LUCASPA QHELQASQAN
1 Imastachus noqanchejpis creenchej chaykunamantaqa ashkhasña qhelqayta munarqanku.+ 2 Pikunachus chay imasta rikuspa Diospa palabranmanta willararqanku,+ chaykunapis kikillantataj willawarqanchej.+ 3 Chayrayku may sumajpaj qhawasqa Teófilo,+ noqapis chay tukuy imasta sumajta waturerqani, chayman jinataj qhelqamuyki imaschus qallariymantapacha karqa chayta. 4 Ajinamanta yachanaykipaj imatachus yachakusqaykeqa cheqapuni kasqanta.+
5 Rey Herodes* Judeapi kamachishajtin,+ Abías nisqa grupomanta+ uj sacerdote* Zacarías sutiyoj karqa, warmintaj Aaronpa mirayninmanta karqa, Elisabet sutiyoj. 6 Iskayninku Diospa ñaupaqenpi llimphu kausayniyoj karqanku. Ni pejpa ima ninantaj karqanku Jehová* Diospa tukuy kamachisqasninta, leyesnintapis kasukusqankurayku. 7 Paykunajtaqa mana wawanku karqachu, Elisabet mana wijsallikuyta atisqanrayku. Iskayninkutaj machitusña karqanku.
8 Zacariaspa grupon+ templopi llankʼashajtin, payqa sacerdote jina Diospa ñaupaqenpi sirvisharqa. 9 Chaypachataj sacerdotes ruwayta yachasqankuman jina, payñataj Jehová* Diospa templonman yaykuspa+ inciensota qʼolachinan* karqa.+ 10 Inciensota qʼolachishajtintaj ashkha runas jawapi Diosmanta mañakusharqanku. 11 Jinallapi Jehová* Diospa angelnin Zacariasman rikhurerqa. Angelqa incienso altarpa* pañannejpi sayasharqa. 12 Zacariastaj angelta rikuspa ni imanakuyta aterqachu, maytataj mancharikorqa. 13 Angeltajrí payta nerqa: “Ama mancharikuychu Zacarías, mañakusqaykitaqa Dios uyarinña. Warmiyki Elisabetqa wawayoj kanqa, chay wawamantaj Juan sutita churanki.+ 14 Qanqa mayta kusikunki, ashkha runaspis kusikullanqankutaj wawayki nacekusqanmanta.+ 15 Payqa Jehová* Diospa ñaupaqenpi jatunpaj qhawasqa kanqa.+ Mana jaykʼajpis tomananchu tiyan vinota, nitaj waj machanastapis.+ Mamanpa wijsanpi kasqanmantapacha espíritu santowan juntʼa kanqa.+ 16 Payqa ashkha israelitasta Jehová* Diosninkuman kutirichenqa.+ 17 Chantapis Diospa ñaupaqenta Elías jina atiyniyoj renqa,+ tataspa sonqonkuta wawaspa sonqonkuman jina tukuchinanpaj,+ mana kasukojkunatataj yanapanqa cheqan runas jina allin yuyayniyoj kanankupaj. Ajinamanta runasta Jehová* Diospaj wakichinanpaj”.+
18 Zacariastaj angelta nerqa: “Noqaqa viejituña kani, warmiypis viejitaña. ¿Imaynatataj wawayku kanmanri?”, nispa. 19 Angeltaj kuticherqa: “Noqa Gabriel+ kani, Diospa ñaupaqenpitaj sayani.+ Pay kachamuwan kay sumaj willaykunata willasunaypaj. 20 Mana creewasqaykiraykutaj opayapunki, nisusqay juntʼakunankama. Chaytaj maychus tiemponpi juntʼakonqapuni”, nispa. 21 Chaykamataj runasqa Zacariasta maytapuni suyasharqanku, templo ukhumanta mana usqhayta llojsimusqanrayku. 22 Llojsimuspataj Zacariasqa mana parlayta aterqachu. Runasqa repararqanku imatachá* templo ukhupi rikusqanta. Zacariastajrí opayapusqanrayku señasllawanña parlasharqa. 23 Chantá templopi sirvinan pʼunchaykuna juntʼakojtin wasinman riporqa.
24 Chay qhepatataj warmin Elisabetqa wijsallikorqa, phishqa killa juntʼatataj mana wasinmanta llojserqachu, nerqataj: 25 “Jehová* Dios kaytaqa noqarayku ruwan. Payqa noqamanta yuyarikun, amaña runas qhawaranawankupaj”,+ nispa.
26 Elisabet sojta killaña onqoj kashajtintaj, Diosqa ángel Gabrielta+ kacharqa, Galileapi kaj Nazaret llajtaman, 27 María sutiyoj doncellajman.+ Mariaqa Josewan casarakunanpaj parlasqaña karqa. Joseqa Davidpa mirayninmanta karqa.+ 28 Ángel Gabrielqa María kasharqa chayman yaykuytawan kay jinata napaykorqa: “Imaynalla María, Jehová* Diosqa sonqo juntʼasqa qanwan kashan, bendecisunkitaj”, nispa. 29 Angelpa nisqanta uyarispa Mariaqa mayta tʼukorqa, entiendeyta munaspa imachus niyta munasqanta chay napaykusqan. 30 Angeltaj nerqa: “Ama manchachikuychu María. Qantaqa Dios allinpaj qhawasunki. 31 Qanqa onqoj rikhurispa uj qhari wawata nacechikunki,+ paymantaj Jesús sutita churanki.+ 32 Payqa jatunpaj qhawasqa kanqa,+ sutichasqataj kanqa Aswan Patapi kaj Diospa Wawan.+ Jehová* Diostaj payman qonqa tatan Davidpa kamachina tiyananta.+ 33 Jacobpa miraynintataj wiñaypaj rey jina kamachenqa, Gobiernontaj mana tukukonqachu”,+ nispa.
34 Mariatajrí angelta taporqa: “¿Imaynataj chay kanmanri? Noqaqa mana ni pi qhariwanpis puñuykunirajchu”,+ nispa. 35 Angeltaj kuticherqa: “Espíritu santo qanman jamonqa,+ Aswan Patapi kaj Diospa atiynin llanthuykusonqa. Ajinamanta chay nacej wawaqa Diospaj tʼaqasqa kanqa,+ Diospa Wawan nisqataj kanqa.+ 36 Familiayki Elisabetpis awelita kayninpi qhari wawayoj kanqa. Payta mana wawata rejsej nejtinkupis, sojta killaña onqoj kashan. 37 Diospajqa ni imapis mana atikojqa kanchu”,+ nispa. 38 Mariataj nerqa: “Jehová* Diospa kamachin kani, nisqaykiman jina noqapi ruwakuchun”, nispa. Chantá angelqa riporqa.
39 Pisi tiemponman Mariaqa usqhayllata orqos chaynejman rerqa, Judaj ujnin llajtanman. 40 Zacariaspa wasinman yaykuspataj Elisabetta napaykorqa. 41 Mariaj napaykusqanta Elisabet uyarejtintaj, wawitanqa wijsanpi kuyurerqa. Elisabettaj espíritu santowan juntʼa kaspa, 42 jatunmanta nerqa: “María, bendecisqa kanki warmis ukhupi, wijsaykipi kaj wawitapis bendecisqallataj. 43 ¿Pitaj noqa kasqani Señorniypa maman watukunawanpajri? 44 Napaykuwasqaykita uyarisqaytawan, wawitayqa wijsaypi kusiywan kuyurin. 45 María, kusikullaytaj creesqaykimanta, Jehová* Diosqa imastachus nisusqanta tukuyninta juntʼanqapuni”, nispa.
46 Mariataj nerqa: “Noqaqa Jehová* Diosta jatunchani,+ 47 sonqoytaj kusiywan juntʼasqa kashan Salvawaj Diosniyrayku.+ 48 Payqa kay wajcha kamachinta qhawariwarqa.+ Kunanmantapachataj runaspa tukuy miraynenqa kusisqa kasqayta niwanqanku.+ 49 Atiyniyoj Diosqa tʼukuna imasta noqapaj ruwapuwan. Santomin sutenqa.+ 50 Khuyakuyninpis wiñay wiñaypaj kallanqapuni payta manchachikojkunapaj.+ 51 Payqa tʼukuna imasta atiyninwan ruwan, chʼeqerachintaj* sonqonkupi jatunchakojkunata.+ 52 Atiyniyoj runasta kamachina tiyanankumanta uraykuchin,+ kʼumuykukoj sonqoyojkunatataj pataman oqharin.+ 53 Yarqhasqa kajkunataqa allin imaswan sajsachin,+ qhapajkunatataj mana imayojta kachapun. 54 Payqa Israel kamachinta yanapaj jamun, nisqanta yuyarikuspa.+ 55 Payqa wiñaypaj khuyakunanta nerqa Abrahanta, miraynintapis.+ Chaytaqa ñaupa tatasninchejman nerqa”. 56 Mariaqa kinsa killata jina Elisabetwan qhepakorqa. Chaymantataj wasinman kutiporqa.
57 Elisabetpa nacechikunan tiempo chayamojtintaj, qhari wawata nacechikorqa. 58 Qayllanpi tiyakojkuna, familiasninpis Elisabetwan khuska kusikorqanku, Jehová* Dios mayta khuyakusqanta yachaspa.+ 59 Paykunaqa pusaj pʼunchayninman jamorqanku wawata circuncidaj,*+ wawamantaj churayta munasharqanku tatan Zacariaspa sutinta. 60 Mamantaj nerqa: “Mana. Wawayqa Juan sutikonqa”, nispa. 61 Paykunataj nerqanku: “Mana pipis familiaykipi chay sutiyojqa kanchu”, nispa. 62 Chantá wawaj tatanta señaswan taporqanku ima sutitachus churayta munasqanta. 63 Paytaj tablitata mañakuspa qhelqarqa: “Sutenqa Juan”,+ nispa. Chayta rikuspataj tukuyninku tʼukorqanku. 64 Chay ratopachataj Zacariasqa watejmanta parlarerqa+ Diosta bendecispa. 65 Wasinku qayllapi tiyakojkunaqa mayta tʼukorqanku,* Judeaj orqosninpi tiyakojkunapis chay tukuy imasmanta parlasharqanku. 66 Chayta uyarejkunataj tʼukuspa nisharqanku: “¿Chanta imayna runapunitaj chay wawa kanqari?”, nispa. Paykunaqa repararqanku Jehová* Dios chay wawata bendecishasqanta.
67 Tatan Zacariastaj espíritu santowan juntʼa kaspa kay jinata nerqa: 68 “Jatunchasqa kachun Israelpa Diosnin Jehovaqa,*+ payqa llajtanta khuyakuspa kacharichin.+ 69 Kamachin Davidpa+ mirayninmanta atiyniyoj salvajta*+ sayarichipuwanchej, 70 unay profetasninpa* siminnejta parlasqanman jina.+ 71 Pay nerqa salvanawanchejta enemigosninchejmanta, chejnikuwanchej chaykunamantawan.+ 72 Payqa khuyakuwasun ñaupa tatasninchejta nisqanman jina, santo tratontataj yuyarikonqa.+ 73 Chaytaqa ñaupa tatanchej Abrahanman jurarqa.+ 74 Diosqa enemigosninchejpa makisninmanta kacharichiwasqanchejtawan, mana manchachikuspa yupaychananchejta saqewasunchej. 75 Ajinamanta kausashaspa payta mana wasanchananchejpaj, cheqan kajtataj ruwananchejpaj. 76 Qantajrí wawitáy, Aswan Patapi kaj Diospa profetan kanki. Jehová* Diospa ñaupaqenta rinki ñankunasninta allinchanaykipaj,+ 77 llajtanmantaj rejsichinaykipaj, Diosqa juchasninkuta pampachaspa salvananta+ 78 Diosninchej may khuyakuyniyoj kasqanrayku. Chay khuyakuynintaj cielomanta kʼanchamuwasun, imaynatachus inti sutʼiyayta kʼanchamun ajinata, 79 laqhapi tiyakojkunata, jinallataj wañuypa llanthunpi kajkunatapis kʼanchananpaj.+ Chay kʼanchayqa rikuchiwasun sonqo tiyasqa kausakunapaj imatachus ruwananchejta”.
80 Wawaqa wiñarqa, yuyaytapis astawan astawan japʼerqa. Payqa manaraj Israel nacionman willamushaspa chʼinnejpi tiyakorqa.
2 Jaqay tiempopi César Augustoqa kamacherqa tukuy runas qhelqachikunankuta. 2 Chay ñaupaj kaj censoqa ruwakorqa Siriapi Quirinio kamachishajtin. 3 Tukuy runastaj llajtasninkuman kuterqanku qhelqachikunankupaj. 4 Josepis+ Davidpa familianmanta kasqanrayku, Galileapi kaj Nazaret llajtamanta wicharerqa, Judeapi kaj Davidpa llajtan Belenkama.+ 5 Joseqa qhelqachikoj rerqa warmin Mariawan,+ Mariaqa jatun onqojña kasharqa.+ 6 Belenpi kashajtinkutaj Mariaj nacechikunan tiempo chayamorqa. 7 Payqa kuraj kaj qhari wawanta nacechikuspa+ janantaswan maytʼuykorqa, uywa qaranamantaj puñuykucherqa,+ alojamientopi mana campo kasqanrayku.
8 Chay qayllaspitaj michejkuna kasharqanku, tutantin ovejasninkuta qhawaspa. 9 Jinallapi Jehová* Diospa angelnin michejkunaj ñaupaqenkupi rikhurerqa, muyuyninkupitaj Jehová* Diospa kʼanchaynin lliphipirerqa, paykunataj mayta mancharikorqanku. 10 Angeltaj paykunata nerqa: “Ama manchachikuychejchu, sumaj willaykunata willasqaykichej, chaytaj llajtantinta mayta kusichenqa. 11 Kunan Davidpa llajtanpi+ nacekun pichus qankunata salvasonqachej chay.+ Payqa Cristo, Señortaj.+ 12 Qankunapajqa kay señal kanqa: Uj wawata tarinkichej janantaswan maytʼusqata uywa qaranapi puñukushajta”, nispa. 13 Jinallapi chay angelwan khuska may chhika ángeles rikhurimorqanku, tropa soldados jina,+ Diosta yupaychaspataj nisharqanku: 14 “Diosqa cielopi jatunchasqa kachun, kay jallpʼapitaj sonqo tiyaykuy kachun, Diospa ñaupaqenpi allinpaj qhawasqa runaspaj”, nispa.
15 Ángeles cieloman kutipusqankutawantaj, michejkunaqa ninakorqanku: “Rinanchejpuni tiyan Belenman, jaku qhawamuna Jehová* Dios willachiwasqanchejman jina imachus kasqanta”, nispa. 16 Usqhayllata rispataj, tariparqanku Mariata, Josetawan, wawatataj uywa qaranapi puñukushajta. 17 Chayta rikuspataj, willarqanku imastachus ángel chay wawamanta nisqanta. 18 Tukuy uyarejkunataj mayta tʼukorqanku, michejkuna chay imasta willasqankumanta. 19 Mariataj chay nisqankuta umanpi sumajta japʼikusharqa, sonqonpitaj tʼukusharqa imachus niyta munasqanpi.+ 20 Chantá michejkunaqa kutiporqanku Diosta jatunchaspa, alabaspataj chay tukuy imasta rikusqankurayku, uyarisqankurayku, Dios willachisqanman jina kasqanrayku.
21 Pusaj pʼunchayninman wawata circuncidarqanku,*+ Jesús sutitataj churarqanku. Chay sutitaqa ángel churanankuta nerqa manaraj María onqoj rikhurishajtin.+
22 Chantapis Moisespa Leyninman jina, llimphuchakunanku tiempo chayamojtin,+ Jerusalenman wawata aparqanku Jehová* Diosman rikuchimunankupaj, 23 Jehová* Diospa Leyninpi qhelqasqa kasqanman jina: “Tukuy kuraj qhari wawasqa, Jehová* Diospaj tʼaqasqa kanqanku”.+ 24 Jaywanatapis aparqanku, Jehová* Diospa Leyninpi nisqanman jina: “Iskay jurkʼutasta chayri iskay paloma irpasta”.+
25 Chaypacha Jerusalenpi uj runa Simeón sutiyoj karqa, payqa cheqan runa karqa Diostataj manchachikoj, suyasharqataj Israel sonqochasqa kananta,+ espíritu santotaj paypi kasharqa. 26 Diosqa espíritu santonejta Simeonman willarqa, manaraj wañupushaspa Jehová* Diospa kachamusqan Cristota rikunanta. 27 Diospa espiritonqa Simeonta temploman pusarqa. Chantá tatasnin Leyman jina ruwanankupaj Jesusta temploman apaykushajtinku,+ 28 Simeonqa wawata marqʼariykukorqa.* Diosta jatunchaspataj nerqa: 29 “Tukuyta Kamachej Señor, kunanqa kay wawata rikuchishawanki niwasqaykiman jina, chayrayku kusisqa wañupuyta atiyman.+ 30 Ñawisneyqa rikunña pichus salvacionta apamonqa chayta.+ 31 Chaytaqa tukuy llajtaspa rikunanta wakichinki.+ 32 Payqa kʼanchay+ kanqa, naciones rikuyta atinankupaj,+ Israel nacionniykipajpis jatunchasqa kayta apamonqa”, nispa. 33 Jesuspa tatanwan mamanwanqa mayta tʼukorqanku, Simeón ajinata wawankumanta parlasqanmanta. 34 Chantá Simeonqa paykunata bendeciytawan wawaj maman Mariata nerqa: “Kay wawaqa churasqa kashan Israelpi ashkhas urmanankupaj,+ ashkhastaj sayarinankupaj.+ Diosqa runasman señalesta rikuchenqa paywan kashasqanta yachanankupaj, ajinapis runasqa paypa contranta parlanqanku.+ 35 Churasqallataj kashan ashkha runaspa sonqonkupi yuyasqanku sutʼinchasqa kananpaj. María, llakeyqa sonqoykita jatun espada jina tʼojsenqa”,+ nispa.
36 Uj warmi Ana sutiyoj profetisa karqa, Aser ayllumanta* Fanuelpa wawan. Anaqa awelitaña karqa. Casarakusqanmanta qanchis watasllata qosanwan tiyakusqa. 37 Chaypachaqa viudaña karqa, 84 watasniyoj. Payqa temploman jamullajpuni Diosta yupaychaj, tuta pʼunchay ayunaspa, mayta mañakuspataj. 38 Chay ratotaj Anaqa qayllaykamuspa Diosman graciasta qorqa, wawamantataj willarqa Jerusalén kacharichisqa kananta suyakojkunaman.+
39 Chantá Josewan Mariawanqa Jehová* Diospa Leyninta juntʼaytawan+ Galileaman kutiporqanku, Nazaret llajtankuman.+ 40 Wawataj wiñaspa kallpachakushallarqapuni, yachaytataj astawan astawan japʼisharqa. Diostaj payta allinpajpuni qhawaj.+
41 Jesuspa tatasnenqa sapa wata Pascua Fiestapaj Jerusalenman rej kanku.+ 42 Jesús 12 watayoj kashajtintaj, yachasqa kasqankuman jina Jerusalenman fiestapaj wicharerqanku.+ 43 Fiesta tukukusqantawan kutipushajtinku, Jesusqa Jerusalenpi qhepakusqa, tatasnintaj mana reparasqankuchu. 44 Paykunaqa kutipojkunawan khuska rishasqanta yuyasqanku. Uj día puriytaña rishaspataj maskʼayta qallarerqanku familiasninku ukhupi, rejsisqasninku ukhupipis. 45 Mana payta tarispataj Jerusalenman kutirerqanku, chaypitaj tukuynejpi maskʼaykorqanku. 46 Chantá kinsa pʼunchayninman templopi tarerqanku. Yachachejkunaj chaupinkupi tiyashasqa paykunata uyarispa, tapurispataj. 47 Jesusta uyarejkunataj mayta tʼukushasqanku yachayninmanta, kutichisqasninmantapis.+ 48 Tatasninpis payta rikuspa mayta tʼukullarqankutaj, mamantaj nerqa: “Wawáy, ¿imaraykutaj kayta ruwawaykuri? Tataykiwan mayta maskʼashasuyku”, nispa. 49 Jesustaj nerqa: “¿Imaraykutaj maskʼashawarqankichej? ¿Manachu yacharqankichej Tataypa wasinpi kashanayta?”,+ nispa. 50 Paykunataj mana entienderqankuchu chay nisqanta.
51 Chantá Jesusqa tatasninwan Nazaretman kutiporqa, paykunatataj kasukullarqapuni.+ Mamantaj chay tukuy nisqasninta sonqonpi sumajta waqaychasharqa.+ 52 Jesusqa wiñashallarqapuni, yachaytataj astawan astawan japʼisharqa. Paytaqa Diospis runaspis aswan allinpaj qhawasharqanku.
