerqa. Chay runaqa pozo chaypi kasharqa camellosninpa ladonpi. 31 Paytataj nerqa: “Jamuriy ari, qantaqa Jehová Dios bendecisunki. Ama kayllapeqa kaychu ari. Wasita qanpaj kʼuchunchanankuta niniña, camellosniykipajpis campochanankuta niniña”, nispa. 32 Chayta nejtintaj Abrahanpa kamachenqa wasinkuman rerqa. Labantaj* camellosmanta qʼepista uraykucherqa. Chantá pajatawan qʼachutawan camellosman qararqa. Abrahanpa kamachinmantaj yakuta jaywarqa chakisninta mayllakunanpaj, jinallataj paywan kajkunapis mayllakunankupaj. 33 Mikhunata jaywarejtinkutaj, Abrahanpa kamachenqa nerqa: “Mana mikhuymanrajchu imatachus qankunaman ninay kashan chayta niraj nishaspaqa”, nispa. Labantaj nerqa: “Nillawayku”, nispa.

34 Paytaj nerqa: “Noqaqa Abrahanpa kamachin kani.+ 35 Jehová Diosqa patronniyta mayta bendecin, qhapajyachintaj. Paymanqa qon ovejasta, wakasta, qolqeta, orota, qhari kamachista, warmi kamachista,* camellosta, burrosta ima.+ 36 Warmin Sarapis viejayayninpi uj qhari wawata nacechikun.+ Patronneyqa chay wawanman tukuy kapuyninta qoponqa.+ 37 Patronniy Abrahanqa jurachiwaspa niwarqa: ‘Qanqa amapuni wawaytaqa casarachinkichu cananeospa warmi wawasninkuwan, maypichus noqa tiyakushani chay llajtayojkunawanqa.+ 38 Manachayqa riy tataypa wasinman, familiaypaman.+ Chaymanta wawaypaj warmita pusamunki’,+ nispa. 39 Noqataj patronniyta nerqani: ‘¿Chay warmi mana noqawan jamuyta munajtinrí?’,+ nispa. 40 Paytaj niwarqa: ‘Jehová Diosqa, pitachus sirvini,*+ paymin angelninta kachamonqa yanapasunanpaj,+ ajinamanta risqaykipi allin risunanpaj. Qanqa familiaymanta wawaypaj uj warmita pusamunki, tataypa wasinmanta.+ 41 Familiaypaman rejtiyki paykuna mana pusamunaykita munanqankuchu chayqa, kay jurasqaykimanta librasqa kanki’,+ nispa.

42 ”Kunan pozoman chayamuspa kay jinata mañakorqani: ‘Patronniypa Diosnin Jehová, sichus kay jamusqaypi allin rinawanta munanki chayqa, 43 kay jina kachun ari: Kay yaku pozo qayllapi sayashajtiy uj sipas jamuchun+ yakuta orqhoj. Noqataj payta nisaj: “Ama jina kaspa yuruykimanta uj chhika yakituta qoriway”, nispa. 44 Chayta nejtiytaj sichus pay niwanqa “kayqa tomarikullay, camellosniykipajpis yakuta orqhomusaj” nispa chayqa, Jehová Dios, chay warmi kachun ari patronniypa wawanpaj ajllasqayki warmi’,+ nispa.

45 ”Sonqoypi niraj mañakuyta tukushajtiy, Rebecaqa llajtamanta llojsimorqa hombronpi yuru aparisqa. Yaku pozoman uraykamuspataj yakuta orqhorqa. Noqataj payta nerqani: ‘Ama jina kaspa yakuta qoriway ari’,+ nispa. 46 Paytaj chay ratopacha yurunta hombronmanta uraykuchispa niwarqa: ‘Kayqa tomarikullay,+ camellosniykipajpis yakuta orqhopusqayki’, nispa. Noqataj yakuta tomarqani, camellosniypajpis yakuta orqhorqa. 47 Chantá payta taporqani: ‘¿Pejpa wawantaj kankiri?’, nispa. Paytaj niwarqa: ‘Noqaqa Betuelpa wawan kani, Nacorpatawan Milcajpatawan allchhin’, nispa. Niwajtintaj senqanman uj anillota churaykorqani, makisninmantaj oro manillasta.+ 48 Chantá Jehová Diospa ñaupaqenpi qonqoriykukuspa pampakama kʼumuykukorqani. Ajinamanta patronniypa Jehová Diosninta jatuncharqani,+ pay cheqan ñanta pusamuwasqanmanta, patronniypa hermanonpa allchhinta wawanpaj pusanaypaj. 49 Kunanqa niwaychej ari, patronniyta khuyakusqaykichejtachus manachus, Rebecatapis kachanaykichejtachus manachus. Chayta sutʼita niwaychej. Ajinamanta yachanaypaj imatachus ruwanayta”,*+ nispa.

50 Labanwan Betuelwantaj kuticherqanku: “Kay tukuy imaqa Jehová Diosmanta jamun, noqaykoqa mana niykumanchu arí nispa, nitaj mana nispapis.* 51 Kayqa, ñaupaqeykipi Rebeca kashan, pusallay ari. Payqa patronniykej wawanpa warmin kachun, Jehová Dios nisqanman jina”, nispa. 52 Chayta uyariytawan, Abrahanpa kamachenqa qonqoriykukuspa Jehová Diospa ñaupaqenpi pampakama kʼumuykukorqa. 53 Chaymantataj qʼepinmanta orqhorqa qolqemanta oromanta ruwasqa imasta, ropastawan. Chaykunatataj Rebecaman jaywarqa. Chantá valorniyoj imasta qollarqataj Rebecaj hermanonman, mamanmanpis. 54 Chaymantaraj mikhorqa, ujyarqataj, paywan rerqanku chaykunawan khuska. Chay chʼisitaj chaypi puñukorqanku.

Qʼayantintaj tutamanta jatarispa, Abrahanpa kamachenqa nerqa: “Kunanqa kachapuwayku ari patronniypaman”, nispa. 55 Chayta nejtintaj, Rebecaj hermanon, mamanpis nerqanku: “Rebecaqa chunka diastawan noqaykuwan karikullachunraj ari. Chaymantaqa pusallanki”, nispa. 56 Abrahanpa kamachintaj nerqa: “Ama jarkʼawaychejchu ari. Jehová Diosqa ninña kay jamusqayqa mana qhasichu kasqanta. Kachapullawaychejña patronniypaman”, nispa. 57 Paykunataj nerqanku: “Sipastaraj wajyaspa tapurinachej, pay ima nenqachus”, nispa. 58 Rebecata wajyaspataj taporqanku: “¿Paywan rillaytañachu munanki?”, nispa. Rebecataj kuticherqa: “Arí, riyta munani”, nispa.

59 Ajinata kachaporqanku Rebecata,*+ payta ñuñuchispa uywarqa chay warmitawan,*+ Abrahanpa kamachintawan khuska, paywan jamorqanku chaykunatawan. 60 Rebecata bendecispataj nerqanku: “Hermanáy, qanqa waranqa waranqaspa mamanku kanki. Mirayniykeqa enemigosninkoj llajtasninkuta* japʼikapuchunku”,+ nispa. 61 Chayta nisqankutawan, Rebecawan sirvientasninwanqa camellosman wicharerqanku, Abrahanpa kamachinpa qhepantataj rerqanku. Ajinata Abrahanpa kamachenqa Rebecata pusariykukuspa kutiporqa.

62 Chayashajtinku, Isaacqa kutimusharqa Beer-Lahái-Roí pozoman+ rina ñanmanta, imaraykuchus Négueb jallpʼapi+ tiyakorqa. 63 Isaacqa campoman puriykachaj risqa tʼukurinanpaj.+ Chayqa karqa chʼisiyaykushajtinña. Jinallapi payqa ujta qhawarispa, camellosta jamushajta rikorqa. 64 Rebecapis qhawarispa Isaacta rikorqa, usqhayllatataj camellomanta uraykorqa. 65 Chantá Rebecaqa Abrahanpa kamachinta taporqa: “¿Pitaj jaqay taripaj jamushawanchej chay runari?”, nispa. Abrahanpa kamachintaj kuticherqa. “Payqa patronniy”, nispa. Chayrayku Rebecaqa velowan qhataykukorqa. 66 Chantá Abrahanpa kamachenqa, tukuy ima ruwasqanta Isaacman willarqa. 67 Chaymanta Isaacqa Rebecata pusaykorqa maman Sarajpa toldo wasinman.*+ Ajinamanta Isaacqa Rebecawan casarakorqa. Isaacqa Rebecata mayta munakorqa,+ paywantaj sonqochakorqa maman wañupusqanmanta.+

25 Chantá Abrahanqa watejmanta casarakullarqataj. Chay warminpa sutintaj karqa Queturá. 2 Tiemponmantaj Abrahanpa wawasnenqa Queturá warminpi kaykuna karqanku: Zimrán, Jocsán, Medán, Madián,+ Isbac, Súah+ ima.

3 Jocsanpa wawasnenqa karqanku Sebawan Dedanwan.

Dedanpa wawasnintaj karqanku: Asurim, Letusim, Leumim ima.

4 Madianpa qhari wawasnenqa karqanku: Efá, Éfer, Hanok, Abidá, Eldaá ima.

Tukuy chaykuna karqanku Queturaj wawasnin.*

5 Chantá Abrahanqa tukuy kapuyninta wawan Isaacman qoporqa.+ 6 Tanta warmisninpi* wawasninmantaj wakin imasllata qorqa. Chaymanta Abrahanqa kausashaspallaraj, chay wawasninta inti llojsimuy ladopi jallpʼasman kachaporqa, Isaacmanta karupi tiyakunankupaj.+ 7 Abrahanqa tukuyninpi 175 watasta kausakorqa, 8 chantá wañuporqa. Payqa ashkha watasta allinta kausakorqa, allin viejituñataj wañuporqa, ñaupa tatasnin jinataj pʼampasqa karqa. 9 Paytaqa wawasnin Isaacwan Ismaelwan pʼampamorqanku Macpelá cuevapi, hitita Zoharpa wawan Efronpa jallpʼanpi, Mamré chimpapi.+ 10 Chay jallpʼataqa Abrahán rantikusqa Hetpa mirayninmanta. Abrahantaqa pʼamparqanku warmin Sara pʼampasqa kasharqa chayllapitaj.+ 11 Abrahán wañupusqanmanta qhepaman, Diosqa bendecillarqapuni wawan Isaacta.+ Isaacqa tiyakorqa Beer-Lahái-Roí pozo+ qayllapi.

12 Abrahanpa wawan Ismaelpa kausaynenqa kay jina karqa.+ Ismaeltaqa egipcia Agar+ Abrahanpaj nacechikorqa. Agarqa Saraj sirvientan karqa.

13 Kaykuna karqanku Ismaelpa wawasnin, chay wawasninpa familiasninkupis paykunaj sutisnillankuwantaj rejsisqas karqanku. Ismaelpa kuraj wawanqa Nebayot karqa,+ chantá Quedar,+ Adbeel, Mibsam,+ 14 Mismá, Dumá, Masá, 15 Hadad, Temá, Jetur, Nafís, Quedemá ima. 16 Chaykuna karqanku Ismaelpa 12 wawasnin, paykunataj familiasninkupi kurajkuna karqanku.+ Maypichus tiyakorqanku chay lugares, campamentosninkupis* paykunaj sutisnillankuwantaj rejsisqa karqa. 17 Ismaelqa 137 watasta kausakorqa. Chaymantataj wañupuspa ñaupa tatasnin jina pʼampasqa karqa. 18 Mirayninmanta kajkunaqa tiyakorqanku Havilamantapacha+ Asiriakama. Havilaqa kashan Sur nisqa jallpʼa+ qayllapi, Surtaj kashan Egipto qayllapi. Paykunaqa hermanospura qayllasllapi tiyakorqanku.*+

19 Kay jina karqa Abrahanpa wawan Isaacpa+ kausaynin.

Abrahanqa Isaacpa tatan karqa. 20 Isaacqa 40 watasniyoj karqa Rebecawan casarakushajtin. Rebecaqa Betuelpa wawan karqa,+ Labanpa hermanantaj. Paykunaqa arameos karqanku, Padán-Arampitaj tiyakorqanku. 21 Rebecaqa mana aterqachu wawasniyoj kayta. Chayrayku Isaacqa Rebecapaj Jehová Diosmanta mañapullajpuni. Jehová Diostaj Isaacpa mañakusqanta uyarerqa, ajinamanta Rebecaqa onqoj rikhurerqa. 22 Wijsanpitaj wawasnenqa takanakoj kanku.+ Chayrayku Rebecaqa nerqa: “Sichus ajinallapuni kanqa chayqa, ¿imapajñataj kausasajri?”, nispa. Ajinapi Rebecaqa Jehová Diosta tapukorqa. 23 Jehová Diostaj nerqa: “Wijsaykipi+ iskay wawas* kashanku, nacekuspataj iskay nacionesman tukonqanku.+ Ujnin nacionqa aswan atiyniyoj kanqa ujninmanta nisqaqa.+ Kuraj kajqa sullkʼa kajta sirvenqa”,+ nispa.

24 Rebecaqa nacechikunan pʼunchay chayamojtin gemelostapuni nacechikorqa. 25 Ñaupajta nacekojqa pukapacha karqa, tukuy cuerpituntaj peloraralla karqa, millma ropayojpis kanman jina.+ Chayrayku paymanqa Esaú*+ sutita churarqanku. 26 Ujnin kajtaj Esaujpa chaki talonnin japʼirisqa nacekorqa.+ Chayrayku paymanqa Jacob* sutita churarqanku.+ Isaacqa 60 watasniyoj karqa warmin Rebeca chay iskay wawasninta nacechikushajtin.

27 Chay wawasqa wiñarqanku. Tiempowantaj Esauqa kʼita animalesta sumajta japʼiyta yacharqa,+ nitaj toldo wasipi* sayajchu. Jacobtajrí mana juchachana runa karqa, toldo wasispitaj tiyakoj.+ 28 Isaacqa mayta gustachikoj Esaujpa japʼisqan animalespa aychanta mikhuyta. Chayrayku Esauta astawan munakoj, Rebecatajrí Jacobta astawan munakoj.+ 29 Uj kuti Jacobqa lenteja uchuta waykʼusharqa. Esautaj animalesta japʼej risqanmanta may saykʼusqa kutimorqa. 30 Jacobtataj nerqa: “Ama jina kaspa usqhayta chay puka mikhunaykimanta uj chhikata qoriway. May saykʼusqa kashani, yarqhasqataj”, nispa. Chayrayku Esaujpa ujnin sutenqa Edom.*+ 31 Jacobtajrí nerqa: “Kuraj wawa kaspa imatachus japʼinaykitaraj vendepuway”,+ nispa. 32 Esautaj nerqa: “Qhawariy, yarqhaywan wañushaniña. ¿Imapajtaj sirviwanqa kuraj wawa kasqayri?”, nispa. 33 Jacobtajrí nerqa: “Ñaupajtaqa jurayraj”, nispa. Esautaj jurarqa, ajinamanta kuraj wawa kaspa imatachus japʼinanta Jacobman vendeporqa.+ 34 Chaymanta Jacobqa tʼantata, lenteja uchutawan Esauman jaywarqa. Esautaj mikhuykuspa, ujyaykuspataj sayarispa riporqa. Ajinata Esauqa kuraj wawa kaspa imatachus japʼinanta pisipaj qhawarqa.

26 Chaypacha watejmanta Canaán jallpʼapi yarqhay karqa, imaynachus Abrahanpa tiemponpi yarqhay karqa ajina.+ Chayrayku Isaacqa Guerar jallpʼaman riporqa, maypichus filisteospa reynin Abimélec tiyakorqa chayman. 2 Chaypi Jehová Diosqa Isaacman rikhurispa nerqa: “Ama Egiptomanqa uraykuychu, maypichus tiyakunaykita nisqayki chayllapi tiyakuy. 3 Kay jallpʼallapi forastero jina tiyakuy.+ Noqaqa qanwanpuni kasaj, bendecisqaykitaj. Qanman, mirayniykimanwan tukuy kay jallpʼasta qosqaykichej.+ Ajinamanta juntʼasaj tatayki Abrahanman imatachus jurarqani chayta.+ Payman nerqani: 4 ‘Mirayniykitaqa ashkhayachisaj cielopi estrellas chhikata,+ paykunamantaj qosaj tukuy kay jallpʼasta.+ Kay jallpʼapi tukuy naciones mirayniykinejta paykunapaj bendicionta tarenqanku’,+ nispa. 5 Chay jurasqaytaqa juntʼasajpuni, imaraykuchus kamachiy Abrahanqa noqata kasuwarqa, juntʼarqataj nisqasniyta, kamachisqasniyta, leyesniytapis”,+ nispa. 6 Jinamanta Isaacqa Guerar+ jallpʼallapipuni tiyakorqa.

7 Chay lugarpi tiyakojkunaqa Isaacta warminmanta tapoj kanku. Isaactaj “hermanallay”+ nej, manchachikoj warmin kasqanta niyta. Rebeca may kʼachita kasqanrayku Isaacqa yuyarqa: “Kaypi tiyakoj runasqa Rebecarayku wañuchiwankuman”,+ nispa. 8 Chaymanta qhepaman filisteospa reynin Abimelecqa wasi ventanamanta qhawaspa, Isaacta rikorqa Rebecata munarikushajta.*+ 9 Chay ratopacha Abimelecqa Isaacta wajyachispa nerqa: “Payqa warmiykipuni kasqa. ¿Imaraykutaj ‘hermanallay’ nerqankiri?”, nispa. Isaactaj kuticherqa: “Manchachikorqani warmiyrayku wañuchinawaykichejta”,+ nispa. 10 Abimelectaj nerqa: “¿Imatataj kayta ruwawaykuri?+ Kay llajtamanta mayqellanpis warmiykiwanqa puñuykunman karqa. Qanqa ajinamanta juchallichiwaykuman karqa”,+ nispa. 11 Chaymanta Abimelecqa llajtanpi tiyakojkunaman kamacherqa: “Pichus kay runata, warmintapis imanajqa wañuchisqa kanqa”, nispa.

12 Isaacqa chay wata chay jallpʼapi tarporqa. Tarpusqanmantataj pachaj jinastawanraj oqharerqa, imaraykuchus Jehová Dios payta bendecisharqa.+ 13 Jinamanta Isaacqa tukuy imayoj karqa, maytataj qhapajyarqa. 14 Paypataqa tiyaporqa ashkha ovejasnin, ashkha wakasnin, ashkha kamachisnin ima.+ Filisteostaj paymanta envidiakorqanku.

15 Chayrayku filisteosqa tatan Abrahán kausashaspa kamachisninwan allacherqa chay pozosta jallpʼawan juntʼaykucherqanku.+ 16 Abimelectaj Isaacta nerqa: “Ripuy kaymanta, qankunaqa ancha ashkhaña kankichej”, nispa. 17 Isaactaj chaymanta ripuspa Guerar+ mayupi* tiyakuyta qallarerqa. 18 Isaacqa watejmanta allachillarqataj, tatan Abrahán kausashaspa allachisqa chay pozosta, mayqenkunatachus filisteos pʼampaykorqanku Abrahán wañupusqanmanta qhepaman chaykunata.+ Chay pozosmantaj tatan ima sutistachus churarqa chay sutisllatataj churarqa.+

19 Isaacpa kamachisnenqa chay mayupi* pozosta allashaspa, chʼuwa yakuyoj pozota tarerqanku. 20 Chayta rikuspa Guerarmanta michejkunaqa Isaacpa michejkunasninwan phiñanakorqanku, nerqankutaj: “Chay yakoqa noqaykojta”, nispa. Chayrayku Isaacqa chay pozota suticharqa Ésec* nispa, paywan phiñanakusqankurayku. 21 Isaacpa kamachisnenqa waj pozotañataj allarqanku, chay pozomantapis chay michejkunaqa phiñanakullarqankutaj. Chayrayku chay pozotaqa suticharqa Sitná* nispa. 22 Chay qhepata Isaacqa waj cheqaman ripuspa, chaypi waj pozota allacherqa. Chaypeqa manaña chay pozomanta phiñanakorqankuchu, chayrayku chay pozota suticharqa Rehobot* nispa. Nerqataj: “Jehová Diosqa jatun jallpʼata qowanchej, ashkhamantaj mirachiwanchej”,+ nispa.

23 Chaymanta Isaacqa Beer-Sebaman+ wicharerqa. 24 Chay chʼisitaj Jehová Diosqa payman rikhurispa nerqa: “Noqa tatayki Abrahanpa Diosnin kani.+ Ama manchachikuychu,+ noqa qanwan kashani. Kamachiy Abrahanrayku bendecisqayki, mirayniykitapis ashkhayachisaj”,+ nispa. 25 Isaactaj chaypi uj altarta ruwarqa, Jehová Diospa sutintataj oqharerqa.+ Chaypi toldo wasinta* armarqa,+ kamachisnintaj chaypi uj pozota allarqanku.

26 Chaymanta qhepaman Abimelecqa Guerarmanta jamorqa Isaacwan parlaj. Paywantaj jamorqanku yuyaychajnin Ahuzat, soldadosninpa comandanten Ficol ima.+ 27 Isaactaj paykunata nerqa: “Chay jinata chejnikushawaspa, jallpʼaykichejmantapis qharqomushawaspa, ¿ima nispataj taripaj jamuwankichejri?”, nispa. 28 Paykunataj kuticherqanku: “Noqaykoqa rikuyku Jehová Diosqa qanwanpuni kashasqanta.+ Chayrayku nisuyta munayku: ‘Ama jina kaspa, qanwan noqaykuwan uj juramentota ruwana. Kay tratota ruwanachej:+ 29 Qanqa ama ima sajratapis ruwawasqaykuchu, imaynatachus noqaykupis qanta mana imanarqaykuchu ajinata. Astawanqa qanpaj allinta ruwarqayku, kʼachamantataj kachanporqayku. Qantaqa Jehová Dios bendecisunki’”, nispa. 30 Chaymanta Isaacqa paykunapaj uj jatun mikhuyta waykʼucherqa. Chantá paykunaqa mikhorqanku, ujyarqankutaj. 31 Qʼayantintaj tutamanta jatarispa, purajmanta juramentota ruwarqanku.+ Chaymantataj Isaacqa paykunata kʼachamanta kachaporqa.

32 Chay kikin pʼunchayllapitaj, Isaacpa kamachisnenqa allarqanku chay pozomanta willarqanku:+ “Yakuta tariyku”, nispa. 33 Isaactaj chay pozota suticharqa Sibá nispa. Chayrayku chay llajtaqa kunankama Beer-Seba+ nisqa kashan.

34 Esauqa 40 watasniyoj kashaspa, hitita Beerijpa wawan Juditwan casarakorqa. Chantá casarakullarqataj hitita Elonpa wawan+ Basematwan. 35 Chay iskay warmisqa Isaactawan Rebecatawan mayta llakichej kanku.+

27 Isaacqa viejituña karqa, ñawisninpis manaña rikorqachu. Chaypacha payqa kuraj wawan Esauta+ wajyaspa nerqa: “Wawáy”, nispa. Esautaj kuticherqa: “¿Imachus í tatáy?”, nispa. 2 Isaactaj nerqa: “Wawáy, noqaqa viejoña kani. Manataj yachanichu maykʼajchus wañupunayta. 3 Chayrayku ama jina kaspa rerqoy ari, flechana arcoykitawan* flechasniykitawan oqhariykukuspa, ima animalllatapis japʼispa aparqanpuway.+ 4 Chaymantataj gustawasqan mikhunata waykʼorqapuwanki, apanpuwankitaj mikhurikunaypaj. Chantá manaraj wañushaspa bendecisqayki”, nispa.

5 Rebecatajrí uyarisharqa imatachus Isaac wawan Esauman nishasqanta. Chaymanta Esauqa tatanpaj uj animalta japʼinpoj rerqa.+ 6 Chay rinankamataj Rebecaqa wawan Jacobta nerqa:+ “Tataykita uyarini Esauman kayta nishajta: 7 ‘Ima animalllatapis japʼinpuway, chaywantaj sumaj mikhunata waykʼupuwanki mikhunaypaj. Noqataj manaraj wañushaspa Jehová Diospa ñaupaqenpi bendecisqayki’,+ nispa. 8 Chayrayku wawáy, sumajta uyariway, ruwaytaj imatachus nisqayki chayta.+ 9 Ama jina kaspa rerqoy uywasninchej kashan chayman, apamunkitaj iskay sumajnin chivitosta, tataykipaj gustasqan sumaj mikhunata waykʼupunaypaj. 10 Qantaj chayta tataykiman jaywamunki mikhurikunanpaj, ajinamanta niraj wañupushaspa bendecisunanpaj”, nispa.

