MIQUEAS
1 Jehová Diosqa kayta willarqa Moresetmanta Miqueasman,*+ Judapi kay reyes+ kamachishajtinku: Jotán,+ Ajaz,*+ Ezequías+ ima. Diosqa mosqoypi jina kayta Miqueasman willarqa Samariamanta, Jerusalenmantawan:
2 “Tukuynin llajtas uyariychej.
Qan jallpʼa uyariy, qanpi kan chay imaspis uyarichunku.
Tukuyta Kamachej Señor Jehová Dios contraykichejpi testigo kachun,+
Jehová Dios santo templonmantapacha.
3 Jehová Diosqa tiyakusqan lugarmanta llojsimushan.
Payqa uraykamuspa jallpʼaj orqosnin patata purenqa.
4 Orqosqa chakisnin urapi unuyaponqanku,+
ura pampaspis pʼakirakonqanku,
ninapi pʼakirakoj abeja panal jina,
qaqa urayta jamurej yaku jina.
¿Pitaj juchayoj Jacob juchallikusqanmanta?
¿Manachu Samaria?+
¿Pitaj juchayoj Judaj pata lugaresninpi diosesta yupaychasqankumanta?+
¿Manachu Jerusalén?
6 Samariataqa qʼalata thuñiykusaj,
uvasta churanapaj jallpʼaman tukuchisaj.
Rumisnintaqa mayuman choqaykusaj,
cimientosnintapis sutʼi rikukushajta saqesaj.
7 Tukuynin santosnin phirisqa qhepakonqa,+
khuchichakuspa pagosta japʼisqasnenqa ninapi kanasqa kanqa.+
Tukuy santosninta phirirasaj.
Chay tukuy imastaqa tantarqa khuchichakuspa japʼisqan qolqewan.
Chay imasqa pagorayku khuchichakoj warmisllamantaj pagasqa kanqa”.
8 Chayrayku llakiyta qhaparikusaj, aullasajtaj.+
Qʼara chakilla purisaj, qʼalallataj.+
Kʼita alqos jina llakiyta qhaparikusaj,
suri jina* waqaspa purisaj.
Castigoqa nacionniypa punkunkama chayan, Jerusalenkama.+
10 “Ama Gatpi willaraychejchu,
amapuni waqaychejchu.
Bet-Afrapi ñutʼu jallpʼapi suntʼiychej.*
11 Safirpi tiyakojkuna, qʼalaslla puriychej, pʼenqaywantaj.
Zaananpi tiyakojkunaqa mana llojsimunkuchu.
Bet-Ezelpi waqanqanku, manaña qankunata yanapasonqachejchu.
12 Marotpi tiyakojkunaqa allin kajta suyakusharqanku.
Jehová Diostaj mana allin kajta Jerusalenpa punkunman chayaykuchimun.
13 Lakispi+ tiyakojkuna, carretata caballosman wataykuychej.
14 Chayrayku qanmin regalosta jaywanki Moréset-Gat ripushajtin.
Aczibpi+ tiyakoj runasqa* Israelmanta reyesta chʼaukiyarqanku.*
15 Maresapi+ tiyakojkuna, kachamusqaykichejraj tukuy imata qhechoj enemigota.+
Israelpa jatun kaynenqa Adulamkama+ chayanqa.
16 Munasqa wawasniykichejrayku chujchaykichejta kʼutukuychej, umaykichejta pʼajlakuychej.
Wawasniykichejta qhechusunkichej presosta apakapunankupaj,+
chayrayku umaykichejta pʼajlakuychej, aguilaj umanta jina”.
2 “Ay sajra imasta ruwanankupaj wakichikojkunamanta,
sajrata ruwanankupaj camankupi wakichikojkunamanta.
Chay sajrata wakichikusqankutaqa sutʼiyamusqantawan ruwanku,
chayta ruwanankupaj atiyniyoj kasqankurayku.+
2 Runaspa jallpʼasninkuta munapayanku, qhechunkutaj.+
Wasistapis munapayanku, dueñochakunkutaj.