3 César Tiberio 15 watastaña rey jina kamachishajtin, Poncio Pilatoqa Judeapi kamachisharqa, Herodestaj*+ Galileapi kamachisharqa, Herodespa hermanon Filipotaj Itureapi, Traconitidepiwan kamachisharqa, Lisaniastaj Abilenepi kamachisharqa, 2 Anastaj kuraj sacerdote* kasharqa, Caifastaj+ kuraj kaj sacerdote.* Chaypacha Diosqa Zacariaspa wawan Juanman+ parlamorqa chʼinnejpi kashajtin.+
3 Jinapi Juanqa Jordanpa tukuy muyuynintinman rerqa, runasman ajinata willaspa: “Bautizakuychej, juchasniykichejmanta pesachikusqaykichej sutʼi kananpaj. Ajinamanta Diosqa juchasniykichejta perdonasonqachej”,+ nispa. 4 Chayta ruwarqa profeta Isaiaspa libronpi qhelqasqa kasqanman jina: “Pichá chʼinnejpi qhaparishan: ‘¡Jehová* Diospa ñanninta wakichiychej! Ñankunasninta cheqanyachiychej.+ 5 Tukuynin wayqʼos juntʼachisqa kananku tiyan, tukuynin orqospis lomaspis pampachasqa, linkʼu linkʼu* ñankunataj cheqanyachisqa kanan tiyan, tʼoqo tʼoqo ñankunapis juntʼachisqa. 6 Tukuy runastaj rikonqanku Diospa salvacionninta’,*+ nispa”.
7 Juanqa paywan bautizachikoj jamojkunata kay jinata nej: “Katari uñas, ¿pitaj nisorqachej Diospa jamoj kʼajaj phiñakuyninmanta ayqenaykichejtari?+ 8 Juchasniykichejmanta pesachikusqaykichejta ruwasqasniykichejwan sutʼita rikuchiychej. Amataj sonqoykichejpi niychejchu ‘tataykoqa Abrahán’ nispaqa. Sutʼita niykichej, Diosqa kay rumismantapis Abrahanpaj wawasta rikhurichiyta atin. 9 Chantapis hachaqa wakichisqaña kashan sachʼasta saphinmanta kʼutunanpaj. Chayrayku mana allinta poqoj sachʼaqa kʼutusqa kanqa, ninamantaj wijchʼuykusqa”,+ nispa.
10 Runastaj tapoj kanku: “Chanta, ¿imatá ruwanayku kashan?”, nispa. 11 Juantaj kutichej: “Iskay ropayojqa, ujninta mana ropayojman qopuchun, mikhunayoj kajpis, ajinallatataj ruwachun”,+ nispa. 12 Impuestota cobrajkunapis bautizachikoj jamuspa,+ Juanta taporqanku: “Yachachejníy, ¿imatá ruwanayku kashan?”, nispa. 13 Juantaj kuticherqa: “Impuestotaqa maychus kajllata cobraychej, ama kurajtaqa”,+ nispa. 14 Soldadospis tapullajtaj kanku: “Noqaykurí, ¿imatá ruwanayku kashan?”, nispa. Paytaj kutichej: “Ama a la fuerzalla wajpa qolqenta qhechuychejchu, nitaj pitapis llullakuspa tumpaychejchu,+ pagollaykichejwan* sonqo juntʼasqa kakuychej”, nispa.
15 Runasqa Cristota suyasharqanku, chayrayku Juanmanta sonqonkupi nisharqanku: “¿Manachu kay Juanqa Cristo?”,+ nispa. 16 Juantajrí tukuyman nerqa: “Noqaqa yakupi bautizaykichej, qhepayta jamojrí noqamanta aswan atiyniyoj, manataj jukʼutasninpa* watusnillantapis phaskaranaypaj jinachu kani.+ Payqa espíritu santowan, ninawantaj bautizasonqachej.+ 17 Jurkanqa makinpiña kashan trigota wayrachinanpaj. Chantá eranta* allinta llimphuchaytawan trigota pirwanman jallchʼanqa, pajatataj mana wañoj ninawan kanaykonqa”, nispa.
18 Chantá Juanqa paykunaman waj imasta yuyaychallarqataj, sumaj willaykunatapis willashallarqapuni. 19 Kamachej Herodestapis Juanqa kʼamej hermanonpa warmin Herodiasrayku, tukuy sajra imastawan ruwasqanrayku. 20 Chayrayku Herodesqa kay juchatawan yapaykukorqa, Juanta carcelman wisqʼacherqa.+
21 Juanqa ashkha runasta bautizarqa, Jesustapis bautizallarqataj.+ Jesús Diosmanta mañakushajtin cielo kicharikorqa,+ 22 espíritu santotaj paloma jina rikhurispa paypa patanman uraykamorqa, cielomantataj Dios nimorqa: “Qanmin munasqa Waway kanki. Qantaqa allinpaj qhawayki”,+ nispa.
23 Jesusqa+ willarayta qallarishaspa, 30 watasniyoj jina karqa.+ Runas nisqankuman jinataj payqa karqa:
Josejpa wawan,+
Helijpa wawan,
24 Matatpa wawan,
Levijpa wawan,
Melquijpa wawan,
Janaijpa wawan,
Josejpa wawan,
25 Matatiaspa wawan,
Amospa wawan,
Nahumpa wawan,
Eslijpa wawan,
Nagaijpa wawan,
26 Maatpa wawan,
Matatiaspa wawan,
Semeinpa wawan,
Josecpa wawan,
Jodajpa wawan,
27 Joananpa wawan,
Resajpa wawan,
Zorobabelpa wawan,+
Sealtielpa wawan,+
Nerijpa wawan,
28 Melquijpa wawan,
Adijpa wawan,
Cosampa wawan,
Elmadampa wawan,
Erpa wawan,
29 Jesuspa wawan,
Eliezerpa wawan,
Jorimpa wawan,
Matatpa wawan,
Levijpa wawan,
30 Simeonpa wawan,
Judaspa wawan,
Josejpa wawan,
Jonampa wawan,
Eliaquimpa wawan,
31 Meleajpa wawan,
Menajpa wawan,
Matatajpa wawan,
Natanpa wawan,+
Davidpa wawan,+
Obedpa wawan,+
Boazpa wawan,+
Salmonpa wawan,+
Nahsonpa wawan,+
33 Aminadabpa wawan,
Arnijpa wawan,
Hezronpa wawan,
Perezpa wawan,+
Judajpa wawan,+
Isaacpa wawan,+
Abrahanpa wawan,+
Tarejpa wawan,+
Nacorpa wawan,+
Reujpa wawan,+
Pelegpa wawan,+
Eberpa wawan,+
Selajpa wawan,+
36 Cainanpa wawan,
Arpaksadpa wawan,+
Sempa wawan,+
Noejpa wawan,+
Lamecpa wawan,+
Enocpa wawan,
Jaredpa wawan,+
Mahalaleelpa wawan,+
Cainanpa wawan,+
Setpa wawan,+
Adanpa wawan,+
Diospa wawan.
4 Jesusqa espíritu santowan juntʼa kaspa Jordán mayumanta riporqa, chʼinnejpitaj Diospa espiritun pusaykacharqa+ 2 tawa chunka diasta. Jesusqa chay diaspi mana imatapis mikhorqachu, 40 días juntʼakojtintaj yarqhachikorqa. Diablotaj Jesusta juchaman urmachiyta munaspa+ 3 nerqa: “Diospa wawanchus kanki chayqa, niy kay rumita tʼantaman tukunanta”, nispa. 4 Jesustaj kuticherqa: “Qhelqasqa kashan: ‘Runaqa mana tʼantallawanchu kausanqa’,+ nispa”.
5 Diabloqa Jesusta orqo pataman pusaspa, uj ñawi chʼirmiypi rikucherqa jallpʼantinmanta nacionesta.+ 6 Chantá Diabloqa nerqa: “Tukuy kay nacionesta, qhapaj kapuynintawan qopusqayki. Kay nacionesqa noqajta,+ pimanchus munani chayman qoyta atini. 7 Chayrayku sichus uj kutillatapis yupaychawanki chayqa, kay tukuynin qanpata kanqa”, nispa. 8 Jesustaj kuticherqa: “Qhelqasqa kashan: ‘Jehová* Diosniykita yupaychanayki tiyan, pay sapallantataj sirvinayki tiyan’, nispa”.+
9 Chantá Diabloqa, Jesusta Jerusalenman pusaspa temploj aswan patannejman sayaykucherqa, nerqataj: “Diospa wawanchus kanki chayqa kay patamanta wijchʼuykukuy.+ 10 Qhelqasqa kashan: ‘Payqa angelesninta kachamusonqa cuidasunankupaj’. 11 ‘Paykunaqa makisninkupi japʼisonqanku ama chakisniykita rumiman takakunaykipaj’,+ nispa”. 12 Jesustaj kuticherqa: “Qhelqasqa kashan: ‘Jehová* Diosniykitaqa ama pruebaman churankichu’,+ nispa”. 13 Chantá Diabloqa Jesusta mana urmachiyta atispa uj tiempota riporqa.+
14 Jesusqa espiritoj atiyninwan juntʼa kaspa Galileaman kutirerqa.+ Chay ranchospitaj allinta paymanta parlasharqanku. 15 Chantapis sinagogasninkupi* yachachiyta qallarerqa, tukuytaj payta alabasharqanku.
16 Chantá Jesusqa Nazaret llajtaman rerqa+ maypichus uywasqa karqa chayman. Yachasqa kasqanman jinataj samarikuna pʼunchaypi sinagogaman yaykorqa,+ chantá leej sayarerqa. 17 Chaypajqa profeta Isaiaspa kʼuyuna libronta* jaywarqanku, paytaj kʼuyuraspa kay qhelqasqata tarerqa: 18 “Jehová* Diosqa espiritunta qowan. Payqa ajllawan wajchasman sumaj willaykunata willanaypaj. Kachamuwantaj ñakʼarejkunata kacharichinaypaj, presosmantaj kacharisqa kanankuta willanaypaj, ciegosmanpis watejmanta qhawarinankuta willanaypaj.+ 19 Kachamullawantaj Jehová* Diospa khuyakunan watamanta willanaypaj”,+ nispa. 20 Chantá Jesusqa chay kʼuyuna librota kʼuyuykuspa, waqaychajman jaywapuytawan tiyaykukorqa, sinagogapi kajkunataj tukuyninku payllata qhawasharqanku. 21 Jesustaj paykunata nerqa: “Diosmanta Qhelqasqapi chay leesqayqa kunan juntʼakushan”,+ nispa.
22 Tukuytaj allinta paymanta parlarqanku, sumajta parlasqanmantataj tʼukuspa tapunakorqanku:+ “¿Manachu kayqa Josejpa wawan?”,+ nispa. 23 Jesustaj paykunata nerqa: “Niwankichejchari kay nisqata: ‘Doctor, qan kikiykita jampikuy. Capernaumpi ashkha imasta ruwasqaykita uyariyku, kay llajtaykipipis chayta ruwallaytaj’”,+ nispa. 24 Chantá nillarqataj: “Cheqatapuni niykichej, ni mayqen profetapis llajtanpeqa allinpaj qhawasqachu.+ 25 Cheqatapuni nillaykichejtaj: Eliaspa tiemponpi kinsa wata sojta killayojta mana pararqachu, chaynejta chay jallpʼantinpi manchay yarqhay karqa. Chaypachaqa Israelpi ashkha viudas karqanku.+ 26 Diostajrí Eliastaqa mana chay viudasmanchu kacharqa, manachayqa Sidonpi kaj Sarepta llajtapi tiyakoj viudallaman.+ 27 Profeta Eliseoj tiemponpipis Israelpi ashkha runas lepra onqoyniyoj karqanku, paytaj ni mayqenninkuta sanoyacherqachu,* manachayqa Siriamanta Naamanllata”,+ nispa. 28 Chay imasta uyarispa sinagogapi kajkunaqa mayta rabiakorqanku.+ 29 Sayariytawantaj Jesusta usqhayllata llajtankumanta orqhorqanku qaqaman tanqaykamunankupaj. Chay runaspa llajtankoqa chay qaqa patapi karqa. 30 Jesustajrí paykunaj chaupinkuta llojsispa riporqa.+
31 Chaymanta Jesusqa Galileapi kaj Capernaúm llajtaman uraykorqa. Samarikuna pʼunchaykunapitaj runasman yachacherqa.+ 32 Runasqa chay jinata yachachisqanmanta mayta tʼukoj kanku,+ payqa atiyniyoj jinapuni parlaj. 33 Chaypachataj sinagogapi uj millay supayniyoj runa kasharqa, chay runaqa sinchʼita qhaparerqa:+ 34 “Nazareno Jesús,+ ¿ima ruwanayku tiyan qanwanri? ¿Tukuchejchu jamuwayku? Allinta yachani pichus kasqaykita. Qantaqa Dios kachamusunki”,+ nispa. 35 Jesustajrí chay supayta kʼamerqa: “¡Chʼin kay! ¡Llojsiy kay runamanta!”, nispa. Supaytaj chay runata paykunaj chaupinkuman wijchʼuytawan, mana imanaspalla paymanta llojserqa. 36 Tukuyninkutaj mayta tʼukuspa ninakorqanku: “¿Imataj kayri? Supaykunapis nisqanta kasuspa runasmanta llojsinku”, nispa. 37 Chayrayku runasqa chay muyuynintinpi Jesusmanta mayta parlasharqanku.
38 Jesusqa sinagogamanta ripuytawan, Simonpa wasinman yaykorqa, Simonpa suegrantaj sinchʼi calenturawan* kashasqa. Chaypi kajkunataj Jesusmanta mañakorqanku payta sanoyachinanta.+ 39 Jesustaj Simonpa suegranman qayllaykuspa calenturanmanta sanoyacherqa. Simonpa suegrantaj chay ratopacha jatarimuytawan paykunapaj waykʼorqa.
40 Inti chinkaykushajtinña, runasqa onqosqasninkuta Jesusman pusamorqanku, Jesustaj paykunata sanoyacherqa sapa ujman makisninta churaykuspa.+ 41 Supaykunapis ashkha runasmanta llojserqanku, kay jinata qhaparispa: “Qanqa Diospa Wawan kanki”,+ nispa. Jesustaj supaykunata kʼamispa mana parlajta saqerqachu,+ pay Cristo kasqanta yachasqankurayku.+
42 Qʼayantintaj Jesusqa tutamanta llojsispa chʼinnejman riporqa.+ Runastajrí payta maskʼasharqanku, taripaspataj ama ripunanpaj jarkʼanayarqanku. 43 Jesustajrí nerqa: “Waj llajtaspipis Diospa Gobiernonmanta sumaj willaykunata willamunallaytaj tiyan, chaypajmin Diosqa kachamuwan”,+ nispa. 44 Chantá Jesusqa Judeaj sinagogasninpi willaramorqa.
5 Jesús uj kuti Genesaret qocha* kantupi+ kashajtin, runasqa maytapuni payman kʼiskinakamorqanku Diospa palabranta uyarinankupaj. 2 Payqa iskay canoasta rikorqa qocha kantupi, pescadorestaj canoasninkumanta uraykamuspa pescado japʼina chʼipasninkuta* tʼajsasharqanku.+ 3 Jesusqa Simonpa canoanman wicharispa, Simonta nerqa qocha ukhunejman canoata ithirichinanta. Chaypi tiyaykukuspataj canoamantapacha runasman yachachiyta qallarerqa. 4 Yachachiyta tukuspataj, Simonta nerqa: “Canoaykita aswan ukhunejman apay, chantá chʼipasniykichejta yakuman wijchʼuykuychej pescadosta japʼinaykichejpaj”, nispa. 5 Simontaj kuticherqa: “Yachachejníy, tutantintaña pescadosta japʼej churakuyku, nitaj uj pescadollatapis japʼiykuchu.+ Qan niwasqaykiraykulla chʼipasta yakuman wijchʼuykusaj”, nispa. 6 Ajinata ruwaspa, may chhika pescadosta japʼerqanku. Chʼipasninkupis llikʼirakusharqaña.+ 7 Chantá wajyarqanku waj canoapi kaj pescado japʼej masisninkuta, jamuspa yanapanankupaj. Jamojtinkutaj, iskaynin canoasman pescadosta juntʼaykucherqanku. Canoastaj chay jina juntʼa kaspa chinkaykusharqankuña. 8 Chayta rikuspa Simón Pedroqa, Jesuspa ñaupaqenpi qonqoriykukuspa nerqa: “Señor, karunchakuy noqamanta, juchasapa kani”, nispa. 9 Chay chhika pescadosta japʼisqankumanta Pedroqa mayta tʼukorqa, jinallataj paywan kajkunapis. 10 Zebedeoj wawasnin Santiagopis Juanpis+ mayta tʼukullarqankutaj, paykunaqa Simonpa pescado japʼej masisnin karqanku. Jesustaj Simonta nerqa: “Amaña manchachikuychu. Kunanmantaqa runastañataj* pescadosta jina japʼinki”,+ nispa. 11 Chantá paykunaqa canoasta qocha kantuman apamuytawan, chay kikinpi tukuy imasninkuta saqerparispa, Jesuspa qhepanta rerqanku.+
12 Jesús uj llajtapi kashajtin, chaypi uj runa lepra onqoywan juntʼa kasharqa. Payqa Jesusta rikuytawan pampakama kʼumuykukuspa mayta mañakorqa: “Señor, munajtiykeqa atinki sanoyachiwayta”,*+ nispa. 13 Jesustaj payta llankharispa nerqa: “Arí, munani. Sanoyapuy”, nispa. Chay ratopachataj lepra onqoynin chinkaporqa.+ 14 Jesustaj chay runata kamacherqa ama pimanpis chayta willananta. Nerqataj: “Rispa sacerdotewan rikuchikamuy. Sanoyachisqa kasqaykimantataj jaywanata qomuy Moisés kamachisqanman jina,+ sacerdotes yachanankupaj sanoyapusqaykitaña”,+ nispa. 15 Chaywanpis Jesusmantaqa astawan astawan tukuynejpi uyarikorqa, may chhika runastaj tantakamoj kanku payta uyarinankupaj, onqoyninkumantapis sanoyachinanpaj.+ 16 Jesustajrí chʼin lugaresman rillajpuni Diosmanta mañakoj.
17 Uj pʼunchay Jesús uj wasipi yachachishajtin, fariseoswan* Leymanta yachachejkunawan chaypi tiyasharqanku. Paykunaqa jamusqanku tukuynin Galilea ranchosmanta, Judeamanta, Jerusalenmantawan. Jehová* Diostaj Jesusman atiyninta qorqa onqosqasta sanoyachinanpaj.+ 18 Runastaj uj suchu runata wantunapi apamuspa imaynamantapis Jesuspa ñaupaqenman apaykuyta munarqanku.+ 19 Ashkha runas kasqanraykutaj, ni imaynamanta apaykuyta aterqankuchu. Chayrayku wasi pataman wicharicherqanku, tejasta orqhospataj chayninta suchu runata wantunapi uraykucherqanku runaspa chaupinman, Jesuspa ñaupaqenman. 20 Jesustaj creesqankuta reparaspa, suchu runata nerqa: “Juchasniyki perdonasqaña kanku”,+ nispa. 21 Chayta uyarispa leymanta yachachejkunaqa* fariseoswan ninakusharqanku: “¿Pitaj kay runa kasqa Diospa contranta parlananpajri? ¿Manachu Dioslla juchastaqa perdonayta atin?”,+ nispa. 22 Jesustajrí imatachus yuyasqankuta reparaspa nerqa: “¿Imatataj sonqoykichejpi yuyashankichejri? 23 Pillapis kay runamanqa ‘juchasniyki perdonasqaña kanku’ nillanman. ‘Sayarispa puririy’ nejtinkurí, ¿puririnmanchu? 24 Kunanqa rikuchisqaykichej, noqa* atiyniyoj kasqayta kay jallpʼapi juchasta perdonanaypaj”, nispa. Chantá suchu runata nerqa: “Qanta niyki: Sayariy, wantunaykita oqharispa wasiykiman ripuy”,+ nispa. 25 Chay ratopacha chay suchu runaqa, paykuna rikushajtinku sayarerqa, wantunanta oqharispataj Diosta jatunchaspa wasinman riporqa. 26 Tukuyninkutaj tʼukuspa Diosta jatuncharqanku. Mayta tʼukuspa* nerqanku: “Kunan pʼunchay tʼukunasta rikunchej”, nispa.
27 Jesusqa chaymanta llojsiytawan rikorqa impuestota cobraj runata, Leví sutiyojta. Payqa impuesto pagana wasipi tiyashasqa. Jesustaj payta nerqa: “Qhepayta jamuy”,+ nispa. 28 Levitaj sayariytawan, tukuy imata saqerparispa Jesuspa qhepanta rerqa. 29 Chantá Leviqa, wasinpi jatun mikhuyta Jesuspaj wakicherqa, chaypitaj ashkha impuesteros mikhusharqanku, waj runaswan khuska.+ 30 Chayrayku fariseoswan leymanta yachachejkunawanqa thutuspa Jesuspa discipulosninta* nerqanku: “¿Imaraykutaj mikhunkichej, ujyankichejtaj impuesteroswan juchasapaswan khuskari?”,+ nispa. 31 Jesustaj paykunata nerqa: “Sano runasqa mana doctorta necesitankuchu, onqosqaslla necesitanku.+ 32 Noqaqa mana cheqan runastachu wajyaj jamuni, manachayqa juchasapasta arrepientekunankupaj”,+ nispa.
33 Paykunataj nerqanku: “Juanpa discipulosninpis fariseospa discipulosninkupis sapa kuti ayunanku, Diosmantataj mañakunku. Discipulosniykitajrí mikhunkutaj ujyankutaj”,+ nispa. 34 Jesustaj paykunaman nerqa: “Novioj amigosnintaqa mana ayunachiyta atiwajchejchu novio paykunawan kashajtenqa, ¿icharí? 35 Chaywanpis uj pʼunchay novio+ paykunamanta qhechusqa kanqa, chay pʼunchaymá ayunanqanku”,+ nispa.