11 Jacobtajrí maman Rebecata nerqa: “Hermanoyqa pelorara,+ noqatajrí mana. 12 ¿Tatay llojchiriwanqa chayrí?+ Rejsirpariwaspa yuyanqa paymanta burlakushasqayta. Jinamanta bendecinawanmantaqa maldeciwanqa”, nispa. 13 Mamantaj nerqa: “Noqaman chay maldicionqa chayamuwachun wawáy. Kunanqa rillayña, imatachus nisusqayta ruway.+ Iskay chivitosta aparqamuy”, nispa. 14 Chantá Jacobqa rispa iskay chivitosta aparqamorqa mamanman. Mamantaj sumajta waykʼuporqa, Isaacman gustasqanman jinapuni. 15 Chaymanta Rebecaqa orqhomorqa kuraj wawan Esaujpa sumaj ropanta, wasinpi jallchʼasqa kasharqa chayta. Chaytataj sullkʼa wawan Jacobman churaykorqa.+ 16 Chaymantataj makisninman, kunkanmanwan chivitospa qarasninta churaykorqa, maypichus mana pelon karqachu chayman.+ 17 Chayta ruwaytawantaj Rebecaqa wawan Jacobman jaywarqa chay sumaj mikhunata, ruwasqan tʼantatawan.+

18 Jacobtajrí tatan kasharqa chayman yaykuspa nerqa: “Tatáy”, nispa. Tatantaj nerqa: “Jay, ¿mayqen wawaytaj kankiri?”, nispa. 19 Jacobtaj tatanta nerqa: “Kuraj wawayki Esaú kani.+ Niwasqaykita ruwaniña. Ama jina kaspa tiyaykamuy, japʼimusqay animalta waykʼorqoniña, mikhurikuy. Chantaqa bendeciwanki”,+ nispa. 20 Isaactaj taporqa: “Wawáy, ¿imaynapitaj chay jina usqhayta japʼerqamorqankiri?”, nispa. Jacobtaj nerqa: “Jehová Diosniyki chay rato tarichiwan”, nispa. 21 Isaactaj nerqa: “Ama jina kaspa qayllaykamuway wawáy llojchirisunaypaj. Ajinamanta yachasaj Esaú wawaypunichus kanki manachus chayta”,+ nispa. 22 Jacobtaj tatan Isaacman qayllaykorqa. Isaactaj llojchiriytawan nerqa: “Parlasqanqa Jacobpata, makisnintajrí Esaujpata”,+ nispa. 23 Isaacqa Jacobta mana rejsirparqachu, Jacobpa makisnin peloraralla kasqanrayku, hermanon Esaujpata jina. Chayrayku Jacobta bendicerqa.+

24 Chantá tapullarqataj: “¿Waway Esaupunichu kanki?”, nispa. Jacobtaj nerqa: “Arí, Esaupuni kani”, nispa. 25 Isaactajrí nerqa: “Wawáy, mikhunaypaj imatachus japʼisqaykita jaywariway. Chantá bendecisqayki”, nispa. Chayta nejtintaj Jacobqa chay mikhunata tatanman jaywarqa. Chantá vinotawan jaywarqa. Isaactaj mikhuykorqa, ujyaykorqataj. 26 Chantá Isaacqa Jacobta nerqa: “Wawáy, ama jina kaspa, qayllaykamuwaspa muchʼaykuway”,+ nispa. 27 Jacob qayllaykuspa muchʼaykojtintaj, tatanqa muskhirerqa ropanpa qʼapayninta.+ Bendecispataj nerqa:

“Wawaypa qʼapaynenqa Jehová Diospa bendecisqan campoj qʼapaynin jina. 28 Diosqa* qosuchun cielomanta chhullata,+ sumaj poqoj jallpʼasta,+ ashkha mikhunata,* mosoj vinota+ ima. 29 Llajtas qanta sirvisuchunku, naciones qanman kʼumuykukuchunku. Hermanosniykej patronnin kay, mamaykej wawasninpis qanman kʼumuykukuchunku.+ Maldecisojkunaqa maldecisqa kachunku, bendecisojkunataj bendecisqa kachunku”,+ nispa.

30 Wawan Jacobta Isaac bendeciyta tukusqantawan, Jacobqa tatanpa ñaupaqenmanta llojsiporqa. Llojsejtinkamataj, Esauqa chayamorqa animalta japʼej risqanmanta.+ 31 Paypis sumaj mikhunata waykʼupullarqataj, tatanman apaspataj nerqa: “Jatarikuy tatáy. Kay japʼimusqayta mikhurikuy. Ajinamanta bendecinawaykipaj”, nispa. 32 Isaactaj taporqa: “¿Pitaj kankiri?”, nispa. Paytaj nerqa: “Kuraj wawayki Esaú kani”,+ nispa. 33 Isaacqa mancharikorqa, kharkatitispataj nerqa: “Chanta, ¿pitaj animalta japʼimuspa mikhunata apamuwarqari? Noqaqa mikhuniña niraj chayamushajtiyki. Paymanña bendicionniyta qoni, paytaj bendecisqapuni kanqa”, nispa.

34 Esauqa tatanpa nisqanta uyariytawan, jatunmanta qhaparispa mayta waqarqa. Tatanmantaj nerqa: “Noqamanpis qollawaytaj bendicionniykita ari tatáy”,+ nispa. 35 Isaactajrí nerqa: “Hermanoyki jamuspa llullakuwan, pay japʼikapun qanpaj karqa chay bendicionta”, nispa. 36 Esautaj nerqa: “Chayraykuchá payqa Jacob* sutikun á. Iskay kutitaña noqa japʼinay karqa chayta qhechuwan.+ Ñaupajtaqa kuraj wawa kaspa imatachus japʼinayta qhechuwan,+ kunantaj noqaman chayawaj bendiciontapis qhechullawantaj”,+ nispa. Chantá nillarqataj: “Kunanqa, ¿manachu ima bendicionllatapis puchuripuwarqanki tatáy?”, nispa. 37 Isaactaj kuticherqa: “Paytaqa niniña qanpa patronniyki kananta,+ tukuy hermanosnintaj payta sirvinankuta. Nillanitaj paypaj ashkha mikhuna, mosoj vino ima kananta.+ Wawáy, ¿imatañá qanman qosqaykiri?”, nispa.

38 Esautaj tatanta nerqa: “¿Tatáy, manachu noqatawan bendeciwankiman? Noqatapis bendecillawaytaj ari tatáy”, nispa. Chantá Esauqa jatunmanta qhaparispa waqallarqataj.+ 39 Tatan Isaactaj nerqa:

“Qanqa karupi tiyakunki sumajta poqoj jallpʼasmanta, cielomanta urmamoj chhullamantapis.+ 40 Espadayki japʼirisqapuni purinki,+ hermanoykitataj sirvinki.+ Manaña aguantayta atispatajrí hermanoykej esclavon kanaykimanta kacharichikunki”,+ nispa.

41 Chaymantapacha Esauqa mayta chejnikorqa Jacobta, tatan payta bendecisqanrayku.+ Chantá sonqonpi nishallarqapuni: “Tatayqa wañuponqaña.+ Wañupojtintaj hermanoy Jacobta wañurparichisaj”, nispa. 42 Rebecaqa imatachus wawan Esaú ruwasaj nisqanta yachaytawan, sullkʼa wawan Jacobta wajyachispa nerqa: “Hermanoyki Esauqa manchay phiñasqa kashan, wañuchisunanpaj wakichikushan.* 43 Kunanqa wawáy, kayta ruway. Ayqekuy hermanoy Labanpa wasinman, payqa tiyakun Haranpi.+ 44 Chaypi paywan tiyakunki hermanoykej phiñakuynin pasanankama, 45 imatachus payta ruwasqaykita qonqanankama, contraykipi phiñakusqan thasnukunankamataj. Chaymantaqa willachimusqayki kutinpunaykipaj. Mana munaymanchu uj diallapi iskaynin wawasniyta pierdeyta”, nispa.

46 Chaymanta Rebecaqa Isaacta kutin kutita nerqa: “Anchataña umayta nanachiwanku Esaujpa warmisnin, chay hitita warmis.+ Sichus Jacobpis kay Canaán llajtayoj hitita warmisllawantaj casaranqa chayqa, ¿imapajñataj kausaymanri?”,+ nispa.

28 Chaymanta Isaacqa Jacobta wajyaspa bendicerqa. Kay jinatataj kamacherqa: “Amapuni casarakunkichu kay Canaanmanta warmiswanqa.+ 2 Riy Padán-Aramman, aweloyki* Betuelpa wasinman. Chaypi casarakunki tioyki* Labanpa ujnin warmi wawanwan.+ 3 Tukuy Atiyniyoj Diosqa qanta bendecisonqa, mirachisonqa, ashkhayachisonqataj. Qanmantaqa ashkha llajtas rikhurenqanku.+ 4 Diosqa qanman, mirayniykimanwan qosonqachej, imatachus Abrahanman qonanta nerqa chay bendicionesta.+ Ajinamanta japʼikapunaykipaj forastero jina tiyakushanki chay jallpʼata,+ mayqentachus Diosqa Abrahanman qorqa chayta”, nispa.

5 Chantá Isaacqa Jacobta kacharqa Padán-Aramman, Labanpa wasinman. Labanqa arameo Betuelpa+ wawan karqa, Rebecaj hermanontaj.+ Rebecataj Jacobpatawan Esaujpatawan mamanku karqa.

6 Esauqa rikorqa tatan Isaacqa Jacobta bendecisqanta, Padán-Arammantaj kachasqanta chaypi casarakamunanpaj, bendecishaspataj kay jinata kamachisqanta: “Amapuni casarakunkichu kay Canaanmanta warmiswanqa”,+ nispa. 7 Chantapis rikullarqataj Jacobqa tatanta, mamantawan kasuspa Padán-Aramman+ risqanta. 8 Ajinamanta Esauqa repararqa Canaanmanta warmisqa, tatan Isaacpaj mana allinchu kasqankuta.+ 9 Chayrayku Esauqa iskay warmisniyojña kashaspa, Ismaelpaman rerqa. Chaypitaj Ismaelpa wawan Mahalatwan casarakamorqa. Ismaelqa Abrahanpa wawan karqa. Mahalatpa hermanontaj Nebayot sutikorqa.+

10 Jacobqa Beer-Sebamanta llojsispa, Haranman+ risharqa. 11 Chaymantataj uj lugarman chayaspa, chaypi uj tutata quedakorqa, imaraykuchus inti yaykupusqaña. Puñunanpaj cabeceranman uj rumita churaykukuspataj,+ chaypi winkuykukorqa.* 12 Jacobqa chaypi puñushaspa mosqoyninpi rikorqa uj escalerata.* Chay escaleraqa pampamanta cielokama chayasharqa, Diospa angelesnintaj chayninta uraykamusharqankutaj, wicharisharqankutaj.+ 13 Chay patapitaj Jehová Dios kasharqa, nerqataj:

“Noqa kani Jehová, aweloyki Abrahanpa Diosnin,+ tatayki Isaacpa Diosnintaj. Qanman, mirayniykimanwan qopusqaykichej kay jallpʼata,+ maypichus puñushanki chayta. 14 Mirayniykeqa tʼiyu jina may chhika kanqa.+ Juntʼaykonqankutaj inti yaykuy ladoman, inti llojsimuy ladoman, norte ladoman,* sur ladoman* ima. Kay jallpʼapi tukuy nacionestaj qannejta bendecisqas kanqanku,* jinallataj mirayniykinejtapis.+ 15 Noqa qanwan kashani. Noqa jarkʼasqayki mayman rejtiykipis, kutichimusqaykitaj kay jallpʼaman.+ Manapuni saqerparisqaykichu, imatachus qosunayta nerqani chayta juntʼanaykama”,+ nispa.

16 Jacobqa rijchʼariytawan nerqa: “Jehová Diosqa kaypipuni kashasqa, noqataj mana yacharqanichu”, nispa. 17 Chantá mayta tʼukuspa nillarqataj: “Kay lugarqa tʼukunapaj jinapuni.+ Kayqa Diospa wasin,+ cieloj punkuntaj”, nispa. 18 Chaymanta Jacobqa tutamanta jatarikuspa, cabeceranman churaykukusqan rumita sayaykucherqa. Chantá chay rumej puntanman aceiteta jichʼaykorqa.+ 19 Chaymanta chay lugarta Betel* nispa suticharqa. Chay qayllapi kaj llajtaqa ñaupajta Luz sutikorqa.+

20 Chaypi Jacobqa imatachus ruwananta nerqa: “Sichus Dios noqallawanpuni kanqa, kay risqaypipis yanapawanqa, mikhunatapis* ropatapis qowanqa, 21 sitajchus tataypa wasinman allillanta kutipusaj chayqa, chaypi yachasaj Jehová Diosqa, Diosniy kasqanta. 22 Kay rumita sayachisqayqa, Diospa wasin kanqa.+ Diosníy, qanman qosqaykipuni tukuy imata qowasqaykimanta sapa chunkamanta ujta”, nispa.

29 Chaymanta Jacobqa rillarqapuni inti llojsimuy ladopi tiyakoj runaspa jallpʼankuman. 2 Chaynejpitaj rikorqa uj pozota, chay qayllapitaj kinsa tropa ovejasta puñurashajta, imaraykuchus chay pozomanta ovejasman yakuta tomachej kanku. Chay pozoqa uj jatun rumiwan tapasqa kasharqa. 3 Tukuy tropa ovejas tantakamojtinkutaj, michejkunaqa pozomanta rumita tanqarparej kanku, ovejasninkuman yakuta tomachinankupaj. Chaymantataj pozota chay rumiwan tapaykapullajtaj kanku.

4 Jacobqa chayman chimpaykuspa paykunata taporqa: “Hermanosníy, ¿maymantataj kankichejri?”, nispa. Paykunataj nerqanku: “Haranmanta kayku”,+ nispa. 5 Jacobtaj ujtawan taporqa: “¿Rejsinkichejchu Nacorpa+ allchhin Labanta?”,+ nispa. Paykunataj kuticherqanku: “Arí, rejsiyku”, nispa. 6 Jacobqa ujtawan tapullarqataj: “¿Allillanchu kakushan?”, nispa. Paykunataj kuticherqanku: “Arí, allillan kakushan. Qhawariy, jaqayqa wawan Raquel,+ ovejasninta qhatimushan”, nispa. 7 Chantá Jacobqa nerqa: “Chaupi pʼunchayllarajqa, manaraj ovejasta wisqʼana horasrajchu. ¿Manachu yakuta tomachiytawan ovejastaqa michimullawajchejraj?”, nispa. 8 Paykunataj nerqanku: “Mana tomachiykumanrajchu, suyanaykuraj tiyan tukuynin tropa ovejas tantakamunankuta. Chaymantaraj kay pozota taparasqayku ovejasman yakuta tomachinaykupaj”, nispa.

9 Ajinata Jacob paykunawan parlashajtillanraj, Raquelqa tatanpa ovejasnin qhatirisqa chayamorqa. Payqa ovejerita karqa. 10 Jacobtaj, tion* Labanpa wawan Raquelta rikuytawan ovejasnintapis rikuytawan, chay rato pozoman qayllaykuspa rumita tanqarparerqa. Chantá tion Labanpa ovejasninman yakuta tomacherqa. 11 Chaymanta Jacobqa Raquelta muchʼaykuspa waqarikorqa. 12 Raquelmantaj willarqa Rebecaj wawan kasqanta, tatan Labanpa sobrinontaj.* Raqueltaj chayta uyarispa tatanman willaj correrqa.

13 Labantaj+ hermananpa wawan Jacob chaypi kashasqanta yachaytawankama taripaj correrqa. Taripaytawantaj abrazaykorqa, muchʼaykorqataj. Chaymantataj wasinman pusarqa. Jacobtaj tukuy ima qhatirisqanta Labanman willarqa. 14 Labantaj nerqa: “Qanqa kikin tulluymanta, kikin aychaymantataj kanki”,* nispa. Ajinamanta Jacobqa uj killata Labanwan tiyakorqa.

15 Chaymanta Labanqa Jacobta nerqa: “Familiay kajtiykipis,+ ¿imaynatataj qhasilla trabajachiykimanri? Niway, ¿mashkhatataj pagasunayta munanki?”,+ nispa. 16 Labanqa iskay warmi wawasniyoj karqa. Kuraj kajqa Lea sutikorqa, sullkʼa kajtaj Raquel.+ 17 Leaj ñawisnenqa mana kʼachituschu karqa, Raqueltajrí may kʼachitapuni karqa. 18 Jacobqa Raquelta mayta munakorqa, chayrayku Labanta nerqa: “Sullkʼa wawayki Raquelrayku qanchis watasta trabajapusqayki”,+ nispa. 19 Labantaj nerqa: “Allin kanman wawayta qanman qopusunay waj runaman qonaytaqa. Noqallawanña qhepakapuy”, nispa. 20 Ajinamanta Jacobqa, Raquelrayku qanchis watasta Labanpaj trabajarqa.+ Jinapis Jacobmanqa pisi tiempolla rijchʼarqa, Raquelta mayta munakusqanrayku.

21 Qanchis watas juntʼakojtintaj Jacobqa Labanta nerqa: “Kunanqa warmiyta qopullawayña paywan puñuykunaypaj. Noqaqa juntʼaniña qanpaj trabajanayta nerqayki chayta”, nispa. 22 Chayrayku Labanqa tukuy chay llajtayoj runasta casamientoman wajyacherqa. 23 Chay ch’isitaj Labanqa, kuraj wawan Leallata Jacobman pusaykorqa paywan puñuykunanpaj. 24 Labanqa Zilpá sutiyoj sirvientanta wawan Leaman qorqa sirvientan kananpaj.+ 25 Jacobtaj qʼayantinraj reparakorqa Leallawan puñushasqanta. Chayrayku Labanta nerqa: “¿Imatataj kayta ruwawankiri? ¿Manachu Raquelrayku trabajaporqayki? ¿Ima nispataj kay jinata engañawankiri?”,+ nispa. 26 Labantaj kuticherqa: “Kaypeqa mana costumbrechu sullkʼa kajtaraj casarachinaykoqa. Ñaupajtaqa kuraj kajtaraj casarachinayku tiyan, chaymantaraj sullkʼa kajtaqa. 27 Leawan casarasqaykimanta kay semanata fiestachakuyta tukuyraj. Chaymantaqa Raqueltapis qollasqaykitaj, sichus qanchis watastawan noqapaj trabajapuwanki chayqa”,+ nispa. 28 Jacobtaj chay nisqanta kasuspa, Leawan casarasqanmanta semanantinta fiestachakorqa. Chaymanta Labanqa wawan Raqueltañataj warmin kananpaj qorqa. 29 Chantapis Labanqa Bilhá+ sutiyoj sirvientanta wawan Raquelman qollarqataj sirvientan kananpaj.+

30 Ajinamanta Jacobqa Raquelwanpis puñuykullarqataj. Jacobqa Raquelta astawan munakorqa Leamanta nisqaqa. Labanpajtaj qanchis watastawan trabajaporqa.+ 31 Jehová Diosqa rikorqa Jacobqa Leata mana munakusqanta.* Chayrayku payqa Leaman wawasta qorqa.*+ Raqueltajrí mana aterqachu wawasniyoj kayta.+ 32 Leaqa Jacobpaj onqoj rikhurerqa. Uj qhari wawitata nacechikuspataj, Rubén*+ sutita churarqa. Nerqataj: “Jehová Diosqa rikuwan llakisqa kashasqayta,+ kunanqa qosay munakuwanqapuni”, nispa. 33 Leaqa watejmanta onqoj rikhurispa waj qhari wawitata nacechikorqa. Nerqataj: “Jehová Diosqa uyarin mañakusqayta, yachantaj qosay mana munakuwasqanta. Chayrayku kay wawatawan qowan”, nispa. Chantá chay wawanman Simeón*+ sutita churarqa. 34 Leaqa watejmanta onqoj rikhurillarqataj. Uj qhari wawitata nacechikuspataj nerqa: “Kunanqa qosay noqaman kʼaskakuwanqa, imaraykuchus kinsa wawasniyojña paypaj kani”, nispa. Chay wawanmantaj Leví* sutita churarqa.+ 35 Aswan qhepaman Leaqa watejmanta onqoj rikhurispa uj qhari wawitata nacechikorqa, nerqataj: “Kunanqa Jehová Diosta jatunchasaj”, nispa. Chayrayku chay wawanman Judá* sutita churarqa.+ Chaymantataj Leaqa uj tiempota manaña onqoj rikhurerqachu.

30 Raquelqa Jacobpaj mana wawasniyoj kayta atisqanrayku, hermanan Leamanta envidiakorqa. Jacobmantaj nerqa: “Wawasta qoway, manachayqa wañusaj”, nispa. 2 Jacobtaj Raquelpaj phiñakuspa nerqa: “¿Noqaqa Dioschu kani imataj? Paychá má munanchu wawasniyoj kanaykita”, nispa. 3 Raqueltaj nerqa: “Kaypi kashan sirvientay Bilhá,+ paywan puñuykuy. Paypa wawasnenqa wawasniy kanqanku. Ajinamanta noqapis paynejta wawasniyojllataj kasaj”, nispa. 4 Ajinata Raquelqa sirvientan Bilhata qosan Jacobman qorqa warmin kananpaj. Jacobtaj Bilhawan puñuykorqa.+ 5 Bilhataj Jacobpaj onqoj rikhurispa, uj qhari wawitata nacechikorqa. 6 Chantá Raquelqa nerqa: “Diosqa juezniy. Mañakusqaytapis uyariwan. Chayrayku uj qhari wawitata qowan”, nispa. Chayrayku Dan*+ sutita churarqa. 7 Chay qhepata Bilhaqa watejmanta Jacobpaj onqoj rikhurispa, waj qhari wawitata nacechikullarqataj. 8 Chantá Raquelqa nerqa: “Tukuy kallpaywan hermanaypa contranpi maqanakuni, atipanitaj”, nispa. Chayrayku chay wawitamanqa Neftalí*+ sutita churarqa.

9 Leapis manaña wawayoj kayta atispa, sirvientan Zilpata Jacobman qorqa warmin kananpaj.+ 10 Zilpataj Jacobpaj uj qhari wawitata nacechikorqa. 11 Leataj nerqa: “May bendecisqa kani”, nispa. Chayrayku chay wawitaman Gad*+ sutita churarqa. 12 Chay qhepata Zilpaqa watejmanta uj qhari wawitata Jacobpaj nacechikullarqataj. 13 Leataj nerqa: “Kayqa may kusiy noqapajqa. Kunanqa warmis niwanqanku may kusisqa kasqayta”,+ nispa. Chayrayku chay wawaman Aser*+ sutita churarqa.

14 Uj kuti Leaj wawan Rubenqa+ trigo oqhariy tiempota puriykacharej rerqa. Chaypitaj mandrágora nisqa poqoyta* tarispa, mamanman aparqa. Raqueltajrí chayta rikuspa Leata nerqa: “Ama jina kaspa, wawaykej apamusqan mandragorasta qoriway ari”, nispa. 15 Leataj nerqa: “¿Qanpajqa pisichu kasqa qosayta qhechuwasqaykeqa?+ Kunanqa, ¿wawaypa apamusqan mandragorastawanchu qhechuwayta munashanki?”, nispa. Raqueltajrí nerqa: “Chay mandragorasniykita qoriwajtiykeqa, kunan chʼisi Jacobqa qanwan puñuykonqa”, nispa.

16 Jacob tardeyaykuytaña campomanta kutimushajtintaj Leaqa payta taripamuspa nerqa: “Kunan chʼiseqa noqawan puñuykunki, wawaypa apamusqan mandragoraswan Raquelmanta mañakuyki noqawan puñuykunaykipaj”, nispa. Chayrayku Jacobqa chay chʼisi Leawan puñuykorqa. 17 Diostaj Leaj mañakusqanta uyarerqa. Leataj Jacobpaj onqoj rikhurispa, uj qhari wawitata nacechikorqa. Chaywanqa phishqaña wawasnin karqa. 18 Chayrayku Leaqa nerqa: “Dios pagapuwan sirvientayta qosayman qosqaymanta”, nispa. Chayrayku chay wawanman Isacar*+ sutita churarqa. 19 Chay qhepata Leaqa Jacobpaj ujtawan onqoj rikhurispa waj qhari wawitata nacechikullarqataj. Chaywanqa sojtaña wawasnin karqa.+ 20 Chantá Leaqa nerqa: “Diosqa uj sumaj regalota qowan. Kunan qosayqa pacienciakuwanqa,+ imaraykuchus sojta wawasniyojña+ paypaj kani”, nispa. Chayrayku chay wawanman Zabulón*+ sutita churarqa. 21 Chaymanta Leaqa uj warmi wawitatañataj nacechikorqa, paymantaj Dina+ sutita churarqa.