3 Chayrayku Jehová Diosqa nin:
‘Kay familiapaj ñakʼariyta wakichishani,+ chaymantaqa mana ayqeyta atinkichejchu.*+
Ñakʼariy tiempo kasqanrayku+ manaña umata oqharispa purinkichejchu.+
4 Chay pʼunchay runasqa qankunamanta parlanqanku,
qankunamanta llakikuspa sonqo nanayta nenqanku:+
“Qʼala thuñisqa kashanchej.+
Herencianchejtaqa waj runasman qopun. Chay jinata qhechuwanchej.+
Payta saqerpajkunaman jallpʼasninchejta qopun”, nispa.
5 Chayrayku mana pipis kanqachu midina qʼaytuwan midejqa,
Jehová Diospa nacionnin* ukhupi jallpʼata rakʼejqa.
6 “Ama willaraychejchu”, paykunataj willarashanku.
“Kay imastaqa ama willaramunachu.
Mana kʼumuykachachisqachu kasun”.
7 Jacobpa miraynin, ¿imajtín runas nishanku:
“¿Manañachu Jehová Diosqa pacienciakun?*
¿Paychu kaytaqa ruwashan?”, nispari?
¿Manachu palabrasneyqa cheqanta purejkunata yanapan?
8 Kunantaj llajtallaytaj enemigo jina sayaykun.
Qankunaqa mana khuyarispa ropasninkumanta valorniyoj kʼachanchanasninkuta suwakapunkichej,
mana manchachikuspa purejkunamanta, guerramanta kutimojkuna jina purejkunamanta.
9 Llajtaymanta warmistaqa sumaj wasisninkumanta wijchʼunkichej,
wawasninkumanta sumaj bendicionesniyta wiñaypaj qhechunkichej.
10 Sayarispa ripuychej, kayqa mana samarinapaj lugarchu.
Chʼichichakusqanrayku+ thuñisqa kanqa, sonqo nanayta thuñisqa kanqa.+
11 Sichus uj runa qhasi imasta ruwan, chʼaukiyan, kay jinatataj llullakun:
“Vinomanta, alcoholmantawan parlarisqayki”, nispa chayqa,
chay runarajchá kay nacionpajqa sumaj willaraj kanman.+
12 Jacob, tukuyniykichejta tantaykusqaykichejpuni.
Israelmanta puchojkunata tantaykusaj.+
Imaynatachus ovejasqa kanchapi* tantasqa kanku, ajinata paykunata tantaykusaj,
pastopi tropa ovejasta jina.+
Chaypeqa runaspa chʼajwasqanku uyarikonqa’.+
13 Perqata uj cheqata urmachejqa ñaupaqenkuta renqa.
Perqata uj cheqata urmachenqanku, punkunta pasanqanku, chayninta llojsenqanku.+
Reyninkoqa ñaupaqenkuta renqa,
Jehová Diosqa ñaupaqenkuta renqa”.+
3 Noqaqa nerqani: “Jacobta kamachejkuna, ama jina kaspa uyariwaychej,
qankunapis Israel nacionpa comandantesnin.+
¿Manachu imachus cheqan kasqanta yachanaykichej karqa?
2 Jinapis qankunaqa allin kajta chejnikunkichej,+ sajra kajtataj munakunkichej.+
Llajtaypa aycha qaranta chʼuskinkichej,* tullusninkumantapis aychasninkuta mitharankichej.*+
3 Llajtaypa aychantapis mikhukapunkichej,+
aycha qaranta chʼuskinkichej.
Tullusninkuta pʼakirankichej, tʼunarankichej.+
Mankapi* tʼimpusqa tullusta jina, mankapi chayasqa aychata jina.
4 Chaypacha paykunaqa qhaparikuspa Jehová Diosmanta yanapata mañakonqanku,
paytaj mana uyarenqachu.
5 Jehová Diosqa kay jinata nin llajtayta pantachej profetaspa contrankupi.+
Paykunaqa kirusninkuwan khamunankupaj imallankupis kajtin* ‘allin kausay kan’+ nispa qhaparinku.+
Mikhunankupaj ni imata jaywajkunatataj maqaj sayaykunku.