36 Chantá Jesusqa kay jinata kikincharispa, paykunata nerqa: “Mana pipis mosoj ropataqa kʼutunchu maukʼa ropata remiendananpajqa. Ajinata remiendanman chayqa, chay mosoj remiendoqa maukʼa ropata llikʼirparinman, chantapis mana allinchu rikukun maukʼapi mosojqa.+ 37 Manallataj pipis mosoj vinota maukʼa qara botasman* jallchʼanchu, jallchʼanman chayqa, mosoj vinoqa qara botasta phatachinman. Jinapitaj vinoqa jichʼakunman, qara botaspis usunman. 38 Mosoj vinotaqa mosoj qara botasman jallchʼana tiyan. 39 Pichus unayniyoj vinota llamirejqa nin: ‘Unayniyoj vinopuni sumajqa’, nispa. Nitaj mosoj vinotaqa ujyayta munanñachu”.
6 Jesusqa samarikuna pʼunchaypi trigo chajras chaupita pasasharqa, discipulosnintaj trigo umasta pʼitispa*+ makisninkuwan qhaqoytawan mikhusharqanku.+ 2 Wakin fariseostaj paykunata nerqanku: “¿Imaraykutaj samarikuna pʼunchaypi mana ruwanata ruwashankichejri?”,+ nispa. 3 Jesustaj kuticherqa: “¿Manachu jaykʼajpis leerqankichej imatachus David ruwasqanta paypis paywan kajkunapis yarqhachikushajtinku?+ 4 Payqa Diospa wasinman yaykuytawan, Diosman jaywasqa tʼantasta* japʼispa mikhorqa, paywan kajkunamanpis jaywarillarqataj. Chay tʼantataqa ni pi mikhunanchu karqa, manachayqa sacerdoteslla”,+ nispa. 5 Chantá nillarqataj: “Noqaqa* samarikuna pʼunchaypa Señornin kani”,+ nispa.
6 Jesusqa waj samarikuna pʼunchaypi+ sinagogaman yaykuspa yachachiyta qallarerqa. Chaypitaj uj runa kasharqa paña makin chʼakisqa.+ 7 Leymanta yachachejkunawan fariseoswantaj Jesusta wateqasharqanku, samarikuna pʼunchaypi pillatapis sanoyachejtin chʼataykunankupaj.* 8 Jesustaj imatachus yuyashasqankuta yachaspa,+ makin chʼakisqa runata nerqa: “Sayarispa kay chaupiman jamuy”, nispa. Chay runataj chaupiman rerqa. 9 Jesustaj paykunata nerqa: “Tapurisqaykichej: ¿Imatataj samarikuna pʼunchaypi ruwana tiyan? ¿Allin kajtachu, sajra kajtachu? ¿Runata salvanachu, wañuchinachu?”,+ nispa. 10 Chantá Jesusqa muyuyninpi kajkunata qhawarispa, chay runata nerqa: “Makiykita aysariy”, nispa. Aysarejtintaj makenqa sano rikhurerqa. 11 Paykunatajrí rabiamanta phatasharqankuña, paykunapurataj parlanakorqanku imatachus Jesusta ruwaykunankuta.
12 Uj pʼunchay Jesusqa orqoman rerqa Diosmanta mañakoj,+ chaypitaj tutantin Diosmanta mañakorqa.+ 13 Tutamantataj discipulosninta wajyaspa, paykunamanta 12 runasta ajllarqa. Paykunamantaj apóstoles sutita churarqa.+ 14 Paykunaj sutisninkutaj karqa: Simón pimanchus Pedro sutita churarqa chay, Simonpa hermanon Andrés, Santiago, Juan, Felipe,+ Bartolomé, 15 Mateo, Tomás,+ Alfeoj wawan Santiago, Simón, pitachus ninku “imatapis tukuy sonqo ruwarqon” chay, 16 Santiagoj wawan Judas,* chantá Judas Iscariote, pichus aswan qhepaman Jesusta japʼicherqa chay.
17 Jesusqa paykunawan orqomanta uraykamuspa uj pampaman chayarqa. Chaypitaj ashkha discipulosnin may chhika runaswan kashasqanku. Paykunaqa tukuynin Judeamanta, Jerusalenmanta, mar qocha kantupi kaj Tiro, Sidón jallpʼasmantawan jamusqanku Jesusta uyarinankupaj, onqoyninkumantataj sanoyachisqa kanankupaj. 18 Supaykunawan ñakʼarichisqa kajkunapis sanoyachisqa karqanku. 19 Tukuyninkutaj Jesusta llankhariyta munarqanku, paymanta llojsej atiy+ tukuyta sanoyachisqanrayku.
20 Jesusqa discipulosninta qhawarispa nerqa:
“Kusisqa kankichej wajchasqa, Diospa Gobiernonqa qankunajta.+
21 ”Kusisqa kankichej kunan yarqhachikojkunaqa, qankunaqa sajsachisqa kankichej.+
”Kusisqa kankichej kunan waqajkunaqa, qankunaqa asirikunkichej.+
22 ”Kusisqa kankichej noqarayku* runas chejnisojtiykichej,+ chaupinkumanta qharqosojtiykichej,+ rimasojtiykichej, sajra runata jina qhesachasojtiykichejpis. 23 Chaypachaqa kusirikuychej, phinkiriychejtaj, cielopi tʼinkaykichej jatun kasqanrayku. Paykunaj ñaupa tatasninkupis ajinallatataj profetasta ruwaj kanku.+
24 ”Ay qankunamanta qhapajkuna,+ qankunapajqa imachus kapusunkichej chayllaña kanqa.+
25 ”Ay qankunamanta kunan sajsasqa kajkuna, qankunaqa yarqhaymanta wañunkichej.
”Ay qankunamanta kunan asikojkuna, qankunaqa llakikunkichejtaj waqankichejtaj.+
26 ”Ay tukuy runas qankunamanta allinta parlajtinku,+ ñaupa tatasninkupis ajinata llulla profetasmanta parlarqanku.
27 ”Qankuna uyariwajkunamanqa niykichej: Enemigosniykichejtaqa munakullaychejpuni, qankunata chejnejkunapajpis allin kajta ruwapullaychejpuni.+ 28 Qankunata maldicejkunatapis bendecillaychejpuni, insultasojkunapajpis Diosmanta mañapullaychejpuni.+ 29 Pillapis uj lado uyaykipi laqʼasojtenqa, ujnin lado uyaykitawan rikuchiy. Pillapis ujnin ropaykita qhechusojtenqa, ujnin ropaykitawan lluchʼukuspa qopuy.+ 30 Mañakusojmanqa qoy,+ imaykita qhechusojmantapis ama mañakapuychu.
31 ”Chantapis imatachus munankichej runas ruwapusunaykichejta, chayllatataj paykunapajpis ruwapuychej.+
32 ”Qankunata munakojkunallatachus munakunkichej chayqa, ¿ima allintaj qankunapaj kanmanri? Juchasapaspis paykunata munakojkunallata munakunku.+ 33 Qankunapaj allinta ruwajkunallapajchus allinta ruwankichej chayqa, ¿ima allintaj qankunapaj kanmanri? Chaytaqa juchasapaspis ruwallankutaj. 34 Chantapis kutichipusunaykichejta suyaspallachus wajkunaman manurinkichej* chayqa, ¿ima allintaj qankunapaj kanmanri?+ Juchasapaspis juchasapasman manurillankutaj, tukuyninta kutichipunankuta suyaspa. 35 Qankunatajrí enemigosniykichejta munakullaychejpuni, paykunapaj allin kajta ruwapullaychejpuni, ama imata suyaspa manullaychejpuni.+ Ajinamanta tʼinkaykichejqa jatun kanqa, Aswan Patapi kaj Diospa wawasnintaj kankichej. Payqa malagradecidospajpis sajra runaspajpis kʼacha.+ 36 Khuyakoj Tataykichej jina, qankunapis khuyakullaychejpuni.+
37 ”Amaña wajkunata juzgaychejchu, nitaj jaykʼajpis juzgasqachu kankichej,+ amaña wajkunata juchachaychejchu, nitaj jaykʼajpis juchachasqachu kankichej. Perdonallaychejpuni* qankunapis perdonasqa* kankichej.+ 38 Wajkunaman qorikuyta yachaychej, qankunamanpis qorillasonqachejtaj.+ Tʼimpiykichejmantaj ashkhata thalliykamusonqachej matʼi winasqata, thalaykusqata, tʼimpiykichejta atipashajtataj. Imawanchus wajkunata midinkichej, chayllawantaj paykunapis midisonqachej”.
39 Chantá Jesusqa kikincharispa, kay jinata paykunaman nerqa: “¿Atinmanchu uj ciegoqa waj ciegota pusaykachayta? ¿Manachu iskayninku tʼoqoman urmaykunkuman?+ 40 Yachakojqa mana yachachejninmanta aswan kurajchu, chaywanpis sumaj yachachisqa kajqa yachachejnin jina kanqa. 41 ¿Imaraykutaj hermanoykej ñawinpi qʼopata qhawanki, manataj ñawiykipi kʼullu kasqanta reparankichu?+ 42 ¿Imaynatá hermanoykita niwaj ‘hermanóy, saqeway ñawiykimanta qʼopata orqhojta’ nispa, ñawiykipi kʼullu kashasqanta mana reparakuspari? ¡Puraj uya! Ñaupajtaqa ñawiykimantaraj kʼulluta orqhokuy. Chaymantaraj sutʼita rikuspa hermanoykej ñawinmanta qʼopata orqhonki.
43 ”Mana kanchu allin sachʼa mana walejta poqojqa, nillataj kanchu mana allin sachʼapis sumajta poqojqa.+ 44 Sapa sachʼataqa poqoyninpi rejsikun.+ Runasqa mana khishkasmantachu higosta pallanku, nillataj khishkarara sachʼasmantachu uvasta pallanku. 45 Kʼacha runaqa allin imasta parlan, sonqonpi allin imas kasqanrayku, sajra runatajrí sajra imasta parlan, sonqonpi sajra imas kasqanrayku. Sonqopi imachus juntʼa kashan, chaymanta simeqa parlan.+
46 ”Chanta, ¿imaraykutaj ‘¡Señor! ¡Señor!’ nillawankichej, nitaj nisqasniyta ruwankichejchu?+ 47 Pichus noqaman jamuspa nisqasniyta uyarintaj ruwantaj chayqa, nisqaykichej pimanchus rijchʼakusqanta.+ 48 Chay runaqa rijchʼakun wasita ruwajman, pichus ukhuta allasqa chhankata taripanankama, chaymantaj cimientota churasqa. Ashkha yaku chayamojtintaj mayoqa wasiman qʼajchakamusqa, chay wasitaj mana imanakusqachu sumaj ruwasqa kasqanrayku.+ 49 Chantá pichus nisqasniyta uyarispa ni imata ruwanchu chayqa,+ rijchʼakun jallpʼa patallapi mana cimientoyoj wasita ruwaj runaman. Chay wasiman mayu qʼajchakamojtintaj urmaykusqapacha, thuñikuynintaj manchay kasqa”.
7 Jesusqa chay imasta runasman parlayta tukuytawan, Capernaúm llajtaman yaykorqa. 2 Chaypitaj soldadospa ujnin capitanninpa munasqa kamachin sinchʼi onqosqa kasharqa, wañupunanpaj jinaña.+ 3 Chay capitanqa Jesusmanta parlajta uyarispa, judiospa wakin kurajkunanta Jesusman kacharqa kamachinta sanoyachej jamurinanpaj. 4 Paykunataj Jesusman qayllaykuspa mayta mañakorqanku: “Payqa yanapanaykipaj jinapuni. 5 Suyunchejta munakun, sinagogatapis ruwachipuwayku”, nispa. 6 Jinapi Jesusqa paykunawan rerqa. Wasi qayllapiña kashajtinkutaj, capitanqa amigosninta Jesusman kachasqa ninankupaj: “Señor, ama wasiykamaqa jamuychu, noqaqa mana wasiyman yaykunaykipaj jinachu kani.+ 7 Chayrayku mana munarqanichu qanman jamullaytapis. Uj simillata niy, kamachiytaj sanoyaponqa. 8 Noqapis kurajkunaj kamachillan kani, soldadostapis kamachini, ujninta ‘riy’ nini, rintaj, ujninta ‘jamuy’ nini, jamuntaj, esclavoytapis ‘kayta ruway’ nini, ruwantaj”, nispa. 9 Jesustaj chayta uyarispa tʼukorqa, chantá kutirikuspa qhepanta rejkunaman nerqa: “Noqa niykichej: Ni Israelpipis kay jina jatun creeyniyoj runataqa tarinichu”,+ nispa. 10 Chay kachasqa runastaj wasiman kutispa, kamachitaqa sanoyasqataña tariparqanku.+
11 Chaymanta Jesusqa Naín llajtaman risharqa, paywantaj risharqanku discipulosnin, ashkha runas ima. 12 Llajtaj punkunman qayllaykushajtintaj, uj wañusqata orqhomushasqanku. Chay wañusqaqa uj viudaj kʼata qhari wawan* kasqa.+ Ashkha runastaj chay viudawan khuska llajtamanta llojsimushasqanku. 13 Señor Jesusqa chay viudata rikuytawan mayta khuyakuspa+ nerqa: “Amaña waqaychu”,+ nispa. 14 Qayllaykuspataj aya* apanata llankharerqa, apajkunataj sayarqanku. Chantá Jesusqa nerqa: “Joven, qanta niyki: Sayariy”,+ nispa. 15 Wañusqataj tiyaykamuspa parlarerqa, Jesustaj joventaqa mamanman qoporqa.+ 16 Tukuyninkutaj mayta tʼukorqanku,* Diostataj jatunchaspa nerqanku: “Uj jatun profeta noqanchej ukhupi rikhurin”,+ nispa. Chantá nillarqankutaj: “Diosqa llajtanmanta yuyarikun”,+ nispa. 17 Chay ruwasqantaj uyarikorqa tukuynin Judeapi, muyuynintinpi ima.
18 Chay tukuy imastaqa Juanman discipulosnin willarqanku.+ 19 Chaymanta Juanqa iskay discipulosninta wajyachispa, Señorman kacharqa tapumunankupaj: “¿Qanchu kanki jamunan karqa chay?+ ¿Wajtachu suyasqayku?”,* nispa. 20 Paykunataj Jesuspaman chayaspa nerqanku: “Juan Bautista kachamuwayku tapusunaykupaj: ‘¿Qanchu kanki jamunan karqa chay? ¿Wajtachu suyasqayku?’, nispa”. 21 Chay ratopacha Jesusqa ashkha runasta onqoykunamanta,+ sinchʼi nanaykunamantawan sanoyacherqa, supaykunatapis runasmanta qharqorqa, ashkha ciegostapis qhawaricherqa. 22 Chantá Jesusqa Juanpa discipulosninman kuticherqa: “Rispa Juanman willamuychej rikusqaykichejta, uyarisqaykichejtawan: kunanqa ciegos rikunku,+ suchus puririnku, lepra onqoyniyojkuna sanoyachisqa kanku,* joqʼaras* uyarinku,+ wañusqas kausarimunku, wajchasmanpis sumaj willaykunata willakun.+ 23 Kusisqamin noqarayku mana pantajqa”,*+ nispa.
24 Juanpa discipulosnin ripusqankutawan, Jesusqa runasman Juanmanta ajinata nerqa: “¿Imatataj chʼinnejpi qhawamorqankichej? ¿Wayraj wajtaykachasqan caña huecatachu?+ 25 ¿Imata qhawajtaj llojserqankichej? ¿Sumaj ropayoj runatachu?+ Sumaj ropayoj tukuy ima patapi kausakojkunaqa reyespa wasisninkupi kashanku. 26 Chanta, ¿imata qhawajtaj llojserqankichej? ¿Uj profetatachu? Arí, payqa profetamantapis aswan kurajraj.+ 27 Juanmantaqa ajina qhelqasqa kashan: ‘Noqa willajniyta kachamusaj ñaupaqeykita rinanpaj, paytaj ñaupaqeykita rispa ñanta wakichipusonqa’,+ nispa. 28 Noqaqa niykichej: Tukuy runasmanta mana ujpis Juanmanta aswan kurajqa kanchu, chaywanpis Diospa Gobiernonpi sullkʼa kajqa, paymanta aswan kuraj”,+ nispa. 29 Chayta uyarispa, tukuy llajtantin, impuestota cobrajkunapis Diosqa cheqanpuni kasqanta nerqanku, Juanwan bautizachikusqankurayku.+ 30 Fariseoswan Leymanta sumajta yachajkunawantaj mana Juanwan bautizachikorqankuchu, ajinamanta pisipaj qhawarqanku imatachus Dios paykunapaj munarqa chayta.+
31 Chantá Jesús nerqa: “¿Piwantaj kay tiempomanta runasta kikinchayman? ¿Pimantaj rijchʼakunku?+ 32 Paykunaqa rijchʼakunku mercado plazapi tiyashaj wawasman, chay wawasqa qhaparinakuspa ninakunku: ‘Qenata tocapuyku manataj tusunkichejchu, llakiy takiyta takipuyku manataj waqankichejchu’, nispa. 33 Ajinallatataj Juan Bautistaqa mana tʼantata mikhuspa, nitaj vinota ujyaspa jamorqa,+ qankunataj ninkichej: ‘Supayniyoj’, nispa. 34 Noqataj* mikhuspa, ujyaspataj jamuni, qankunataj niwankichej: ‘Kay runaqa anchata mikhun, vinomanta wañusqataj. Impuesterospata, juchasapaspatawan masin’,+ nispa. 35 Uj runaj yachaynintajrí cheqan kajta ruwasqanpi yachakun”.+
36 Uj fariseoqa maytapuni Jesusta nisharqa paywan mikhoj jamurinanta. Chayrayku Jesusqa fariseoj wasinman yaykuspa mikhunanpaj tiyaykukorqa. 37 Chay llajtapeqa uj juchasapa warmi karqa, payqa fariseoj wasinpi Jesús mikhushasqanta yachaspa, alabastro rumi yuritupi perfumasqa aceiteta juntʼitata apamorqa.+ 38 Jesuspa chakisnin chaypi qonqoriykukuspataj waqarqa, waqayninwan chakisninta joqʼochaspataj chujchasninwan chʼakicherqa. Chantapis chakisninta muchʼaraspa perfumasqa aceitewan jichʼaykorqa. 39 Chayta rikuspa chay wajyarikoj fariseoqa sonqonpi nisharqa: “Kay runachus profeta kanman chayqa, yachanmanchá imayna juchasapa warmichus payta llankhaykushasqanta”,+ nispa. 40 Jesustajrí ajinata yuyashasqanta yachaspa nerqa: “Simón, ujta nisqayki”, nispa. Paytaj nerqa: “Yachachejníy, nillaway”, nispa.
41 Jesustaj nerqa: “Uj runaman iskay runas manu kasqanku. Ujnenqa 500 denarios* qolqe manu kasqa, ujnintaj 50 denarios. 42 Ni imaynamanta kutichipuyta atejtinkutaj, iskayninkuta tukuy sonqo perdonasqa. Chay iskay runasmanta, ¿mayqentaj astawan munakonqa chay runata?”, nispa. 43 Simontaj kuticherqa: “Pichus aswan ashkha manuyoj karqa chay runachá”, nispa. Jesustaj nerqa: “Arí, allinta kutichinki”, nispa. 44 Chay warmita qhawarispataj Simonta nerqa: “¿Rikushankichu kay warmita? Wasiykiman yaykumorqani, manataj yakullatapis jaywawarqankichu chakisniyta mayllakunaypaj. Kay warmitajrí waqayninwan chakisniyta joqʼochawan, chujchasninwantaj chʼakichiwan. 45 Qanqa mana muchʼawarqankichu, kay warmitajrí yaykumusqaymantapacha chakisniyta muchʼaspa mana saykʼunchu. 46 Ni umaymanpis aceiteta jichʼariwarqankichu, kay warmitajrí chakisniyman perfumasqa aceiteta jichʼawan. 47 Chayrayku niyki, paypa juchasnenqa may chhika kajtinpis* perdonasqa kanku,+ mayta munakuwasqanrayku. Pisita perdonasqa kajrí, pisillatataj munakun”, nispa. 48 Chantá warmita nerqa: “Juchasniyki perdonasqaña kanku”,+ nispa. 49 Paywan khuska mikhojkunataj ninakusharqanku: “¿Pitaj kay runa kasqa juchastapis perdonananpajri?”,+ nispa. 50 Jesustajrí warmita nerqa: “Creesqayki salvasunki, allillanta ripuy”,+ nispa.
8 Chay qhepata Jesusqa llajtamanta llajta, ranchomanta rancho rerqa, Diospa Gobiernonmanta sumaj willaykunata willaraspa.+ Paywan khuskataj rerqanku 12 apostolesnin, 2 wakin warmispis. Jesusqa chay warmismanta supaykunata qharqorqa, onqoykunasninkumantapis sanoyacherqa. Ujnenqa María karqa, paytaqa Magdalena nillajtaj kanku, paymantaqa qanchis supaykuna llojsisqanku. 3 Ujnintaj Juana+ karqa, Cuzaj warmin. Cuzaqa Herodespa wasinmanta encargado karqa. Chantá Susana, waj ashkha warmis ima. Paykunaqa kapuyninkuwan yanapaj kanku Jesusta, apostolesnintawan.+
4 Sapa llajtamanta paywan khuska rejkunaman ashkha runas tantakamojtinku, Jesusqa kikincharispa ajinata parlarqa:+ 5 “Uj tarpoj runa tarpoj llojsisqa. Tarpushajtintaj wakin mujoqa ñan pataman tʼakakusqa, chay mujutaqa runas sarurasqanku, pʼisqostaj mikhukapusqanku.+ 6 Wakin mujutaj chhanka pataman tʼakakusqa, chʼakipi kasqanraykutaj pʼutumuytawan chʼakipusqa.+ 7 Wakin mujutaj khishkas chaupiman tʼakakusqa, khishkastaj khuska wiñaspa pʼutumojta pʼampaykusqanku.+ 8 Wakin mujutaj sumaj jallpʼaman tʼakakusqa, pʼutumuytawantaj pachaj jinastawan poqosqa”,+ nispa. Chay imasta niytawan Jesusqa jatunmanta nerqa: “Pillapis ninriyojqa allinta uyarichun”,+ nispa.