22 Chantá Diosqa Raquelmanta yuyarikorqa. Mañakusqanta uyarispataj wawayoj kananta saqerqa.*+ 23 Ajinamanta Raquelqa onqoj rikhurispa, uj qhari wawitata nacechikorqa. Nerqataj: “Diosqa mana wawayoj kasqaymanta pʼenqayniyta chinkachin”,+ nispa. 24 Chayrayku chay wawanman José*+ sutita churarqa, nerqataj: “Jehová Diosqa waj wawatawan yapawan”, nispa.

25 Raquel Joseta nacechikusqantawan, Jacobqa Labanta nerqa: “Saqeway llajtayman kutipojta.+ 26 Qopuway warmisniyta, wawasniytapis, paykunawan ripunaypaj. Noqaqa paykunarayku qanpaj trabajaporqayki. Qan yachanki imaynatachus qanpaj trabajasqayta”,+ nispa. 27 Labantajrí Jacobta nerqa: “Ama jina kaspa noqawan qheparikullay ari. Adivinaspa yachani qanrayku Jehová Diosqa bendecishawasqanta”,* nispa. 28 Chantá Labanqa nillarqataj: “Niway mashkhatachus ganayta munasqaykita, noqataj chayta pagapusqayki”,+ nispa. 29 Jacobtaj nerqa: “Qanqa yachanki imaynatachus qanpaj trabajasqayta, uywasniykitapis imaynatachus qhawapususqayta.+ 30 Manaraj kayman chayamushajteyqa, uywasniykeqa pisilla karqa, kunankamataj may chhikataña miraykun. Jehová Diosqa chayamusqaymantapacha bendecisunki. ¿Maykʼajtaj familiaypaj trabajasajri?”,+ nispa.

31 Labantaj taporqa: “¿Imatataj munanki qosunayta?”, nispa. Jacobtaj kuticherqa: “Ama imatapis qowaychu. Kayllata noqapaj ruwapuway, noqataj uywasniykita michipullasqaykipuni.+ 32 Jaku rinachej uywasniyki kashan chayman. Qantaj chaypi tʼaqanki chʼejchi ovejasta, alqa* ovejasta, pukarau maltón carnerostapis,* jinallataj tʼaqanki chʼejchi cabrasta, alqa cabrasta ima. Kunanmantapacha chay jina colorniyoj nacenqanku chay uywasqa pagoy kanqa.+ 33 Maykʼajllapis jamuspa chay pagoyta qhawaykurejtiykeqa qanpuni rikunki kay nisqayta juntʼashanichus manachus chayta. Sichus cabrasniy ukhupi kanqa mana chʼejchis chayri mana alqas, ovejasniy ukhupipis sichus mana pukarau maltón carneros kanqa chayqa, niwanki suwasusqayta”, nispa.

34 Labantaj nerqa: “Walejpacha, chay nisqaykiman jina kachun”,+ nispa. 35 Labanqa chay pʼunchaypacha tʼaqarqa chivosmanta rayitasniyojta, alqasta ima, cabrasmantataj chʼejchista, alqasta ima, mayqenchá mana yanapurituchu karqa chaytapis. Jinallataj tʼaqarqa pukarau maltón carnerosta. Tukuy chay tʼaqasqan uywastataj wawasninman qorqa michinankupaj. 36 Chaymanta Labanqa chay uywasninta qhatikaporqa, maypichus Jacob kasharqa chaymanta kinsa pʼunchay puriyman jina. Jacobtajrí michillarqapuni Labanpa puchoj uywasninta.

37 Chantá Jacobqa kʼuturarqa estoraque sachʼa ramasta, almendro sachʼa ramasta, jinallataj armón sachʼa ramastapis. Chay ramastataj parte partesta laymararqa* yurajnin rikukunanpaj. 38 Chay laymarasqan ramastataj uywaspa ñaupaqenman churarqa, yaku larqʼasman, maymanchus uywas yakuta tomaj rej kanku chayman. Ajinamanta uywasqa chay ramasta qhawaspa qʼoñirikunankupaj.

39 Ajinamanta uywasqa qʼoñirikoj kanku chay laymasqa ramaspa ñaupaqenpi. Uñitasninkutaj karqa rayitasniyoj, chʼejchis, alqas ima. 40 Chaymanta Jacobqa maltón carnerosta tʼaqakapoj. Labanpa uywasnin ukhupi yurajpuritu yanapuritu kajkunatataj, rayitasniyoj chayri pukarau kajkuna ladoman qhawarisqata kachej. Chay qhepata Jacobqa uywasninta tʼaqakaporqa, manañataj Labanpa uywasninwan chajruykorqachu. 41 Sapa kuti wira kaj uywas qʼoñirikojtinku, Jacobqa chay laymasqa ramasta yaku larqʼasman churaj, uywaspa ñaupaqenkuman. Ajinamanta uywasqa chay ramaspa ñaupaqenpi qʼoñirikunankupaj. 42 Tullu uywas jamojtinkutaj Jacobqa mana chay laymasqa ramasta churajchu. Ajinamanta tullitus kajkunaqa Labanpaj karqa, chay wiritas kajkunataj Jacobpaj karqa.+

43 Jacobqa maytapuni qhapajyaykorqa, tiyaporqa ashkha uywasnin, qhari kamachisnin, warmi kamachisnin,* camellosnin, burrosnin ima.+

31 Chaymanta qhepaman Jacobqa uyarerqa Labanpa wawasnin ajinata nishasqankuta: “Jacobqa tatanchejpa tukuy kapuyninta japʼikapun. Payqa tatanchejpa kapuyninwan chay jinata qhapajyaykun”,+ nispa. 2 Chantapis Jacobqa rikorqa Labanpa uyan uj jinayasqanta, niña ñaupajta jinachu paypaj kasqanta.+ 3 Jinallapitaj Jehová Diosqa Jacobta nerqa: “Kutipuy ñaupa tatasniykej jallpʼankuman, familiayki kashan chayman.+ Noqataj qanwanpuni kasaj”, nispa. 4 Chantá Jacobqa Raquelta, Leatawan wajyacherqa, maypichus ovejasninta michisharqa chayman rinankupaj. 5 Paykunamantaj nerqa:

“Noqaqa reparani tataykichej noqapaj uj jinayasqanta.+ Chaywanpis tataypa Diosnenqa noqawanpuni kashan.+ 6 Qankuna yachankichej tukuy kallpaywan tataykichejpaj trabajasqayta.+ 7 Paytaj sapa kuti chʼaukiyawan,* pagoytapis chunka kutista cambian. Diostaj mana saqenchu imananawantapis. 8 Tataykichej ‘chʼejchis pagoykeqa kanqa’ nejtin, tukuy uywasqa chʼejchisllatapuni wachakoj kanku. ‘Rayitasniyoj kajkuna pagoykeqa kanqa’ nejtintaj, tukuy uywasqa rayitasniyojllatapuni wachakoj kanku.+ 9 Diosqa ajinata tataykichejmanta uywasninta qhechullarqapuni, noqaman qopunawanpaj. 10 Uj kuti uywas qʼoñirikusharqanku chaypacha mosqokorqani. Chay mosqoyniypitaj rikorqani chivosta cabraswan cruzakushasqankuta.* Chay chivostaj karqanku rayitasniyoj, chʼejchis, lunkus* ima.+ 11 Diospa* angelnintaj chay mosqoyniypi niwarqa: ‘Jacob’, nispa. Noqataj nerqani: ‘Kaypi kashani’, nispa. 12 Paytaj niwarqa: ‘Ama jina kaspa allinta qhawariy, rikunkitaj cabrasta cruzaj* tukuy chivosqa rayitasniyoj, chʼejchis, lunkus ima kasqankuta. Noqa rikuni imatachus Labán ruwashasusqanta.+ 13 Noqaqa Betelpi+ rikhurisoj Dios kani, maypichus qan uj rumita sayaykuchispa aceiteta jichʼaykorqanki, niwarqankitaj imatachus ruwanaykita.+ Kunanqa sayariy, ripuy kay jallpʼamanta, maypichus nacekorqanki chayman’,+ nispa niwarqa”.

14 Chayta nejtintaj Raquelwan Leawanqa nerqanku: “Noqaykojtaqa manaña ima herenciaykupis kanchu tataykoj wasinpeqa. 15 Noqaykutapis waj runata jinallaña qhawawayku, qanmantaj vendeykuwayku. Noqaykumanta pagasqayki qolqetapis tukuykakapun.+ 16 Tataykumanta tukuy kapuyninta Dios qhechusqanqa noqanchejpata, wawasninchejpatawan.+ Chayrayku ruwallay imatachus Dios ruwanaykita nisunki chayta”,+ nispa.

17 Chaymanta Jacobqa wakichikuytawan, wawasninta warmisnintawan camellosman montaykucherqa.+ 18 Jinaspataj uywasninta qhatikaporqa, imasninchus tiyaporqa chaykunatapis apakaporqa, mayqenkunatachus Padán-Arampi ganakorqa chaykunata,+ Canaán jallpʼaman kutipunanpaj, tatan Isaac tiyakorqa chayman.+

19 Chaykama Labanqa ovejasninpa millmasninta ruthusharqa. Raqueltaj tatanpa+ wasi santosninta*+ suwarqa. 20 Jacobqa arameo Labanmanta aswan vivo karqa, chayrayku mana willaspalla riporqa. 21 Ajinata Jacobqa familianwan ayqekorqa, tukuy imasnintataj apakaporqa. Chaymantataj Éufrates mayuta pasarqa.+ Chantá rillarqapuni Galaad orqos ladoman.+ 22 Labanqa kinsa pʼunchayninmanraj yacharqa Jacob ayqekusqanta. 23 Chayrayku payqa familianmanta qharista pusariykukuspa, Jacobpa qhepanta kachaykukorqa. Qanchis pʼunchay puriyta rispataj, Galaad orqospi taripamorqa. 24 Diosqa chay chʼisi arameo Labanta+ mosqoyninpi+ nerqa: “Pajtataj phiñakuspa Jacobta imatapis nishawaj”,+ nispa.

25 Jacobqa Galaad orqospi toldo wasinta* sayaricherqa. Labanpis pikunawanchus rerqa chaykunawan khuska, chay orqosllapitaj jarakorqa. Chantá Labanqa Jacob kasharqa chayman qayllaykuspa 26 nerqa: “¿Imatataj kayta ruwankiri? ¿Imaraykutaj chʼaukiyawankiri? Qanqa pakayllamanta wawasniyta pusakanpunki, imaynatachus maqanakumanta presosta apakapunku ajinata. 27 ¿Imaraykutaj pakayllamanta ayqekamunkiri? Noqata chʼaukiyawanki, nitaj imatapis willawankichu. Willawankimanchus karqa chayqa, kusiywan kachanpuykiman karqa. Takipuykuman karqa, tocapuykumantaj karqa panderetasta,* arpastapis. 28 Mana saqewankichu allchhisniytawan* warmi wawasniytawan muchʼaykurejllatapis. Kaytaqa loco jina ruwanki. 29 Noqamantaqa imatapis ruwarpayta atiykichejman karqa. Chaywanpis tataykichejpa Diosnin chʼisi mosqoypi niwan: ‘Pajtataj phiñakuspa Jacobta imatapis nishawaj’,+ nispa. 30 Qanqa tataykej wasinman mayta kutipuyta munaspa ripushanki. Chaywanpis, ¿imaraykutaj santosniyta* suwawankiri?”,+ nispa.

31 Jacobtaj Labanman nerqa: “Noqaqa manchachikorqani. Yuyarqanitaj wapuchakuspa wawasniykita qhechunawaykita. 32 Sichus kaypi mayqellanpis santosniykita japʼishan chayqa, wañuchisqa kachun. Kay tukuy familianchejpa rikunanta maskʼay, sichus tarinki chayqa, imachus qanpata kajta apakapuy”, nispa. Chaywanpis Jacobqa mana yacharqachu chay santosnintaqa Raquel suwasqanta. 33 Chayrayku Labanqa chay santosninta maskʼaj yaykorqa Jacobpa toldo wasinman, chaymantataj Leaj toldo wasinman, chantá iskaynin sirvientasninkoj+ toldo wasisninkuman, nitaj tarikaporqachu. Leaj toldo wasinmanta llojsimuspataj, Raquelpa toldo wasinmanñataj yaykorqa. 34 Chaykamataj Raquelqa chay santosta camelloj monturan* uraman satʼiykorqa, patanmantaj tiyaykorqa. Labantajrí toldo wasi ukhupi maskʼashallarqapuni, manataj santosninta tarikaporqachu. 35 Chantá Raquelqa tatanta nerqa: “Tatáy, ama phiñakuychu ñaupaqeykipi mana sayarisqaymanta. Kunanqa killa yawarniypi kashani, chayrayku mana sayariymanchu”,+ nispa. Jinamanta Labanqa chay santosninta maskʼallarqapuni,+ manapunitaj tarerqachu.

36 Chantá Jacobqa mayta phiñarikorqa, Labantataj kay jinata kʼamerqa: “¿Imatataj mana allintachu ruwarqaniri? ¿Ima juchatataj ruwarqani chay jina phiñasqa qhatiykamunawaykipajri? 37 Tukuy imasniytaña maskʼanki. ¿Imaykitataj tarikapunkiri? Kaypi kashanku chay familianchejpa ñaupaqenman churay chay tarisqaykita. Paykuna nichunku mayqenninchejchus juchayoj kasqanchejta. 38 Kay 20 watasta qanpaj trabajasqaypeqa ni jaykʼaj ovejasniyki, nitaj cabrasniykipis sullorqankuchu.+ Nillataj jaykʼajpis uj carnerollaykitapis* mikhuykorqanichu. 39 Ni jaykʼaj monte animalpa mitharpasqan*+ uywataqa qanman apamojchu kayki, manachayqa wajta qopoj kayki. Sichus pʼunchay chayri tutan uj uywata suwaj kanku chayqa, noqamanta mañakapuwaj kanki. 40 Sapa pʼunchay ruphaypi tuntej kani, tutantaj chiriwan pasachikoj kani, nitaj puñuytapis atejchu kani.+ 41 Noqaqa 20 watastaña qanpaj wasiykipi trabajani: 14 watasta iskay warmi wawasniykirayku, sojta watastataj uywasniykirayku. Qantaj pagoytaqa chunka kutista cambiarqanki.+ 42 Sichus Abrahanpa Diosnin,+ pitachus tatay Isaac yupaychan chay Dios,+ mana noqawan kanman karqa chayqa, mana imayojtachá kachanpuwankiman karqa. Diosqa rikun llakiyniyta, imaynatachus qanpaj trabajasqaytapis. Chayrayku chʼisi qanta kʼamisunki”,+ nispa.

43 Labantaj Jacobta nerqa: “Warmisniykeqa wawasniy kanku, wawasniykitaj allchhisniy kanku, uywasniykipis uywasniy kanku. Kay tukuy imastachus rikushanki chaykunaqa noqajta kanku, wawasniypatawan. ¿Imaynatataj paykunata, wawasninkutapis imanaymanri? 44 Chayrayku kunanqa uj tratota ruwanachej. Chaytaj testigo jina kanqa noqanchej ukhupi”, nispa. 45 Jinata nejtintaj Jacobqa uj rumita oqharispa cheqanta sayaykucherqa.+ 46 Chantá Jacobqa familianmanta qharisman nerqa: “Rumista tantamuychej”, nispa. Paykunataj rumista tantamuspa montonaykorqanku. Chaymantataj chay rumi montón qayllapi mikhorqanku. 47 Labanqa chay rumi montonta suticharqa Jegar-Sahadutá* nispa, Jacobtaj suticharqa Galeed* nispa.

48 Chaymanta Labanqa nerqa: “Kunan kay rumi montonqa testigo jina kanqa noqanchej ukhupi”, nispa. Chayrayku Jacobqa chay rumi montonta suticharqa Galeed nispa.+ 49 Sutichallarqataj Qhawana Torre nispa, imaraykuchus Labanqa nerqa: “Kunanqa Jehová Dios qhawawasunchej, qanwan noqawan mana rikunakushajtinchejpis. 50 Sichus wawasniyta llakichipuwanki, waj warmiswantaj casaranki chayqa, Dios rikusonqa ni pi rikusojtinpis. Yuyarikuy pay testigonchej kasqanta”, nispa. 51 Labanqa Jacobta nillarqataj: “Kaypi kashan rumi montón, sayarichisqanchej rumipis, trato ruwasqanchejmanta señal kanankupaj. 52 Kay rumi montonpis, kay rumita sayarichisqanchejpis testigo jina kanqa,+ mana noqa chay ladoman pasamunaypaj, nitaj qanpis kay ladoman pasamunaykipaj, ajinamanta ama imata ruwanakunanchejpaj. 53 Abrahanpata,+ Nacorpata, tatankojtawan Diosnenqa juezninchej kachun”, nispa. Jacobtaj jurarqa tatan Isaac yupaycharqa chay Diospa sutinpi.+

54 Chay qhepata Jacobqa, chay lomapi uj uywa wañuchisqata Diosman jaywarqa. Chantá chaypi kasharqanku chay tukuy familiasninta wajyarqa mikhunankupaj. Ajinamanta mikhorqanku, chay lomapitaj chay chʼisi puñukorqanku. 55 Qʼayantintaj Labanqa tutamanta jatarispa allchhisnintawan* wawasnintawan muchʼaykorqa.+ Paykunata bendeciytawantaj+ wasinman kutiporqa.+

32 Jacobqa chaymanta ripullarqapuni. Diospa angelesnintaj payta taripaj jamorqanku. 2 Jacobqa paykunata rikuytawan nerqa: “Kayqa Diospa soldadosninpa campamenton”,* nispa. Chayrayku chay cheqata suticharqa Mahanaim* nispa.

3 Chantá Jacobqa runasta kacharqa hermanon Esaú kasharqa chayman. Esauqa kasharqa Seír jallpʼapi,+ mayqenchus sutikullantaj Edom.+ 4 Paykunamantaj kamacherqa kay jinata nimunankuta: “Kayta niychej wiraqochiy Esauman: ‘Kamachiyki Jacobqa nichimusunki: “Noqaqa Labanwan unaytaña tiyakuni.*+ 5 Kunantaj tiyapuwan wakas, burros, ovejas, qhari kamachis, warmi kamachis* ima.+ Wiraqochíy kaytaqa nichimushayki qanpa khuyakuyniykita tarinaypaj”, nispa’”.

6 Chay kachasqan runastaj risqankumanta kutimuytawan Jacobman nerqanku: “Hermanoyki Esauwan tinkuyku. Kunantaj qanta taripaj jamushanña 400 runaswan”,+ nispa. 7 Jacobqa chayta uyarispa mayta mancharikorqa, llakikorqataj.+ Chayrayku iskay campamentosman tʼaqarqa paywan kasharqanku chaykunata, ovejasninta, cabrasninta, wakasninta, camellosnintawan. 8 Payqa kay jinata yuyarqa: “Sichus Esaú ñaupajta rejkunawan maqanakonqa chayqa, qhepanta rejkunaqa ayqekonqanku”, nispa.

9 Chantá Jacobqa Diosmanta mañakuspa nerqa: “Jehová Diosníy, aweloy Abrahanpa Diosnin, tatay Isaacpatawan Diosnin, qan niwarqanki: ‘Kutipuy jallpʼaykiman, familiayki kashan chayman, noqataj bendecisqayki’,+ nispa. 10 Qanqa manchay kʼacha noqawan karqanki, tukuy ima niwasqaykitataj juntʼarqanki, kay kamachiyki mana chaypaj jinachu kashajtinpis.+ Jordán mayutaqa tojnuy oqharisqalla pasamorqani, kunantaj may chhika tiyapuwan, iskay campamentosmanña tʼaqanipis.+ 11 Diosníy, libraway ari+ hermanoy Esaujpa makinmanta. Manchachikuni jamuspa noqata wañuchinawanta,+ jinallataj warmisniyta, wawasniytapis wañuchinanta. 12 Qan niwarqanki: ‘Noqaqa bendecisqaykipuni, mirayniykitapis ashkhayachisaj mar qocha kantupi tʼiyu chhikata, mana yupay atinata’,+ nispa”.

13 Chay chʼisitaj Jacobqa chaypi puñukorqa. Chaymantataj hermanon Esauman apachinanpaj uywasninmanta kaykunata ajllarqa:+ 14 200 cabrasta, 20 chivosta, 200 china ovejasta, 20 carnerosta,* 15 30 china camellosta uñasnintinta, jinallataj 40 wakasta, chunka torosta, 20 china burrosta, chunka orqo burrostawan.+

16 Chay uywasnintataj kamachisninwan qhaticherqa, sapa tropata waj wajllata, kay jinata kamachispa: “Ñaupaykuychej, kay mayutataj chimpallaychejña. Sapa tropataqa karu karullata qhatinkichej”, nispa. 17 Ñaupajta qhatejmanqa kay jinata kamacherqa: “Sichus hermanoy Esaú qanwan tinkuspa tapusonqa ‘¿pitaj patronniykiri? ¿Maymantaj rishankiri? ¿Pejpa uywasnintaj kaykuna kankuri?’ nispa chayqa, 18 qanqa ninkipacha: ‘Wiraqochíy, kamachiyki Jacobpa kamachin kani, kaykunataqa qanman apachimusunki.+ Payqa qhepaykutaraj jamushan’, nispa”. 19 Jacobqa kikillantataj kamacherqa iskay kajman, kinsa kajman, tukuynin qhatisharqanku chaykunamanpis, kay jinata nispa: “Qankunapis kikillantataj ninkichej Esauwan tinkuspa. 20 Chantá nillankichejtaj: ‘Kamachiyki Jacobqa qhepaykutaraj jamushan’, nispa”. Jacobqa sonqonpi nerqa: “Kay uywasta apachispaqa phiñakuyninta tiyaykuchiyman.+ Ajinamanta paywan tinkojteyqa ichapis tukuy sonqo japʼikapuwanqa”, nispa. 21 Ajinata Jacobpa kamachisnenqa chay uywasta ñaupajta qhaterqanku, mayutataj pasarqanku. Jacobtajrí chay chʼisi campamentollapi puñukorqa.

22 Chay chʼisillataj Jacobqa rijchʼariytawan pusariykukorqa iskaynin warmisninta,+ iskaynin sirvientasninta,+ 11 wawasnintawan. Rispataj Jaboc mayuta+ pasarqa. 23 Ajinata Jacobqa paykunata pasacherqa chay mayu chimpaman, tukuy imasninchus tiyaporqa chaykunatawan.

24 Pasachiytawantaj Jacobqa sapallan qhepakorqa. Jinallapi uj runa jamuspa paywan maqanakorqa sutʼiyamunankama.+ 25 Jacobta mana atipayta atispataj, maqanakushajtillanku cadera tullunta* llankhaykuspa chʼutarparicherqa.+ 26 Chantá nerqa: “Kachariway, ñapis sutʼiyamushanña”, nispa. Jacobtajrí nerqa: “Bendeciwayraj,+ manachayqa manapuni kacharisqaykichu”, nispa. 27 Chay runataj taporqa: “¿Imataj sutiyki?”, nispa. Paytaj nerqa: “Jacob”, nispa. 28 Chay runataj nerqa: “Sutiykeqa manaña Jacobchu kanqa, kunanmantaqa Israel* sutikunki.+ Qanqa Dioswan maqanakunki,+ jinallataj runaswanpis, atipankitaj”, nispa. 29 Jacobtaj nerqa: “Ama jina kaspa, sutiykita willarillaway”, nispa. Chay runataj nerqa: “¿Imapajtaj sutiyta yachayta munankiri?”,+ nispa. Jinata niytawan chay kikinpi Jacobta bendicerqa. 30 Jacobqa chay lugarta suticharqa Peniel*+ nispa. Imaraykuchus pay nerqa: “Dioswan uyapura tinkuni,+ jinapis kausashaniraj”, nispa.

31 Inti llojsimushajtin, Jacobqa chay Penielmanta* riporqa. Caderan nanasqa kasqanraykutaj Jacobqa cojoykachaspa riporqa.+ 32 Chayrayku kunankama Israelpa mirayninmanta kajkunaqa mana mikhunkuchu uywaspa caderan chaynejpi kan chay ankuta, imaraykuchus piwanchus maqanakorqa chay runaqa, Jacobpa cadera tullunta llankhaykuspa chʼutarparicherqa.

33 Jacobqa qhawarispa Esauta rikorqa 400 runaswan jamushajta.+ Chayrayku wawasta tʼaqarqa Leaman, Raquelman, iskaynin sirvientasninmanpis.+ 2 Ñaupajmanqa churarqa iskaynin sirvientasninta wawasninkutawan,+ chaymantataj churarqa Leata wawasnintawan,+ qhepankumantaj churarqa Raquelta wawan Josetawan.+ 3 Jacobtajrí tukuyninkuta ñaupaykorqa. Hermanonman qayllaykusqanman jinataj qanchis kutita pampakama kʼumuykukorqa.