6 ‘Qankunaqa tutapis kanman jina laqhapi kankichej,+ nitaj imatapis mosqoypi jina rikunkichejchu.+
Qankunapajqa laqhalla kanqa, manaña adivinacionta ruwankichejchu.
Profetaspajqa inti yaykuponqa,
paykunapajqa pʼunchaypis laqhayaponqa.+
7 Mosqoypi jina rikojkunaqa pʼenqaypi rikhurenqanku,+
adivinospis sonqo pʼakisqas kanqanku.
Diosqa paykunaman ni imata kutichimonqachu.
Chayrayku tukuyninku siminkuta* tapaykukonqanku’”.
8 Noqatajrí, Jehová Diospa espiritunta japʼisqayrayku atiywan juntʼasqa kashani,
jinallataj justiciawan kallpawanpis.
Ajinamanta Jacobman juchayoj kasqanta uyanpi nipunaypaj, Israelmanpis juchallikusqanta uyanpi nipunaypaj.
9 Jacobpa mirayninta kamachejkuna, ama jina kaspa kayta uyariwaychej,
qankunapis Israel nacionpi comandantes.+
Qankunaqa justiciata chejnikunkichej, tukuy ima cheqan kajtapis qʼewinkichej,+
10 Siontaqa runata wañuchisqaykichejwan sayarichinkichej, Jerusalentapis mana cheqan kajta ruwasqaykichejwan.+
Chayta ruwashaspapis Jehová Diospiraj atienekunku,* nishankutaj:
12 Juchaykichejrayku
Sionqa tarpuna jallpʼa jina llankʼarparisqa kanqa.
Jerusalenqa rumi montonesllaña kanqa.+
Templo* kashan chay orqopis sachʼarara loma jinallaña kanqa.+
4 Qhepa pʼunchaykunapi,
Jehová Diospa wasinpa orqonqa+
tukuynin orqo puntasmanta aswan patapi sumaj sayachisqa kanqa.
Tukuynin lomasmanta aswan patapi kanqa.
Chay orqomantaj naciones wicharenqanku.+
2 Ashkha nacionesqa rispa nenqanku:
“Jaku, Jehová Diospa orqonman wicharinachej,
Jacobpa Diosninpa wasinman.+
Payqa ñankunasninta rejsichiwasun,
noqanchejtaj ñankunasninpi purisun”, nispa.
Leyqa Sionmanta llojsimonqa,
Jehová Diospa palabrantaj Jerusalenmanta.
3 Payqa ashkha llajtas ukhupi juez kanqa,+
karumanta atiyniyoj nacionespa demandasninkuta chʼuwachanqa.
Espadasninkumanta arado rejasta ruwakonqanku,
tʼojsina lanzasninkumantapis josesta ruwakonqanku.+
Nacionesqa manaña espadawan maqanakonqankuchu,
manañataj guerrapi maqanakunankupaj yachakonqankuchu.+
4 Sapa ujpis chukurikonqa* uva sachʼan urapi, higo sachʼan urapi,+
nitaj pipis paykunata manchachenqachu.+
Angelesta kamachej Jehová Diosmin chaytaqa nin.
5 Tukuy nacionesqa sapa ujpis diosninkoj sutinpi purenqanku,
noqanchejtajrí Jehová Diosninchejpa sutinpi purisunchej+ wiñaypaj wiñaynintinpaj.
6 Jehová Diosqa nin: “Chay pʼunchayqa
cojoykachaspa purisharqa chayta tantasaj,
chʼeqerasqa* kajtapis tantasaj,+
ñakʼaricherqani chaykunatawan khuska.
7 Cojoykachaspa purejmantaqa puchoj runasta rikhurichisaj,+
karuman apasqa kajmantataj atiyniyoj nacionta rikhurichisaj.+
Paykunataqa Jehová Dios Sion orqomantapacha gobernamonqa
kunanmantapacha wiñaypaj wiñaynintinpaj.