9 Discipulosnintaj Jesusta taporqanku imachus chay kikinchay niyta munasqanta.+ 10 Jesustaj kuticherqa: “Qankunataqa Dios yanapasunkichej Gobiernonmanta pakasqa yachayta entiendenaykichejpaj. Wajkunapajrí chay kikinchasqayqa cuento jinalla,+ chayrayku qhawashaspapis qhasillata qhawanku, uyarishaspapis mana entiendenkuchu.+ 11 Chay kikinchayqa kayta niyta munan: Mujoqa Diospa palabran.+ 12 Wakin runasqa kanku ñan pata jina. Diospa palabranta uyarisqankutawanqa Diablo jamuspa, sonqonkumanta palabrata apakapun mana creenankupaj, nitaj salvasqa kanankupaj.+ 13 Wakin runastaj kanku chhanka pata jina. Paykunaqa Diospa palabranta uyariytawan kusiywan japʼikunku, mana saphiyoj kasqankuraykutaj uj tiempollata creenku, pruebas kajtintaj karunchakunku.+ 14 Khishkarara jallpʼaman muju tʼakakun chay jallpʼaqa rijchʼakun Diospa palabranta uyarejkunaman. Jinapis paykunaqa atipachikunku kay kausaypi llakiykunawan, qhapajyayta munasqankuwan,+ millay munayninkuwan+ ima. Chaykunataj paykunata pʼampaykun, nitaj allinta poqonkuchu.+ 15 Sumaj jallpʼaman muju tʼakakun chay jallpʼaqa Diospa palabranta uyariytawan sumaj sonqowan japʼikojkuna kanku.+ Paykunaqa llakiykuna kajtinpis sinchʼita sayaspa sumajta poqonku.+
16 ”Mana pipis mecherota japʼichiytawanqa fuentewan kʼumpuykunchu, nitaj catre uraman churaykunchu, astawanqa pataman churan yaykumojkunata kʼanchananpaj.+ 17 Mana imapis pakasqa kanchu mana rikuchikojqa, nillataj imapis sumaj pakasqa kayta atinchu mana jaykʼaj yachakojqa, nitaj sutʼinchakojqa.+ 18 Chayrayku allinta uyariychej, entiendejqa aswan sumajta entiendenqa.+ Pisillata entiendesqanta yuyajtajrí, chay entiendesqantapis chinkachenqa”,+ nispa.
19 Jesuspa maman, hermanosninpis+ payman jamorqanku, manataj qayllaykuyta aterqankuchu ashkha runas kasqanrayku.+ 20 Jesusmantaj willarqanku: “Mamaykiwan hermanosniykiwan jawapi sayashanku, qanwan tinkukuyta munaspa”, nispa. 21 Jesustaj kuticherqa: “Mamaywan hermanosniywanqa kaykuna kanku, pikunachus Diospa palabranta uyarinku, kasunkutaj chaykuna”,+ nispa.
22 Uj pʼunchay Jesusqa discipulosninwan canoaman wicharerqa, paykunamantaj nerqa: “Qocha chimpaman rinachej”, nispa. Chantá qochanta rerqanku.+ 23 Canoapi rishajtinkutaj Jesusqa puñurparerqa. Qochapitaj manchay sinchʼi wayra oqharikorqa, yakutaj canoaman juntʼaykamusharqa, chinkaykoj jinañataj kasharqa.+ 24 Ajinapi discipulosnenqa Jesusman qayllaykuspa rijchʼarichiytawan nerqanku: “Yachachejníy, Yachachejníy, ¡chinkaykushanchejña!”, nispa. Paytaj sayarispa wayrata kʼamerqa, yaku oqharikojtawan. Yakuwan wayrawantaj tiyaykorqanku, may chʼintaj karqa.+ 25 Jesustaj paykunata taporqa: “¿Imaraykutaj mana creenkichejchu?”, nispa. Discipulosnintaj mancharikuspa tʼukorqanku, ninakorqankutaj: “¿Pipunitaj kayri? Wayrapis yakupis kamachisqanta kasunku”,+ nispa.
26 Chantá gerasenospa jallpʼankuman chayarqanku,+ chaytaj Galilea chimpapi kashan. 27 Jesús canoamanta uraykusqantawan, llajtamanta uj runa taripaj jamorqa. Chay runaqa supayniyoj karqa, unayñataj mana ropata churakojchu, nitaj wasinpipis sayajchu, manachayqa panteonllapiña.+ 28 Payqa Jesusta rikuytawan qhaparikorqa, ñaupaqenpi qonqoriykukuspataj, jatunmanta nerqa: “Jesús, Aswan Patapi kaj Diospa Wawan, ¿ima ruwanay tiyan qanwanri? Mañakuyki ama ñakʼarichinawaykita”,+ nispa. 29 Ajinata mañakorqa, Jesús chay runamanta supayta llojsinanta kamachisqanrayku. Supayqa sapa kuti munayninta chay runata ruwaj.*+ Runastaj cadenaswan wataj kanku chay runaj chakisninta makisnintawan, guardiatapis qhawananpaj churaj kanku, paytajrí chay cadenasta pʼitiraj,* supaytaj chʼinnejkunaman apaj. 30 Jesús taporqa: “¿Imataj sutiyki?”, nispa. Paytaj kuticherqa: “Suteyqa Tropa”, nispa. Chayta nerqa ashkha supaykuna chay runapi kasqanrayku. 31 Chay supaykunaqa mayta mañakusharqanku ama paykunata chinkay ukhuman* kachananta.+ 32 Chay orqopeqa ashkha khuchis+ mikhusharqanku. Supaykunataj mayta mañakorqanku chay khuchisman yaykojta saqenanta, Jesustaj saqellarqa.+ 33 Chantá supaykunaqa runamanta llojsispa khuchisman yaykorqanku, khuchistaj qaqanta qochaman wijchʼuykukorqanku, jeqʼeqakuspataj wañorqanku. 34 Khuchista michejkunataj chayta rikuspa ayqekorqanku, chay rikusqankutataj llajtapitaj campopitaj willaramorqanku.
35 Runastaj jamorqanku imachus kasqanta qhawaj, Jesusman qayllaykuspataj rikorqanku chay runata, pimantachus supaykuna llojsisqanku chayta, Jesuswan khuska tiyashajta, ropayojta, yuyayninpitaj kashajta. Chayta rikuspa runasqa mayta mancharikorqanku. 36 Rikojkunataj jamojkunaman willarqanku imaynatachus chay supayniyoj runa sanoyapusqanta. 37 Chay gerasenospa jallpʼankumantataj ashkha runas mayta mañakorqanku Jesús ripunanta, anchata manchachikusqankurayku. Jesustaj ripunanpaj canoaman wicharerqa. 38 Pimantachus supaykuna llojserqanku chay runaqa, Jesusmanta mañakorqa paywan rejta saqenanta. Jesustajrí chay runata kachaporqa:+ 39 “Wasiykiman kutipuy, willamuytaj imastachus qanpaj Dios ruwasqanta”, nispa. Paytaj llajtantinpi willaramorqa imastachus Jesús paypaj ruwasqanta.
40 Jesús Galileaman kutipojtintaj ashkha runas chunka makiwan japʼikorqanku. Paytaqa tukuyninku suyashasqanku.+ 41 Chantá uj runa Jairo sutiyoj jamorqa, payqa sinagogapi kamachej karqa. Jairoqa Jesuspa ñaupaqenpi pampakama kʼumuykukuspa, wasinman rinanta mañakorqa.+ 42 Paypataqa uj kʼata imillitan* 12 watasniyoj jina wañupusharqaña.
Jesús rishajtintaj runasqa payta ñitʼimusharqanku. 43 Uj warmitaj 12 watastaña yawar apaywan+ onqosqa kasqa, manataj pipis sanoyachiyta atisqachu.+ 44 Chay warmeqa Jesusman qayllaykuspa qhepallanmanta ropanpa waychʼasninta* llankharerqa,+ yawar apaynintaj chʼakiporqapacha. 45 Jesustajrí taporqa: “¿Pitaj llankhaykuwanri?”, nispa. Tukuy runas “mana noqachu” nejtinkutaj, Pedro nerqa: “Yachachejníy, runasqa tukuynejmanta kʼiskinakamuspa ñitʼimushasunku”,+ nispa. 46 Jesustaj nerqa: “Pipunichá llankhaykuwan, reparani atiyniy+ llojsisqanta”, nispa. 47 Warmitaj manaña pakakuyta atispa, Jesusman kharkatitispa qayllaykorqa. Ñaupaqenman qonqoriykukuspataj, tukuy runaspa ñaupaqenpi willarqa imajtinchus llankhaykusqanta, imaynatatajchus chay ratopacha sanoyapusqanta. 48 Jesustaj nerqa: “Wawáy, creesqayki sanoyachisunki. Kunanqa allillanta ripuy”,+ nispa.
49 Jesús parlashajtillanraj, Jairoj wasinmanta uj runa jamuspa nerqa: “Imillitayki wañupunña. Amaña Yachachejta imatapis niychu”,+ nispa. 50 Chayta uyarispa Jesusqa Jairota nerqa: “Ama llakikuychu, creellaypuni, imillitaykitaj kausarimonqa”,*+ nispa. 51 Wasiman chayaspataj mana pitapis paywan yaykojta saqerqachu, manachayqa Pedrota, Juanta, Santiagota, imillitaj tatanta, mamanta imalla. 52 Tukuy runasqa imillitamanta waqasharqanku, llakiywantaj pechonkuta takakusharqanku. Jesustajrí nerqa: “Amaña waqaychejchu,+ imillitaqa mana wañupunchu, puñushallan”,+ nispa. 53 Chayta uyarispa runasqa Jesusta asipayarqanku, paykunaqa yacharqanku chay imillitaqa wañusqapuni kashasqanta. 54 Jesustaj imillitata makinmanta japʼispa nerqa: “Imillita, sayariy”,+ nispa. 55 Jinapi imillitaqa kausarimuspa*+ chay ratopacha sayarerqa,+ Jesustaj nerqa imallatapis mikhunanpaj jaywanankuta. 56 Tatasnenqa mayta tʼukuspa kusikorqanku, Jesustaj kamacherqa ama pimanpis chay ruwasqanta willanankuta.+
9 Jesusqa 12 apostolesninta wajyaspa, paykunaman atiyta qorqa tukuy supaykunata runasmanta qharqonankupaj,+ onqosqastapis sanoyachinankupaj.+ 2 Chantá paykunata kacharqa Diospa Gobiernonmanta willamunankupaj, onqosqastapis sanoyachimunankupaj. 3 Nerqataj: “Ama imatapis ñanpaj apakuychejchu, ni tojnuta, ni wayaqata,* ni tʼantata, ni qolqeta,* nillataj iskay ropastapis.*+ 4 Mayqen wasillamanpis yaykuspaqa, chaypi qhepakuychej ripunaykichejkama.+ 5 Sichus mayqen llajtallapipis mana wajyarikusonqachejchu chayqa, chaymanta llojsipushaspa chakisniykichejmanta jallpʼata thalarakuychej, ajinamanta pantasqankuta reparakunankupaj”,+ nispa. 6 Chaymanta paykunaqa ranchomanta rancho rerqanku, tukuynejpi sumaj willaykunata willaspa, onqosqastapis sanoyachispa.+
7 Galilea jallpʼapi kamachej Herodestaj,* chay tukuy imasta uyarispa, imatachus ruwananta mana yacharqachu. Wakin runasqa nisharqanku Juan wañusqas ukhumanta kausarimusqanta,+ 8 wakintaj nisharqanku Elías rikhurimusqanta, wajkunataj nisharqanku unay profetasmanta ujnin kausarimusqanta.+ 9 Herodestaj nerqa: “Juantaqa noqa umanta qholucherqani.+ ¿Pitaj chay runa kanmanri chay imasta paymanta uyarinaypajri?”, nispa. Chayrayku Herodesqa payta rikuytapuni munasharqa.+
10 Apostolesqa kutimuytawan, Jesusman willarqanku imatachus ruwasqankuta.+ Jesustaj paykunata pusariykukuspa Betsaida sutiyoj llajtaman rerqa, chaypi sapallanku kanankupaj.+ 11 Runastajrí chayta yachaspa qhepanta rerqanku. Jesustaj paykunata tukuy sonqo japʼikorqa, Diospa Gobiernonmantataj willarqa, onqosqastapis sanoyacherqa.+ 12 Tardeyaykushajtinña 12 apostolesnenqa Jesusman qayllaykuspa nerqanku: “Runasta kachapullayña qaylla ranchosman, qaylla wasisman rispa puñukamunankupaj, mikhunatapis rantikamunankupaj, kaynejqa chʼin”,+ nispa. 13 Jesustaj nerqa: “Qankuna mikhunata qoychej”,+ nispa. Paykunataj kuticherqanku: “Phishqa tʼantaslla, iskay pescadosllawan kapuwayku. Kay tukuynin runaspaj mikhunata rantimuykuman chayllapuni”, nispa. 14 Chaypeqa phishqa waranqa jina qharis karqanku. Paytajrí discipulosninta nerqa: “Runasta tiyarachiychej, sapa qotupi phishqa chunkata jina”, nispa. 15 Discipulosnintaj kasukuspa tukuyta tiyaracherqanku. 16 Jesustaj chay phishqa tʼantasta, chay iskay pescadostawan oqharerqa, cielota qhawarispataj Diosman graciasta qorqa. Chantá partiraspa discipulosninman jaywarqa, paykunataj runasman jaywararqanku. 17 Jinapi tukuyninku sajsakunankukama mikhorqanku. Puchojtataj 12 canastasta tantarqanku.+
18 Uj pʼunchay Jesús sapallan Diosmanta mañakushajtin discipulosnin payman qayllaykorqanku. Jesustaj paykunata taporqa: “¿Pi kasqaytataj runas ninku?”,+ nispa. 19 Paykunataj kuticherqanku: “Juan Bautista kasqaykita ninku, wakintaj Elías kasqaykita. Wakintaj ninku unay profetasmanta ujnin kausarimusqanta”,+ nispa. 20 Jesús tapullarqataj: “Qankunarí, ¿pi kasqaytataj ninkichej?”, nispa. Pedrotaj kuticherqa: “Qanqa Diospa kachamusqan Cristo kanki”,+ nispa. 21 Chantá Jesusqa paykunata kamacherqa amapuni pimanpis chayta willanankuta.+ 22 Jesús nillarqataj: “Noqaqa* maytapuni ñakʼarinay kashan. Kurajkuna, kuraj sacerdotes, leymanta yachachejkunapis chejnikuwanqanku, runaspis wañuchiwanqanku,+ kinsa pʼunchayninmantaj kausarichisqa kasaj”,+ nispa.
23 Tukuyninkumantaj nerqa: “Sichus pipis qhepayta jamuyta munan chayqa, pay kikinta chejnikuchun,*+ ñakʼarina kʼaspin* aparisqataj sapa día qhepayta jamullachunpuni.+ 24 Kausayninta salvayta munajqa wañonqa. Noqarayku wañojrí kausayninta salvanqa.+ 25 Chanta, ¿ima allintaj runapaj kanman mundo enterota japʼikapojtin, kausaynintataj chinkachejtin chayri ñakʼarejtinri?+ 26 Sichus pipis noqamanta, nisqasniymantawan pʼenqakun chayqa, noqapis* paymanta pʼenqakullasajtaj, maypachachus atiyniypi chayamusaj, Tataypa atiyninpi, ajllasqa angelespa atiyninpiwan chaypacha.+ 27 Cheqatapuni niykichej: Kaypi kajkunamanta wakenqa mana wañonqankuchu, Diospa Gobiernonta rikunankukama”.+
28 Ajinataj karqa. Chay nisqanmanta pusaj pʼunchayninman jina, Jesusqa Pedrota, Juanta, Santiagotawan pusariykukuspa orqoman wicharerqa, Diosmanta mañakunanpaj.+ 29 Mañakushajtintaj uyanpa rijchʼaynenqa waj jinaman tukorqa, ropanpis yuraj lliphipejman tukorqa. 30 Jinallapi iskay runas rikhurimuspa Jesuswan parlasharqanku, paykunaqa karqanku Moiseswan Eliaswan. 31 Iskayninku jatun kʼanchaywan rikhurimuspa parlayta qallarerqanku Jesús ripunanmanta, chaytaj Jerusalenpi juntʼakunanmanta.+ 32 Pedropis paywan kajkunapis puñuy machasqa jina kasharqanku. Allinta rijchʼarispataj rikorqanku Jesuspa jatun kʼanchayninta,+ chay iskay runastawan ladonpi sayashajta. 33 Chay runas karunchakushajtinkutaj Pedroqa Jesusta nerqa: “Yachachejníy, sumajpuni kaypi kasqaykoqa. Kaypi kinsa chʼujllasta ruwasqayku,* ujta qanpaj, ujta Moisespaj, ujtataj Eliaspaj”, nispa. Pedroqa imatachus nishasqanta mana reparakorqachu. 34 Parlashajtillanraj, phuyu rikhurimuspa paykunata pʼampaykorqa. Paykunataj mayta mancharikorqanku. 35 Diostaj phuyu ukhumanta nimorqa:+ “Kaymin ajllakusqay Wawayqa.+ Payta uyariychej”,+ nispa. 36 Chayta uyarishajtinkutaj Jesusllataña sapanta rikorqanku. Paykunaqa chʼinlla karqanku, chay rikusqankutataj mana pimanpis chay pʼunchaykunapi willarqankuchu.+
37 Qʼayantenqa orqomanta uraykusqankutawan, ashkha runas Jesusta taripaj jamorqanku.+ 38 Runas chaupimantataj uj runa qhaparimorqa: “Yachachejníy, kay kʼata wawayta* qhawaykuripuway.+ 39 Paytaqa uj supay japʼispa ujllata qhaparichin, sinchʼita thalaspataj siminmanta phosoqota ajtuchimun, qʼoyollata ruwaspataj ñakʼayta paymanta llojsin. 40 Mañakorqaniña discipulosniykita chay supayta wawaymanta qharqonankuta, manataj atinkuchu”, nispa. 41 Jesustaj kuticherqa: “Ay kay tiempomanta mana creej runas, juchasapas.+ ¿Maykʼajkamataj qankunawan kallasajpuniri? ¿Maykʼajkamataj aguantasqaykichejri? Wawaykita pusamuy”,+ nispa. 42 Jesusman qayllaykushajtintaj, supayqa chay waynuchuta pampaman wijchʼuspa sinchʼita thalarqa. Jesustajrí chay supayta kʼamerqa, waynuchuta sanoyachispataj tatanman qoporqa. 43 Tukuy runastaj mayta tʼukorqanku Diospa chay jina jatun atiyninmanta.
Tukuyninku chay ruwasqanmanta tʼukushajtinku, Jesusqa discipulosninta nerqa: 44 “Allinta uyariychej, amataj qonqaychejchu kay nisqayta: Noqataqa* enemigosniypa makinkuman jaywaykuwanqanku”,+ nispa. 45 Paykunatajrí chay nisqanta mana entienderqankuchu, paykunapajqa pakasqa jina karqa mana entiendeyta atinankupaj, manchachikorqankutaj tapuyta.
46 Chantá paykunapura siminakuyta qallarerqanku, mayqenninkuchus kurajpaj qhawasqa kasqanmanta.+ 47 Jesustaj sonqonkupi imatachus yuyashasqankuta yachaspa, uj wawata ladonman sayaykucherqa. 48 Paykunamantaj nerqa: “Pillapis kay wawata sutiypi wajyarikojqa, noqatapis wajyarikullawantaj. Noqata wajyarikuwajrí kachamuwajniytapis wajyarikullantaj.+ Pichus sullkʼaykichej jina kajqa, chaymin kurajqa”,+ nispa.
49 Chayta uyarispa Juanqa nerqa: “Yachachejníy, uj runata sutiykipi supaykunata qharqoshajta rikorqayku, mana noqanchejwan kasqanraykutaj jarkʼayta munarqayku”,+ nispa. 50 Jesustaj nerqa: “Ama jarkʼaychejchu. Pichus mana contraykichejpi kajqa, qankunawan kashan”, nispa.
51 Jesusqa cieloman ripunan qayllata,+ Jerusalenman riytapuni munarqa. 52 Chayrayku wakin discipulosninta ñauparicherqa. Discipulosnintaj rispa samaritanospa ujnin ranchonkuman yaykorqanku, Jesús chayakunanpaj tukuy imata wakichisqata suyachinankupaj. 53 Chay ranchomanta kajkunataj mana Jesusta wajyarikorqankuchu,+ Jerusalenman riytapuni munasqanrayku. 54 Discipulosnin Santiago, Juan ima,+ chayta rikuspa Jesusta nerqanku: “Señor, ¿munawajchu cielomanta ninata mañakunaykuta uraykamuspa paykunata qʼolarparinanpaj?”,*+ nispa. 55 Jesustaj kutirikuspa paykunata kʼamerqa. 56 Chaymantataj waj ranchoman riporqanku.