4 Esautajrí correspa Jacobta abrazaykorqa, muchʼaykorqataj. Iskayninkutaj mayta waqarikorqanku. 5 Chaymanta Esauqa warmista, wawastawan qhawarispa, Jacobta taporqa: “¿Pikunataj paykuna kankuri?”, nispa. Jacobtaj kuticherqa: “Paykunaqa kanku kay kamachiykej wawasnin, mayqenkunatachus Dios qowan chaykuna”,+ nispa. 6 Chantá iskaynin sirvientasnin wawasninkuwan qayllaykuspa, kʼumuykukorqanku. 7 Qhepankutaqa Leañataj wawasninwan qayllaykuspa kʼumuykukorqanku. Chaymantataj Josewan Raquelwanñataj qayllaykuspa kʼumuykukorqanku.+

8 Chantá Esauqa Jacobta taporqa: “¿Imapajtaj ñaupaqeykita uywasta qhatichimorqankiri?”,+ nispa. Jacobtaj kuticherqa: “Wiraqochíy, chaykunataqa qhatichimorqani allin ñawiwan qhawanawaykipaj”,+ nispa. 9 Esautaj nerqa: “Hermanóy, noqajtaqa tukuy imaypis tiyapullawan.+ Qanpata kajtaqa japʼikapullay”, nispa. 10 Jacobtajrí nerqa: “Sichus allin ñawiwan qhawawanki chayqa, kay uywasta japʼikullaway ari. Qanta rikuspaqa Diospa uyantapis rikushayman jina kani, imaraykuchus qanqa may kʼacha sonqowan taripawanki.+ 11 Ama jina kaspa japʼikullaway ari kay uywasta.+ Diosqa mayta bendeciwan, nitaj imaypis pisiwanchu”,+ nispa. Chay jinatapuni Jacob japʼikunanta nejtin Esauqa japʼikullarqaña.

12 Chaymanta Esauqa Jacobta nerqa: “Jaku ripuna. Noqa ñaupaqeykita risaj”, nispa. 13 Jacobtajrí nerqa: “Wiraqochíy, rikunki jina wawasneyqa juchʼuysitusllaraj kanku,+ chantapis ovejasniy, wakasniypis uñasniyoj kanku. Sichus uj diallatapis usqhayllata qhatiyman chayqa, tukuyninku wañurankuman. 14 Wiraqochíy, ama jina kaspa kay kamachiykita ñaupaykushay ari. Noqaqa allillanwan jamusaj, uywaspa wawaspa purisqankuman jinalla. Chantaqa Seír jallpʼapi tinkullasunchej wiraqochíy”,+ nispa. 15 Esautaj nerqa: “Wakin runasllatapis saqesqayki ari”, nispa. Jacobtaj nerqa: “Wiraqochíy, ama chaymantaqa llakikuychu, tariniña khuyakuyniykita”, nispa. 16 Chay pʼunchaypacha Esauqa Seirman kutiporqa.

17 Jacobtajrí chaymanta riporqa Sucotman.+ Chaypitaj wasita ruwakorqa, uywasninpajpis chʼujllasta ruwaporqa. Chayrayku chay lugarta suticharqa Sucot* nispa.

18 Jacobqa Padán-Arammanta+ walejllata chayarqa Canaán jallpʼaman. Canaanman+ chayaspataj Sichem* llajta qayllapi+ campamentonta* sayaricherqa. 19 Toldo wasinta* sayaricherqa chay jallpʼataqa Hamorpa wawasninmanta 100 qolqeswan rantikorqa. Hamorpa ujnin wawanqa sutikorqa Sichem.+ 20 Chayllapitaj Jacobqa uj altarta ruwarqa, chay altartataj suticharqa Diosqa Israelpa Diosninpuni nispa.+

34 Jacobpata Leajtawan wawanku Dinaqa,+ rillajpuni chay llajtayoj sipaskunata waturikoj.+ 2 Chaypitaj chay llajtamanta kuraj kaj heveo+ Hamorpa wawan Sichemqa* Dinata rikorqa. Uj pʼunchaytaj pusaspa mana munashajtin paywan puñuykuspa abusarqa. 3 Chantá Sichemqa manapuni qonqayta aterqachu Jacobpa wawan Dinata. Paytaqa anchatapuni munakorqa, sonqonta suwananpajtaj kʼachamanta parlapayaj. 4 Chayrayku Sichemqa tatan Hamorta+ nerqa: “Mañaqanpuway ari chay sipasta, warmiy kananpaj”, nispa.

5 Jacobqa uyarerqa wawan Dinaj honranta Sichem tʼakasqanta. Wawasnin uywasninta michishasqankuraykutaj, Jacobqa manaraj imatapis nerqachu paykuna chayamunankukama. 6 Chaykamataj Sichempa tatan Hamorqa Jacobwan parlaj jamorqa. 7 Jacobpa wawasnintajrí imachus pasasqanta yacharqosqanku. Chay ratopachataj campomanta jamorqanku. Paykunaqa may rabiasqas, phiñasqastaj kasharqanku. Sichem Jacobpa wawanta abusasqanqa+ manchay pʼenqay karqa Israelpaj, manapuni allinchu karqa.+

8 Hamorqa paykunaman nerqa: “Waway Sichemqa wawallaykichejpiña yuyashan. Ama jina kaspa warmin kananpaj qopuychej ari. 9 Wawasninchejta casarachina ari, ujchasqa kananchejpaj. Noqayku warmi wawasniykichejwan casarasqayku, qankunapis warmi wawasniykuwan casarankichej.+ 10 Noqaykuwan tiyakuychej, jallpʼatapis munasqaykichejta japʼikuychej chaypi tiyakunaykichejpaj. Imatapis munasqaykichejta vendekuychej, rantikuychejtaj, kay jallpʼapi tukuy imata ruwakuychej”, nispa. 11 Chantá Sichemñataj Dinaj tatanman, hermanosninmanpis nerqa: “Allinpaj qhawanawaykichejpajqa imatachá mañawasqaykichejta qosqaykichej. 12 Paywan casaranaypaj mashkhatapis mañakullawaychej, imastachá munankichej chayta qosqaykichej.+ Mashkhapis kachun noqaqa qollasqaykichej. Ama jina kaspa sipasnillaykichejta qowaychej warmiy kananpaj”, nispa.

13 Jacobpa wawasnintaj hermananku Dinaj honranta Sichem tʼakasqanrayku Sichemta, tatantawan entablaspa kuticherqanku. 14 Nerqankutaj: “Mana chaytaqa ruwaykumanchu. Mana hermanaykutaqa qoykumanchu mana circuncidasqa* runamanqa.+ Chayqa noqaykupaj pʼenqay kanman. 15 Paytaqa qoykuman kayta ruwanaykichej kajtillan: Noqayku jina kanaykichejpaj, qankuna ukhupi tukuy qharista circuncidaychej.+ 16 Chaymantaraj warmi wawasniykuwan casarakuyta atinkichej, noqaykupis warmi wawasniykichejwan casarakuyta atisqayku. Ajinamanta khuska tiyakusunchej, uj llajtallataj kasunchej. 17 Manachus nisqaykuman jina circuncidachikunkichej chayqa, kaymanta ripusqayku, hermanaykutapis pusakapusqayku”, nispa.

18 Chay nisqankoqa allin rijchʼarqa Hamorman,+ wawan Sichemmanpis.+ 19 Sichemqa chay nisqankuta usqhayllata ruwarqa,+ imaraykuchus maytapuni munakorqa Jacobpa wawan Dinata. Sichemqa tatanpa wasinpi may sumajpaj qhawasqa karqa.

20 Chaymanta Hamorwan, wawan Sichemwanqa llajta punkuman rerqanku. Llajta masisninkumantaj kay jinata nerqanku:+ 21 “Kay runasqa noqanchejwan allinta kausakuyta munanku. Saqenachej paykuna noqanchejwan tiyakunankuta, rantikunankuta, vendekunankutapis. Jallpʼanchejqa jatun, paykunapajwan kallanqa. Warmi wawasninkuwan casarakuyta atisunchej, paykunapis warmi wawasninchejwan casarakuyta atenqanku.+ 22 Chaypajqa kayllata ruwananchejta ninku: Noqanchej ukhupi tukuy qharis paykuna jina circuncidasqa kananchej tiyan. Ajinallamanta paykunaqa noqanchejwan tiyakonqanku, uj llajtallataj kasunchej.+ 23 Chantaqa tukuy kapuyninku, uywasninku noqanchejpata kanqa. Chayrayku ruwanalla imatachus paykuna niwanchej chayta, ajinamanta paykunaqa noqanchejwan tiyakonqanku”, nispa. 24 Llajta punkupi tantakoj qharistaj, Hamorta wawan Sichemtawan kasuspa, tukuyninku circuncidachikorqanku, llajta punkupi tukuy tantakojkuna.

25 Chaymanta kinsa pʼunchayninman chay qharis nanasqallaraj kashajtinku, Jacobpa iskay wawasnenqa, Dinaj hermanosnin+ Simeonwan Leviwanqa, chay llajtaman yaykorqanku espadasninku oqharisqa. Yaykuspataj tukuy qharista wañuracherqanku, mana pipis yuyarqachu chayta ruwanankutaqa.+ 26 Chantá Hamorta, wawan Sichemtapis espadankuwan wañuchillarqankutaj. Chayta ruwaytawantaj hermananku Dinata Sichempa wasinmanta orqhomuytawan pusakaporqanku. 27 Tukuy chay runas wañuchisqa kasqankutawantaj, Jacobpa chay ujnin wawasnenqa jamuytawan llajtaman yaykuspa tukuy imasninkuta apakaporqanku, hermanankoj honranta Sichem tʼakasqanrayku.+ 28 Apakapullarqankutaj ovejasninkuta, cabrasninkuta, wakasninkuta, burrosninkuta ima, jinallataj llajta ukhupi kaj imasninkuta, jallpʼankupi kaj tukuy imasninkutapis. 29 Tukuy kapuyninkutapuni apakaporqanku, wasismantapis tukuy imasninkuta orqhorarqanku. Wawasninkuta, warmisninkutapis presosta apakaporqanku.

30 Chayta ruwasqankurayku Jacobqa Simeonman, Levimanwan+ nerqa: “Qankunaqa mana allinman churaykuwankichej. Kunanqa kaynejpi tukuy tiyakojkuna cananeos, perizitas ima chejnikuwanqanku. Ujchaykukuspataj noqawan maqanakoj jamonqanku. Pisi runasniyojta rikuwaspataj wañuchiwanqanku, jinallataj familiaytapis wañuchenqanku”, nispa. 31 Paykunataj nerqanku: “¿Hermanaykutaqa uj khuchi warmita jina* imatapis ruwallanqankuchu?”, nispa.

35 Chantá Diosqa Jacobta nerqa: “Jatarikuy, Betelman+ tiyakoj ripuy. Chaypitaj uj altarta ruwapuwanki. Noqa Dios kani, noqa rikhurerqayki hermanoyki Esaumanta ayqekushajtiyki”,+ nispa.

2 Chaymanta Jacobqa familianman nerqa, jinallataj paywan kasharqanku chaykunamanpis: “Qankuna ukhupi kaj tukuy rijchʼaj santosta* wijchʼuychej.+ Chantá mayllakuychej, ropaykichejtapis cambiakuychej. 3 Betelman wicharisunchej. Chaypi Diospaj* uj altarta ruwamusaj. Payqa llakiy pʼunchayniypi uyariwarqa, noqawanpunitaj karqa tukuy purisqaypi”,+ nispa. 4 Ajinata Jacob nejtinkama, paykunaqa usqhayllata jaywarqanku tukuy rijchʼaj santosta, ninrisninkupi karqa chay aretesninkutapis. Jacobtaj tukuy chay imasta uj jatun sachʼa uraman pʼampaykorqa,* Sichem* llajta qayllapi.

5 Chaymanta llojsishajtinku, Diosqa chay qaylla llajtaspi tiyakojkunaj sonqosninkuman manchachikuyta churarqa. Chayrayku Jacobpa wawasnintaqa ni pipis qhatiykorqachu. 6 Jacobqa Luz+ llajtaman chayarqa, tukuy pikunachus paywan kasharqanku chaykunawan khuska. Chay llajtaj ujnin sutenqa karqa Betel, Canaán jallpʼapitaj kasharqa. 7 Chaypi Jacobqa uj altarta ruwarqa, chay lugartataj suticharqa El-Betel* nispa. Diosqa chay cheqapi payman rikhurisqa hermanonmanta ayqekushajtin.+ 8 Chay qhepata Débora+ wañuporqa, payqa Rebecata ñuñuchispa uywakorqa. Deborataqa pʼamparqanku uj roble sachʼa uraman, Betel qayllapi. Jacobtaj chay sachʼata suticharqa Alón-Bacut* nispa.

9 Jacob Padán-Arammanta kutimushajtin, Diosqa ujtawan payman rikhurispa bendicerqa. 10 Nerqataj: “Sutiykeqa Jacob+ karqa. Kunanmantapachataj manaña Jacobchu sutiyki kanqa, manachayqa Israel sutiyki kanqa”, nispa. Chaymantapacha Diosqa Israel+ sutillawanña parlapayarqa. 11 Diosqa nillarqataj: “Noqa kani Tukuy Atiyniyoj Dios.+ Mirayniykita ashkhayachisaj. Qanmantaqa ashkha naciones rikhurenqanku,+ may ashkha llajtas. Mirayniykimanta wakenqa reyes kanqanku.+ 12 Abrahanman Isaacman qorqani chay jallpʼataqa qanman qopusqayki, wañupojtiykitaj mirayniykiman qopusaj”,+ nispa. 13 Chantá Diosqa riporqa Jacobwan parlarqa chaymanta.

14 Jacobtaj uj rumita sayaykucherqa, maypichus Dios paywan parlarqa chaypi. Chay sayaykuchisqan rumimantaj jichʼaykorqa vinota, chantataj aceiteta.+ 15 Chay lugartataj Jacobqa watejmanta suticharqa Betel+ nispa, maypichus Dios paywan parlarqa chayta.

16 Chaymanta Jacobqa, paywan kajkunawan khuska Betelmanta purirerqanku. Efrat llajtamanta karullapiraj kashajtinku, Raquelqa nacechikunanpaj nanaywan japʼichikorqa, manataj wawitanta nacechikuyta atisharqachu. 17 Ajinata ñakʼayllata nacechikushajtintaj, parteraqa nerqa: “Ama manchachikuychu, kay wawitatawan nacechikunki”,+ nispa. 18 Raquelqa wañupushaspaña, ñakʼayllataña wawanta suticharqa Ben-Oní* nispa. Tatantajrí suticharqa Benjamín*+ nispa. 19 Chantá Raquelqa wañuporqa. Paytaqa pʼamparqanku Efrat llajtaman rinapi. Chay llajtaqa sutikullantaj Belén.+ 20 Chantá Jacobqa Raquelpa sepulturan patapi uj jatun rumita sayaykucherqa. Chay sayaykuchisqan rumeqa kunan pʼunchaykama kakushallanpuni.

21 Chaymanta ripuspataj Israelqa toldo wasinta* sayaricherqa, Éder torremanta aswan jaqaynejpi. 22 Uj kutitaj, Israel chay jallpʼapi tiyakushajtin Rubenqa Bilhawan puñuykorqa, tatanpa tanta warminwan.*+ Israelmantaj chayta willarqanku.

Jacobpa qhari wawasnenqa 12 karqanku. 23 Leapi kuraj kaj wawanqa Rubén+ karqa, chantá Simeón, Leví, Judá, Isacar, Zabulón ima. 24 Raquelpitaj karqanku Josewan Benjaminwan. 25 Raquelpa sirvientan Bilhapitaj karqanku Danwan Neftaliwan. 26 Leaj sirvientan Zilpapitaj karqanku Gadwan Aserwan. Chaykuna karqanku Jacobpa wawasnin, Padán-Arampi nacekojkuna.

27 Chaymanta Jacobqa Mamreman chayarqa, tatan Isaac kasharqa chayman,+ Quiryat-Arbá cheqaman, ujnin sutenqa Hebrón. Chayllapitaj Abrahanwan Isaacwan forasteros jina tiyakusqanku.+ 28 Isaacqa 180 watasta kausakorqa,+ 29 chaymantataj wañuporqa. Payqa ashkha watasta kusisqa kausakorqa. Wañupuspataj ñaupa tatasnin jina pʼampasqa karqa. Paytaqa pʼamparqanku wawasnin Esauwan Jacobwan.+

36 Kay jina karqa Esaujpa kausaynin. Esauqa sutikullantaj Edom.+

2 Esauqa casarakorqa Canaán jallpʼamanta warmiswan: hitita Elonpa+ wawan Adawan,+ Anaj* wawan Oholibamawan.+ Oholibamaqa karqa heveo Zibeonpa allchhin. 3 Casarakullarqataj Ismaelpa wawan Basematwan,+ payqa karqa Nebayotpa hermanan.+

4 Esaujpa wawasnenqa kaykuna karqanku, warmin Adapeqa karqa Elifaz, Basematpitaj Reuel.

5 Oholibamapitaj karqanku: Jeús, Jalam, Coré+ ima.

Chaykuna karqanku Esaujpa wawasnin, Canaán jallpʼapi nacekojkuna. 6 Esauqa hermanon Jacobmanta karunchakunanpaj waj jallpʼaman tiyakoj riporqa. Apakaporqataj warmisninta, qhari wawasninta, warmi wawasninta, paywan tiyakorqanku chaykunata, tukuy animalesninta, Canaán jallpʼapi+ tantasqan imastawan.+ 7 Iskayninku ashkha animalesniyoj kasqankurayku, manaña aterqankuchu khuskallapuni tiyakuyta. Tiyakusharqanku* chay jallpʼaqa ancha juchʼuy karqa, chay chhika animalesninkuta michinankupaj. 8 Chayrayku Esauqa chayri Edomqa+ Seír orqosman+ tiyakoj riporqa.

9 Kaykuna kanku edomitaspa ñaupa tatanku Esaujpa miraynin. Paykunaqa tiyakorqanku Seír orqospi.+

10 Esauj wawasninpa sutisnin kaykuna kanku: warmin Adapi wawan Elifaz, warmin Basematpitaj wawan Reuel.+

11 Elifazpa wawasnenqa karqanku: Temán,+ Omar, Zefó, Gatam, Quenaz+ ima. 12 Esaujpa wawan Elifazpata tiyaporqa uj tanta warmin,* Timná sutiyoj. Paypitaj uj wawan tiyaporqa Amalec sutiyoj.+ Chaykuna karqanku Esaujpa warmin Adajpa allchhisnin.

13 Reuelpa wawasnenqa karqanku: Náhat, Zérah, Samá, Mizá ima. Chaykuna karqanku Esaujpa warmin Basematpa+ allchhisnin.

14 Esaujpa wawasnenqa warmin Oholibamapi kaykuna karqanku: Jeús, Jalam, Coré ima. Oholibamaqa karqa Anaj wawan, Zibeonpa allchhintaj.

15 Kaykuna karqanku Esaujpa mirayninmanta kurajkuna.*+ Esaujpa kuraj wawan Elifazpa wawasninmanta kurajkunaqa kaykuna karqanku: Temán, Omar, Zefó, Quenaz,+ 16 Coré, Gatam, Amalec ima. Chaykuna karqanku Elifazpa wawasninmanta+ kurajkuna, Edom jallpʼapi tiyakojkuna. Paykuna karqanku Adajpa allchhisnin.

17 Esaujpa wawan Reuelpa wawasninmanta kurajkunaqa kaykuna karqanku: Náhat, Zérah, Samá, Mizá ima. Chaykuna karqanku Reuelpa wawasninmanta kurajkuna, Edom jallpʼapi+ tiyakojkuna. Chaykuna karqanku Esaujpa warmin Basematpa allchhisnin.

18 Esaujpa ujnin warmin Oholibamaj wawasninmanta kurajkunaqa kaykuna karqanku: Jeús, Jalam, Coré ima. Chaykuna karqanku Oholibamaj wawasninmanta kurajkuna. Oholibamaqa Anaj wawan karqa, Esaujpa warmintaj.

19 Chay tukuyninku karqanku Esaujpa miraynin, jinallataj mirayninmanta kurajkunapis. Esauqa sutikullantaj Edom.+

20 Kaykuna karqanku horeo Seirpa wawasnin, pikunachus ñaupajta chay jallpʼapi tiyakusqanku chaykuna:+ Lotán, Sobal, Zibeón, Aná,+ 21 Disón, Ézer, Disán+ ima. Paykuna karqanku horeo Seirpa wawasninmanta kurajkuna, Edom jallpʼapi tiyakojkuna.

22 Lotanpa wawasnin karqanku Horiwan Hemamwan. Lotanpa hermanantaj karqa Timná.+

23 Sobalpa wawasnintaj karqanku: Alván, Manáhat, Ebal, Sefó, Onam ima.

24 Zibeonpa+ qhari wawasnin karqanku Ayawan Anawan. Anaqa chʼin lugarpi qʼoñi yaku juturista tarerqa, tatan Zibeonpa burrosninta michishaspa.

25 Anajpa ujnin qhari wawanqa karqa Disón, warmi wawantaj karqa Oholibamá.

26 Disonpa wawasnin karqanku: Hemdán, Esbán, Itrán, Kerán+ ima.

27 Ezerpa wawasnintaj karqanku: Bilhán, Zaaván, Achán* ima.

28 Disanpa wawasnintaj karqanku Uzwan Aranwan.+

29 Horeospa kurajkunankoqa kaykuna karqanku: Lotán, Sobal, Zibeón, Aná, 30 Disón, Ézer, Disán+ ima. Paykuna karqanku horeospa kurajkunanku, Seír jallpʼapi.

31 Kay reyes Edom jallpʼapi+ gobernarqanku israelitas* manaraj reyesniyoj kashajtinku:+ 32 Beorpa wawan Belaqa Edompi gobernarqa, llajtantaj karqa Dinhabá nisqa. 33 Bela wañupojtintaj, Zerahj wawan Jobab gobernarqa. Zerahqa Bozrá llajtamanta karqa. 34 Jobab wañupojtintaj, cuentanmanta gobernarqa Husam. Payqa karqa temanitaspa jallpʼankumanta. 35 Husam wañupojtintaj, Bedadpa wawan Hadad gobernarqa. Payqa Moab jallpʼapi madianitasta+ atiparqa, llajtantaj Avit karqa. 36 Hadad wañupojtintaj Samlá gobernarqa, payqa Masrecá llajtayoj karqa. 37 Samlá wañupojtintaj Shaúl gobernarqa, payqa karqa Mayu kantupi Rehobot llajtamanta. 38 Shaúl wañupojtintaj, Acborpa wawan Baal-Hanán gobernarqa. 39 Acborpa wawan Baal-Hanán wañupojtintaj, Hadar gobernarqa. Hadarpa llajtanqa Paú karqa, warmintaj Mehetabel sutikorqa. Warmenqa Matredpa wawan karqa, Mezahabpa allchhintaj.

40 Kaykuna sutisninku karqa Esaujpa mirayninmanta kurajkunajpata, mayqen familiamantachus kasqankuman jina, may lugarmantachus kasqankuman jinataj: Timná, Alvá, Jetet,+ 41 Oholibamá, Elá, Pinón, 42 Quenaz, Temán, Mibzar 43 Magdiel, Iram ima. Chaykuna karqanku Edompa mirayninmanta kurajkuna, mayqen jallpʼapichus tiyakusqankuman jina.+ Esauqa edomitaspa+ ñaupa tatanku karqa.

37 Jacobqa tiyakorqa Canaán jallpʼapi, maypichus tatan forastero jina tiyakusqa chaypi.+

2 Kay jina karqa Jacobpa familianpa kausaynin.

Joseqa+ 17 watasniyoj joven kashaspa hermanosninta ovejasta michiysikamoj.+ Chay hermanosnenqa karqanku tatanpa warmisninpata wawasnin, Bilhajta+ Zilpajtawan.+ Uj kuti Joseqa tatanman willamorqa chay hermanosnin mana allintachu purishasqankuta. 3 Israelqa wawan Joseta astawan munakoj tukuy wawasninmanta nisqaqa,+ imaraykuchus chay wawantaqa machuyayninpi rejserqa. Chayrayku uj jatun kʼachitu ropata paypaj ruwachiporqa. 4 Hermanosnintaj repararqanku tatankoqa payllata astawan munakusqanta. Chayrayku Joseta chejnikuyta qallarerqanku, nitaj kʼachamanta parlapayayllatapis munajchu kanku.