8 Uywasta qhawana torre,
Sionpa+ warmi wawanpa loman,
ñaupaj kaj ateyqa* qanman kutimonqa, qanman kutimonqa,+
Jerusalenpa warmi wawanpa gobiernon.+
9 ¿Imajtín chay jinata jatunmanta qhaparikushankiri?
¿Nichu reyniyki tiyan?
¿Yuyaychasojniykichu wañupun
nacechikoj warmi jina chay jina nanayniyoj kanaykipaj?+
10 Sionpa warmi wawan, nanaywan qʼewiykachakuy, qhaparikuytaj
nacechikoj warmi jina.
Kunanqa llajtamanta ripunki, campopitaj tiyamunki.
Chaypi Jehová Diosqa enemigosniykej makinmanta salvasonqa.*+
11 Ashkha naciones contraykipi tantaykukonqanku.
Paykunaqa nenqanku: ‘Sionqa chʼichichasqa kachun,
chayqa rikushajtinchej kachun’, nispa.
12 Chaywanpis paykunaqa mana Jehová Diospa yuyasqasninta yachankuchu,
imachus munaynin kasqantapis* mana yachankuchu.
Paykunataqa recienllaraj ruthusqa trigo gavillasta jina* eraman* tantaykonqa.
13 Sionpa warmi wawan, sayarispa chay trigota saruy.+
Qantaqa fierro wajrasniyoj toroman jina tukuchisqayki,
cobre zapatosniyoj toroman jina.
Ashkha llajtasta ñutʼuta saruranki.+
Suwakuspa tantasqanku imastaqa Jehová Diosman qopunki,
kapuyninkutapis jallpʼantinmanta cheqa Señor Diosman qopunki”.+
5 “Muyuykusqa llajta,
kunanqa cuerpoykita qʼallurakushanki.
Muyuykusqa kashanchej.+
Israelpa jueznintaqa kʼaspiwan uyanpi wajtanku.+
Judá familiasmanta aswan juchʼuylla kashajtiykipis,
qanmantaqa noqapaj uj kamachej llojsenqa, Israelpi kamachinanpaj.+
Payqa unay tiempospiña rikhurerqa, ñaupa tiempospiña.
3 Payqa paykunata saqerpayanqa,
nacechikoj warmi nacechikunankama.
Puchoj hermanosnenqa Israel nacionman kutinponqanku.
4 Payqa sayarikuspa Jehová Diospa kallpanwan michenqa,+
Jehová Diosninpa sumaj sutinwan.
Paykunataj ni imata manchachikuspa kausakonqanku,+
chaypachaqa jatunpaj qhawasqa kasqanqa jallpʼaj kʼuchusninkama chayanqa.+
5 Payqa allin kausayta apamonqa.+
Sichus nacionninchejman asirio yaykuykamuspa sumaj torresninchejta saruranqa chayqa,+
qanchis michejkunata contranpi sayarichisunchej, runas ukhumanta pusaj kuraj kamachejkunata.
Chay kamachejtaj asiriomanta salvawasun+
jallpʼanchejman yaykuykamojtin, jallpʼanchejta sarurajtin.
7 Jacobmanta puchojkunaqa ashkha llajtas chaupipi
Jehová Diosmanta jamoj chhulla jina kanqanku,
plantaspaj chhulla para jina.
Paykunaqa mana runaspichu atienekunku,
mana runaspa wawasninkupichu confianku.
8 Jacobmanta puchojkunaqa naciones chaupipi,
ashkha llajtas chaupipi
león jina kanqanku monte animales chaupipi,
maltón león jina kanqanku tropa ovejas chaupipi.
Chay leonqa chaupinkuta purispa phinkiykuytawan mitharan,*
nitaj pipis paykunata kacharichej kanchu.
9 Makiykita oqharinki contrariosniykita atipaspa,
tukuynin enemigosniyki tukuchisqa kanqanku”.
10 Jehová Diosqa nin: “Chay pʼunchay
caballosniykita wañurachisaj, carretasniykitapis tʼunarasaj.