57 Ñanta rishajtinku uj runa nerqa: “Qhepaykita risaj maymanchá rinki chayman”, nispa. 58 Jesustajrí nerqa: “Atojkunaqa juskʼuspi wasiyoj kanku, pʼisqospis thapayoj kanku, noqaypatataj* ni imay kanchu puñurikunallaypajpis”,+ nispa. 59 Chantá Jesús waj runaman nerqa: “Qhepayta jamuy”, nispa. Chay runataj nerqa: “Señor, ñaupajtaqa tataytaraj pʼampaykamusaj ari”,+ nispa. 60 Jesustaj nerqa: “Saqey wañusqas+ wañusqasninkuta pʼampanankuta, qantajrí rispa tukuynejpi Diospa Gobiernonmanta willamuy”,+ nispa. 61 Chantá ujpis nillarqataj: “Señor, qhepaykita risaj. Ñaupajtaqa wasiypi kajkunamanraj ripushasqayta willamusaj”, nispa. 62 Jesustaj nerqa: “Pillapis llankʼay patapi aradoj manceranta japʼispaña qhepata qhawajqa,+ mana Diospa Gobiernonpaj jinachu”,+ nispa.
10 Chaymanta qhepaman Señorqa 70 runastañataj ajllarqa. Paykunataqa iskaymanta iskay kacharqa,+ ñaupaqenta rinankupaj tukuy llajtasman, ranchosmanpis, maykunamanchus pay rinan karqa chaykunaman. 2 Chantá paykunaman nerqa: “Cheqamanta cosechanaqa ashkha, oqharejkunataj pisilla kanku. Chayrayku cosechaj Dueñonmanta mañakuychej cosechanman oqharejkunata kachamunanpaj.+ 3 Riychej. Noqa kachashaykichej ovejasta jina, atojkunaj* chaupinkuta.+ 4 Ama apaychejchu qolqe chʼuspata, nitaj wayaqata,* nillataj waj jukʼutastapis.*+ Ñanta rishaspaqa, ama pitapis napaykuychejchu.* 5 Mayqen wasillamanpis yaykuspaqa ñaupajtaqa napaykuychej: ‘Allin kausay kachun qankunapaj’,+ nispa. 6 Sichus chay wasipi pillapis allinta kausakuyta munanman chayqa, allin kausay paypaj kanqa napaykusqaykichejman jina. Manachayrí sonqo tiyasqallapuni kakuychej. 7 Chay wasipitaj qhepakuychej+ mikhuspa, ujyaspataj imastachus qosonqachej chayta.+ Trabajaj runaqa pagoyoj kanan tiyan.+ Ama wasimanta wasi alojachikuspa puriychejchu.
8 ”Chantá mayqen llajtallamanpis yaykojtiykichej runas wajyarikusonqachej chayqa, mikhuychej imatachus qorisonqachej chayta. 9 Chaypitaj onqosqasta sanoyachiychej, paykunamantaj niychej: ‘Diospa Gobiernonqa qankunaman qayllaykamunña’,+ nispa. 10 Sichus mayqen llajtallamanpis yaykojtiykichej mana wajyarikusonqachejchu chayqa, callesman llojsispa niychej: 11 ‘Llajtaykichejmanta chakisniykuman jallpʼa tiyaykojtapis contraykichejpi thalarakuyku.+ Ama kayta qonqaychejchu: Diospa Gobiernonqa qayllaykamunña’, nispa. 12 Noqa niykichej: Chay llajtapaj Juicio Pʼunchayqa aswan sinchʼi kanqa Sodomamanta nisqaqa.+
13 ”¡Ay qanmanta Corazín llajta! ¡Ay qanmanta Betsaida llajta! Qankunapi ruwakorqa chay milagroschus Tiro llajtapi, Sidón llajtapi ima ruwakunman karqa chayqa, unayña juchasninkumanta pesachikunkuman karqa qhashqa ropata* churakuspa, ushpha patapi tiyaspataj.+ 14 Chayrayku qankunapaj Juicio Pʼunchayqa aswan sinchʼi kanqa, Tiromanta, Sidonmantawan nisqaqa. 15 Qanrí Capernaúm llajta, ¿cielokamachu jatunchasqa kanaykita yuyanki? Sepulturapi* tukukunki.
16 ”Pichus qankunata uyarejqa noqatapis uyariwan,+ qankunata mana uyarejtaj noqatapis mana uyariwanchu. Noqata mana uyariwajtaj, kachamuwajniytapis nillataj uyarinchu”,+ nispa.
17 Chantá chay 70 kachasqas kusisqa kutimuspa, Jesusman willarqanku: “Señor, supaykunapis kasuwayku sutiykipi paykunata kamachejtiykoqa”,+ nispa. 18 Jesustajrí paykunata nerqa: “Noqa rikuni Satanasta rayo jina cielomanta urmamusqantaña.+ 19 Qankunaman atiyta qorqaykichej katarista, alacranestapis sarunaykichejpaj, enemigoj atiynintapis atipanaykichejpaj,+ manataj imapis imanasonqachejchu. 20 Chaywanpis ama kusikuychejchu supaykuna kasususqaykichejmanta, astawanpis kusikuychej sutiykichej cielopi qhelqasqa kasqanmanta”,+ nispa. 21 Chaypacha Jesusqa espíritu santowan juntʼa kaspa mayta kusikorqa, nerqataj: “Tukuypa ñaupaqenpi jatunchayki Tatáy, cielojta, jallpʼajtawan Señornin, kay imastaqa yachayniyojkunamanta, yuyaysapasmantawan sumajta pakaykunki,+ wawas jina kajkunamantaj sutʼinchanki. Arí Tatáy, qan munarqanki ajina kananta”,+ nispa. 22 Jesús nillarqataj: “Tatayqa tukuy imasta qowarqa. Mana pipis noqata* rejsiwanchu, manachayqa Tatallay. Manallataj pipis Tatayta rejsinchu, manachayqa noqalla,+ chantá pimanchus noqa rejsichiyta munani chaypis rejsillantaj”,+ nispa.
23 Chayta niytawan discipulosninman sapallankupi nerqa: “Kusisqa kanku imastachus rikusqaykichejta rikojkunaqa.+ 24 Noqa niykichej: Imastachus qankuna rikusqaykichejtaqa ashkha profetas, reyespis rikuyta munarqanku, manataj rikorqankuchu.+ Imastachus uyarisqaykichejtapis uyariyta munarqanku, manataj uyarerqankuchu”, nispa.
25 Chantá Leymanta sumajta yachaj runa, Jesusta pantachiyta munaspa taporqa: “Yachachejníy, ¿imatataj ruwanay tiyan wiñay kausayta japʼinaypaj?”,+ nispa. 26 Jesustaj kuticherqa: “¿Imataj Leypi qhelqasqa kashan? ¿Imatá entiendenki leesqaykimanta?”, nispa. 27 Chay runataj kuticherqa: “‘Jehová* Diosniykitaqa munakunayki tiyan tukuy sonqoykiwan, tukuy kausayniykiwan,* tukuy kallpaykiwan, tukuy yuyayniykiwantaj’,+ ‘runa masiykitapis munakunayki tiyan qan kikiykita jina’”,+ nispa. 28 Jesustaj nerqa: “Allinta kutichinki, chayta ruwallaypuni, wiñay kausaytataj japʼinki”,+ nispa.
29 Chay runataj cheqan runa kasqanta rikuchiyta munaspa,+ Jesusta taporqa: “¿Pitaj chanta runa masiyri?”, nispa. 30 Jesustaj kuticherqa: “Uj runa Jerusalenmanta Jericoman uraykushasqa, suwastaj payta japʼiytawan ropantapis qhechusqanku, maqaykuytawantaj parti wañusqata saqerparisqanku. 31 Chantá uj sacerdote chay ñanllatataj uraykushasqa, chay runata rikuspataj ladeakuspa pasapullasqa. 32 Uj levitapis* chayman chayaspa, chay runata qhawariytawan ladeakuspa pasapullasqataj. 33 Chantá uj samaritanoñataj+ chay ñanta rishaspa, chay runa kasharqa chayman chayasqa, payta rikuspataj mayta khuyakusqa. 34 Qayllaykuspataj nanasqasninta aceitewan vinowan jampiykuspa wataykusqa. Chantá burronman wichariykuchispa alojamientoman apasqa, chaypitaj cuidasqa. 35 Qʼayantintaj iskay denario* qolqeta alojamientoyoj runaman qosqa, nisqataj: ‘Kay runata qhawaripuway, astawan gastajtiykeqa kutimuspa qopullasqayki’, nispa. 36 Ima ninkitaj, ¿mayqentaj chay kinsantinmanta suwaswan japʼichikojpa runa masin karqa?”,+ nispa. 37 Chay runataj kuticherqa: “Khuyarqa chay runa”,+ nispa. Jesustaj nerqa: “Qanpis kikillantataj ruwamuy”,+ nispa.
38 Ñanta rishajtinkutaj Jesusqa uj ranchoman yaykorqa. Chaypitaj uj warmi Marta+ sutiyoj wasinman payta wajyarikorqa. 39 Martajtaqa uj hermanan karqa María sutiyoj, paytaj Señorpa ñaupaqenman tiyaykukuspa yachachisqanta uyarisharqa. 40 Martatajrí ashkha ruwanaswan musphasharqa. Chayrayku Jesusman qayllaykuspa nerqa: “Señor, ¿manachu rikunki hermanay mana ruwaysiwasqanta? Niy ari yanapanawanta”, nispa. 41 Señortaj kuticherqa: “Marta, Marta, ancha phutisqa kashanki, musphashankitaj chay chhika ruwanaswan. 42 Imaschus necesitakusqanqa pisilla kanku, ujlla kanpis. Mariatajrí allin kajta ajllakun,+ chaytaqa mana pipis qhechonqachu”, nispa.
11 Jesusqa uj cheqapi Diosmanta mañakusharqa, tukusqantawantaj ujnin discipulon nerqa: “Señor, yachachiwayku Diosmanta mañakuyta, imaynatachus Juanpis discipulosninman yachacherqa ajinata”, nispa.
2 Jesustaj paykunata nerqa: “Diosmanta mañakushaspaqa niychej: ‘Tatáy, sutiyki jatunchasqa kachun.*+ Gobiernoyki jamuchun.+ 3 Sapa pʼunchaypaj tʼantaykuta* qowayku necesitasqaykuman jina.+ 4 Juchasniykutataj perdonawayku,+ noqaykupis contraykupi juchallikojkunata* perdonayku.+ Amataj juchaman urmajta saqewaykuchu’,+ nispa”.
5 Chantá Jesusqa nillarqataj: “Sichus ujniykichej chaupi tutata amigonpaman rispa nimunman: ‘Amigóy, kinsa tʼantata ayniriway. 6 Ujnin amigoy karumanta chayamun, nitaj imaypis kanchu qorinaypaj’, nispa. 7 Chay amigontaj wasi ukhumanta nimunman: ‘Amaña umayta nanachiwaychu. Punkoqa llavesqaña, wawitasniypis noqawan khuska camapi puñushankuña, mana jatarimuymanchu qosunaypaj’, nispa. 8 Kayta niykichej: Amigon kajtinpis payqa mana jatarimonqachu imallatapis qonanpaj, astawanpis anchata mañakusqanraykulla+ jatarimuspa tukuy ima necesitasqanta qonqa. 9 Chayrayku niykichej: Mañakullaychejpuni+ qosonqachejtaj, maskʼallaychejpuni tarinkichejtaj, punkutapis takallaychejpuni kicharisonqachejtaj.+ 10 Mañakojqa japʼin,+ maskʼajpis tarin, punkuta takajtapis kicharenqanku. 11 ¿Mayqen tatataj qankunamanta wawanman katarita qonman pescadota mañakushajtinri?+ 12 Runtuta mañakojtinpis, ¿alacrantachu qonman? 13 Sichus qankuna sajra runas kashaspa, allin imasta wawasniykichejman qoyta yachankichej chayqa, astawanrajchá cielopi kashaj Tataykichejqa espíritu santota qonqa mañakojkunaman”.+
14 Aswan qhepaman Jesusqa opayachej supayta uj runamanta qharqorqa,+ chay supay llojsisqantawan opitaqa parlarerqa. Runastaj mayta tʼukorqanku.+ 15 Wakintaj nerqanku: “Kay runaqa supaykunata qharqon supaykunaj kamachejninku Satanaspa* atiyninwan”,+ nispa. 16 Wakintajrí Jesusta pantachiyta munaspa cielomanta uj señalta+ rikuchinanta mañarqanku. 17 Jesusqa imatachus yuyasqankuta yachaspa+ paykunata nerqa: “Mayqen nacionllapipis tʼaqanaku kan chayqa, chay nacionqa chinkapun. Uj familiapipis tʼaqanaku kan chayqa, manaña khuska tiyakuyta atinkuchu. 18 Ajinallataj, Satanaschus pay kikin tʼaqanasqa kashan chayqa, gobiernonqa chinkanqa. Chayta niykichej Satanaspa* atiyninwan supaykunata qharqosqayta niwasqaykichejrayku. 19 Satanaspa* atiyninwanchus supaykunata qharqoni chayqa, ¿pejpa atiyninwantaj discipulosniykichej supaykunata qharqonkuri? Chayrayku paykunallataj juzgasonqachej. 20 Sichus noqa Diospa atiyninwan*+ supaykunata qharqoni chayqa, Diospa Gobiernonqa taripasunkichejña.+ 21 Uj kallpasapa runa sumaj armasqa wasinta qhawajtenqa, ni pipis kapuyninta suwayta atinchu. 22 Wajchus paymanta aswan kallpayoj jamuspa atipanman chayqa, tukuy atienekusqan armasninta qhechunman. Chantá apakapusqan imasta wajkunaman rakʼiranman. 23 Pillapis mana noqawan kajqa, contraypi kashan. Runasta noqawan mana tantajpis, runasta noqamanta ayqechin.+
24 ”Millay supayqa uj runamanta llojsispa, chʼaki jallpʼasta purimun samarinanpaj uj lugarta maskʼaspa, mana tarispataj nin: ‘Wasiyman kutipusaj, mayqenmantachus llojsiporqani chayman’,+ nispa. 25 Chayaspataj pichasqata taripan, kʼachanchasqatataj. 26 Chantá rispa waj qanchis supaykunatawan pusamun, paymanta aswan sajrasta, chay runaman yaykuspataj chaypi tiyakunku. Chay runaj kausaynintaj ñaupajmanta nisqaqa aswan mana walejman tukupun”, nispa.
27 Jesús chayta nishajtintaj, runas ukhumanta uj warmi qhaparimorqa: “Maytachá kusikun wijsanpi apasorqa, ñuñuchisorqataj chay warmeqa”,+ nispa. 28 Jesustajrí kuticherqa: “Mana. Diospa palabranta uyarispa kasukojkunamin kusisqaqa kanku”,+ nispa.
29 Ashkha runas kʼiskinakamushajtinkutaj, Jesús nerqa: “Kay tiempomanta sajra runasqa uj señalta mañakushanku. Manataj ima señaltapis rikonqankuchu, manachayqa Jonaspa señalnillanta.+ 30 Imaynatachus Jonás+ señal karqa ninivitaspaj, ajinallatataj noqapis* señal kasaj kay tiempomanta runaspaj. 31 Sur ladomanta* reinaqa,+ kay tiempomanta runaswan Juicio Pʼunchaypi kausarimonqa, paykunatataj juchachanqa. Payqa karu jallpʼamanta jamorqa Salomonpa yachayninta uyarej. Chaywanpis Salomonmanta nisqaqa aswan kuraj kaypi kashan.+ 32 Ninivemanta runaspis, kay tiempomanta runaswan Juicio Pʼunchaypi kausarimonqanku, paykunatataj juchachanqanku. Ninivemanta runasqa Jonás willasqanrayku juchasninkumanta pesachikorqanku.+ Chaywanpis Jonasmanta nisqaqa aswan kuraj kaypi kashan. 33 Mecherota japʼichispaqa, mana pipis pakaykunchu, nitaj canastawan* kʼumpuykunchu, astawanqa pataman churan+ yaykumojkunata kʼanchananpaj. 34 Ñawiykeqa cuerpoykej kʼanchaynin. Ñawiyki sutʼita* qhawan chayqa, tukuy cuerpoyki lliphipirin.* Ñawiykichus envidiakun chayqa,* cuerpoyki laqha kanqa.+ 35 Chayrayku allinta qhawarikuy, qanpi kaj kʼanchay ama laqha kananpaj. 36 Tukuy cuerpoykichus ni imayna laqhayoj lliphipirishan chayqa, tukuy cuerpoyki mayta lliphipirenqa, imaynatachus mecheropis kʼanchasunki ajinata”.
37 Jesús parlayta tukojtin, uj fariseoqa payta wajyarikorqa khuska mikhunankupaj. Ajinamanta fariseoj wasinman yaykuspa mikhoj tiyaykukorqa. 38 Chay fariseotajrí mayta tʼukorqa, Jesús mikhunanpaj mana makisninta mayllakusqanmanta.*+ 39 Señor Jesustaj payta nerqa: “Qankuna fariseosqa, vasota, platotapis jawallanta mayllankichej, ukhuntataj mana. Ajina qankunapis kankichej, ukhuykichejqa juntʼa kashan tukuy imata munapayaywan, sajra kaywanpis.+ 40 Mana yuyayniyojkuna. ¿Manachu jawanta ruwajqa, ukhuntapis ruwallarqataj? 41 Chayrayku imallatapis wajchaspaj ruwaspaqa tukuy sonqo ruwaychej. Ajinamanta tukuy imaykichej llimphu kanqa. 42 ¡Ay qankunamanta fariseos! Qankunaqa mentamanta, rudamanta, waj qhorasmantawan* sapa chunkamanta ujta qonkichej.+ Qonqakapunkichejtaj Diospa cheqan kayninta, payta munakuytapis. Chay imastaqa qonaykichejpuni karqa, ama chay ujkunata qonqaspalla.+ 43 ¡Ay qankunamanta fariseos! Qankunaqa sinagogaspi ñaupajpipuni* tiyayta munankichej, mercado plazaspipis napaykuchikuyta munankichej.+ 44 ¡Ay qankunamanta! Qankunaqa mana rikukoj sepulturas jina* kankichej,+ runastaj chay patanta purinku mana yachaspalla”.
45 Leymanta sumajta yachajkunamanta ujnintaj Jesusta nerqa: “Yachachejníy, chay imasta nispaqa noqaykutawan insultashawayku”, nispa. 46 Jesustaj kuticherqa: “¡Ay qankunamantapis Leymanta sumajta yachajkuna! Qankunaqa mana apay atina qʼepista runasman qʼepirichinkichej, qankunatajrí mana dedollaykichejwanpis chay qʼepista llankhaykunkichejchu.+
47 ”¡Ay qankunamanta! Qankunaqa profetaspa sepulturasninkuta allinchankichej, ñaupa tatasniykichejtaj paykunata wañucherqanku.+ 48 Qankunaqa ñaupa tatasniykichejpa ruwasqankuta yachashaspa, chay ruwasqankuta allinpaj qhawankichej. Paykunaqa profetasta wañucherqanku,+ qankunatajrí chay profetaspa sepulturasninkuta allinchankichej. 49 Chayrayku Diosqa yachayninpi nillarqataj: ‘Noqa paykunaman kachasaj profetasta, apostolestawan, paykunatataj wakinta wañuchenqanku, wakintataj qhatiykachanqanku. 50 Ajinamanta kay tiempomanta runasqa juchayoj rikhurenqanku* qallariymantapacha* tukuy profetaspa yawarnin jichʼakusqanmanta,+ 51 Abelpa+ yawarninmantapacha Zacariaspa yawarninkama, pitachus temploj ñaupaqenpi, altar qayllapi wañucherqanku chaypa yawarninkama’,+ nispa. Arí, qankunata niykichej, kay tiempomanta runasqa chay yawarmanta juchayoj rikhurenqanku.*
52 ”¡Ay qankunamanta Leymanta sumajta yachajkuna, yachaypa llaventa runasmanta qhechunkichej! Qankunaqa mana yaykorqankichejchu, yaykushajkunatapis jarkʼankichej”.+
53 Jesús chaymanta llojsipusqantawan, leymanta yachachejkunawan fariseoswanqa phiñasqa payta muyuykuspa, tukuy imamanta tapuykacharqanku, 54 parlasqanpi imallapipis pantajtin chʼataykunankupaj.*+
12 Chaykamataj may chhika runas waranqa waranqas tantakamorqanku, sarunakusharqankutaj. Ajinapi Jesusqa discipulosninman ñaupajta kay jinata nerqa: “Allinta qhawakuychej fariseospa levadurankumanta. Chayqa puraj uya kayninku.+ 2 Manamin imapis sumaj pakasqa kanchu mana sutʼinchakojqa, nillataj pakaypi kajpis mana yachakojqa.+ 3 Chayrayku, laqhapi imallatapis nisqaykichejqa sutʼi pʼunchaypi uyarikonqa, wasi ukhuspi chhichisqaykichejpis terraza patasmanta* willakonqa. 4 Amigosníy+ kaytawan nillaykichejtaj: Qankunata wañuchiyta atejkunataqa ama manchachikuychejchu, chaymanta astawanqa manaña imatapis ruwayta atisunkichejmanchu.+ 5 Noqa nisqaykichej pitachus manchachikunaykichejta: Manchachikuychej pichus wañuchiytawan atiyniyoj kashan Hinón wayqʼoman*+ wijchʼuykunanpaj chayta. Arí, payllata manchachikuychej.+ 6 Phishqa pʼisqetustaqa iskay pisi valorniyoj qolqellapi* vendenku, ¿icharí? Diostajrí mana uj pʼisqetullamantapis qonqapunchu.+ 7 Umaykichejmanta chujchasniykichejpis tukuyninku yupasqa kashanku.+ Ama manchachikuychejchu, qankunaqa ashkha pʼisqetusmantapis astawanraj valenkichej.+
8 ”Noqaqa niykichej: Sichus pipis runaspa ñaupaqenpi rejsiwasqanta nin chayqa,+ noqapis* payta rejsisqayta nillasajtaj Diospa angelesninpa ñaupaqenpi.+ 9 Chantá sichus pipis runaspa ñaupaqenpi mana rejsiwasqanta nin chayqa, noqapis payta mana rejsisqayta nillasajtaj Diospa angelesninpa ñaupaqenpi.+ 10 Sichus pipis noqaj* contrayta uj simillatapis parlan chayqa, perdonasqa kanqa. Pitajchus espíritu santoj contranta sajrata riman chayqa, mana perdonasqachu kanqa.+ 11 Tantasqa runaspa ñaupaqenman,* kamachejkunaj ñaupaqenman, autoridadespa ñaupaqenman apasojtiykichejqa, ama llakikuychejchu imaynatachus kutichinaykichejmanta chayri imatachus ninaykichejmanta.+ 12 Chay ratopacha espíritu santo yachachisonqachej imatachus ninaykichejta”.+
13 Runas ukhumantataj uj runa nimorqa: “Yachachejníy, hermanoyta niripuway herenciata partinawanta”, nispa. 14 Jesustaj kuticherqa: “¿Pitaj churawarqa juezniykichejpaj chayri herenciaykichejta qankunaman partinaypajri?”, nispa. 15 Chantá runasta nerqa: “Allinta qhawarikuychej, tukuy imata munapayaymantataj jarkʼakuychej.+ Runaqa ashkha kapuyniyojpis kachun, mana chaychu kausayta qonqa”,+ nispa. 16 Ajinapi paykunaman uj kikinchaymanta parlaspa nerqa: “Uj qhapaj runajta chajrasnin ashkhata poqosqa. 17 Chayrayku sonqonpi nisqa: ‘¿Imanasajtajri? Manaña maymanpis waqaychayta atinichu cosechasniyta’, nispa. 18 Chantá nisqa: ‘Kayta ruwasaj.+ Pirwasniyta phaskaraspa aswan jatuchajta ruwasaj, chaykunamantaj tantasaj tukuynin cosechasniyta, tukuy kapuyniytawan. 19 Nisajtaj: “Ashkha allin imasniy waqaychasqa kapuwan ashkha wataspaj. Ni imamanta llakikusajchu, mikhusaj, ujyasaj, kusikusajtaj”’, nispa. 20 Diostajrí payta nisqa: ‘Mana yuyayniyoj runa, kunan chʼisi wañuchisonqanku. ¿Pipajtaj chay tantasqayki kanqari?’,+ nispa. 21 Ajinamin qhatirin payllapaj tantaj runataqa, Diospa ñaupaqenpitaj mana qhapajchu chaytaqa”,+ nispa.