5 Uj kuti Joseqa imatachus mosqokusqanta hermanosninman willarqa.+ Chaynejta paykunaqa astawanraj payta chejnikorqanku. 6 Joseqa paykunaman nerqa: “Ama jina kaspa uyariwaychej, mosqokusqayta willarisqaykichej. 7 Chajrapi trigota marqʼa marqʼata watashasqanchej. Trigo watasqaytaj cheqanta sayaykusqa. Qankunaj trigo watasqasniykichejtaj trigo watasqayman muyuykuspa kʼumuykukushasqanku”,+ nispa. 8 Chayta nejtintaj hermanosnenqa nerqanku: “Já, ¿kaywanqa niytachu munashawayku qan reyniyku kanaykita? ¿Qanchu noqaykuta kamachiwasqayku?”,+ nispa. Chayrayku paytaqa astawanraj chejnikorqanku chayta mosqokusqanmanta, paykunaman willasqanmantapis.

9 Aswan qhepaman ujtawan mosqokullarqataj, chaytapis hermanosninman willallarqataj: “Kay jinata mosqokullanitaj: Intiwan, killawan, 11 estrellaswan ima noqaman kʼumuykukushawasqanku”,+ nispa. 10 José chay mosqokusqanta tatanman, hermanosninmanwan willajtin, tatanqa payta kʼamerqa: “¿Imatataj niyta munanki chay mosqokusqaykiwanri? ¿Noqawan mamaykiwan hermanosniykiwan imachu qanman kʼumuykukuykuman kasqa?”, nispa. 11 Hermanosnintaj Josemanta envidiakorqanku,+ tatantajrí chay nisqanpi yuyashallarqapuni.

12 Uj pʼunchay hermanosnenqa tatankoj ovejasninta qhaterqanku Sichem* llajta qayllaman,+ chaypi michimunankupaj. 13 Chay qhepata Israelqa wawan Joseta nerqa: “Hermanosniykeqa Sichem llajta qayllapi ovejasta michishanku. Rerqoy wawáy, paykunata qhawarej”, nispa. Josetaj nerqa: “Ya tatáy”, nispa. 14 Tatanqa nillarqataj: “Ama jina kaspa, hermanosniykita qhawarimuy imaynachus kashasqankuta, ovejastapis qhawarimuy. Chantá kutimuspa willawanki”, nispa. Ajinata Israelqa wawan Joseta kacharqa Hebrón ura pampasmanta,+ Sichemman. 15 Sichem chaynejpi José puriykachashajtintaj, uj runa paywan tinkuspa taporqa: “¿Imata maskʼaspataj purishankiri?”, nispa. 16 Josetaj nerqa: “Hermanosniyta maskʼashani. Ama jina kaspa willariway, ¿maypitaj ovejasta michishanku?”, nispa. 17 Chay runataj nerqa: “Ripunkuña. ‘Dotanman qhatina’ ninakusqankuta uyarini”, nispa. Chayrayku Joseqa rerqa hermanosninta maskʼaj, Dotanpitaj paykunata taripamorqa.

18 Hermanosnintaj karumanta Joseta rikorqanku jamushajta. Manaraj paykunaman qayllaykushajtintaj yachachinakorqanku payta wañuchinankupaj. 19 Ninakorqankutaj: “Qhawariychej á, sumajta mosqorikoj runa jamushan.+ 20 Kunanqa payta wañuchinachej, chaymantataj uj pozoman wijchʼuykusunchej. Nisuntaj ‘uj phiña animalchá paytaqa mikhuykun’ nispa. Chanta qhawasunchej chay mosqokusqan juntʼakonqachus manachus chayta”, nispa. 21 Rubentajrí+ chayta uyarispa, Joseta paykunamanta librayta munaspa nerqa: “Ama wañuchinachu”,+ nispa. 22 Chantá nillarqataj: “Kay chʼinnejpi pozoman wijchʼuykunachej, ama paytaqa imananachu”,*+ nispa. Rubenqa chayta nerqa Joseta librananrayku, tatanman kutichipunanpaj.

23 José paykuna kasharqanku chayman chayajtinkama, hermanosnenqa chay kʼachitu jatun ropanta lluchʼorqanku.+ 24 Japʼiytawantaj paytaqa chay pozoman choqaykorqanku. Chay pozoqa chaypacha chʼakilla kasharqa, mana yakuyoj.

25 Chantá paykunaqa mikhoj tiyaykukorqanku. Ujta qhawarispataj rikorqanku ismaelitas+ sinrulla* Galaadmanta jamushasqankuta. Paykunaqa camellosninkupi apasharqanku sumaj qʼapaj sachʼa waqayta, balsamota,* sachʼa qarasta ima.*+ Egiptomantaj uraykusharqanku. 26 Chantá Judaqa hermanosninman nerqa: “¿Ima allintataj ruwasun hermanonchejta wañuchispari, chay ruwasqanchejtataj pakaykuspari?+ 27 Chayta ruwanamantaqa ismaelitasman vendeykunachej.+ Ama paytaqa imananapischu, payqa hermanonchej, yawar masinchejtaj”,* nispa. Hermanosnintaj chay nisqanta kasorqanku. 28 Ranqhero madianitasqa+ chaynejta jamusharqanku. Hermanosnintaj Joseta pozomanta orqhoytawan, chay ismaelitasman 20 qolqespi* vendeykorqanku.+ Chay runastaj Joseta Egiptoman apakaporqanku.

29 Chaymanta Rubenqa kutimuspa, pozota qhawaykorqa, manataj Joseta tarerqachu. Chayrayku llakiywan ropasninta llikʼirakorqa. 30 Maypichus hermanosnin kasharqanku chayman kutispataj qhaparispa nerqa: “Hermanitonchej mana kanchu. ¿Kunan imanasajtajri?”, nispa.

31 Chantá uj chivota wañucherqanku, yawarninmantaj Josej ropanta chhapuykorqanku. 32 Chaymantataj paykunaqa chay ropanta tatanman apachispa nicherqanku: “Kayta tariyku. Ama jina kaspa qhawariy, wawaykej ropanchus manachus kasqanta”,+ nispa. 33 Jacobtaj chay ropanta rejsikapuspa nerqa: “Kayqa wawaypa ropan. Uj phiña animalchá wawaytaqa mikhuykun. Ima llakiytachus Joseytaqa mitharpanpis* ari”, nispa. 34 Jinapi Jacobqa ropasninta llikʼirakorqa, llakiy qhashqa telatataj cinturanman wataykukorqa. Jacobqa unayta chay llakiy telata churakorqa wawanmanta waqaspa. 35 Tukuy qhari wawasnin, warmi wawasnin payta sonqocharqanku. Jacobtajrí manapuni sonqochakuyta aterqachu, nerqataj: “Noqaqa wañupunaykama*+ wawaymanta waqasaj”, nispa. Ajinata tatanqa unayta Josemanta waqallarqapuni.

36 Madianitasqa Egiptoman chayaspa Joseta Potifarman vendeykorqanku. Potifarqa karqa faraonpa* kuraj kamachejnin,+ guardiaspa kamachejninkutaj.+

38 Chaypacha Judaqa hermanosninmanta tʼaqakuspa, uj toldo wasita* ruwakamorqa maypichus adulamita Hirá tiyakorqa chay qayllapi. 2 Chaypi Judaqa rikorqa uj cananeo+ Súa nisqa runaj warmi wawanta. Chay sipaswan casarakuspataj paywan puñuykorqa. 3 Chay warmintaj onqoj rikhurispa uj qhari wawitata nacechikorqa, paymantaj Er sutita churarqa.+ 4 Chaymanta ujtawan onqoj rikhurispa uj qhari wawitata nacechikullarqataj, Onán sutitataj churarqa. 5 Tiemponmantaj watejmanta qhari wawitata nacechikullarqataj, Selá sutitataj churarqa. Chay wawanku nacekushajtenqa Aczib llajtapi kasharqanku.+

6 Aswan qhepaman Judaqa kuraj wawan Erta Tamarwan+ casaracherqa. 7 Jehová Diostajrí, mana allinpajchu qhawarqa Judajpa kuraj wawan Erpa kausayninta. Chayrayku Jehová Diosqa payta wañucherqa. 8 Chaymanta Judaqa wawan Onanta nerqa: “Wañoj hermanoykej warminwan casarakuy, ajinamanta hermanoykej miraynin qannejta kananpaj”,+ nispa. 9 Onanqa yacharqa chay mirayqa mana paypatachu kananta.+ Chayrayku wañoj hermanonpa warminwan sapa puñuykuspa mujuntaqa pampallaman suruchej. Ajinamanta hermanonpa miraynin ama paynejta kananpaj.+ 10 Chay ruwasqanqa mana allinchu karqa Jehová Diospa ñaupaqenpi. Chayrayku paytapis wañuchillarqataj.+ 11 Chantá Judaqa ñojchʼan* Tamarta nerqa: “Kunanqa ajina viudallapuni tiyakamuy tataykej wasinpi, waway Selá jatunyanankama”, nispa. Judaqa chayta nerqa wawan Selapis wañunallantataj yuyaspa.+ Jinamanta Tamarqa tatanpa wasinman tiyakoj riporqa.

12 Aswan qhepamantaj Judajpa warmin wañuporqa, Suaj+ wawan karqa chay. Judataj unayninmanraj sonqochakorqa. Chantá Timná llajtaman rerqa,+ maypichus ovejasninpa millmasninta ruthusharqanku chayman. Amigon adulamita Hirataj+ paywan rerqa. 13 Chaytataj Tamarman willarqanku: “Suegroykeqa Timnaman wicharishan ovejasninpa millmasninta ruthoj”, nispa. 14 Chayta yachaspa Tamarqa viuda ropanta orqhokuspa uj velowan uyanta qhataykukorqa, mantillanwantaj mantaykukorqa. Chantá Enaim llajtaman yaykunapi tiyaykukorqa. Chayqa kashan Timná llajtaman rina ñanpi. Chayta Tamarqa ruwarqa Selá jatunyasqantaña yachasqanrayku, suegrontajrí mana paytaqa Selawan casaracherqarajchu.+

15 Judaqa chay warmita rikuspa, yuyarqa uj khuchi warmi* kasqanta, imaraykuchus uyanqa qhatasqa kasharqa. 16 Chayrayku Judaqa ñanmanta wistʼuykuspa chay warmi kasharqa chayman chimparqa, ñojchʼan kasqanta mana yachaspalla. Paytataj nerqa: “Ama jina kaspa, puñuykuna ari”,+ nispa. Chay warmitajrí nerqa: “¿Imatataj qowanki qanwan puñuykojtiyri?”, nispa. 17 Judataj nerqa: “Cabrasniymanta uj malta cabrata apachimusqayki”, nispa. Chay warmitajrí nerqa: “¿Ima prendatataj saqewanki chay cabrata apachimunawaykikamari?”, nispa. 18 Judataj nerqa: “¿Ima prendatataj saqesunayta munanki?”, nispa. Chay warmitaj nerqa: “Saqeway sellana anilloykita,+ watunta ima, chantá japʼishanki chay tojnuykitawan”, nispa. Judataj chaykunata jaywarqa. Chantá paywan puñuykorqa. Jinamanta chay warmeqa Judapaj onqoj rikhurerqa. 19 Chantá Tamarqa wasinman kutiporqa. Mantillanta orqhokuspataj viuda ropanta churaykakaporqa.

20 Chaymanta Judaqa amigon adulamitawan+ apacherqa uj malta cabrata, saqesqan prendata chay warmi qopunanpaj. Amigontajrí mana chay warmita tarerqachu. 21 Payqa chaypi tiyakoj runasta tapukorqa: “¿Maytaj Enaimmanta khuchi warmi* ñan patapi tiyasharqa chayri?” nispa. Paykunatajrí nerqanku: “Mana ima khuchi warmipis kaypeqa kanchu”, nispa. 22 Chaymanta Judajpa amigonqa kutipuspa payman willarqa: “Mana chay warmita tarinichu, chaypi tiyakoj runaspis niwanku: ‘Mana ima khuchi warmipis kaypeqa kanchu’, nispa”. 23 Judataj nerqa: “Jina japʼikapuchun chay saqesqay prendata, ama pipis burlakunawanchejpaj. Noqaqa nisqayman jina apachiyki malta cabrata, chay warmitaj mana tarichikusunkichu”, nispa.

24 Kinsa killanman jinataj, Judaman willaj jamorqanku: “Ñojchʼayki Tamarqa khuchi warmi jina purisqa, kunantaj onqoj kashan”, nispa. Judataj nerqa: “Jawaman orqhomuychej, wañuchispataj ruphaykuchiychej”,+ nispa. 25 Orqhomushajtinkutaj Tamarqa suegronman willachimorqa: “Kay prendata saqewarqa chay runapaj onqoj kashani. Ama jina kaspa, allinta qhawariy pejpatachus kasqanta kay sellana anillo, kay watu, kay tojnupis”,+ nispa. 26 Judataj chay imasta qhawarispa nerqapacha: “Payqa maychus kajta ruwan, noqatajrí mana. Noqaqa mana payta casaracherqanichu waway Selawan”,+ nispa. Chaymanta Judaqa manaña jaykʼajpis Tamarwan puñuykorqañachu.

27 Tamarqa nacechikunan tiempo chayamojtin, gemelitosta nacechikorqa. 28 Nacechikushajtenqa ujnin kaj ñaupajta makisitunta orqhomorqa. Parterataj uj puka qʼaytuwan makisitunman usqhayllata wataykorqa, nerqataj: “Kayqa ñaupaj kaj”, nispa. 29 Chay wawitataj chay rato makisitunta aysaykakaporqa. Ajinamanta hermanitonraj ñaupajta llojsimorqa. Parterataj chay wawata nerqa: “¿Imaynatataj campota ruwakuspa llojsimunkiri?”, nispa. Chayrayku paymanqa Pérez*+ sutita churarqanku. 30 Chaymantaraj hermanitonqa nacekorqa, makisitunta puka qʼaytuwan wataykorqa chay. Paymantaj Zérah sutita churarqanku.+

39 Josetaqa Egiptoman uraykucherqanku.+ Chaypitaj uj egipcio runa Potifar+ sutiyoj payta ismaelitasmanta+ rantikorqa. Potifarqa faraonpa* kuraj kamachin karqa, guardiaspa kamachejnintaj. 2 Jehová Diosqa Josewanpuni kasharqa.+ Chayrayku Josetaqa tukuy imapi allin rerqa, egipcio patronnintaj wasinpi encargado kananpaj churarqa. 3 Patronnenqa repararqa Jehová Diosqa Josewanpuni kashasqanta, Jehová Dios yanapasqanraykutaj tukuy ima ruwasqanpi allin risqanta.

4 Ajinamanta Joseqa patronnin Potifarwan munachikorqa, chayrayku paytaqa yanapajnin kananpaj churarqa. Aswan qhepamantaj Potifarqa Joseta churarqa wasinmanta cuentayoj kananpaj, tukuy imasnintataj qhawananpaj. 5 Potifar wasinta, tukuy imasnintawan qhawananpaj Joseta churasqanmantapacha, Jehová Diosqa Joserayku bendicerqa Potifarpa wasinpi tiyakojkunata. Jehová Diosqa bendecillarqataj Potifarpa wasinpi tukuy ima kajta, jinallataj chajrasnintapis.+ 6 Chay qhepatataj Potifarqa tukuy imasninta Josejpa makisninman saqeporqa. Potifarqa manaña ima ruwananmantapis llakikojchu, imatachus mikhunallanmantaña llakikoj. Joseqa kallpasapa karqa, simpático joventaj.

7 Chayrayku patronninpa warmenqa, Joseta qhawakuyta qallarerqa, nerqataj: “Jamuy, puñuykuna”, nispa. 8 Josetajrí mana munajchu, patronninpa warmintataj nej: “Patronneyqa tukuy imasninmanta cuentayoj kanaypaj noqata churawan. Noqa kaypi kashajteyqa mana imamantapis llakikunchu. 9 Kay wasipeqa mana pipis noqamanta aswan atiyniyoj kanchu. Patronneyqa tukuy imata mandoyman churan, qanllawan ni ima ruwanay kanchu, warmin kasqaykirayku. Chayrayku, ¿imaynatataj ruwayman kasqa chay millaytari, juchallikuymantaj Diospa contrantari?”,+ nispa.

10 Chay warmeqa sapa día Joseta parlapayaj. Josetaj manapuni paywan puñuykuyta munarqachu, nitaj paywan sapallan kaytapis munarqachu. 11 Uj pʼunchaytaj Joseqa wasiman yaykorqa ruwanasninta ruwaj, nitaj wasipeqa ni uj kamachipis karqachu. 12 Chayrayku chay warmeqa Joseta ropanmanta japʼiykuspa nerqa: “Puñuykunalla ari”, nispa. Josetajrí chay warmej makinpi ropanta saqerparispa, ayqerikaporqa. 13 Chay warmitaj José ayqekusqanta rikuspa, ropantapis makinpi saqerparisqanta rikuspa, 14 jatunmanta qhaparikorqa wasinmanta qharis jamunankupaj, paykunamantaj nerqa: “Qhawaychej, qosayqa chay hebreo runata pusamun noqanchejmanta burlakunanpaj. Kay runaqa yaykumun noqawan puñuykuyta munaspa. Chayrayku tukuy kallpaywan qhaparikamuni. 15 Paytaj qhaparikusqaytawankama ima jina ayqen, ropanta kaypi saqerparispa”, nispa. 16 Chantá chay warmeqa Josejpa ropanta jallchʼarqa qosan chayamunankama.

17 Qosan chayamojtintaj payman kikillantataj willarqa: “Chay pusamusqayki hebreo kamacheqa, kayman yaykumun honrayta tʼakaj.* 18 Tukuy kallpaywan qhaparikojtiytaj, ima jina ayqen ropanta kaypi saqerparispa”, nispa. 19 Josej patronnenqa “ajinata kamachiykeqa ruwawan” nispa warmin willajtin, maytapuni phiñarikorqa. 20 Chantá Potifarqa Joseta carcelman aparqa, maypichus reypa presosnin kasharqanku chayman. Josetaj chaypi wisqʼasqa qhepakorqa.+

21 Jehová Diostajrí Josewanpuni kasharqa, tukuy imapi payta khuyaspa. Jinamanta Joseqa carcelta qhawajkunaj capitanninwanñataj munachikorqa.+ 22 Chayrayku chay capitanqa Joseta churarqa carcelpi tukuynin presosta qhawananpaj. Joseqa cuentayoj karqa tukuy ruwanasninkuta ruwachinanmanta.+ 23 Ajinamanta carcelta qhawajkunaj capitannenqa mana imamantapis llakikojchu, José carcelmanta cuentayoj kashajtenqa. Jehová Diosqa Josewanpuni kasharqa. Chantapis Jehová Diosqa Joseta yanaparqa tukuy ima ruwasqanpi allin rinanpaj.+

40 Chaymanta qhepaman Egiptomanta reypa coperon,*+ jinallataj tʼantata ruwajkunajta kamachejninkupis Egiptomanta patronninku reypa contranta juchallikorqanku. 2 Faraontaj* iskayninkupaj mayta phiñakorqa. Ujnenqa karqa coperospa kamachejninku, ujnintaj tʼantata ruwajkunajta kamachejninku.+ 3 Paykunataqa wisqʼachimorqa guardiaspa kamachejninkoj wasin qayllapi kasharqa chay carcelman.+ Josepis chayllapitaj wisqʼasqa kasharqa.+ 4 Guardiaspa kamachejnintaj Joseta kamacherqa chay iskay presosta qhawananpaj.+ Paykunataj chaypi unayta qhepakorqanku.

5 Uj chʼisitaj Egiptomanta reypa coperonpis, tʼantata ruwajninpis mosqokorqanku. Sapa ujninkoj mosqokusqankutaj imachá niyta munarqa. 6 Qʼayantintaj Joseqa chay presosta watukuspa, rikorqa llakisqa uyalla kashasqankuta. 7 Paykunatataj taporqa: “¿Imamantataj llakisqa uyalla kashankichejri?”, nispa. 8 Paykunataj kuticherqanku: “Sapa ujniyku mosqokuyku, manataj pipis kanchu chay mosqokusqaykuta sutʼinchanawaykupaj”, nispa. Josetaj paykunata nerqa: “¿Manachu mosqoykunataqa Dios sutʼinchan?+ Ama jina kaspa willariwaychej chay mosqokusqaykichejta”, nispa.

9 Coperospa kamachejninkutaj mosqokusqanta Joseman kay jinata willarqa: “Mosqoyniypeqa uj uva sachʼa ñaupaqeypi kashasqa. 10 Chay sachʼaqa kinsa ramasniyoj kasqa. Chantá pʼutumuspa tʼikasqa, tʼikasnintaj sumaj poqosqa uvasman tukusqanku. 11 Noqaqa faraonpa copanta japʼishasqani. Uvasta japʼiytawantaj chay copaman chʼirwashasqani. Chantá chay copata faraonpa makinman jaywashasqani”, nispa. 12 Josetaj payta nerqa: “Chay mosqokusqaykeqa kayta niyta munan: Kinsa ramasqa kinsa días kanku. 13 Faraonqa kinsa diasmantawan kaymanta orqhochisonqa, ñaupajta imatachus ruwaj kanki chayllamantaj kutiykuchipusonqa.+ Jinamanta qanqa faraonpa coperollanpuni kanki ñaupajta jina.+ 14 Ajina allin risojtintaj noqamanta yuyarikunki ari. Ama jina kaspa khuyarikuwanki ari. Faraonman noqamanta willarinkipuni kaymanta orqhonawankupaj. 15 Noqataqa mana munashajta hebreospa jallpʼankumanta apamuwanku.+ Kay carcelmanpis* qhasimanta wisqʼaykuwanku”,+ nispa.

16 Tʼantata ruwajkunajta kamachejninkutaj, Josejpa sutʼinchasqan allin kasqanta rikuspa nerqa: “Noqapis mosqokullanitaj, umay patapeqa sumaj tʼantasniyoj kinsa canastas kashasqa. 17 Patan kaj canastapeqa imaymana tʼantas faraonpaj kashasqa. Pʼisqostaj chay canastamanta mikhukapushasqanku”, nispa. 18 Josetaj nerqa: “Mosqokusqaykeqa kayta niyta munan: Chay kinsa canastasqa kinsa días kanku. 19 Kinsa diasmantawan faraonqa umaykita qholuchisuspa rakhu kʼaspiman* warkhuykuchisonqa. Pʼisqostaj jamuspa aychaykita mikhukaponqanku”,+ nispa.

20 Chaymanta kinsa pʼunchayninman, faraonpa dian karqa.+ Faraontaj tukuy kamachisninpaj jatun mikhuyta waykʼucherqa. Chay runaspa rikunantataj coperospa kamachejninkuta orqhochimorqa, jinallataj tʼantata ruwajkunaj kamachejninkutapis. 21 Coperospa kamachejninkutaqa watejmanta churarqa copero kananpaj. Jinamanta payqa ujyanasta faraonman jaywallarqapuni. 22 Tʼantata ruwaj runatataj rakhu kʼaspiman warkhuchimorqa, José paykunaman sutʼinchasqanman jinapuni.+ 23 Chaywanpis coperospa kamachejninkoqa mana Josemanta yuyarikorqachu, qonqakaporqa.+

41 Iskay watasña pasarqa. Faraontaj* kay jinata mosqokorqa:+ Nilo mayu kantupi kashasqa. 2 Chaypitaj rikusqa qanchis sumaj wira wakasta Nilo mayumanta llojsimushajta, mayu kantupitaj pastota mikhushajta.+ 3 Chay wakaspa qhepantataj qanchis millay tullu wakas mayumanta llojsimullasqankutaj, chay wira wakaspa ladonkupitaj sayaykusqanku Nilo mayu kantupi. 4 Chay millay tullu wakastaj chay sumaj wira wakasta oqoykakapusqanku. Ajinata mosqokushaspa faraonqa ujllata rijchʼarisqa.

5 Chaymanta ujtawan mosqokullarqataj. Chay mosqoyninpitaj rikusqa, qanchis sumachaj trigo* umasta uj cañallamanta wiñashajta.+ 6 Chaymanta wiñallasqankutaj qanchis chʼusu trigo umas, chaykunataqa inti llojsimuy ladomanta jamoj wayra chʼakirparichisqa. 7 Chay chʼusu trigo umastaj chay sumaj trigo umasta oqoykushasqanku. Jinallapi faraonqa rijchʼarispa mosqokushasqanta reparakusqa.