11 Jallpʼaykipi kaj llajtasta thuñirasaj,
tukuynin sumaj jarkʼachasqa lugaresniykitapis urmarachisaj.
12 Layqeriosniykita chinkachisaj,
chaupiykipeqa manaña yatiris kanqachu.+
13 Chaupiykipi kaj santosniykita, yupaychana pilaresniykitapis tʼunarasaj,
makiykiwan ruwasqayki imasmanqa manaña kʼumuykukunkichu.+
15 Mana kasuwarqankuchu chay nacionesmantaqa
kʼajajta phiñakuspa, rabiakuspa vengakusaj”.
6 Ama jina kaspa Jehová Diospa nisqanta uyariychej.
Sayariychej, orqospa ñaupaqenman demandaykichejta apaychej,
lomaspis parlasqaykichejta uyarichunku.+
2 Orqos, Jehová Diospa demandanta uyariychej,
qankuna, jallpʼaj sinchʼi cimientosnin.+
Jehová Diosqa llajtanta demandanqa,
Israelta imamantachus juchachasqanta sutʼinchanqa.+
3 “Llajtáy, ¿imanarqaykitajri?
¿Imata ruwaspataj saykʼucherqaykiri?+
A ver kutichiway.
Ñaupaqeykita kacharqani Moisesta, Aaronta, Miriamtawan.+
5 Llajtáy, ama jina kaspa yuyarikuy imatachus Moabmanta rey Balac ruwayta munasqanta,+
imatachus Beorpa wawan Balaampis kutichisqanta,+
imachus Sitimmantapacha+ Guilgalkama+ pasarqa chayta,
Jehová Diosqa cheqantapuni ruwasqanta yachanaykipaj”.
6 ¿Imawantaj Jehová Diosman chimpayman?
¿Imawantaj patapi kaj Diosman kʼumuykukuyman?
¿Qʼolachina* ofrendaswanchu riyman?
¿Watayoj torillostachu jaywamuyman?+
7 ¿Jehová Diosqa may chhika carneroswan* kusisqachu kanman?
¿Kusisqachu kanman may chhika aceitewan?+
¿Pantasqaymantaqa kuraj wawaytachu qoyman?
¿Juchaymantaqa kikin wawaytachu qoyman?+
8 Diosqa nisunki imachus allin kasqanta.
¿Imatá Jehová Dios munan ruwanaykita?
Kayllata: cheqan kajta ruwanaykita,*+ kʼacha kanaykita,+ jatun munakuyniyoj kanaykita,
Diosniykiwan purispa kʼumuykukoj sonqo kanaykita ima.+
9 Jehová Diosqa llajtata jatunmanta qhaparin.
Allin yachayniyoj kajkunaqa sutiykita manchachikonqanku.
Tojnuta uyariychej, chay tojnuta churajtapis.+
10 ¿Sajra runaj wasinpirajchu kashan sajrata ruwaspa tantasqankoqa,
engañanapaj chay millay efá* midinapis?
11 ¿Llimphu kausayniyojchu kayman* mana allin balanzasta apaykachaspa,
mana cabal pesana rumista apaykachaspa?+
12 Qhapaj runasnenqa sajra kajwan juntʼa kashanku.
Chaypi tiyakojkunaqa llullasllata parlanku.+
Siminkupipis qallunkupipis llullakuylla tiyan.+
13 “Chayrayku yawarta phatachisunaykama maqasqayki,+
juchasniykirayku chʼinpachata saqerparisqayki.
14 Mikhushaspapis mana sajsakunkichu,
ukhuykeqa chʼusajpacha kanqa.+
Orqhosqaykitaqa mana maypipis pakamuyta atinkichu,
apasqaykitapis enemigosniykiman jaywapusaj.
15 Tarpuspapis mana cosechankichu.
Aceitunasta saruspapis mana aceiteyki kanqachu.
Uvasta saruspapis mana vinota tomarikunkichu.+
16 Qankunaqa Omrij kamachisqasninta kasunkichej, Achabpa* familianpa ruwasqasninkuta ruwankichej,+
paykunaj yuyaychasqankuta kasunkichej.