22 Chantá discipulosninman nerqa: “Chayrayku kayta niykichej: Amaña kausayniykichejmanta llakikuychejchu, imatachus mikhunaykichejmanta, nillataj cuerpoykichejmantapis, imatachus churakunaykichejmanta.+ 23 Kausayqa astawan valen mikhunamanta nisqaqa, cuerpopis ropamanta nisqaqa. 24 Qhawariychej qharqañasta: Mana tarpunkuchu, nitaj ruthunkuchu, mana jallchʼananku kanchu, nitaj pirwankupis. Diostajrí paykunata mikhuchin.+ ¿Manachu qankunaqa aswan valorniyojraj kankichej pʼisqosmanta nisqaqa?+ 25 ¿Mayqenniykichejtaj llakikusqanrayku, uj chhikallantawanpis* kausayta atinmanri? 26 Sichus ni chaysitullatapis ruwayta atinkichejchu chayqa, ¿imaraykutaj chay waj imasmanta llakikunkichejri?+ 27 Qhawariychej tʼikasta imaynatachus wiñasqankuta, mana llankʼankuchu, nitaj phushkankuchu. Cheqatapuni niykichej: Ni Salomonpis tukuy qhapaj kayninpi, ujnin tʼika jinallapis ropata churakorqachu.+ 28 Campo qhoraqa kunan kashan, qʼayataj ruphachisqa kanqa, chay qhoratachus Dios ajinata pʼachallichin chayqa, astawanrajchá qankunataqa pʼachallichisonqachej pisi creeyniyoj runas. 29 Chayrayku amaña llakikuychejchu imatachus mikhunaykichejmanta, imatachus ujyanaykichejmantapis. Amaña anchata phutikuychejchu.+ 30 Kay mundomanta nacioneslla chay imastaqa anchata maskʼanku. Tataykichejqa yachanña chay tukuy imasmanta pisichikusqaykichejta.+ 31 Astawanpis Gobiernonta maskʼallaychejpuni, chay tukuy imastataj yapata jina qosonqachej.+
32 ”Juchʼuy tropa ovejasníy,+ ama manchachikuychejchu, Tataykichejqa Gobiernonta qoyta munasunkichej.+ 33 Vendeychej imaschus tiyapusunkichej chayta, wajchasmantaj qopuychej.+ Mana thantakoj qolqe chʼuspasta ruwakuychej. Chaywanqa nishaykichej, cielopi mana jaykʼaj tukukoj valorniyoj imasta tantanaykichejta,+ chaymanqa ni suwapis chayanchu, chaypeqa ni thutapis kʼutunchu. 34 Maypichá valorniyoj imasniykichej kashan, chayllapitaj sonqoykichejpis kanqa.
35 ”Wakichisqa kaychej, pʼachallisqataj,+ mecherosniykichejpis japʼichisqa kachun.+ 36 Qankunaqa patronninkuta casamientomanta+ kutimunanta suyajkuna jina kaychej.+ Paykunaqa suyanku patronninku chayamuspa punkuta takamojtinkama kicharinankupaj. 37 Chay kamachisqa mayta kusikonqanku, patronninku chayamuspa qhawashajta paykunata taripajtin. Cheqatapuni niykichej: Patronninkoqa chumpiykukuspa kamachisninta mikhunankupaj tiyarachenqa, pay kikintaj mikhunata jaywanqa. 38 Patronninku tutataña* chayri chaupi tuta pasaytaña* chayamuspa wakichisqasta paykunata taripanman chayqa, chay kamachisqa mayta kusikonqanku. 39 Kayta yachaychej: Wasiyojchus yachanman ima horatachus suwa jamunanta chayqa, mana saqenmanchu wasinman suwa yaykunanta.+ 40 Qankunapis wakichisqapuni kaychej, noqaqa* mana suyasqaykichej horapi jamusaj”.+
41 Chantá Pedro taporqa: “Señor, chay kikinchayqa, ¿noqallaykupajchu, tukuypajchu?”, nispa. 42 Señortaj nerqa: “¿Pitaj chay allin mayordomo* yuyayniyoj,* pitachus patronnin churanqa kamachisninman necesitasqankuman jina tiemponpi mikhunata qonallanpajpuni chay?+ 43 Chay kamacheqa kusikonqa patronnin chayamuspa ajinata ruwashajta taripajtenqa. 44 Cheqatapuni niykichej: Patronnenqa payta churanqa tukuy kapuyninta qhawananpaj. 45 Chay kamachichus maykʼajllapis sonqonpi ninman, ‘patronneyqa manaraj kutimonqachu’ nispa chayqa, maqaytataj qallarinman qhari kamachista, warmi kamachistapis,* chantá mikhunman, ujyanman, machaykunmantaj chayqa,+ 46 chay kamachejpa patronnenqa kutimonqa mana suyasqan pʼunchaypi, mana yachasqan horapitaj. Chantá may sinchʼita jasutʼispa, payta wijchʼonqa maypichus mana kasukojkuna kashanku chayman. 47 Chay kamacheqa patronninpa munayninta yachashaspa mana wakichikorqachu, nitaj patronninpa kamachisqanta* ruwarqachu, chayrayku sinchʼi jasutʼisqa kanqa.+ 48 Pichus mana yachaspalla seqʼochikunanpaj jina imatapis ruwarqa chayqa, pisillata seqʼochikonqa. Pimanchus ashkhata jaywanku, chay runamantaqa ashkhallatataj mañanqanku, pitachus ashkha imasta qhawananpaj churanku, chay runamantapis aswan ashkhallatataj mañanqanku.+
49 ”Noqaqa kay jallpʼapi ninata japʼichej jamorqani. Japʼichiniña chayqa, ¿imatawantaj munaymanri? 50 Uj bautismo kan, chaywantaj bautizasqa kanay tiyan, juntʼakunankamataj maytapuni llakikushani.+ 51 ¿Yuyankichejchu kay jallpʼaman allin kausayta apamoj jamusqayta? Mana, astawanqa runasta tʼaqanachej jamuni.+ 52 Kunanmantapachaqa uj wasipi phishqa tiyakojkuna tʼaqanasqa kanqanku, kinsa iskaypaj contranpi, iskaytaj kinsaj contranpi: 53 Tataqa qhari wawanpa contranpi kanqa, qhari wawataj tatanpa contranpi. Mamaqa warmi wawanpa contranpi kanqa, warmi wawataj mamanpa contranpi. Suegraqa ñojchʼanpa* contranpi kanqa, ñojchʼataj suegranpa contranpi”,+ nispa.
54 Chantá Jesusqa runasta nillarqataj: “Qankunaqa inti yaykuynejmanta phuyuta oqharikushajta rikuytawan niyta yachankichej: ‘Loco para jamushan’, nispa, paramunpunitaj. 55 Sur ladomanta* wayramojtintaj niyta yachankichej: ‘Sinchʼita ruphamonqa’, nispa, ruphamunpunitaj. 56 Puraj uyas, jallpʼatawan cielotawan qhawarispa imayna tiempochus kananta yachankichej. Chanta, ¿imaraykutaj mana reparayta yachankichejchu kay tiempopi imaschus kasqantari?+ 57 ¿Imaraykutaj qankuna kikiykichej mana reparankichejchu imachus cheqan kajtari? 58 Piwanpis demandanakuspa uj autoridadman apanakushankichej chayqa, ñanta rishaspallaraj imaynamantapis paywan allinyakapuy, ama juezpaman chayachisunanpaj. Chantá juezqa guardiaman jaywaykusunkiman, guardiataj carcelman wisqʼaykusunkiman.+ 59 Noqa niyki: Manapuni chaymantaqa llojsimuwajchu tukuy qolqeykita* paganaykikama”, nispa.
13 Chaypachallataj wakin runasqa Jesusman qayllaykuspa willarqanku Pilato galileosta wañuchisqanta, uywa wañuchisqasta jaywashajtinku. 2 Jesustaj paykunata nerqa: “¿Yuyankichejchu chay galileosqa ajinata ñakʼarisqankuta tukuy galileosmanta aswan juchasapas kasqankurayku? 3 Noqa niykichej mana ajinachu kasqanta. Manachus juchasniykichejmanta pesachikunkichej chayqa, qankunapis tukuyniykichej wañullankichejtaj.+ 4 Chantapis Siloampi torre urmaykuspa 18 runasta wañuracherqa. Chaykunamantapis, ¿yuyankichejchu Jerusalenpi tukuy tiyakojkunamanta aswan juchayoj kasqankuta? 5 Noqa niykichej mana ajinachu kasqanta. Manachus juchasniykichejmanta pesachikunkichej chayqa, qankunapis tukuyniykichej paykuna jinallataj wañunkichej”, nispa.
6 Chantá kay kikinchayta paykunaman nerqa: “Uj runajta uva huertanpi higo sachʼan kasqa, higosta pallaj rispataj mana imatapis tarisqachu.+ 7 Chantá uva huertata qhawajman nisqa: ‘Kinsa watataña jamuni kay higo sachʼamanta higosta pallaj, nitaj poqonchu. Kʼuturpariy, qhasilla kay sachʼa kashan mana poqospa’, nispa. 8 Huertata qhawajtaj nisqa: ‘Patronníy, kay watatawan kallachunraj. Sachʼaj muyuyninta allaspa wanuchaykurisaj. 9 Poqojtenqa allin kanqa, mana poqojtintaj kʼuturpachillanki’,+ nispa”.
10 Jesusqa, samarikuna pʼunchaypi uj sinagogapi yachachisharqa. 11 Chaypitaj uj warmi kasharqa, paytaqa uj supay 18 watastaña onqoykuchisqa, chayraykutaj kʼumpusqallaña purej, nitaj cheqanyakuyta atejchu. 12 Jesustaj payta rikuytawan nerqa: “Onqoyniykimanta kacharichisqaña kanki”,+ nispa. 13 Makisninta payman churaykusqantawan, chay warmeqa cheqanyakorqa, Diostataj jatuncharqa. 14 Sinagogata kamachejtaj phiñakorqa Jesús samarikuna pʼunchaypi sanoyachisqanmanta, runastataj nerqa: “Sojta pʼunchay tiyan trabajanapaj,+ chay pʼunchaykunapi jamunkichej sanoyachisqa kanaykichejpaj, amataj samarikuna pʼunchaypeqa”,+ nispa. 15 Señor Jesustajrí kuticherqa: “Puraj uyas,+ ¿manachu qankunaqa samarikuna pʼunchaypi toroykichejtapis burroykichejtapis phaskaraspa yakuta ujyachimunkichej?+ 16 Kay warmeqa Abrahanpa wawan, ¿manachu paytaqa samarikuna pʼunchaypipis kacharichina karqa, 18 watastaña Satanás ñakʼarichisqanmanta?”, nispa. 17 Chayta nejtin payman churanakojkunaqa pʼenqakorqanku. Tukuy runastaj kusikorqanku tʼukuna imasta Jesús ruwasqanmanta.+
18 Chantá Jesusqa nillarqataj: “¿Imamantaj Diospa Gobiernon rijchʼakunman? ¿Imawantaj kikinchayman? 19 Diospa Gobiernonqa uj mostaza mujuman rijchʼakun, mayqentachus uj runa huertanman tarpusqa chayman. Chay mujoqa wiñaspa uj sachʼaman tukusqa, pʼisqostaj ramasninpi thapachakusqanku”,+ nispa.
20 Ujtawan nillarqataj: “¿Imawantaj Diospa Gobiernonta kikinchayman? 21 Diospa Gobiernonqa levaduraman rijchʼakun, mayqentachus uj warmi chunka kilos* jakʼuman chajruykusqa, chay levadurataj tukuynin masata poqochisqa”,+ nispa.
22 Jesusqa llajtamanta llajta, ranchomanta rancho yachachispa Jerusalenman risharqa. 23 Uj runataj taporqa: “Señor, ¿pisichu kanku salvakojkunaqa?”, nispa. Jesustaj nerqa: 24 “Kʼullku punkunta yaykunaykichejpaj mayta kallpachakuychej.+ Noqa niykichej, ashkhas yaykuyta munanqanku, manataj atenqankuchu. 25 Wasiyoj sayarimuspa punkuta llaveykojtinña, qankunaqa jawapi sayashaj qhepakunkichej, punkutataj takankichej ‘Señor, kicharimuwayku’+ nispa. Paytaj nimusonqachej: ‘Mana rejsiykichejchu’, nispa. 26 Qankunataj ninkichej: ‘Qanwan khuska mikhorqayku, ujyarqaykutaj, callesniykupipis yachacherqanki’,+ nispa. 27 Paytajrí nisonqachej: ‘Mana rejsiykichejchu. Riychej kaymanta, tukuyniykichej sajrata ruwajkuna’, nispa. 28 Chaypi waqankichej, kirusniykichejtapis kʼarurachinkichej,* Abrahanta, Isaacta, Jacobta, tukuy profetastawan Diospa Gobiernonpi rikuspa, qankunataj jawapi wijchʼusqa rikhurispa.+ 29 Chantapis runasqa jamonqanku inti llojsimuynejmanta, inti yaykuynejmanta, norte ladomanta, sur ladomantawan,* Diospa Gobiernonpitaj mesaman tiyaykonqanku. 30 Kayta uyariychej: Qhepapi kajkunamanta wakenqa ñaupajpi kanqanku, ñaupajpi kajkunamanta wakintaj qhepapi kanqanku”,+ nispa.
31 Chay ratollataj wakin fariseosqa Jesusman chimpaykuspa nerqanku: “Llojsispa ripuy. Herodesqa wañuchiyta munashasunki”, nispa. 32 Jesustajrí nerqa: “Rispa, chay atojta* nimuychej: ‘Noqaqa kunanpis qʼayapis supaykunata qharqosaj, onqosqastapis sanoyachisaj, minchhataj* ruwanayta tukusaj’, nispa. 33 Noqaqa kunanpis, qʼayapis, minchhapis rinallaypuni tiyan, uj profetataqa mana maypipis wañuchillankumanchu, manachayqa Jerusalenllapi.+ 34 Jerusalén, Jerusalén, qanqa profetasta wañuchinki, qanman kachamusqastapis rumiswan chʼanqaykunki.+ Mashkha kutitachus wawasniykita tantayta munarqani, imaynatachus wallpa chillwisninta lijrasnin* uraman tantaykun ajinata. Qankunataj mana munarqankichejchu.+ 35 Qhawariychej, Diosqa wasiykichejta saqerpayanqa.+ Qankunata niykichej: Kunanmantaqa manaña rikuwankichejñachu, ‘Jehová* Diospa sutinpi jamojqa bendecisqa kachun’+ ninaykichejkama”, nispa.
14 Uj kuti Jesusqa samarikuna pʼunchaypi mikhoj rerqa fariseospa ujnin kamachejninkoj wasinman. Chaypi kajkunataj payta wateqasharqanku. 2 Ñaupaqenpeqa uj runa punkisqa kasharqa. 3 Jesustaj Leymanta sumajta yachajkunatawan fariseostawan taporqa: “¿Samarikuna pʼunchaypi sanoyachiyta atikunchu, manachu?”,+ nispa. 4 Paykunatajrí chʼinlla karqanku. Jesustaj chay onqosqata makinmanta japʼispa sanoyacherqa, chantá kachaporqa. 5 Paykunatataj nerqa: “¿Manachu qankunamanta mayqennillaykichejpis wawaykichej chayri toroykichej pozoman urmaykojtin,+ chay ratopacha orqhowajchej samarikuna pʼunchay kajtinpis?”,+ nispa. 6 Paykunataj mana kutichiyta aterqankuchu.
7 Jesusqa rikorqa imaynatachus invitados aswan sumaj lugaresta ajllakushasqankuta,+ chayrayku kikincharispa kay jinata yachacherqa: 8 “Casamientoman invitasojtinkoqa ama aswan sumaj lugarpi tiyakuychu,+ ichapis qanmanta aswan sumaj runa invitasqallataj kanman. 9 Iskayniykichejta invitasorqachej chaytaj jamuspa nisunkiman: ‘Jatarikuy, pay kaypi tiyakuchun’, nispa. Qantajrí pʼenqayta qhepaman riwaj. 10 Invitasojtinkoqa qhepapi tiyakamuy, invitasojniyki jamuspa nisunanpaj: ‘Amigóy, ñaupajman jamuy’, nispa. Ajinamanta tukuy invitadospa ñaupaqenpi jatunpaj qhawasqa kanki.+ 11 Pichus jatunchakojqa kʼumuykachachisqa kanqa, kʼumuykukojtajrí jatunchasqa kanqa”,+ nispa.
12 Chantá payta wajyarejmanpis nillarqataj: “Jatun mikhuyta wakichispaqa ama wajyarikuychu amigosniykita, nitaj hermanosniykita, nitaj familiasniykita, nillataj qhapaj vecinosniykitapis. Paykunapis wajyarikullasunkumantaj, chaytaj tʼinkayki kanman. 13 Jatun mikhuyta wakichispaqa wajyarikuy wajchasta, ñukʼusta, suchusta, cojosta, ciegostapis.+ 14 Chayta ruwaspaqa kusisqa kanki, paykunaqa mana kutichipusuyta atenqankuchu. Tʼinkaykitataj japʼinki cheqan runasta Dios kausarichimojtin”,+ nispa.
15 Chayta uyarispa wajyarisqasmanta uj runa Jesusta nerqa: “Kusisqamin Diospa Gobiernonpi mikhojqa”,* nispa.
16 Jesustaj chay runata nerqa: “Uj runa jatun mikhuyta wakichisqa,+ ashkha runastataj wajyarikusqa. 17 Mikhuna horaña kajtintaj, kamachinta kachasqa wajyarisqasta nimunanpaj: ‘Jamuychej, tukuy imapis wakichisqaña’, nispa. 18 Mana riyta munaspataj tukuyninku achakista churasqanku.+ Ujnenqa nisqa: ‘Jallpʼata rantikuni, qhawajtaj rinay tiyan. Mana jamuyta aterqosajchu’, nispa. 19 Ujnintaj nisqa: ‘Phishqa yuntasta rantikuni, chaykunataraj llankʼarichimusaj. Mana jamuyta aterqosajchu’,+ nispa. 20 Ujpis nillasqataj: ‘Kunallanraj casarakuni, mana jamuyta aterqosajchu’, nispa. 21 Chay kamachitaj kutimuspa patronninman chay nisqankuta willasqa. Patronnintaj phiñakuspa chay kamachinta nisqa: ‘Usqhayllata riy llajtaj ancho callesninman, callejonesninmanpis, pusaramuytaj wajchasta, ñukʼusta, ciegosta, suchusta, cojosta’, nispa. 22 Kamachitaj kutimuytawan nisqa: ‘Patronníy, kamachiwasqaykiman jina ruwani, jinapis campo kanraj’, nispa. 23 Patrontaj kamachinta nisqa: ‘Jatun ñankunaman riy, chaki ñankunamanpis, runastataj munajta mana munajta pusamuy, wasiy juntʼa kananpaj.+ 24 Ñaupajta wajyarerqani chay runasmantaqa ni ujpis mikhunaymantaqa llamirenqachu’,+ nispa”.