8 Qʼayantin paqarenqa may llakisqa kasharqa. Chayrayku wajyacherqa Egiptomanta tukuy yatirista, jinallataj tukuy yachayniyoj runastapis. Faraontaj paykunaman willarqa chay mosqokusqanta. Chaywanpis ni mayqenninku sutʼinchayta aterqankuchu chay mosqokusqan imachus niyta munasqanta.

9 Chaymantaña coperospa* kamachejninkoqa faraonman nerqa: “Kunan yuyarikuni imatachus mana willasusqayta.* 10 Qan reyníy faraón, maypachachus noqaykupaj phiñakorqanki chaypacha, noqata, jinallataj tʼantata ruwajkunajta kamachejninkutapis carcelman wisqʼaykuchiwarqayku, guardiaspa kamachejninpa wasin qayllapi kaj carcelman.+ 11 Chaypitaj paywan noqawan uj chʼisilla mosqokorqayku. Sapa ujniykoj mosqokusqaykutaj niyta munarqa imachus noqaykuwan kananta.+ 12 Chayllapitaj noqaykuwan kasharqa uj hebreo joven, payqa guardiaspa kamachejninpa kamachin karqa.+ Mosqokusqaykuta willarejtiykutaj,+ sutʼinchawarqayku imachus mosqokusqayku niyta munasqanta. 13 Niwasqaykuman jinapunitaj juntʼakorqa. Noqaqa ruwanayman kutiykanpuni, chay ujnintaj rakhu kʼaspipi* warkhusqa karqa”,+ nispa.

14 Chayta uyarispa faraonqa Joseta wajyachimorqa.+ Paytaqa usqhay usqhayllata carcelmanta orqhomorqanku.+ Joseqa umanta pʼajlakorqa, barbanta* rasurakorqa, ropantapis cambiakorqa. Chantá yaykorqa faraón kasharqa chayman. 15 Faraontaj Joseta nerqa: “Ujta mosqokuni, nitaj pipis mosqokusqayta sutʼinchayta atiwanchu. Willawanku qan mosqoykunata uyarispa sutʼinchayta atisqaykita”,+ nispa. 16 Josetaj nerqa: “Chayqa mana noqamantachu. Dios chaytaqa sutʼinchasonqa, chaytaj allinniykipaj kanqa”,+ nispa.

17 Chantá faraonqa Joseman willarqa: “Mosqoyniypeqa Nilo mayu kantupi sayashasqani. 18 Chay mayumantataj qanchis sumaj wira wakas llojsimuspa, mayu kantupi pastota mikhushasqanku.+ 19 Chay wakaspa qhepankutataj llojsimushasqanku qanchis millay tullu wakas. Manapuni jaykʼajpis chay jina millay wakastaqa rikorqanichu kay tukuy Egiptopeqa. 20 Chay millay tullu wakastaj chay qanchis sumaj wira wakasta oqoykakapushasqanku. 21 Oqoykuyta tukojtinkupis, ni pi reparasqachu oqoykusqankuta, ñaupajta jina millay tullusllapuni kashasqankurayku. Noqataj ujllata rijchʼarerqani.

22 ”Chantá mosqoyniypi rikullarqanitaj qanchis sumaj poqosqa trigo umasta, uj cañallamanta wiñashajta.+ 23 Rikullarqanitaj qanchis chʼaki chʼusu trigo umasta wiñashajta, chaykunataqa inti llojsimuy ladomanta jamoj wayra chʼakirparichisqa. 24 Chay chʼusu trigo umastaj chay sumaj poqosqa trigo umasta oqoykushasqanku. Chay mosqokusqaytaqa yatirisman willarqani,+ nitaj ni mayqenninku sutʼinchayta atiwankuchu”,+ nispa.

25 Josetaj faraonman nerqa: “Chay mosqokusqasniykeqa ujllata niyta munan. Diosqa* qanman willashasunki imatachus pay ruwananta.+ 26 Qanchis wira wakasqa qanchis sumaj watas kanku, kikillantaj niyta munan qanchis sumaj trigo umaspis. Chay iskaynin mosqoykunaqa ujllata niyta munan. 27 Wira wakaspa qhepanta llojsimoj qanchis millay tullu wakasqa qanchis yarqhay watas kanku, qanchis chʼusu trigo umaspis chay qanchis yarqhay watasllataj kanku. 28 Nerqayki jina Dios willashasunki imatachus pay ruwananta.

29 ”Kay tukuy Egipto jallpʼapi qanchis watasta sumajta poqonqa. 30 Chay qanchis watas pasaytataj sinchʼi yarqhay kanqa. Nitaj pipis yuyarikonqachu Egipto jallpʼapi qanchis watasta sumajta poqosqanta. Yarqhayqa manchaypuni kanqa kay jallpʼapi.+ 31 Sinchʼi yarqhay kasqanrayku ni pi yuyarikonqachu kay jallpʼapi sumajta poqosqanta, imaraykuchus yarqhayqa mana aguantay atina kanqa. 32 Iskay kutita mosqokusqaykeqa niyta munan, Diosqa nisqanta juntʼanantapuni. Chaytataj Diosqa usqhayllata ruwanqa.

33 ”Chayrayku allin kanman uj sumaj yuyayniyoj, yachayniyoj runata maskʼanayki, Egiptomanta cuentayoj kananpaj. 34 Qanqa kayta ruwawaj: Allin kamachejkunata ajllay nacionnintinpi, chay qanchis wataspi Egiptopi sumajta poqoshajtin,+ phishqaman tʼaqaspa ujnin kajta tantanankupaj. 35 Paykunaqa chay sumaj wataspi chay tukuynin trigota* tantachunku. Chay trigotataj sapa llajtapi jallchʼachunku.+ Chaytaj faraonpata kanqa. 36 Chayqa kanqa runaswan uywaswan mikhunankupaj, qanchis watasta Egiptopi sinchʼi yarqhay kashajtin. Ajinamanta ni runaspis, ni uywaspis yarqhaywan wañonqankuchu”,+ nispa.

37 Josejpa nisqanqa faraonman allin rijchʼarqa, jinallataj tukuy kamachisninmanpis. 38 Chayrayku faraonqa kamachisninman nerqa: “¿Waj runata tarisunmanchu kay runata jina Diospa espiritunwan juntʼata?”, nispa. 39 Chantá faraonqa Joseta nerqa: “Mana pipis kanchu qan jina sumaj yuyayniyoj, yachayniyoj runaqa. Qanmanqa Dios kay tukuy imas kananta sutʼinchasunki. 40 Kunanmantapacha qan cargoyoj kanki wasiymanta. Kay llajtamanta tukuy runastaj, qanta tukuy imapi kasusonqanku.+ Noqalla qanmanta aswan kuraj kasaj, rey kasqayrayku”, nispa. 41 Chantá faraonqa Joseta nillarqataj: “Qantaqa churashayki tukuy Egipto jallpʼamanta cargoyoj kanaykipaj”,+ nispa. 42 Chayta niytawan faraonqa makinmanta sellana anillonta orqhokuspa, Josejpa makinman churaykorqa. Chaymantataj sumaj lino ropata churacherqa, kunkanmantaj oro collarta* warkhuykorqa. 43 Chantapis Josetaqa wicharicherqa ujnin sumaj carretanman, ñaupaqentataj runas qhaparispa rerqanku: “Payman kʼumuykukuychej”,* nispa. Ajinata faraonqa Joseta churarqa Egiptomanta cargoyoj kananpaj.

44 Faraonqa Joseta nillarqataj: “Noqamin faraonqa kani. Chaywanpis tukuy Egiptopeqa, mana pipis imata ruwayta atenqachu,* qan mana imatapis kamachejtiykeqa”,+ nispa. 45 Chaymantataj faraonqa Joseman Zafenat-Panéah sutita churarqa. Casaracherqataj Asenatwan,+ On* llajtamanta sacerdote Potiferaj warmi wawanwan. Joseqa tukuynin Egipto jallpʼamanta cargoyoj karqa.*+ 46 Joseqa Egiptomanta rey faraonpa ñaupaqenman yaykushaspa* 30 watasniyoj karqa.+

Chaypachataj Joseqa faraonpa ñaupaqenmanta llojsispa tukuynin Egipto jallpʼata muyumorqa. 47 Chay qanchis watasta jallpʼaqa sumajta poqorqa, mana oqhariy atinatapuni. 48 Joseqa chay qanchis wataspi Egipto jallpʼapi sumajta poqosqanta tantacherqa, llajtaspitaj jallchʼacherqa. Sapa llajtapeqa jallchʼacherqa chay qayllaspi poqosqanta. 49 Joseqa trigota ashkhata jallchʼacherqa, mar qocha kantupi tʼiyu chhikatapuni. May chhika kasqanraykutaj manaña pesaspachu jallchʼacherqa.

50 Manaraj chay yarqhay watas chayamushajtin, Josewan warmin Asenatwanqa iskay wawasniyojña karqanku.+ Asenatqa karqa On* llajtamanta sacerdote Potiferaj wawan. 51 Joseqa kuraj wawanman Manasés* sutita churarqa,+ imaraykuchus pay nerqa: “Dios qonqachiwan tukuy llakiyniyta, jinallataj tataypa wasintapis”, nispa. 52 Sullkʼa kajmantaj churarqa Efraín* sutita,+ imaraykuchus pay nerqa: “Diosqa wawasta qowan sufrisqay jallpʼapi”,+ nispa.

53 Ajinamanta juntʼakorqa chay qanchis watas, Egipto jallpʼapi sumajta poqorqa chay watas.+ 54 Chantá qallarerqa qanchis yarqhay watas José nisqanman jinapuni.+ Chaypacha tukuy nacionespi yarqhay karqa, Egipto jallpʼallapi mana yarqhay karqachu, chaypeqa mikhuna* kallarqa.+ 55 Aswan qhepamantaj Egipto jallpʼapipis yarqhay kallarqataj, runastaj faraonman rerqanku mikhunata* mañakoj.+ Faraontaj tukuy egipciosta nerqa: “Rispa Josemanta mañakamuychej, paypa nisqantataj ruwaychej”,+ nispa. 56 Yarqhayqa tukuynin jallpʼapi kallarqapuni.+ Josetaj kicharerqa tukuy trigo pirwasta, egipciosman vendenanpaj,+ Egipto jallpʼapi may sinchʼipuni yarqhay kasqanrayku. 57 Runastaj tukuynin jallp’amanta Egiptoman jamorqanku Josemanta trigota rantikunankupaj, tukuynin jallp’api sinchʼi yarqhay kasqanrayku.+

42 Jacobqa Egiptopi trigo* kasqanta yachaytawan,+ wawasninta nerqa: “¿Imatataj kaypi ruwashankichej uyaykichejta qhawanakuspari?”, nispa. 2 Chantá nillarqataj: “Uyarini Egiptopi trigo kasqanta. Jaqayman rispa rantimuychej mikhunanchejpaj, amataj yarqhaywan wañunanchejpaj”,+ nispa. 3 Chayrayku Josejpa chunka hermanosnenqa+ Egiptoman uraykorqanku trigota rantimoj. 4 Jacobqa Josejpa hermanon Benjaminta+ mana kacharqachu chay hermanosnintawan, imaraykuchus pay nerqa: “Ichá imapis wawaytaqa pasanman, wañunmantaj”,+ nispa.

5 Ajinata Israelpa wawasnenqa rantej rerqanku, wajkuna risharqanku chaykunawan khuska, imaraykuchus Canaán jallpʼapipis yarqhay kallarqataj.+ 6 Chaypacha Joseqa Egiptopi kamachisharqa,+ tukuynejmanta jamoj runasmantaj trigota vendesharqa.+ Hermanosnintaj chayaytawan paypa ñaupaqenman qonqoriykukuspa, pampakama kʼumuykukorqanku.+ 7 Josetaj hermanosninta rikuytawan rejsirparerqapacha, mana rejsejmantaj tukorqa.+ May phiñasqataj paykunata taporqa: “¿Maymantá jamushankichej?”, nispa. Paykunataj nerqanku: “Canaán jallpʼamanta jamushayku mikhunata rantikoj”,+ nispa.

8 Ajinata Joseqa hermanosninta rejsirparerqa, paykunatajrí manapuni rejsirparqankuchu. 9 Josetaj chay rato yuyarikorqa imastachus paykunamanta mosqokusqanta.+ Paykunamantaj nerqa: “Qankunaqa wateqajkuna kankichej. Jamunkichejtaj nacionniykupi maynejkunachus mana sumaj jarkʼasqachu kasqanta qhawaj”, nispa. 10 Paykunataj nerqanku: “Mana wiraqochíy. Noqaykoqa mikhunata rantikojlla jamuyku. 11 Tukuyniyku uj tatayojlla kayku. Noqaykoqa mana ima sajratapis ruwayta yachaykuchu. Mana wateqajkunachu kayku wiraqochíy”, nispa. 12 Josetaj nerqa: “Chayqa mana jinachu. Qankunaqa jamunkichej nacionniykupi may cheqaschus mana sumaj jarkʼasqachu kasqanta qhawaj”, nispa. 13 Paykunataj nerqanku: “Wiraqochíy, noqaykoqa 12 hermanos kayku,+ uj tatayojlla.+ Tataykoqa Canaán jallpʼapi kashan, sullkʼa hermanoykutaj paywan qhepakun.+ Ujnin hermanoykutajrí manaña noqaykuwanchu”,+ nispa.

14 Joseqa ujtawan nillarqataj: “Chayqa í, nisharqanipuni. Qankunaqa wateqajkunapuni kankichej. 15 Kunanqa kaywan yachasaj cheqatachus manachus parlashasqaykichejta. Faraonpa* sutinrayku juraykichej, kaymantaqa manapuni ripunkichejchu sullkʼa hermanoykichej jamunankama.+ 16 Ujnillaykichej rinkichej hermanoykichejta pusarimoj. Wakintaj kaypi presos qhepakunkichej. Chaypi yachasaj cheqatachus manachus parlashasqaykichejta. Manachus ajina chayqa, faraonpa sutinrayku juraykichej wateqajkunapuni kasqaykichejta”, nispa. 17 Chantá tukuyninkuta carcelman wisqʼaykucherqa kinsa pʼunchayta.

18 Kinsa pʼunchayninmantaj Joseqa paykunata nerqa: “Noqaqa Diosta manchachikuni. Qankunaqa kayta ruwaychej kausanaykichejpaj. 19 Sichus qankuna cheqantapuni parlashankichej chayqa, ujnin hermanoykichejta carcelpi saqeychej, qankunataj ripuychej. Trigotataj apakuychej familiasniykichej ama yarqhaywan wañunankupaj.+ 20 Chantá sullkʼa hermanoykichejta pusamuwankichej. Chaypi yachasaj cheqatachus manachus parlashasqaykichejta, nitaj wañunkichejchu”, nispa. Paykunataj chayta ruwanankuta nerqanku.

21 Chantá paykunapura ninakorqanku: “Hermanonchejta chay jinata ruwasqanchejrayku kay jinapi rikukushanchej.+ Payqa waqaspa mañakuwarqanchej khuyarikunanchejta, noqanchejtaj mana uyarerqanchejchu. Chayrayku kunanqa noqanchejmanñataj kay llakiy chayamuwanchej”, nispa. 22 Chaymanta Rubenqa paykunata nerqa: “Noqaqa nerqaykichejpuni: ‘Ama ima sajratapis payta ruwanachu’, nispa. Qankunatajrí mana uyariwarqankichejchu.+ Chayrayku kunanqa waqayninman chayanchej, wañuyninmantataj* juchachasqa kashanchej”,+ nispa. 23 Paykunaqa mana yacharqankuchu Joseqa chay parlasqankuta entiendeshasqanta. Joseqa egipcio parlayllapi paykunawan parlarqa, waj runataj parlayninkupi paykunaman willarqa imatachus nishasqanta. 24 Josetajrí ladonkumanta karunchakuspa waqarikorqa.+ Kutimuspataj watejmanta paykunawan parlarqa. Paykuna ukhumanta Simeonta japʼispataj,+ rikushajtinku wataykorqa.+ 25 Chaymanta Joseqa kamacherqa costalesninkuman trigota juntʼachipunankuta, pagasqanku qolqetapis sapa ujpa costalesninkuman churaykapunankuta. Nerqataj ñanpi mikhunankupaj aviuta churapunankuta. Joseqa tukuy chayta ruwacherqa paykunapaj.

26 Chaymanta paykunaqa trigota burrosninkuman chajnaykuspa* riporqanku. 27 Maypichus puñukunanku karqa chay lugarman chayaspataj, ujninkoqa costalninta phaskararqa burronman qarananpaj. Paytaj chay costalninpa siminpi qolqe chʼuspanta tarikaporqa. 28 Hermanosninmantaj nerqa: “Qhawariychej, qolqeyta kutichipuwasqanku. Kayqa, costalniypi kashan”, nispa. Chayta rikuspa paykunaqa mayta mancharikorqanku, kharkatitispataj ninakorqanku: “¿Imatataj Dios ruwawanchejri?”, nispa.

29 Canaán jallpʼaman chayaspataj, tatanku Jacobman willarqanku imachus paykunawan kasqanta. Nerqankutaj: 30 “Egiptopi kamachej wiraqocheqa may phiñasqa parlawayku.+ Niwaykutaj nacionninkuta wateqaj risqaykuta. 31 Noqaykutaj nerqayku: ‘Mana ima sajratapis ruwayta yachaykuchu. Mana wateqajchu jamuyku.+ 32 Noqaykoqa 12 hermanos kayku,+ uj tatayojlla. Ujnin hermanoykoqa manaña noqaykuwanchu.+ Sullkʼa hermanoykutaj tataykuwan qhepakun Canaán jallpʼapi’,+ nispa. 33 Egiptomanta wiraqochitaj niwayku: ‘Kaypi yachasaj cheqatachus manachus parlashasqaykichejta. Kaypi saqeychej ujnin hermanoykichejta,+ qankunataj ripuychej. Trigota apaychej familiasniykichej ama yarqhaywan wañunankupaj.+ 34 Chantá pusamuwankichej sullkʼa hermanoykichejta. Ajinapi yachasaj mana wateqajkunachu kasqaykichejta, manachayqa allin kajta ruwaj runas kasqaykichejta. Chaymantaraj kacharipusaj kay hermanoykichejtaqa. Qankunataj kay nacionniykumanta mikhunata rantikuyta atillankichej’, nispa”.

35 Chantá sapa ujninku costalesninkumanta trigota thallishaspa, qolqe chʼuspasninkuta tarikaporqanku. Chay qolqenkuta rikuspataj mayta mancharikorqanku, jinallataj tatankupis. 36 Chaymanta Jacobqa paykunata nerqa: “Qankunaqa mana wawasniyojta saqewankichej.+ Joseqa manaña noqanchejwanchu,+ Simeonpis manallataj kaypichu.+ Kunanqa, ¿Benjaminniytañatajchu qhechuwankichej? ¿Imaraykutaj noqatapuni kay tukuy imas qhatiriwanri?”, nispa. 37 Rubentaj tatanta nerqa: “Noqa Benjaminmanta cuentayoj kasaj, paytaqa kutichinpusqaykipuni.+ Manachus kutichinpusqayki chayqa, wañuchinki iskaynin wawasniyta”,+ nispa. 38 Jacobtajrí nerqa: “Benjaminneyqa mana qankunawan renqachu. Hermanon Joseqa wañupun, kunantaj payllaña qhepakun.+ Sichus ñanta rishajtiykichej wawayta imapis pasanman, wañunmantaj chayqa, qankuna juchayoj kankichej kay jina viejoyayniypi llakiywan wañunaypaj”,*+ nispa.

43 Yarqhayqa chay jallpʼapi manchayñapuni karqa.+ 2 Egiptomanta rantimusqanku trigota* tukusqankutawan,+ Israelqa wawasninta nerqa: “Ujtawan rispa trigota rantimuychej”, nispa. 3 Judatajrí tatanta nerqa: “Chay runaqa sutʼita niwarqayku: ‘Sichus sullkʼa hermanoykichejta mana pusamuwankichej chayqa, amaña jamuwankichejchu ni uyaykichejta rikuchikojllapis’,+ nispa. 4 Sichus hermanoykuta pusajta saqewasqayku chayqa, risqayku mikhunata rantimoj. 5 Manachus pusanaykuta saqewasqayku chaytaj, mana riykumanchu. Chay runaqa niwayku: ‘Sichus chay hermanoykichejta mana pusamuwankichej chayqa, amaña jamuwankichejchu ni uyaykichejta rikuchikojllapis’,+ nispa”. 6 Chantá Israelqa+ nerqa: “¿Imaraykutaj kay jina mana allinta ruwawankichejri? ¿Imapajtaj chay runaman willarqankichej waj hermanoykichej kasqantari?”, nispa. 7 Paykunatajrí nerqanku: “Chay runapuni mayta tapuykuwayku pikunachus kasqaykuta, pikunachus familiayku kasqantapis. Kay jinata tapuwarqayku: ‘¿Tataykichej kausakushanrajchu? ¿Tiyapusunkichejchu waj hermanoykichej?’, nispa. Ajinata tapuwajtiykutaj noqaykoqa willarqayku ari.+ ¿Imaynapitaj yachaykuman karqa pay ninawaykuta: ‘Hermanoykichejta pusamuwankichej’ nispari?”.+

8 Chantá Judaqa tatan Israelta rogakorqa: “Sichus mana munanki yarqhaywan wañunanchejta chayqa, Benjamín noqawan rinanta saqellay ari.+ Kunanpachataj risqayku. Ajinamanta mana yarqhaywan wañusunchu+ ni qan, ni noqayku, nitaj wawasniykupis.+ 9 Noqa paymanta cuentayoj kasaj.+ Ima kajtinpis noqamanta cuentata mañawanki. Manachus kutichinpusqayki chayqa, ñaupaqeykipi wiñaypaj juchayoj kasaj. 10 Sichus riykumanña karqa chayqa, iskay kutitaña chayamuykuman karqa”, nispa.

11 Chaymanta tatanku Israelqa nerqa: “Jina kajtenqa kayta ruwaychej: Chay runaman jaywanaykichejpaj costalesniykichejpi apaychej imachus kay jallpʼapi tiyan chay sumajnin kaj imasta:+ balsamota,*+ abeja miskʼita,* sumajta qʼapaj sachʼa waqayta, sachʼa qarasta,*+ pistachos poqoyta, almendrasta ima. 12 Qolqetapis uj jinatawan apaychej, costalesniykichejman churaykusqanku chay qolqetapis kutichipuychej.+ Ichapis pantaspa churaykorqanku. 13 Benjamintapis pusallaychejtaj, usqhayta rispa chay runawan parlamuychej. 14 Tukuy Atiyniyoj Diosqa munachun chay runa qankunamanta khuyakunanta, ujnin hermanoykichejta kacharinpunanpaj, jinallataj Benjaminniytapis kachanpunanpaj. Sichus wawasniyta pierdesaj chayqa, jinachá mana wawasniyojpis qhepakusaj ari”,+ nispa.

15 Ajinamanta paykunaqa apananku karqa chay imasta, qolqetapis uj jinatawan oqhariykukuspa, Benjamintawan pusariykukuspa Egiptoman kuterqanku. Chayaspataj José kasharqa chayman yaykorqanku.+ 16 Josetaj Benjaminta hermanosnintawan rikuspa, wasinmanta cargoyoj runata chay rato nerqa: “Kay runasta wasiyman pusay. Uywasta ñakʼaspa* waykʼuy, imaraykuchus kay runasqa chaupi pʼunchayta noqawan mikhonqanku”, nispa. 17 Chay runataj usqhayllata ruwarqa José nisqanman jina.+ Paykunataqa Josejpa wasinman pusarqa. 18 Josejpa wasinman pusasqa kasqankurayku, paykunaqa may mancharisqas ninakusharqanku: “Kayman pusamuwanchej chay uj kuti costalesninchejpi qolqeta kutichipuwasqanchejmanta. Kunanqa maqaykuwasun, esclavosninkuta jinataj japʼiwasun, burrosninchejtapis japʼikaponqanku”,+ nispa.