Chayrayku qantaqa mancharinaman tukuchisqayki,
llajtapi tiyakojkunatapis wajkunaj asipayanankuman* tukuchisaj.+
Qankunataj aguantankichej waj llajtas pisipaj qhawasusqaykichejta”.+
7 Ay noqamanta. Noqaqa
qʼoñi tiempo frutata pallasqankumantaña,
uvasta pallaspa chajmasqankumantaña,*
mikhunanpaj ni uj uvas chhullchullatapis* tarej runa jina kani,
ñaupaj poqoj higota antojarikuspa mana higota tarej runa jina kani.
2 Atienekunapaj jina runaqa manaña kay jallpʼapi kanchu.
Runas chaupipeqa mana cheqan runa kanchu.+
Tukuypis runata wañuchinankupaj wateqashallankuña.+
Sapa ujpis kikin hermanonta pescado japʼina chʼipawan* japʼin.
3 Paykunaqa sajra kajta sumajta ruwayta yachanku.+
Kuraj kamacheqa llukʼista* mañakun,
juezqa pagota mañakun,+
may rejsisqa runaqa nisqanta ruwananmanta parlan,+
tukuyninkutaj sajra kajta ruwanankupaj yachachinakunku.
4 Paykuna ukhumanta aswan sumaj runaqa khishkas jina,
paykuna ukhumanta aswan cheqan runaqa khishka cercomantapis aswan sinchʼi.
Llajta qhawajkunasniyki parlasqanku pʼunchay chayamonqa, cuentata mañana pʼunchay.+
Chaypacha paykunaqa manchayta mancharikonqanku.+
5 Ama runa masiykichejta creeychejchu,
ama aswan sumaj amigoykichejpi atienekuychejchu.+
Munasqa warmiykimanqa ama imatapis willaykullaychu.
Runaj enemigosnenqa kikin wasillanmantataj kanku.+
Diosneyqa uyariwanqa.+
8 Enemigáy, ama asikuwaychu.
Urmani chaypis sayarisaj,
laqhapi tiyakojtiypis Jehová Dios kʼanchayniy kanqa.
9 Noqaqa contranta juchallikuni.+
Chayrayku Jehová Diospa phiñakuyninta aguantasaj,
demandaypi noqaman kutikunawankama, justiciata ruwapunawankama.
Payqa kʼanchayman orqhowanqa,
noqataj justicianta rikusaj.
10 Enemigaypis chayta rikullanqataj,
pʼenqaywan wañonqa kayta niwasqanmanta:
“¿Maytaj Jehová Diosniykiri?”,+ nispa.
Payta qhawarisaj.
Paytaj callespi tʼuru jina sarusqa kanqa.
11 Chay pʼunchayqa rumi perqasniykita perqanaykipaj kanqa.
Chay pʼunchayqa lindesniykita* aswan karuman suchuchinki.*
12 Chay pʼunchay qanman jamusonqanku
Asiriamantapacha, Egiptoj llajtasninmantapacha,
Egiptomanta Mayukama,*
ujnin mar qochamanta waj mar qochakama, ujnin orqomanta waj orqokama.+
13 Chay nacionqa chʼinpacha qhepakonqa chaypi tiyakojkunaj juchankurayku,
chayqa kanqa ruwasqasninkurayku.
14 Tojnuykiwan michiy llajtaykita, herenciayki tropa ovejasta,+
monte chaupipi, huerta chaupipi sapallan tiyakoj chayta.
Paykunaqa ñaupa tiempospi jina Basanpi, Galaadpipis mikhurikuchunku.+
15 “Egipto jallpʼamanta llojsimusqayki pʼunchaykunapi jina,
llajtaykimanqa tʼukuna imasta rikuchisaj.+
16 Nacionesqa chay tʼukuna imasta rikullanqankutaj, pʼenqaypitaj rikhurenqanku atiyniyoj kashaspapis.+
Siminkutaqa makinkuwan tapaykukonqanku,
ninrisninkupis manaña uyarenqachu.