25 Ashkha runas paywan rishajtinku, Jesusqa kutirikuspa paykunaman nerqa: 26 “Sichus pipis discipuloy kayta munan chayqa, noqata astawan munakunawan tiyan tatanmanta, mamanmanta, warminmanta, wawasninmanta, hermanosninmanta, hermanasninmanta, kikin kausayninmantapis,*+ manachayqa mana discipuloy kayta atinchu.+ 27 Sichus pipis mana ñakʼarina kʼaspin* aparisqa qhepayta jamunchu chayqa, mana discipuloy kayta atinchu.+ 28 Mayqennillaykichejpis wasita* ruwakuyta munan chayqa, ¿manachu ñaupajtaqa tiyaykukuspa qolqentaraj qhawarikun, wasinta tukuchananpaj kapunchus manachus chayta? 29 Cimientota churaspaña manachus tukuchayta atinman chayqa, tukuy rikojkuna asipayankuman: 30 ‘Kay runaqa wasita ruwayta qallarisqa, manataj tukuchayta atisqachu’, nispa. 31 Chayri pi reyllapis waj reywan maqanakoj rishaspa, ¿manachu ñaupajtaqa tiyaykukuspa yuyaychachikunraj, 10.000 soldadosllawan atipayta atenqachus manachus chayta, chay waj rey 20.000 soldadoswan jamushajtin? 32 Mana atipananpaj jina kaspaqa, chay ujnin rey karullapiraj kashajtin, runasta kachaspa parlachimunman mana maqanakuspalla allinyakapunankupaj. 33 Ajinallatataj pillapis qankunamanta tukuy kapuyninta mana saqejqa, manapuni discipuloy kayta atinchu.+
34 ”Kacheqa sumajpuni, kachichus laqʼayapunman chayqa, ¿imaynatá watejmanta kachiman tukunmanri?+ 35 Manaña valenchu ni jallpʼapajpis ni wanupajpis, manachayqa wijchʼunallapajña. Pillapis ninriyojqa allinta uyarichun”.+
15 Tukuy impuestota cobrajkuna, juchasapaspis Jesusman qayllaykoj kanku nisqasninta uyarinankupaj.+ 2 Fariseoswan leymanta yachachejkunawantaj thutuspa nej kanku: “Kay runaqa juchasapasta chunka makiwan japʼikun, paykunawantaj mikhun”, nispa. 3 Jesustaj kikincharispa paykunaman nerqa: 4 “Mayqenniykichejpatapis 100 ovejasnin kajtin, ¿manachu ujnin chinkajtenqa 99 ovejasninta chʼinnejpi saqespa chinkasqa ovejanta maskʼamun tarinankama?+ 5 Tariytawantaj, may kusisqa qʼepiriykukun. 6 Wasinman chayaspataj amigosninta, vecinosnintawan wajyaspa nin: ‘Noqawan khuska kusikuychej, tarikapuni chinkasqa ovejayta’,+ nispa. 7 Kayta niykichej: Ajinallataj cielopi aswan kusiy kanqa uj juchasapa runa juchasninmanta pesachikojtin,+ chay 99 cheqan runasmanta nisqaqa, pikunachus mana pesachikunankuchu tiyan chaykunamanta.
8 ”Chayri pi warmillapis chunka dracma* qolqesniyoj kaspa, ujninta chinkachejtin, ¿manachu mecherota japʼichiytawan wasinta pichaspa allinta maskʼan tarinankama? 9 Tarispataj amigasninta, vecinasnintawan wajyaspa nin: ‘Noqawan khuska kusikuychej, tarikapuni chinkachisqay dracma* qolqeyta’, nispa. 10 Kayta niykichej, ajinata Diospa angelesninpis kusikunku, uj juchasapa runa pesachikojtin”,+ nispa.
11 Jesusqa nillarqataj: “Uj runa iskay qhari wawasniyoj kasqa. 12 Sullkʼa kajtaj tatanta nisqa: ‘Tatáy, noqaman chayawaj herenciata qopuway’, nispa. Tatankutaj iskayninkuman herenciankuta partipusqa. 13 Pisi pʼunchayninmantaj, sullkʼa wawanqa tukuy imasninta tantaykuspa karu llajtaman ripusqa. Chaypitaj herencianta tukuchimusqa mana allinta kausaspa.* 14 Tukuy qolqenta tukuchisqantawantaj, manchay yarqhay kasqa chay llajtapi, paytaj pisichikuyta qallarisqa. 15 Chayrayku chay llajtamanta uj runapaj llankʼaj churakusqa, chay runataj jallpʼasninman kachasqa khuchisninta michinanpaj.+ 16 Paytaj yarqhaywanqa chay khuchi mikhuna thaqosta mikhuyta munasqa, manataj pipis ni imata qorisqachu.
17 ”Yuyayninman churakuspataj nisqa: ‘Tataypa peonesnenqa ashkha mikhunayoj kanku, noqatajrí kaypi yarqhaymanta wañushaniña. 18 Tataypa wasinman kutipusaj, nisajtaj: “Tatáy, Diospa* contranta, qanpa contraykitawan juchallikuni. 19 Manaña ‘wawáy’ ninawaykipaj jinachu kani. Ujnin peonniykita jinallaña qhawaway”, nispa’. 20 Ajinapi tatanpa wasinman kutipusqa. Karullapiraj kashajtintaj, tatanpa sonqon wawayasqa payta rikuspa, usqhayllata taripamuspataj abrazaykusqa, may munakuywantaj muchʼaykusqa. 21 Wawantaj nisqa: ‘Tatáy, Diospa contranta, qanpa contraykitawan juchallikuni.+ Manaña “wawáy” ninawaykipaj jinachu kani’, nispa. 22 Tatantajrí kamachisninta nisqa: ‘¡Usqhayta! Aswan sumaj jatun ropata orqhomuspa churaykuychej. Anillotapis makinman churaychej, jukʼutastataj* chakisninman. 23 Wira torillotapis apamuspa ñakʼaychej* mikhunanchejpaj, kutinpusqanmantataj kusikunanchejpaj. 24 Kay wawayqa wañusqa kasharqa kausarimuntaj,+ chinkasqa kasharqa kutinpuntaj’, nispa. Chantá mayta kusikuyta qallarisqanku.
25 ”Kuraj wawantaj chajrapi kashasqa, kutinpuspataj wasiman qayllamushaspa uyarisqa tocashasqankuta, tusushasqankutawan. 26 Ujnin kamachita wajyaspataj tapusqa imachus kashasqanta. 27 Kamachitaj kutichisqa: ‘Hermanoyki kutinpun, tataykitaj wira torillota ñakʼachipun, allillan kutinpusqanrayku’, nispa. 28 Kuraj wawantaj phiñakuspa mana yaykuyta munasqachu. Tatantaj llojsimuspa mayta nisqa yaykurinallanta. 29 Paytaj tatanta nisqa: ‘Kay chhika watastaña qanta sirviyki, tukuy ima kamachiwasqaykita kasukuspa, nitaj jaykʼajpis uj chivitullatapis qowarqankichu, amigosniywan mikhuspa kusirikunaypaj. 30 Chay lloqallaykeqa, khuchi warmiswan* purispa kapuyniykita tukuchimun, qantaj chayamusqantawan wira torillota ñakʼachipunki’, nispa. 31 Tatantaj nisqa: ‘Wawáy, qanqa noqawanpuni kashanki, tukuy imasniypis qanpata. 32 Kay hermanoykeqa wañusqa kasharqa kausarimuntaj, chinkasqa kasharqa kutinpuntaj, ¿manachu kusikunanchej kanman?’, nispa”.
16 Chantá Jesusqa discipulosninman nillarqataj: “Uj qhapaj runajta mayordomon* kasqa. Chay mayordomotataj chʼataykusqanku* patronninpa kapuyninta usuchisqanmanta. 2 Chayrayku chay qhapaj runaqa mayordomonta wajyaspa nisqa: ‘¿Imatataj qanmanta uyarishaniri? Mayordomo kasqaykimanta cuentata qoway, qanqa manaña wasiypi mayordomo kawajchu’, nispa. 3 Chantá mayordomoqa sonqonpi nisqa: ‘¿Imatataj ruwasajri? Patronneyqa mayordomo kayniyta qhechuwanqa, manañataj kallpay kanchu chajrapi llankʼanaypaj, qolqeta mañakuspa puriytapis pʼenqakuni. 4 Ajá, yachaniña imatachus ruwanayta, patronniy wijchʼuwajtin runas wasinkuman wajyarikunawankupaj’, nispa. 5 Chantá patronninpa sapa uj manunta wajyaspa, ñaupaj kajta tapusqa: ‘¿Patronniyman mashkha manutaj kanki?’, nispa. 6 Chay runataj kutichisqa: ‘Pachaj pʼuñus* aceite manu kani’, nispa. Mayordomotaj nisqa: ‘Kayqa manu papelniyki. Tiyaykuspa phishqa chunkallataña usqhayllata qhelqaykuy’, nispa. 7 Chantá wajtañataj tapusqa: ‘Qanrí, ¿mashkha manutaj kanki?’, nispa. Paytaj kutichisqa: ‘Pachaj trigo cargas* manu kani’, nispa. Mayordomotaj nisqa: ‘Kayqa manu papelniyki. Pusaj chunkallataña qhelqaykuy’, nispa. 8 Patronnintaj mayordomota alabasqa, mana cheqan runa kaspapis sumaj yuyaywan chayta ruwasqanmanta. Kay mundomanta* runasqa aswan yuyayniyoj kanku Diospa kamachisninmanta*+ nisqaqa.
9 ”Chantá nillaykichejtaj: Amigosta maskʼakuychej kay mundoj qhapaj kapuyninwan,+ chay imas tukukojtin, wiñay tiyakuna cheqasman wajyarisunaykichejpaj.+ 10 Pisi imaspi allinta ruwajqa, ashkha imaspipis allillantataj ruwan. Pisi imaspi mana allinta ruwajtaj, ashkha imaspipis manallataj allintachu ruwan. 11 Chayrayku qankunachus kay mundoj qhapaj kapuyninwan mana allinta ruwankichej chayqa, ¿pitaj cheqamanta qhapaj kayta qosunkichejmanri? 12 Manachus wajpa kapuyninwan allinta ruwarqankichej chayqa, ¿pitaj imallatapis qosunkichejmanri?+ 13 Mana pi kamachipis iskay patronesta ujllapi sirviyta atinmanchu, ujninta chejnikunman ujnintataj munakunman, ujninman kʼaskakunman ujnintataj pisipaj qhawanman. Mana atinkichejchu ujllapi Diostawan qolqetawan sirviyta”,+ nispa.
14 Qolqemanta wañurej fariseostaj, chay tukuy imasta uyarispa Jesusta leqhopayasharqanku.*+ 15 Chayrayku Jesús paykunata nerqa: “Qankunaqa runaspa ñaupaqenpi cheqan runasman tukurinkichej,+ Diostajrí sonqoykichejta rejsin.+ Imatachus runas valorniyojpaj qhawanku, chayta Diosqa manchay millaypaj qhawan.+
16 ”Leypis Profetaspa qhelqasqankupis Juankamalla karqanku. Chaymantapachataj willakushan Diospa Gobiernonmanta sumaj willaykuna. Tukuy laya* runastaj chayman yaykunankupaj mayta kallpachakushanku.+ 17 Cheqamanta cielopis jallpʼapis chinkanman, Leymantarí mana uj chʼiñi letrallapis chinkanqachu manaraj juntʼakuspaqa.+
18 ”Pillapis warminmanta divorciakuspa wajwan casarakojqa qhenchachakun. Qosanmanta divorciasqa warmiwan casarakojpis qhenchachakullantaj.+
19 ”Uj qhapaj runa kasqa, paytaj sumaj kulli* ropata, linomanta ruwasqa ropatawan churakoj. Kusisqa kausakoj tukuy ima patapi. 20 Punkunmantaj Lázaro sutiyoj wajcha runata* churaj kanku. Lazaroqa sarnaj tukusqan kasqa. 21 Payqa yarqhaywan mikhuyta munaj chay qhapaj runaj mesanmanta tʼakakamoj imasta. Alqospis jamuspa sarnasninta llajwaraj kanku. 22 Tiemponmantaj chay wajcha runaqa wañupusqa, angelestaj Abrahanpa ladonman* apasqanku.
”Qhapaj runapis wañupullasqataj, pʼampamusqankutaj. 23 Chay runataj Sepulturapi* ñakʼarishaspa karupi Abrahanta rikusqa, ladonpitaj* Lazarota. 24 Qhaparispataj nisqa: ‘Tatáy Abrahán, khuyarikuway ari. Lazarota kachamuway dedo puntallantapis yakupi joqʼocharispa qalluyta thasnurichinawanpaj, kay nina lauraypeqa mayta llakikushani’, nispa. 25 Abrahantaj kutichisqa: ‘Yuyarikuy wawáy, kausashaspaqa imaymana allin imaswan kusikorqanki, Lazarotajrí mayta ñakʼarerqa. Kunanrí payqa kaypi sonqochasqa kashan, qantaj llakikushanki. 26 Chantapis, chinkay ukhu wayqʼo chaupinchejpi churasqa kashan, chayrayku kaymanta qankunaman pasamuyta munajkunaqa mana atinkuchu, nillataj chaymantapis runasqa noqaykuman pasamuyta atinkuchu’, nispa. 27 Qhapaj runataj nisqa: ‘Tatáy Abrahán, jina kajtenqa mañakuyki Lazarota tataypa wasinman kachanaykita. 28 Phishqa hermanosniyman willarinpuwachun, ama paykunapis kay ñakʼarina lugarman jamunankupaj’, nispa. 29 Abrahantajrí kutichisqa: ‘Paykunajtaqa tiyapun Moisespa qhelqasqan, Profetaspa qhelqasqankupis, chaykunata kasuchunku’,+ nispa. 30 Chay runataj nisqa: ‘Mana tatáy Abrahán, pillapis wañusqasmanta kausarimuspa paykunaman rejtenqa, juchasninkumanta pesachikonqanku’, nispa. 31 Abrahantaj kutichisqa: ‘Sichus Moisespa qhelqasqanta, Profetaspa qhelqasqankutapis mana kasunkuchu chayqa,+ manallataj wañusqas ukhumanta kausarimojtapis kasonqankuchu’, nispa”.
17 Chantá Jesusqa discipulosninman nerqa: “Imapis kanqapuni runata juchaman urmachinanpajqa. Chaywanpis, ay chay runamanta, pichus wajkunata juchaman urmachin chaymanta. 2 Aswan allin kanman chay runapajqa, kunkanman uj molino rumita warkhuykuspa mar qochaman wijchʼuykunanku, kay juchʼuykunamanta ujninta juchaman urmachinanmantaqa.+ 3 Allinta qhawakuychej. Sichus hermanoyki juchallikun chayqa kʼamiy,+ arrepientekojtintaj perdonay.+ 4 Sichus qanchis kutita uj diallapi contraykita juchallikuspa, qanchis kutillatataj kutimun ‘perdonariway’ nispa chayqa, perdonanayki tiyan”,+ nispa.
5 Apostolesqa Señorta nerqanku: “Yanapawayku astawan creenaykupaj”,+ nispa. 6 Señortaj kuticherqa: “Creesqaykichejchus mostaza mujitu chhikitallanpis kanman chayqa, kay mora sachʼata niwajchej ‘sikʼikuspa mar qochapi saphichakuy’ nispa, kasusunkichejmantaj.+
7 ”¿Pitaj qankunamanta kamachinta chajrapi llankʼasqanmanta chayri uywata michisqanmanta kutimojtin ninman ‘usqhayta jamuy, tiyaykukuspa mikhuy’ nispa? 8 ¿Manachu astawanpis ninman ‘imallatapis waykʼupuway, mandilta churaykukuspataj sirviway, mikhuyta ujyayta tukunaykama. Chaymantaraj qanqa mikhunki, ujyankitaj’ nispa? 9 Patronqa mana kamachinta agradecekonqachu kasukusqanmanta, ¿icharí? 10 Ajinallatataj qankunapis Diospa kamachisqanta tukuyninta kasuspaqa niychej: ‘Kamachislla kanchej mana imatapis japʼinanchejpunichu tiyan.* Ruwasqanchejtaqa ruwananchejpuni karqa’,+ nispa”.
11 Jesusqa Jerusalenman rishaspa, Samariawan Galileawan tinkunku chayninta pasarqa. 12 Uj ranchoman yaykushajtintaj, chunka runas lepra onqoyniyoj payta rikorqanku. Paykunaqa karullapi sayaykuspa,+ 13 qhaparerqanku: “¡Jesús, Yachachejníy! Khuyarikuwayku ari”, nispa. 14 Jesustaj paykunata rikuspa nerqa: “Sacerdotesman rispa rikuchikamuychej”,+ nispa. Rishaspataj sanos rikhurerqanku.*+ 15 Paykunamanta ujnintaj sanoyakapusqanta reparakuytawan, jatunmanta Diosta jatunchaspa kutirimorqa. 16 Jesuspa ñaupaqenman qonqoriykukuspataj, pampakama kʼumuykukuspa mayta agradecekorqa. Chay runaqa samaritano+ karqa. 17 Jesustaj nerqa: “¿Manachu chunkantin sanoyaporqanku? ¿Maypitaj chay jisqʼon kashankuri? 18 ¿Manachu Diosta jatunchanankupaj kutimunku? ¿Kay waj llajtayoj runallachu kutimun?”, nispa. 19 Chantá chay runata nerqa: “Sayarispa ripullay, creesqayki sanoyachisunki”,+ nispa.
20 Fariseosqa Jesusta taporqanku maykʼajchus Diospa Gobiernon jamunanta,+ paytaj kuticherqa: “Diospa Gobiernonqa mana reparayllata jamonqa. 21 Nitaj runaspis nenqankuchu: ‘¡Qhawaychej! Kaypi kashan’, ‘¡qhawaychej! Jaqaypi kashan’, nispa. Diospa Gobiernonqa chaupiykichejpi kashan”.+
22 Chantá discipulosninta nerqa: “Pʼunchaykuna jamonqa, chaypachataj noqawan* khuska kayta munankichej, manataj rikuwankichejchu. 23 Runastaj nisonqachej: ‘¡Qhawaychej! Jaqaypi kashan’, ‘¡qhawaychej! Kaypi kashan’, nispa. Ama riychejchu, nitaj paykunata qhatiychejchu.+ 24 Imaynatachus lliuj lliujqa, cieloj ujnin kʼuchunmanta ujnin kʼuchunkama kʼancharin, ajinallataj kanqa noqaj*+ kutimunay pʼunchaypis.+ 25 Ñaupajtaqa maytaraj ñakʼarinay tiyan, kay tiempomanta runaspis chejnikuwanqanku.+ 26 Chantapis imaynachus Noejpa tiemponpi karqa,+ ajinallataj kanqa noqaj* kutimunay pʼunchaykunapipis.+ 27 Chay tiempopi runasqa mikhusharqanku, ujyasharqanku, casarakusharqanku, arcaman Noé yaykunan pʼunchaykama.+ Jatun Parataj chayamuspa tukuyninkuta chinkacherqa.+ 28 Ajinallataj karqa Lotpa tiemponpipis:+ Runasqa mikhusharqanku, ujyasharqanku, rantisharqanku, vendesharqanku, tarpusharqanku, wasistapis ruwasharqanku. 29 Sodoma llajtamanta Lot llojsimusqan pʼunchaytaj, cielomanta ninawan azufrewan paramorqa, tukuyninkutataj tukucherqa.+ 30 Ajinallataj kanqa noqa* atiyniyta rikuchisaj chay pʼunchaypipis.+
31 ”Chay pʼunchayqa, pichus terrazapi* kajqa ama uraykamuchunchu wasinmanta imallantapis orqhonanpaj, chajrapi kajpis ama wasinman kutimuchunchu imantapis oqharinanpaj. 32 Lotpa warminmanta yuyarikuychej.+ 33 Kausayninta salvayta munajqa wañonqa, wañojrí kausayninta salvanqa.+ 34 Noqa niykichej: Chay chʼiseqa iskay ukhu uj camallapi kashanqanku, ujnin apasqa kanqa, ujnintaj saqerpasqa kanqa.+ 35 Iskay warmis uj molinollapi jakʼushanqanku, ujnin apasqa kanqa, ujnintaj saqerpasqa kanqa”. 36 * 37 Discipulosnintaj taporqanku: “¿Señor, maypitaj chay kanqari?”, nispa. Jesustaj kuticherqa: “Maypichá aya* kashanqa, chayman aguilaspis tantakonqanku”,+ nispa.