19 Jinapi paykunaqa Josejpa wasinmanta cargoyoj runaman qayllaykuspa, paywan parlarqanku wasi punkupi. 20 Nerqankutaj: “Wiraqochíy, ñaupaj kutipiña jamorqayku trigota rantikoj.+ 21 Kutipushaspataj maypichus puñukunayku karqa chay lugarman chayarqayku. Chaypitaj costalesniykuta qhawaykuspa, chay pagasqayku qolqeta tarikaporqayku. Sapa ujniykojta tukuynin qolqe kakushasqa.+ Chayta kunanqa apanpuyku. 22 Chantá apamullaykutaj waj qolqetawan trigota rantikunaykupaj. Kunantaj mana yachaykuchu pichus chay pagasqayku qolqeta costalesniykuman churaykusqanta”,+ nispa. 23 Chay runatajrí nerqa. “Ama manchachikuychejchu. Tukuy imapis allillan kashan. Diosniykichej chay qolqetaqa costalesniykichejman churaykorqa, tataykichejpa Diosnin. Chay pagasqaykichej qolqeqa makiymanraj chayamorqa”, nispa. Chantá Simeonta paykunaman pusamorqa.+

24 Jinaspataj, paykunata Josejpa wasinman pusaykorqa. Chaypitaj yakuta jaywarqa chakisninkuta mayllakunankupaj, burrosninkupajtaj pajata apamorqa. 25 Chantá paykunaqa imastachus aparqanku chay imasta wakicherqanku,+ chaupi pʼunchayta José chayamojtin jaywanankupaj. Paykunaqa uyarerqanku chaypi paykunawan mikhunanta.+ 26 José chayamojtintaj, chay apasqanku imasta jaywarqanku, ñaupaqenpi qonqoriykukuspataj pampakama kʼumuykukorqanku.+ 27 Chaymantataj Joseqa paykunata taporqa: “¿Imaynataj kashankichej? ¿Imaynataj kashan machitu tataykichej, mayqenmantachus willawarqankichej chay? ¿Kausakushanrajchu?”+ nispa. 28 Paykunataj nerqanku: “Wiraqochíy, tataykoqa walejlla kakushan, kausakushanraj”, nispa. Chantataj ujtawan qonqoriykukuspa pampakama kʼumuykukullarqankutaj.+

29 Chaymanta Joseqa muyuyninta qhawarispa Benjaminta rikorqa, piwanchus uj tatayojlla, uj mamayojlla karqanku+ chayta. Chantá nerqa: “¿Kaychu chay sullkʼa kaj hermanoykichej, mayqenmantachus willawarqankichej chay?”,+ nispa. Benjamintataj nerqa: “Dios bendecisuchun wawáy”, nispa. 30 Chayta niytawan, Joseqa casipuni waqaywan atipachikorqa, imaraykuchus hermanonta rikukapuspa sonqon wawayarqa. Chayrayku usqhayllata uj cuartoman yaykorqa. Chaypitaj sapallanpi waqarikorqa.+ 31 Sonqon tiyaykojtintaj, uyanta mayllarqokuytawan llojsimorqa, nerqataj: “Mikhunata apamullaychejña”, nispa. 32 Josemanqa waj mesapi mikhunata jaywarqanku, hermanosninmantaj waj mesapi. Josejpa wasinpi kasharqanku chay egipciospajtaj waj mesapi mikhunata churaporqanku, imaraykuchus egipciosqa mana jaykʼajpis hebreoswan khuska mikhojchu kanku. Paykunaqa hebreoswan mikhuyta millachikoj kanku.+

33 Joseqa hermanosninta chimpanpi tiyaracherqa, kurajmanta qallarispa*+ sullkʼakama. Paykunataj may mancharisqas tʼukusharqanku, paykunapura qhawanakuspa. 34 Josetaj mesanmanta tukuyninkuman mikhunata apacherqa. Benjaminmanrí astawan yapasqata apacherqa, tukuyninkumanta nisqaqa uj phishqa jinastawan.+ Ajinata paykunaqa Josewan khuska mikhorqanku, ujyarqankutaj sumajta sajsakunankukama.

44 Chantá Joseqa wasinmanta cargoyoj runata nerqa: “Kay runaspa costalesninkuman trigota* juntʼachiy, atisqankuta apakunankupaj. Sapa ujninkoj costalesninkumantaj* chay pagasqanku qolqeta churaykapuy.+ 2 Chantaqa qolqemanta ruwasqa copayta sullkʼa kajpa costalninman churaykunki, trigomanta pagasqan qolqetawan khuska”, nispa. Paytaj José nisqanman jina ruwarqa.

3 Qʼayantintaj ñapis sutʼiyamushajtinña, Josejpa hermanosnenqa burrosninkuman cargasta chajnaykuspa* riporqanku. 4 Llajtamanta niraj karuta rishajtinkutaj, Joseqa wasinmanta cargoyoj runata kay jinata yachaykucherqa: “Chay runasta qhatiykuy, taripaspataj ninki: ‘¿Imaraykutaj patronniy qankunapaj may kʼacha kashajtin mana allinwan kutichinkichejri? 5 ¿Ima nispataj patronniypa ujyana copanta suwamunkichejri? Chay copawan allinta adivinayta yachan. Kaytaqa mana allintachu ruwankichej’, nispa”.

6 Chay runataj paykunata taripaspa, chay kikinta nerqa. 7 Paykunatajrí kuticherqanku: “Wiraqochíy, ¿imaraykutaj chay imasta nishawaykuri? Noqaykoqa ni jaykʼaj chayta ruwayta yachaykuchu. 8 Qan yachanki jina, qolqentapis kutichinpuyku Canaán jallpʼamantapacha sapa ujniykojpa costalesniykupi rikhurejta.+ ¿Ima nispataj suwaykuman kasqa patronniykej wasinmanta oronta, qolqentapisri? 9 Sichus noqaykumanta mayqenpis japʼishan chayqa, wañuchisqa kachun, noqaykutaj patronniykej* esclavosnin kasqayku”, nispa. 10 Chay runataj nerqa: “Nisqaykichejman jina kachun. Pejpa makinpichus rikhurenqa, chaylla esclavoyqa kanqa. Ujkunataj mana juchachasqachu kankichej”, nispa. 11 Chay ratopachataj tukuyninku burrosninkumanta cargasta uraykuchiytawan, costalesninkuta phaskararqanku. 12 Chay runataj patronninpa copanta maskʼarqa kuraj kajpa costalninmanta qallarispa, sullkʼa kajpa costalninkama. Jinapitaj Benjaminpa costalninpi chay copata tarerqa.+

13 Tukuyninkutaj llakiywan ropasninkuta llikʼirakorqanku. Chantá sapa ujninku burrosninkuman cargasninkuta chajnaykuytawan, llajtaman kutirerqanku. 14 Judawan+ hermanosninwan Josejpa wasinman yaykushajtinku, Joseqa chayllapiraj kashasqa. Paykunataj Josejpa ñaupaqenpi pampakama kʼumuykukorqanku.+ 15 Josetaj paykunata nerqa: “¿Imatataj kayta ruwawankichejri? ¿Manachu yachankichej noqaqa sumajta adivinayta yachasqayta?”,+ nispa. 16 Judataj kuticherqa: “Wiraqochíy, ¿imatataj astawan qanman niykumanri? ¿Imaynatataj kunan nisqayku mana juchayoj kasqaykutari? Dios* taripawayku juchayku patapi.+ Kunanqa wiraqochíy, tukuyniyku qanpa esclavosniyki kasqayku, pejpa makinpichus copayki rikhurin chaywan khuska”, nispa. 17 Josetaj nerqa: “Mana tukuyniykichejqa esclavosniy kawajchejchu. Pejpa makinpichus copay rikhurin, chaylla esclavoyqa kanqa.+ Qankunataj kutipullaychej tataykichejpa wasinman, mana pipis ni imata nisonqachejchu”, nispa.

18 Chantá Judaqa Joseman chimpaykuspa nerqa: “Wiraqochíy, ujta mañarikuyki. Ama jina kaspa uyarillaway ari. Ama ari noqapaj phiñakuychu. Qanqa kanki kikin faraonpis* kawaj jina.+ 19 Wiraqochíy, qanqa tapuwarqayku: ‘¿Tiyapusunkichejchu tataykichej, waj hermanoykichejpis?’, nispa. 20 Noqaykutaj qanman willarqayku: ‘Arí, tataykoqa kausakushanraj, viejituña. Waj hermanoykupis kallantaj aswan sullkʼa kaj,+ payqa nacekorqa tatayku viejituña kashajtin. Chay hermanoykoj kuraj hermanonqa wañupun.+ Chayrayku payllaña kausakushan mamanpa wawasninmantaqa.+ Tataykutaj paytaqa mayta munakun’, nispa. 21 Chaymanta qan niwarqayku: ‘Payta pusamunkichej ñawisniywanpuni rikunaypaj’,+ nispa. 22 Noqaykutaj wiraqochíy, qanta nerqayku: ‘Sullkʼa hermanoykoqa mana tataykuta saqeyta atinmanchu, sapantachus saqenman chayqa tataykoqa wañupunman’,+ nispa. 23 Qantaj niwarqayku: ‘Sichus hermanoykichejta mana pusamuwankichej chayqa, amaña jamuwankichejchu ni uyaykichejta rikuchikojllapis’,+ nispa.

24 ”Noqaykutaj kutispa tataykuman willarqayku imatachus qan niwarqayku chayta. 25 Aswan qhepaman tataykoqa niwarqayku: ‘Ujtawan rispa trigota rantimuychej’,+ nispa. 26 Noqaykutajrí tataykuta nerqayku: ‘Manachus sullkʼaykuta pusasqayku chayqa, manapuni riykumanchu. Chay wiraqocheqa niwayku sullkʼaykuta pusanaykutapuni, mana pusaspaqa mana ñaupaqenman* kutiykumanchu’,+ nispa. 27 Tataykutaj niwarqayku: ‘Qankuna allinta yachankichej warmeyqa iskay wawasllata qowasqanta.+ 28 Ujnin wawayqa chinkan, paytaqa manaña ujtawan rikunichu. Uj phiña animalchari wawaytaqa mitharparin.*+ 29 Sichus kay wawaytawan pusankichej chayqa, sitajchus imapis pasanman wañunmantaj chayqa, qankuna juchayoj kankichej kay jina viejoyayniypi llakiywan wañunaypaj’,*+ nispa.

30 ”Ajina ari, tataykoqa maytapuni munakun kay hermanoykuta. Manapuni paymanta kacharikuyta munanchu. Chayrayku sichus kay hermanoyku mana noqaykuwanchu kutenqa chayqa, 31 tataykoqa payta mana rikuspa llakiywan wañuponqa. Ajinamanta noqayku juchayoj kasqayku, tatayku viejoyayninpi llakiywan wañupunanpaj.* 32 Noqaqa tatayman nerqani kay hermanoymanta cuentayoj kanayta, chantá nillarqanitaj: ‘Manachus kutichinpusqayki chayqa, noqa ñaupaqeykipi wiñaypaj juchayoj kasaj’,+ nispa. 33 Chayrayku wiraqochíy, ama jina kaspa saqeway ari noqa esclavoyki kanayta hermanoypa cuentanmanta. Paytataj saqellay ari hermanosniywan ripunanta. 34 ¿Imaynatataj kunan tatayman chayayman mana hermanollaywanri? Mana rikuyta munaymanchu tatay chay jinata sufrinantaqa”, nispa.

45 Chayta uyarispa Joseqa waqanayasharqaña.+ Kamachisnintataj sinchʼimanta nerqa: “Jawaman llojsiychej”, nispa. Jinamanta tukuy kamachisnenqa mana Josewanchu kasharqanku hermanosninman rejsichikushajtin.+

2 Chaymanta Joseqa jatunmanta waqarikorqa. Chaytataj egipciosqa uyarimorqanku, faraonpa* wasinmanta kajkunapis. 3 Chantá Joseqa hermanosninman nerqa: “Noqa kani José. ¿Tatayqa kausakushanrajchu?”, nispa. Hermanosnintajrí ni imata kutichiyta aterqankuchu, imaraykuchus may mancharisqas kasharqanku ni imanakuyta atispa. 4 Josetaj hermanosninta nerqa: “Ama jina kaspa, qayllaykamuwaychej”, nispa. Paykunataj qayllaykorqanku.

Josetaj nerqa: “Noqa kani José, hermanoykichej, pitachus kay Egiptoman vendemuwarqankichej chay.+ 5 Kunanqa ama chaymanta llakikuychejchu, nitaj qankunapura phiñanakuychejchu noqata vendewasqaykichejmanta. Diosmin noqata kachamuwan qankunaj ñaupaqeykichejta, ama wañunanchejpaj.+ 6 Kay jallpʼapi yarqhay kasqanqa iskay watasña kashan,+ chaywanpis phishqa watastawanraj manapuni tarpunapis, ni cosechanapis kanqachu. 7 Dios noqata kayman kachamuwan qankunarayku. Ajinamanta jatun salvacionwan salvasqa kanaykichejpaj, familiasniykichejpis ama wañunankupaj.*+ 8 Mana qankunachu kay nacionman kachamuwankichej, manachayqa Dios* kachamuwan. Paymin churawan faraonpa aswan sumaj yuyaychajnin kanaypaj,* wasinpi tukuy imamanta patrón kanaypaj, tukuy Egipto jallpʼatataj kamachinaypaj.+

9 ”Kunanqa usqhayllata kutiriychej, maypichus tatay kashan chayman. Ninkichejtaj: ‘Wawayki Joseqa kay jinata nichimusunki: “Dios churawan tukuy Egiptota kamachinaypaj.+ Usqhayllata jampuy tatáy.+ 10 Kaypi tiyakunki Gosén jallpʼapi+ tukuy wawasniykiwan, allchhisniykiwan, uywasniykiwan, tukuy imayki kapusojwan ima. Ajinamanta qayllallaypi kanki. 11 Chaypi mikhunata qosqaykichej qanman, pikunachus qanwan kashanku chaykunamanpis ama imaykichejpis tukukunanpaj, nitaj yarqhaywan wañunaykichejpaj.+ Yarqhayqa phishqa watastawanraj kanqa”, nispa’. 12 Qankunapis, hermanoy Benjaminpis, ñawisniykichejwan rikushawankichej noqapuni qankunawan parlashasqayta.+ 13 Tatayman willapuwankichej, kay Egipto nacionpi may atiyniyoj kasqayta, tukuy ima rikusqaykichejtapis. Kunanqa usqhayllata riychej, tataytataj kayman pusamuychej”, nispa.

14 Chantá Joseqa hermanon Benjaminta ojllaykuspa waqarikorqa. Benjaminpis waqarikullarqataj José ojllarisqa.+ 15 Chantapis Joseqa tukuynin hermanosninta muchʼaykorqa, paykunata ojllaykuspataj waqarikorqa. Chaymantaña hermanosnenqa paywan parlarqanku.

16 Faraonpa wasinpi kajkunaqa, uyarerqanku Josejpa hermanosnin jamusqankuta. Faraontaj mayta kusikorqa, jinallataj kamachisninpis. 17 Chantá faraonqa Joseta nerqa: “Hermanosniykita niy: ‘Kayta ruwaychej: Burrosniykichejman cargaykuspa Canaán jallpʼaman kutiychej. 18 Pusamuwankichejtaj tataykichejta, familiasniykichejtawan. Noqataj qosqaykichej Egipto jallpʼamanta sumajnin kajta,+ mikhunkichejtaj kaypi sumajta poqon chayta’. 19 Kayta kamachillaytaj:+ ‘Kaytawan ruwaychej: Kay Egipto nacionmanta carretasta apaychej,+ chaypi wawasniykichejta, warmisniykichejtapis apamunaykichejpaj, ujnin carretapitaj tataykichejta apamunkichej.+ 20 Ama imasniykichejmantapis llakikuychejchu,+ kay Egipto jallpʼapi sumajnin kajqa qankunapaj kanqa’, nispa”.

21 Israelpa wawasnintaj ajinata ruwarqanku. Joseqa paykunaman carretasta qorqa faraón kamachisqanman jina, qoqawitapis qollarqataj ñanpi mikhunankupaj. 22 Sapa ujninkuman mosoj ropasta qorqa. Benjaminmantaj qorqa 300 qolqesta,* phishqa mosoj ropastawan.+ 23 Tatanmantaj apacherqa Egiptomanta sumajnin kaj imasta, chunka burrospi cargasqasta. Waj chunka china burrospitaj apacherqa trigota,* tʼantata, chantá qoqawitawan tatan ñanta jamushaspa mikhunanpaj. 24 Joseqa hermanosninta kacharpashaspa nerqa: “Pajtataj ñanpi phiñanakushawajchej”,+ nispa. Chantá paykunata kachaporqa.

25 Ajinata Egiptomanta wichariytawan Canaán jallpʼaman chayarqanku, tatanku Jacob kasharqa chayman. 26 Chantá tatankuman willarqanku: “Joseqa kausakushasqaraj, payqa tukuy Egipto jallpʼapi kamachishasqa”,+ nispa. Tatankutaj ni imata niyta aterqachu, imaraykuchus nisqankuta mana creerqachu.+ 27 Maypachachus Josejpa tukuy ima nisqanta willajtinkuraj, Josejpa apachisqan carretasta rikusparaj, tatanku Jacobqa mayta kusikorqa. 28 Chaymanta Israelqa nerqa: “Kunanmá creeykichejqa. Waway Joseqa kausakushasqaraj. Manaraj wañupushaspa rinay tiyan paywan tinkumoj”,+ nispa.

46 Jinamanta Israelqa purirerqa tukuy imasninwan, tukuy familianwan ima. Chayarqataj Beer-Sebaman,+ chaypitaj uywa wañuchisqasta jaywarqa tatan Isaacpa Diosninman.+ 2 Chay chʼisitaj Diosqa Israelman mosqoyninpi parlamorqa, nerqataj: “Jacob, Jacob”, nispa. Jacobtaj kuticherqa: “Kaypi kashani”, nispa. 3 Diostaj nerqa: “Noqa Dios* kani, tataykej Diosnin.+ Ama manchachikuychu Egiptoman uraykuyta. Chaypi mirayniykita uj jatun nacionman tukuchisaj.+ 4 Noqa qanwan Egiptoman uraykusaj, noqallataj chaymanta kayman kutichimusqayki.+ Wañupojtiykitaj wawayki José ladoykipi kanqa”,*+ nispa.

5 Chaymanta Jacobqa Beer-Sebamanta purirerqa. Wawasnenqa* faraonpa* apachimusqan carretaspi aparqanku tatanku Jacobta, wawasninkuta, warmisninkuta ima. 6 Paykunaqa apakaporqanku uywasninkuta, Canaán jallpʼapi tantasqanku imastawan. Ajinata Jacobqa Egiptoman riporqa tukuy familianwan khuska. 7 Jacobqa Egiptoman pusakaporqa tukuynin familianta, qhari wawasninta, warmi wawasninta, jinallataj tukuynin allchhisnintapis.

8 Kaykuna karqanku Israelpa wawasninpata sutisnin, nisunman Jacobpata, pikunachus Egiptoman riporqanku chaykunajta.+ Jacobpa kuraj wawanqa Rubén karqa.+

9 Rubenpa wawasnenqa karqanku Hanok, Palú, Hezrón, Carmí ima.+

10 Simeonpa+ wawasnenqa karqanku Jemuel, Jamín, Ohad, Jakín, Zóhar, Shaúl ima.+ Shaulpa mamanqa cananea karqa.

11 Levijpa+ wawasnenqa karqanku Guersón, Cohat, Merarí ima.+

12 Judajpa+ wawasnenqa karqanku Er, Onán, Selá,+ Pérez,+ Zérah ima.+ Chaywanpis Erwan Onanwanqa Canaán jallpʼapiña wañuporqanku.+

Perezpa wawasnintaj karqanku Hezronwan Hamulwan.+

13 Isacarpa wawasnenqa karqanku Tolá, Puvá, Yob, Simrón ima.+

14 Zabulonpa+ wawasnenqa karqanku Séred, Elón, Jahleel ima.+

15 Chaykuna karqanku Jacobpa warmin Leajpa miraynin. Wawasnenqa nacekorqanku Padán-Aram jallpʼapi, wawan Dinapis+ chayllapitaj nacekorqa. Chay tukuy miraynintaj karqanku 33 runas.

16 Gadpa+ wawasnenqa karqanku Zifión, Haguí, Suní, Ezbón, Erí, Arodí, Arelí ima.+

17 Aserpa+ wawasnenqa karqanku Imná, Isvá, Isví, Berías ima, hermanankutaj karqa Sérah.

Beriaspa wawasnintaj karqanku Heberwan Malkielwan.+

18 Chaykuna karqanku Zilpajta miraynin. Zilpaqa+ Leaj sirvientan karqa, pitachus Labán qorqa chay. Zilpajtawan Jacobpatawan mirayninkoqa tukuyninpi karqanku 16 runas.

19 Jacobpa warmin Raquelpa wawasnenqa karqanku Josewan+ Benjaminwan.+

20 Josejpa wawasnintaj warmin Asenatpi karqanku Manaseswan+ Efrainwan.+ Paykunaqa Egiptopi nacekorqanku. Asenatqa+ karqa On* llajtamanta sacerdote Potiferaj wawan.

21 Benjaminpa+ wawasnintaj karqanku Bela, Béker, Asbel, Guerá,+ Naamán, Ehí, Ros, Mupim, Hupim,+ Ard ima.+

22 Chaykuna karqanku Raquelpatawan Jacobpatawan mirayninku, tukuyninpitaj karqanku 14 runas.

23 Danpa+ wawantaj karqa* Husim.+

24 Neftalijpa+ wawasnenqa karqanku Jahzeel, Guní, Jézer, Silem ima.+

25 Chaykuna karqanku Bilhajpa miraynin. Bilhaqa karqa Raquelpa sirvientan, pitachus Labán qorqa chay. Bilhajtawan Jacobpatawan mirayninkoqa tukuyninpi karqanku qanchis.

26 Jacobpa tukuy miraynin, paywan khuska Egiptoman chayajkunaqa karqanku 66, ñojchʼasninta* mana yupaspalla.+ 27 Josejpa wawasnenqa karqanku iskay, Egiptopi nacekojkuna. Ajinata Jacobqa tukuy familianwan* Egiptoman chayarqa, tukuyninkutaj karqanku 70 runas.+

28 Jacobqa wawan Judata+ kacharqa, Joseman willamunanpaj Gosén jallpʼaman chayashasqantaña. Gosén jallpʼaman+ chayasqankutawantaj, 29 Joseqa carretanta wakichipunankuta kamacherqa, tatan Israelta Gosén jallpʼapi taripamunanpaj. Tatanwan tinkuspataj, Joseqa sumajta ojllaykorqa, unaytataj waqarikorqa tatan ojllarisqa. 30 Chantá Israelqa wawan Joseta nerqa: “Kikin ñawisniywan rikukapuyki, kausashajta tarikapuyki. Kunanqa wañupullaymanñapis”, nispa.

31 Chaymanta Joseqa hermanosninta, tatanpa familiantawan nerqa: “Risaj faraonman willamoj:+ ‘Hermanosniy, tataypa familian ima Canaán jallpʼamanta kayman jampunku.+ 32 Paykunaqa apakanpunku ovejasninkuta, wakasninkuta, imasninkuchá Canaanpi tiyaporqa chay imastawan.+ Paykunaqa uywasta michejkuna kanku’,+ nispa. 33 Maypachachus faraón wajyasonqachej, tapusonqachejtaj: ‘¿Imatataj ruwayta yachankichej?’ nispa chayqa, 34 qankunaqa ninkichej: ‘Wiraqochíy, wawa kasqaykumantapacha uywasta michiyta yachayku, ñaupa tatasniyku jina’,+ nispa. Ajinamanta qankunaqa Gosén jallpʼapi tiyakunkichej,+ imaraykuchus egipciosqa millachikunku ovejasta michejkunataqa”,+ nispa.

47 Chaymanta Joseqa faraonwan* parlaj rerqa,+ nerqataj: “Tataywan hermanosniywan Canaán jallpʼamanta jampunku. Paykunaqa Gosén jallpʼapiña+ kashanku ovejasninkuwan, tukuy uywasninkuwan, tukuy imasninkuwan ima”, nispa. 2 Chantá Joseqa phishqa hermanosninta pusarqa faraonman rejsichimunanpaj.+

3 Faraontaj chay hermanosninta taporqa: “¿Imatataj ruwayta yachankichejri?”, nispa. Paykunataj kuticherqanku: “Wiraqochíy, noqaykoqa ovejasta michiyta yachayku, ñaupa tatasniyku jina”,+ nispa. 4 Chantá faraonman nillarqankutaj: “Wiraqochíy, kunanqa kayman jampuyku forasteros jina tiyakunaykupaj,+ imaraykuchus Canaán jallpʼapeqa manchay yarqhay kashan,+ ni pastollapis kanchu uywasniykupaj. Wiraqochíy, ama jina kaspa saqewayku ari Gosén jallpʼapi tiyakunaykuta”,+ nispa. 5 Chaymanta faraonqa Joseta nerqa: “Tataykiwan hermanosniykiwanqa qanwan tiyakoj jamunku. 6 Egipto jallpʼaqa makiykipi kashan. Paykunaman qoy sumajnin kaj jallpʼata,+ tiyakuchunku Gosén jallpʼapi. Chantá sichus mayqenninkupis sumajta uywasta michiyta yachanku chayqa, paykunata churay uywasniytapis michipunawankupaj”, nispa.