17 Kataris jina ñutʼu jallpʼata llajwanqanku,+
qhatatakoj animales jina jarkʼachasqa lugaresninkumanta kharkatispa llojsimonqanku.
Jehová Diosninchejman manchay mancharisqas chimpaykonqanku,
qantapis manchachikusonqanku”.+
18 ¿Pitaj qan jina Dios kanmanri?
Qanqa puchoj herenciaykej juchasninta perdonanki,+ pantasqasnintapis perdonanki.+
19 Payqa watejmanta khuyakuwasun,+ juchasninchejta atipanqa.*
Qanqa tukuynin juchasninkuta mar qocha ukhuman wijchʼuykunki.+
20 Jacobtaqa mana wijchʼurparinkichu,
Abrahantaqa munakunki,
ñaupa tiemposmantapacha ñaupa tatasniykuman juraspa nisqaykiman jina.+
Miqueas suteqa hebreo parlaypi pisi letrasllapi Miguel sutimanta chayri Micaya sutimanta jamun. Miguel suteqa niyta munan ¿pitaj Dios jinari? Micaya sutitaj niyta munan ¿pitaj Jehová jinari?
Chayri “Acaz”. Yanapa A2 nisqata leeriy.
Hebreo parlaypeqa nin, “wasinpa”.
Chayri “avestruz jina”.
Suntʼiy: waj lugarespi ninku qhospay.
Qanpi nispaqa ichapis Sionpa warmi wawanmanta parlashan.
Hebreo parlaypeqa nin, “Aczibmanta wasisqa”.
Chayri “engañarqanku”.
Chayri “engañaspa”.
Hebreo parlaypeqa nin, “mana kunkaykichejta orqhoyta atinkichejchu”.
Hebreo parlaypeqa nin, “congregacionnin”.
Chayri “¿Manañachu Jehová Diospa espiritun pacienciakushan?”.
Chayri “corralpi”.
Chayri “lluchʼunkichej”.
Mithay: waj lugarespi ninku wikhay, tʼisay.
Chayri “Jatun simiyoj mankapi”.
Ichá nillanmantaj “khamushajtinku”.
Chayri “barbankuta”.
Chayri “qolqe metalrayku”.
Chayri “ninkuraj Jehová Diospi atienekushasqankuta”.
Hebreo parlaypeqa nin, “Wasi”.
Chayri “tiyakonqa”.
Chʼeqeray: waj lugarespi ninku tʼaqaray.
Chayri “ñaupa ateyqa”.
Chayri “rantikapusonqa”.
Chayri “yuyaychasqantapis”.
Chayri “trigo marqʼasta jina”.
Glosariopi era nisqata leeriy.
Mithay: waj lugarespi ninku wikhay, tʼisay.
Glosariopi yupaychana kʼullu poste nisqata leeriy.
Chayri “Ruphachina”.
Carnero: waj lugarespi ninku mocho, oveja toro.
Chayri “cheqan kanaykita”, “mana pimanpis kutisqa kanaykita”.
Yanapa B14 nisqata leeriy.
Chayri “Mana juchayojchu kayman”.
Chayri “Acabpa”. Yanapa A2 nisqata leeriy.
Hebreo parlaypeqa nin, “wajkunaj silbapayanankuman”.
Chajmakuy: waj lugarespi ninku pallakuy, chajmikuy.
Uvas chhullchu: waj lugarespi ninku uvas racimo.
Chayri “mallawan”.
Llukʼiy: waj lugarespi ninku coima.
Ñojchʼa: waj lugarespi ninku qhachuni, yerna.
Linde: waj lugarespi ninku lindero.
Ichá nillanmantaj “leyqa karupi kanqa”.
Mayu nispaqa Éufrates mayumanta parlashan.
Hebreo parlaypeqa niyta munan mana tukukoj munakuy, mana tukukoj kʼacha kay. Glosariopi mana tukukoj munakuy nisqata leeriy.
Chayri “saronqa”.