7 Chaymanta Joseqa tatan Jacobtañataj pusarqa faraonman rejsichimunanpaj. Jacobtaj faraonta bendicerqa. 8 Faraonqa Jacobta taporqa: “¿Mashkha watasniyojñataj kankiri?”, nispa. 9 Jacobtaj faraonman kuticherqa: “Forastero jina purisqaypi* 130 watasniyojña kani. Jinapis kausayneyqa pisillaraj, may llakiytaj.+ Mana ñaupa tatasniypa kausayninku jinachu, paykunaqa forasteros jina purispa* aswan unayta kausakorqanku”,+ nispa. 10 Chaymanta Jacobqa faraonta bendeciytawan, ñaupaqenmanta llojsiporqa.

11 Josetaj tatanman, hermanosninmanwan Egiptopi sumajnin kaj jallpʼasta qorqa, chaypi tiyakunankupaj faraón kamachisqanman jina. Ajinamanta tatanwan hermanosninwanqa jallpʼasniyoj karqanku Ramesés jallpʼaspi.+ 12 Chantapis Joseqa mikhunata* qollarqapuni tatanman, hermanosninman, tatanpa tukuy familianmanwan, mashkha wawasniyojchus kasqankuman jina.

13 Egipto jallpʼapi, jinallataj Canaán jallpʼaspipis mana mikhuna* karqachu, yarqhaytaj astawan astawan yapakusharqa. Chay jallpʼaspi tiyakoj runastaj llauchʼiyasharqanku, chay jina yarqhay kasqanrayku.+ 14 Joseqa tukuy qolqeta tantarqa Egipto jallpʼamanta, Canaán jallpʼamantapis, runas trigomanta* pagasqankuta.+ Chay qolqetataj jallchʼarqa faraonpa wasinpi. 15 Tiempowanqa Egipto jallpʼamanta, Canaán jallpʼamantapis qolqe tukukaporqa. Tukuy egipciostaj Joseman jamuspa nerqanku: “Wiraqochíy, mikhunata qowayku. Ama qhawakullawaykuchu ari yarqhaywan wañojta, imaraykuchus manaña qolqeykupis tiyapuwaykuchu”, nispa. 16 Josetaj paykunata nerqa: “Manaña qolqeykichej kajtenqa, uywasniykichejta apamuwaychej, noqataj mikhunata qosqaykichej”, nispa. 17 Chayta nejtin egipciosqa Joseman aparqanku caballosninkuta, ovejasninkuta, cabrasninkuta, wakasninkuta, burrosninkuta ima. Josetaj chay wata juntʼata uywasninkoj cuentanmanta mikhunata qorqa.

18 Chay wata tukukojtintaj, qhepan wataqa Joseman jamuspa nerqanku: “Wiraqochíy, qanmantaqa mana imatapis pakayta atiykumanchu. Manaña kapuwaykuchu qolqeyku, ni uywasniykupis, chaykunaqa qanpataña kanku. Wiraqochíy, manaña imaykupis kanchu apamunaykupaj, manachayqa jallpʼasniykuwan noqaykullawanña. 19 Ama qhawakullawaykuchu ari yarqhaywan wañojtaqa, jallpʼasniykupis usunantaqa. Noqaykuta, jallpʼasniykutapis mikhunawan rantikapuwayku ari. Noqaykoqa faraonpa esclavosnin kasqayku, jallpʼasniykupis paypallataña kanqa. Qowayku ari mujuta, tarpuspa kausanaykupaj, jallpʼasniykupis ama usunanpaj”, nispa. 20 Yarqhay sinchʼipuni kasqanrayku, egipciosqa jallpʼasninkuta venderqanku, Josetaj tukuynin jallpʼasninkuta faraonpaj ranterqa. Ajinamanta tukuy jallpʼasqa faraonpataña karqa.

21 Chaymanta Joseqa tukuy Egipto jallpʼapi tiyakoj runasta kamacherqa, campomanta llajtasman ripunankuta.+ 22 Joseqa sacerdotespa jallpʼasnillankuta mana ranterqachu,+ imaraykuchus paykunamanqa faraón qoj mikhunata. Chayrayku paykunaqa jallpʼasninkuta mana venderqankuchu, imaraykuchus faraonpa qosqan mikhunallawan kausakorqanku. 23 Chaymanta Joseqa runasta nerqa: “Kunanqa jallpʼasniykichejwan khuska faraonpataña kankichej, noqa qankunataqa paypaj rantiykichej. Kayqa muju, kunanqa tarpumuychej. 24 Cosechasqaykichejtataj phishqaman tʼaqaspa ujta faraonman qonkichej.+ Chay wakintaj qankunapaj kanqa tarpunaykichejpaj, mikhunaykichejpaj, wawasniykichej mikhunankupaj, pikunachá wasiykichejpi tiyakunku chaykunapis mikhunankupaj”, nispa. 25 Paykunataj nerqanku: “Wiraqochíy, qan wañuymanta salvawayku.+ Qan munajtiykeqa faraonpa esclavosnin kasqayku”,+ nispa. 26 Josetaj uj leyta churarqa, chay leytaj kunankama Egiptopi kashallanpuni: Cosechasqankumanta phishqaman tʼaqasqaj ujnin partenqa faraonpaj. Sacerdotespa jallpʼasnillanku mana faraonpa makinman chayarqachu.+

27 Israelitasqa Egiptopi tiyakaporqanku, Gosén jallpʼapi.+ Chaypitaj karqanku jallpʼasniyoj, wawasniyoj, may ashkhamantaj mirarqanku.+ 28 Jacobqa 17 watasta tiyakorqa Egiptopi. Jinamanta payqa 147 watasniyojña karqa.+

29 Uj pʼunchay Israelqa wañupoj jinaña kaspa,+ wawan Joseta wajyachimuspa nerqa: “Sichus allinpaj qhawawanki chayqa, makisniykita piernay uraman churaykamuspa juray ari, imatachus nisusqayta juntʼanaykipaj, khuyakunawaykipajtaj. Ama jina kaspa ama kay Egiptopi pʼampawankichu.+ 30 Wañupojteyqa* kay Egiptomanta orqhowaspa, ñaupa tatasniy pʼampasqa kashanku chay sepulturapi pʼampamuwanki”,+ nispa. Josetaj kuticherqa: “Niwasqaykita ruwasaj tatáy”, nispa. 31 Israeltaj nerqa: “Juray wawáy”, nispa. Josetaj jurarqa.+ Chaymanta Israelqa cabeceran chaynejman kʼumuykukuspa Diosmanta mañakorqa.+

48 Chaymanta qhepaman Joseman willamorqanku: “Tataykeqa may onqosqa kashan”, nispa. Josetaj chayta uyariytawan, iskaynin wawasninta Manasesta Efraintawan+ pusariykukuspa tatanta watukoj rerqa. 2 Chantá Jacobman willarqanku: “Wawayki José jamusqa, watukoj jamususqa”, nispa. Israeltaj mayta kallpakuspa ñakʼayta puñunanmanta tiyaykamorqa. 3 Chaymanta Jacobqa Joseta nerqa:

“Tukuy Atiyniyoj Diosqa Luz llajtapi rikhuriwaspa bendeciwarqa, Canaán jallpʼapi.+ 4 Niwarqataj: ‘Mayta mirachisqayki, ashkhayachisqaykitaj. Qanmantaqa rikhurichisaj ashkha llajtasta.+ Kay jallpʼataqa mirayniykiman qosaj, paykunajta unay wataspaj kananpaj’,+ nispa. 5 Kunanqa iskaynin wawasniyki noqajta kanqanku,+ paykunaqa Egipto jallpʼapi nacekorqanku manaraj kayman jamushajtiy. Efrainwan Manaseswanqa wawasniy kanqanku, Rubenwan Simeonwan jina.+ 6 Qhepaman nacekoj wawasniykitaj qanpata kanqanku. Efrainwan Manaseswan japʼenqanku chay herenciataj, chay qhepaman nacekoj wawasniykipajwan kanqa.+ 7 Padanmanta jamushajtiy, mamayki Raquelqa ladoypi wañuporqa+ Canaán jallpʼapi. Efrat llajtaman+ chayanapaj karuraj kasqanraykutaj, paytaqa Efratman rinapi pʼampaykorqani, kunantaj chay llajtaqa Belén sutikun”,+ nispa.

8 Chantá Israelqa Josejpa wawasninta rikuspa taporqa: “¿Pikunataj kaykunari?”, nispa. 9 Josetaj tatanman kuticherqa: “Kaykunaqa wawasniy kanku, pikunatachus kay Egiptopi Dios qowarqa chaykuna”,+ nispa. Tatantaj nerqa: “Ama jina kaspa qayllaykuchimuway wawáy, paykunata bendecinaypaj”,+ nispa. 10 Israelqa allin viejituña karqa, chayrayku ñawisnenqa manaña allinta rikuyta atejñachu. Josetaj wawasninta tatan Israelman qayllaykucherqa, paytaj muchʼaykuspa paykunata abrazaykorqa. 11 Chantá Israelqa Joseta nerqa: “Noqaqa manañapuni ujtawan uyaykita rikuyta yuyarqanichu.+ Chaywanpis Diosqa wawasniykitapis rejsichiwanraj”, nispa. 12 Joseqa wawasninta tatanpa moqosnin chaymanta suchurichispa, ñaupaqenpi qonqoriykukuspa pampakama kʼumuykukorqa.

13 Chaymanta Joseqa iskaynin wawasninta aysariykukorqa Efrainta+ paña makinwan, Manasestataj+ lloqʼe makinwan. Jinaspataj tatan Israelman qayllaykucherqa. Ajinamanta Efrainqa Israelpa lloqʼenman chayarqa, Manasestaj pañanman. 14 Israeltajrí paña makinta jaywarispa churarqa Efrainpa umanman, sullkʼa kajman. Lloqʼe makintataj churarqa Manasespa umanman. Israelpuni ajinata makisninta cruzaykorqa Manasés kuraj kasqanta yachashaspa.+ 15 Chantá Joseta bendicerqa kay jinata:+

16 pichus angelninta kachamuwan tukuy ima sajra kajmanta libranawanpaj chay Dios,+ kay wawasta bendecichun.+

Paykunaqa sutiyta apachunku,* jinallataj aweloy Abrahanpa sutinta, tatay Isaacpa sutintapis.

Kay wawasqa may ashkhaman mirachunku kay jallpʼa patapi”,+ nispa.

17 Josemanqa mana allinchu rijchʼarqa tatan paña makinta Efrainpa umanman churasqan. Chayrayku tatanpa paña makinta japʼispa, Manasespa umanman churayta munarqa. 18 Tatanmantaj nerqa: “Mana jinachu tatáy. Kayraj kuraj kajqa.+ Paypa umanman paña makiykita churay”, nispa. 19 Tatantajrí mana munaspa, nerqa: “Chaytaqa yachallani wawáy, yachallani. Paymantapis uj llajta rikhurenqa, may rejsisqataj kanqa. Chaywanpis kay sullkʼa kajqa, aswan rejsisqaraj kanqa paymanta nisqaqa.+ Miraynintaj may chhika kanqa, ashkha naciones kanankupaj jina”,+ nispa. 20 Jacobqa chay pʼunchaypi kay jinata paykunata bendicerqa:+

Ajinata Jacobqa Efrainta ñaupajman churarqa Manasesmanta nisqaqa.

21 Chantá Israelqa Joseta nerqa: “Noqaqa wañupusajña.+ Chaywanpis Diosmin qankunawan kanqa, ñaupa tatasniykichejpa jallpʼanmantaj kutichisonqachej.+ 22 Noqataj qanman qoyki aswan jatun jallpʼata, hermanosniykimanta uj jinatawan, mayqentachus espadaywan flechana arcoywan* amorreosmanta qhechorqani chay jallpʼata”, nispa.

49 Chantá Jacobqa tukuynin wawasninta wajyachispa nerqa: “Qayllaykamuwaychej wawasníy, noqaqa willasqaykichej imachus qankunapaj qhepaman kananta. 2 Qayllaykamuwaychej. Uyariwaychej, Jacobpa wawasnin. Uyariychej, tataykichej Israelta.

3 ”Rubén,+ qanqa kuraj waway kanki,+ kallpay kanki, aswan ñaupaj kaj wawaytaj.* Qanqa aswan kuraj kanki jatunpaj qhawasqa kaypi, kallpayoj kaypipis. 4 Chaywanpis qanqa manaña ajina kurajpajchu qhawasqa kanki, imaraykuchus ashkha correshaj yaku jina mana sujetakuyta aterqankichu. Qanqa tataykej warminwan puñuykorqanki.*+ Chaypacha qanqa camayta chʼichichapuwarqanki. Qanqa warmiywan puñuykorqanki.

5 ”Simeonwan Leviwanqa hermanos kanku.+ Espadasninkoqa wañuchinapaj espadas kanku.+ 6 Noqaqa ni jaykʼaj paykunawan tantakuyta munanichu. Mana yaykuyta munanichu paykuna tantasqa kashanku chaymanqa. Paykunaqa phiñakuyninkupi runasta wañuracherqanku,+ torostapis asikunallankupaj cojoyacherqanku. 7 Maldecisqa kachun chay kʼajaj phiñakuyninkoqa, maldecisqa kachun chay kʼajaj rabiakuyninkoqa.+ Noqa paykunata tʼakarasaj Jacobpa jallpʼanpi, noqallataj paykunata tʼaqarasaj Israelpa jallpʼanpi.+

8 ”Judá,+ qantaqa hermanosniyki jatunchasonqanku.+ Enemigosniykita kunkankumanta japʼinki.+ Tataykej wawasnenqa qanman kʼumuykukusonqanku.+ 9 Judá, qanqa uña león jina kanki.+ Wawáy, qanqa uywa japʼisqaykita mikhuykuytawan ripunki.* Uj león jina winkurikuspa* aysaykacharikunki. ¿Pitaj uj leonta toreaspa jatarichinmanri? 10 Judamantaqa mana qhechusqachu kanqa kamachina vara,+ nillataj chakisnin chaupimanta kamachina tojnupis Siló* chayamunankama.+ Silotaqa tukuy llajtas kasukonqanku.+ 11 Judaqa burronta wataykonqa uva sachʼaman, uñantataj sumajnin kaj uva sachʼaman. Ropantaqa tʼajsanqa vinopi, mantontataj tʼajsanqa uvas chʼirwasqapi. 12 Ñawisnenqa yana pukas kanku vinota tomasqanrayku, kirusninpis yurajpacha kanku lecheta tomasqanrayku.

13 ”Zabulonqa+ tiyakonqa mar qocha kantupi, maypichus barcos sayanku chaypi.+ Lindesnintaj* kanqa Sidón ladoman rinapi.+

14 ”Isacarqa+ sumaj tullusniyoj burro jina, iskay cargas chajnarisqa* puñoj burro jina. 15 Samarikoyqa paypaj may sumaj kanqa, jallpʼapis paypajqa kʼachitu kanqa. Payqa cargata apallanqa, mana imata nispataj sinchʼita trabajallanqa.

16 ”Danqa+ Israelpa ujnin ayllun,* llajtanpaj justiciata ruwanqa.*+ 17 Danqa ñan kantupi kashaj katari jina kanqa, ñan patapi kashaj wajrasniyoj katari jina. Payqa caballospa chaki talonesninta khanispa, caballospi rejkunata qhepaman urmachenqa.+ 18 Jehová Diosníy, suyasaj qan salvanawaykita.

19 ”Gadtaqa+ suwa runas muyuykonqanku. Paytajrí chay runasta ayqechenqa, qhepallankumanta qhatiykuspa.+

20 ”Aserqa+ ashkha mikhunayoj* kanqa, paypa qosqan mikhunataj uj reypa mikhunan jina kanqa.+

21 ”Neftaliqa+ usqhayta correj taruka jina. Payqa kʼachitu palabrasta parlan.+

22 ”Joseqa+ sumajta poqoj sachʼaj ijiynin jina,* yaku kantupi sumajta poqoj sachaj ijiynin jina. Chay sachʼaj ramasnenqa perqa patasta wasaykurin. 23 Arcoswan* flechajkunaqa payta wañuchiyta munaspa flecharqanku, paytaqa mayta chejnikorqanku.+ 24 Josetajrí flechana arcontaqa sumajta japʼiykorqa,+ makisnintaj manchay kallpasniyoj karqa, sumajtataj pujllaricherqa.+ Chayqa karqa Jacobta yanapaj atiyniyojmanta, michejmanta, Israelpa ruminmantataj. 25 Joseqa* tatanpa Diosninmanta uj regalo jina. Diosmin paytaqa yanapanqa. Joseqa Tukuy Atiyniyoj Dioswan kashan. Diosqa payta bendicenqa cielomanta bendicioneswan, ukhu yakuswan ima.+ Bendecillanqataj ashkha wawaswan, ashkha animaleswantaj. 26 Tatanpa bendicionesnenqa aswan sumaj kanqa wiñaypaj sayanku chay orqospa bendicionesninmanta nisqaqa, mana tukukoj kʼachitu lomaspa valorniyoj imasninkumanta nisqapis.+ Chay bendicionesqa Josejpa umanpi kanqa, pichus hermanosnin ukhumanta ajllasqa karqa chaypa coronan patapi.+

27 ”Benjaminqa+ uj atoj jina* japʼisqan animalta mitharanqa.*+ Sutʼiyaytaqa japʼisqan animalta mikhuykakaponqa, chʼisiyaykuytataj qhechusqanta partiranqa”,+ nispa.

28 Chayta tatankoqa nerqa wawasninta bendecishaspa. Sapa ujninkuta bendicerqa ima bendicioneschus paykunapaj kasqanman jina.+ Chaykuna kanku 12 Israel ayllus.

29 Chantá Jacobqa wawasninman kayta kamacherqa: “Wawasníy, noqaqa wañuy patapiña kashani.+ Pʼampakapuwankichej ari ñaupa tatasniy kashanku chaypi, hitita Efronpa jallpʼanpi tiyan chay cuevapi.+ 30 Chayqa kashan Macpelapi, Mamré chimpapi, Canaán jallpʼapi. Chay jallpʼataqa Abrahán rantikaporqa hitita Efronmanta, chaypi warminta pʼampananpaj. 31 Chaypi pʼamparqanku Abrahanta, warmin Sarata,+ Isaacta,+ warmin Rebecata ima. Chayllapitaj Leatapis pʼamparqani. 32 Chay jallpʼata, chaypi kaj cuevatapis Abrahán ranterqa Hetpa mirayninmanta”,+ nispa.

33 Jacobqa ajinata wawasninta kamachiytawan, camanman winkuykuspa kikinpi wañuporqa, ñaupa tatasnin jinataj pʼampasqa karqa.+

50 Josetajrí tatanpa ayanta* ojllaykuytawan,+ muchʼaykuspa waqarikorqa. 2 Chaymantataj Joseqa doctoresta kamacherqa tatanpa ayanta jampiswan chʼakichinankuta.+ Chay doctorestaj Israelpa ayanta* jampiswan chʼakicherqanku. 3 Chaytaqa ruwarqanku 40 diaspi. Doctoresqa chay chhika diaspi uj ayata* jampiswan chʼakichej kanku. Egipciostaj 70 pʼunchaykunata waqarqanku Josejpa tatan wañupusqanmanta.

4 Chay waqasqanku pʼunchaykuna juntʼakojtintaj, Joseqa faraonpa* kurajkunanman nerqa: “Sichus qankuna allinpaj qhawawankichej chayqa, faraonman kay jinata niripuwaychej ari: 5 ‘Tatayqa jurachiwaspa+ niwarqa: “Noqaqa wañupusajña.+ Wañupojteyqa pʼampamuwanki Canaán jallpʼapi+ wakichikorqani chay cuevapi”,+ nispa. Chayrayku ama jina kaspa mañarikuyki kachanawaykita tatayta pʼampamunaypaj. Chaymantataj kutimusajpacha’, nispa”. 6 Faraontaj nerqa: “Rillay, tataykita pʼampakanpullay, pay jurachisusqanman jina”,+ nispa.

7 Chantá Joseqa tatanta pʼampaj rerqa. Paywantaj rerqanku faraonpa tukuy trabajadoresnin, kamachina wasinmanta kurajkuna,+ Egipto jallpʼamanta tukuy kurajkunapis. 8 Rillarqankutaj Josejpa wasinmanta tukuyninku, hermanosnin, tatanpa wasinmanta kajkunapis.+ Gosén jallpʼapeqa saqerqanku juchʼuy wawasnillankuta, tukuy uywasninkutawan. 9 Chantá kallarqankutaj carretaspi+ rejkuna, caballospi rejkunapis. Josewanqa may ashkha runaspuni rerqanku. 10 Chantá chayarqanku Atad eraman,* mayqenchus Jordán chimpapi kashan chayman. Chaypitaj jatunmanta waqarqanku, sonqo nanaytataj. Joseqa qanchis pʼunchaytawan tatanmanta mayta llakikorqa. 11 Chaynejpi tiyakoj cananeostaj Atad erapi chay jinata llakikushasqankuta rikuspa nerqanku: “Chay jinatapuni egipcios llakikunankuri”, nispa. Chayrayku chay lugartaqa suticharqanku Abel-Mizraim* nispa, chayqa Jordán chimpapi kashan.

12 Jacobpa wawasnenqa ruwarqanku imatachá tatanku paykunaman kamacherqa chayta.+ 13 Chayrayku Jacobpa ayantaqa* Canaán jallpʼaman apaspa chaypi pʼampamorqanku, Macpelá jallpʼapi tiyan chay cuevapi, Mamré chimpapi. Chay jallpʼataqa Abrahán rantikorqa hitita Efronmanta, chaypi warminta pʼampananpaj.+ 14 Joseqa tatanta pʼampaykuytawan Egiptoman kutiporqa hermanosninwan, pikunachus pʼampaysej rerqanku chaykunawan ima.

15 Ajinata tatanku wañupojtin, Josejpa hermanosnenqa ninakorqanku: “Ichapis kunanqa José chejnikuwasunchej, tukuy ima sajrata paypaj ruwasqanchejmantataj pagachikuwasunchej”,+ nispa. 16 Chayrayku hermanosnenqa Joseman kay jinata nichimorqanku: “Tatanchejqa manaraj wañupushaspa kayta nisunaykuta niwarqayku: 17 ‘Kayta ninkichej Joseman: “Wawáy, mañakuyki, ama jina kaspa hermanosniyki sajra kajta ruwasusqankuta perdonallay ari, contraykita juchallikusqankutapis”, nispa’. Chayrayku ama jina kaspa perdonariwayku ari sajra kajta ruwasusqaykuta, noqaykoqa tataykej Diosninpa kamachisnin kayku”, nispa. Chayta uyariytawan Joseqa waqarikorqa. 18 Chantá hermanosnenqa jamuspa, Josejpa ñaupaqenpi qonqoriykukuspa pampakama kʼumuykukorqanku, nerqankutaj: “Noqaykoqa esclavosniyki kayku, imanawaykupis ari”,+ nispa. 19 Josetajrí paykunata nerqa: “Ama chaymantaqa manchachikuychejchu. ¿Noqaqa Dioschu kasqani imatajri? 20 Qankunaqa mana allin kajta ruwayta munawarqankichej,+ Diostajrí chaytaqa allinman tukucherqa, ashkha runasta kausachinanpaj, imaynatachus kunan ruwashan ajinata.+ 21 Chayrayku ama manchachikuychejchu. Mikhunata qollasqaykichejpuni qankunaman, wawasniykichejmanpis”,+ nispa. Ajinata Joseqa hermanosninta sonqocharqa, kʼachamanta parlapayaspa.

22 Josepis, tatanpa tukuy familianpis* Egiptollapipuni tiyakorqanku. Joseqa kausarqa 110 watasta. 23 Joseqa rikorqaraj wawan Efrainpa allchhisninta,+ jinallataj Manasespa wawan Makirpa+ wawasnintapis. Josepajqa chay allchhisnin wawasnin jina karqanku.* 24 Uj kuti Joseqa hermanosninman nerqa: “Noqaqa wañupusajña. Diostajrí qankunata yanapasonqachej.+ Payqa kay jallpʼamanta orqhosonqachejpuni, pusasonqachejtaj may jallpʼatachus juraspa qonanta nerqa Abrahanman, Isaacman, Jacobman ima chayman”,+ nispa. 25 Chantá Joseqa Israelpa wawasninta nerqa: “Diosqa qankunata qhawarimusonqachejpuni. Chaypachataj kaymanta tullusniyta apakapunkichej”,+ nispa. Chayta ruwanankupajtaj juracherqa. 26 Ajinata Joseqa Egiptopi wañuporqa 110 watasniyoj kashaspa. Ayantataj* jampiswan chʼakicherqanku.+ Chantá uj cajonman churaykorqanku.