18 Chantá Jesusqa, kikincharispa yachacherqa mana saykʼuspa Diosmanta mañakunankupuni kasqanta.+ 2 Pay nerqa: “Uj llajtapi uj juez kasqa, payqa Diosta mana manchachikojchu, nitaj runastapis kasuta ruwajchu. 3 Chay llajtapeqa uj viuda kallasqataj, paytaj chay juezpaman kutin kutita rillajpuni: ‘Uj runawan demandapi purishayku, justiciata ruwapuway’, nispa. 4 Jueztaj unayta mana uyariyta munasqachu. Chaymantaraj sonqonpi nisqa: ‘Diostaqa mana manchachikunichu, nitaj runastapis kasunichu. 5 Kay viudataj sapa kuti umayta nanachiwan, chayrayku justiciata ruwapusaj, amaña kutin kutita jamuspa umayta nanachinawanpaj’,+ nispa”. 6 Señor Jesusqa nillarqataj: “¿Reparankichejchu imatachus juez nisqanta mana cheqan runa kaspapis? 7 ¿Manachu Diosqa ajllasqasninpaj justiciata ruwachiponqa tuta pʼunchay paymanta mañakojtinku?+ Chantapis paykunawan pacienciakonqa.+ 8 Noqa niykichej: Payqa usqhayllata justiciata paykunapaj ruwachiponqa. Noqa* jamojtiyrí, ¿tarisajchu kay jallpʼapi chay jina creeyniyoj runasta?”, nispa.
9 Chantá Jesusqa kikincharispa yachachillarqataj, pikunachus allin runa kasqankuta yuyakuspa wajkunata pisipaj qhawaj kanku chaykunaman. Pay nerqa: 10 “Iskay runas temploman risqanku Diosmanta mañakoj, ujnin fariseo kasqa, ujnintaj impuestero. 11 Fariseoqa sayaykuspa sonqonpi Diosmanta mañakusqa: ‘Diosníy, agradecekuyki. Noqaqa mana wajkuna jina suwachu, sajrachu, qhenchachu kani, nitaj kay impuestero jinallapischu. 12 Noqaqa semanapi iskay kutita ayunani, tukuy imasta japʼisqaymantataj sapa chunkamanta ujta qoni’,+ nispa. 13 Impuestero runatajrí, karullapi sayaspa mana cielollatapis qhawarisqachu, payqa pechonta takakuspa nisqa: ‘Diosníy, khuyarikuway ari, noqaqa juchasapa kani’,+ nispa. 14 Noqa niykichej: Chay impuesteroqa wasinman kutipusqa aswan cheqan runapaj qhawasqa chay fariseomanta nisqaqa.+ Pichus jatunchakojqa kʼumuykachachisqa kanqa, kʼumuykukojtajrí jatunchasqa kanqa”.+
15 Runasqa wawitasninkutapis Jesusman apamusharqanku, paykunaman makisninta churaykunanpaj.* Discipulosnintaj chayta rikuspa runasta kʼamerqanku.+ 16 Jesustajrí wawitasta apamunankuta kamacherqa, nerqataj: “Saqeychej wawasta noqaman jamunankuta, ama jarkʼaychejchu. Diospa Gobiernonqa paykuna jina kajkunajta.+ 17 Cheqatapuni niykichej: Pichus mana wawa jina Diospa Gobiernonta japʼikojqa, ni jaykʼaj chayman yaykonqachu”,+ nispa.
18 Judiospa ujnin kamachejninkutaj taporqa: “Kʼacha Yachachej, ¿imatataj ruwanay tiyan wiñay kausayta japʼinaypajri?”,+ nispa. 19 Jesustaj kuticherqa: “¿Imaraykutaj kʼacha niwankiri? Dioslla kʼachaqa.+ 20 Qanqa kay kamachisqasta yachanki: ama qhenchachakunkichu,+ ama runata wañuchinkichu,+ ama suwakunkichu,+ ama llulla testigomanta sayankichu,+ tataykita, mamaykitawan respetanki”,+ nispa. 21 Chay kamachejtaj nerqa: “Tukuy chaykunataqa wawa kasqaymantapacha kasukuni”, nispa. 22 Chayta uyarispa Jesusqa nerqa: “Uj imatawanraj ruwanayki tiyan: Tukuy imasniykita vendemuspa, wajchasman chay qolqeta qopuy. Ajinamanta cielopi may kapuyniyoj kanki, chantá qhepayta jamuy”,+ nispa. 23 Chayta uyarispa chay runaqa mayta llakikorqa, manchay qhapaj kasqanrayku.+
24 Jesustaj payta qhawarispa nerqa: “Qhapajkunaqa mana Diospa Gobiernonman yaykuyta atillanqankuchu.+ 25 Uj camelloraj agujaj ninrinta pasayta atinman, uj qhapaj runa Diospa Gobiernonman yaykunanmantaqa”,+ nispa. 26 Chayta uyarejkunataj nerqanku: “Ajina kajtin, ¿pitaj salvakuyta atinmanri?”,+ nispa. 27 Jesustaj nerqa: “Runaspaj mana atikoj imasqa, Diospajqa atikullan”,+ nispa. 28 Pedrotajrí nerqa: “Noqaykoqa tukuy imaykuta saqespa qhepaykita jamuyku”,+ nispa. 29 Jesustaj paykunata nerqa: “Cheqatapuni niykichej: Pichus Diospa Gobiernonrayku wasinta, warminta, hermanosninta, tatanta, mamanta, wawasnintapis saqen chayqa,+ 30 kay tiempopi aswan ashkhataraj japʼenqa, jamoj tiempopitaj* wiñay kausayta”,+ nispa.
31 Chantá Jesusqa 12 apostolesninta wajnejman pusaspa nerqa: “Uyariwaychej, Jerusalenman wicharishanchej, chaypitaj noqamanta* profetaspa tukuy qhelqasqanku juntʼakonqa.+ 32 Nacionesmanta runasman jaywaykuwanqanku,+ burlakuwanqanku,+ insultawanqanku,* thoqaykuwanqankutaj.+ 33 Jasutʼiytawantaj wañuchiwanqanku,+ kinsa pʼunchayninmantaj kausarinpusaj”,+ nispa. 34 Apostolestaj chay nisqanta ni tumpallatapis entienderqankuchu. Paykunapajqa pakasqa jina karqa, nitaj entienderqankuchu imatachus nishasqanta.
35 Jericó llajtaman Jesús chayashajtin, ñan patapi uj ciego tiyasharqa qolqeta mañakuspa.+ 36 Ashkha runasta pasajta uyarispataj, runasta tapukorqa imachus kashasqanta. 37 Paykunataj willarqanku: “Nazareno Jesús pasashan”, nispa. 38 Chay ciego runataj qhaparerqa: “¡Jesús, Davidpa Wawan, khuyarikuway ari!”, nispa. 39 Ñaupajta rejkunataj kʼamispa chʼinyakunanta nerqanku. Paytajrí astawanraj qhaparerqa: “¡Davidpa Wawan, khuyarikuway ari!”, nispa. 40 Jesustajrí sayaytawan chay runata pusamunankuta kamacherqa. Chay runa qayllaykojtintaj Jesús taporqa: 41 “¿Imatataj munanki ruwapusunayta?”, nispa. Paytaj kuticherqa: “Señor, watejmanta rikuyta munani”, nispa. 42 Jesustaj nerqa: “Ñawisniyki rikuchun, creesqayki sanoyachisunki”,+ nispa. 43 Ciegotaj chay ratopacha watejmanta rikuyta aterqa, Jesuspa qhepantataj rerqa+ Diosta jatunchaspa. Chayta rikuspa tukuy runaspis Diosta jatunchallarqankutaj.+
19 Jesusqa Jericó llajtaman yaykuspa, llajta chaupita pasasharqa. 2 Chaypitaj uj qhapaj runa karqa, Zaqueo sutiyoj, impuesterospa kurajninku. 3 Zaqueoqa Jesusta rikuyta munasharqa, pichus kasqanta yachananpaj. Juchʼuy runalla kaspataj, mana rikuyta aterqachu ashkha runa kasqanrayku. 4 Chayrayku ñaupaykuspa uj kʼita higo sachʼaman* wicharerqa, chaymanta Jesusta rikumunanpaj, niraj chayninta pasapushajtin. 5 Jesús chayninta pasashaspataj, Zaqueota qhawarispa nerqa: “Zaqueo, usqhayta uraykamuy, kunan wasiykipi qhepakusaj”, nispa. 6 Zaqueotaj usqhayllata uraykamuytawan, Jesusta wasinman kusisqa pusarqa. 7 Chayta rikuspataj tukuy runas thutorqanku: “¿Imaynatá juchasapa runaj wasinman chayakonqari?”,+ nispa. 8 Zaqueotaj sayarispa Señor Jesusta nerqa: “Señor, tukuy kapuwasqanmanta khuskanta wajchasman qopusaj. Wajkunamanta chʼaukiyaspa* qolqenkuta suwasqaytapis, tawa jinastawanraj kutichipusaj”,+ nispa. 9 Jesustaj nerqa: “Kunan pʼunchay kay wasiman salvación chayamun, Zaqueopis Abrahanpa wawan kasqanrayku. 10 Noqaqa* jamuni chinkasqa kajta maskʼaj, salvajtaj”,+ nispa.
11 Discipulosnin chayta uyarishajtinku, Jesusqa watejmanta kikincharispa parlarqa, paykunaqa yuyasharqanku Jerusalenman chayasqankutawan Diospa Gobiernon ima ratollapis rikhurimunanta.+ 12 Chayrayku pay nerqa: “Uj reypa wawan karu llajtaman risqa,+ rey churasqa kananpaj. Chantá rey kaspaña kutinpunan kasqa. 13 Niraj rishaspataj chunka kamachisninta wajyaytawan ashkha qolqeta* qosqa, nisqataj: ‘Kay qolqeta mirachimuychej kutimunaykama’,+ nispa. 14 Llajta masisnintajrí payta chejnikuspa runasta kachasqanku nimunankupaj: ‘Mana munaykuchu reyniyku kanaykita’, nispa.
15 ”Tiemponmantaj rey kaspaña kutimusqa, chantá pikunamanchus qolqeta* qosqa, chay kamachista wajyachimusqa, yachananpaj mashkhatachus qolqeta mirachisqankuta.+ 16 Ujnin kamachintaj chimpaykuspa nisqa: ‘Señor, qolqeykitaqa chunka jinastawanraj mirachini’,+ nispa. 17 Reytaj kutichisqa: ‘Sumajta ruwanki allin kamachi. Pisi kajpi allinta juntʼasqaykirayku chunka llajtasta kamachinki’,+ nispa. 18 Wajñataj chimpaykuspa nisqa: ‘Señor, qolqeykitaqa phishqa jinastawanraj mirachini’,+ nispa. 19 Reytaj payta nillasqataj: ‘Qanpis phishqa llajtasta kamachinki’, nispa. 20 Chantá wajñataj jamuspa nisqa: ‘Señor, kayqa qolqeyki, uj pañuelopi wataykaporqayki. 21 Manchay sajra kasqaykirayku manchachikorqayki. Qanqa bancomanta orqhonki mana churasqayki qolqeta, oqharinkitaj mana tarpusqaykita’,+ nispa. 22 Reytaj kutichisqa: ‘Sajra kamachi, parlasqaykiman jina juchachasqayki. Yachasqanki sajra runa kasqayta, bancoman mana churasqay qolqeta orqhosqayta, mana tarpusqaytataj oqharisqayta.+ 23 Chanta, ¿imaraykutaj mana bancoman qolqeyta* churarqankichuri? Noqaqa chayamuspa interesniyojta orqhokapuyman karqa’, nispa.
24 ”Chantá chaypi kajkunaman nisqa: ‘Qhechuychej chay qolqeta. Chunkaman mirachejmantaj qopuychej’,+ nispa. 25 Paykunatajrí nisqanku: ‘¡Señor, payqa chunka jinastaña japʼishan!’, nispa. 26 Reytaj kutichisqa: ‘Qankunata niykichej: Kapuyniyojmanqa astawan qosqa kanqa, mana kapuyniyojmantataj kapusqanpis qhechusqa kanqa.+ 27 Chantapis enemigosniyta kayman apamuychej, pikunachus mana munarqankuchu reyninku kanayta chaykunata, ñaupaqeypitaj wañurachiychej’, nispa”.
28 Chayta niytawan, Jesusqa puririspa Jerusalenman wicharillarqapuni. 29 Chantá Olivos orqoman+ qayllaykusharqa, maypichus Betfagué rancho, Betania ranchopis kashan chayman. Iskay discipulosnintataj kachaspa nerqa:+ 30 “Jaqay ranchoman riychej. Yaykuspataj uj maltón burrota watasqata tarinkichej, chay burromanqa mana pipis lloqʼaykunrajchu. Phaskaraspataj qhatimunkichej. 31 Sichus pipis tapusonqachej, ‘¿imapajtaj phaskarashankichej?’ nispa chayqa, ninkichej ‘Señor kay burrota necesitan’ nispa”. 32 Discipulosnintaj rispa Jesús nisqanman jina, burrota tarerqanku.+ 33 Maltón burrota phaskarashajtinkutaj dueñosnin taporqanku: “¿Imapajtaj chay maltón burrota phaskarashankichej?”, nispa. 34 Paykunataj kuticherqanku: “Señor kay burrota necesitan”, nispa. 35 Chantá Jesuspaman qhaterqanku, ropasninkuta maltón burroman caronaykuspataj Jesusta lloqʼaykucherqanku.+
36 Risqanman jinataj, runasqa ropasninkuta ñanman mastʼararqanku.+ 37 Olivos orqomanta uraykoj ñanman qayllaykojtintaj, tukuy discipulosnin kusisqa qhaparispa, Diosta jatunchayta qallarerqanku tukuy laya* milagrosta rikusqankumanta. 38 Nerqankutaj: “Jehová* Diospa sutinpi jamoj Reyqa, bendecisqa kachun. Cielopi sonqo tiyaykuy kachun. Cielopi kashaj Diosqa jatunchasqa kachun”,+ nispa. 39 Wakin fariseostaj runas chaupimanta nimorqanku: “Yachachejníy, chʼinyachiy chay discipulosniykita”,+ nispa. 40 Jesustajrí kuticherqa: “Noqa niykichej: Paykunachus chʼinyakunkuman chayqa, rumisñataj qhaparinkuman”, nispa.
41 Jerusalenman qayllaykushaspataj Jesusqa llajtata qhawarispa waqarikorqa,+ 42 nerqataj: “Noqa munarqani reparanaykita imaschus allin kausayta qosunanta, kunantaj chay imasqa qanmanta pakasqa kashan.+ 43 Pʼunchaykuna chayamusonqanku, chaypachataj enemigosniyki jatuchaj filochasqa estacaswan muyuykuchisonqanku, wisqʼaykusonqankutaj.*+ 44 Pampaman wijchʼusonqanku qanta, qanpi tiyakojkunatawan.*+ Qanqa mana reparakorqankichu Dios watukoj jamushasojtin, chayrayku qanpeqa mana uj rumillatapis rumi patapi saqenqankuchu”,+ nispa.
45 Chantá Jesusqa temploman yaykuytawan, vendejkunata jawaman qharqospa,+ 46 nerqa: “Qhelqasqa kashan: ‘Waseyqa Diosmanta mañakuna wasi kanqa’.+ Qankunatajrí suwa thapaman tukuchisqankichej”,+ nispa.
47 Jesusqa sapa día templopi yachachej. Kuraj sacerdotestaj, leymanta yachachejkunawan, llajtamanta kurajkunawan payta wañuchiyta munarqanku.+ 48 Chaywanpis ni imanayta aterqankuchu, tukuy runas tʼukulla Jesusta uyarishasqankurayku.+
20 Uj pʼunchay Jesusqa templopi runasman yachachisharqa, sumaj willaykunatapis willasharqa. Chayllapi payman qayllaykorqanku kuraj sacerdotes, leymanta yachachejkuna, kurajkunawan khuska. 2 Paykunaqa Jesusta taporqanku: “Niwayku, ¿ima atiywantaj chay imasta ruwanki? ¿Pitaj chay imasta ruwanaykita nisorqa?”,+ nispa. 3 Paytaj kuticherqa: “Noqapis ujta tapullasqaykichejtaj. Niwaychej: 4 ¿Pitaj Juanta kachamorqa bautizananpaj? ¿Dioschu* runaschu?”, nispa. 5 Paykunapurataj ninakorqanku: “‘Dios kachamorqa’ nisun chayqa, niwasun: ‘Chanta, ¿imaraykutaj mana payta creerqankichejchu?’, nispa. 6 ‘Runas kachamorqanku’ nisun chaytaj, llajtantin rumiswan chʼanqaykuwasun. Paykunaqa yuyanku Juanqa profetapuni kasqanta”,+ nispa. 7 Chayrayku kuticherqanku: “Mana yachaykuchu pichus kachamorqapis”, nispa. 8 Jesustaj paykunata nerqa: “Noqapis manallataj nisqaykichejchu ima atiywanchus chay imasta ruwasqayta”, nispa.
9 Chantá Jesusqa runasman kay jinata kikincharispa nerqa: “Uj runaqa jallpʼanpi uvasta plantasqa.+ Chantá llankʼajkunaman partidapi qosqa, karu llajtamantaj ripusqa unaypaj.+ 10 Uvas pallay tiempoña kajtintaj ujnin kamachinta uva huertanman kachamusqa, llankʼajkuna partenta apachipunankupaj. Llankʼajkunataj chay kamachinta maqaykuytawan chʼusaj makillata kachapusqanku.+ 11 Chantá uva huertayojqa waj kamachintañataj kachamusqa. Chay kamachintapis maqaykuspa mayta kʼumuykachachisqanku, chʼusaj makillatataj kachapusqanku. 12 Chantá waj kamachintañataj kachamusqa, paytapis maqaykuspa jawaman qhatatasqanku. 13 Chantá uva huertayojqa nisqa: ‘¿Imatataj ruwasajri? Munasqa wawaytañataj kachasaj.+ Ichapis paytaqa respetanqanku’, nispa. 14 Llankʼajkunataj wawanta rikuytawan yachachinakuspa nisqanku: ‘Kaymin herenciata japʼejqa. Wañuchinachej, herencian noqanchejpata kananpaj’, nispa. 15 Uva huertamanta jawaman qhatataspataj wañuchisqanku.+ Chanta, ¿imananqataj uva huertayoj chay runastari? 16 Jamuspa chay llankʼajkunata wañurachenqa, uva huertantataj wajkunaman partidapi qonqa”.
Runastaj chayta uyarispa nerqanku: “¡Amapuni jaykʼajpis chayqa kachunchu!”, nispa. 17 Jesustaj paykunata qhawarispa nerqa: “Chanta, ¿ima niytá munan kay qhelqasqa? ‘Wasita ruwajkunaj mana valechisqanku rumeqa, aswan patapi kaj esquina rumiman tukupun’.+ 18 Pichus chay rumi pataman urmajqa tʼunasqa kanqa.+ Pejpa patanmanchus chay rumi urmaykonqa, chaypis qʼala tʼunasqallataj kanqa”, nispa.
19 Leymanta yachachejkunawan kuraj sacerdoteswanqa chay kikinchayta uyarispa, repararqanku Jesús paykunamanta parlashasqanta. Chayrayku chay kikinpi payta japʼiyta munarqanku, chaywanpis runasta manchachikorqanku.+ 20 Jesusta sumajta wateqaytawantaj runasta pakayllamanta minkʼakuspa Jesusman kacharqanku, cheqan runasman tukuspa Jesusta parlasqanpi pantachinankupaj.+ Ajinamanta jaywaykunankupaj autoridadesman, kamachejman ima. 21 Chay runasqa Jesusta taporqanku: “Yachachejníy, yachayku cheqanta parlasqaykita, cheqanta yachachisqaykita. Mana wakillantachu allinpaj qhawanki, manachayqa Diospa ñanninmanta cheqanta yachachinki: 22 ¿Allinchu impuestota Cesarman pagana, manachu?”, nispa. 23 Jesustajrí puraj uyas kasqankuta reparaspa nerqa: 24 “Uj denario* qolqeta rikuchiwaychej. ¿Pejpa uyantaj, pejpa sutintaj kay qolqepi kashan?”, nispa. Paykunataj kuticherqanku: “Cesarpata”, nispa. 25 Jesustaj nerqa: “Jina kajtenqa, Cesarpata kajtaqa Cesarman qopuychej,+ Diospata kajtataj Diosman qopuychej”,+ nispa. 26 Manataj parlasqanpi pantachiyta aterqankuchu runaspa ñaupaqenpi. Jinata kutichisqanmantataj tʼukorqanku, niñataj imatapis nerqankuchu.
27 Wakin saduceostaj,* pikunachus ninku wañusqas mana kausarimunankuta chaykuna,+ Jesusman qayllaykuspa taporqanku:+ 28 “Yachachejníy, Moisés qhelqapuwarqanchej: ‘Sichus pipis wañupuspa warminta mana wawayojta saqenman chayqa, hermanon casarakunan tiyan chay viudanwan. Ajinamanta hermanonpa miraynin kananpaj’,+ nispa. 29 Uj familiapi qanchis hermanos karqanku. Kuraj kaj casarakorqa, mana wawasniyojtaj wañuporqa. 30 Iskay kajtaj chay viudawan casarakorqa. 31 Kinsa kajpis chay viudawan casarakullarqataj. Ajinamanta qanchisnintin chay warmiwan casarakorqanku, mana wawasniyojtaj wañuporqanku. 32 Tukuyninkumanta qhepatataj chay warmipis wañupullarqataj. 33 Chay warmeqa qanchisnintinwan casarakorqa. Chayrayku wañusqas kausarimojtinku, ¿mayqenpa warmintaj kanqari?”, nispa.
34 Jesustaj kuticherqa: “Kay tiempomanta* runasqa casarakunku. 35 Chaywanpis pikunachus jamoj tiempopi kausarimunankupaj jina kanku chaykunaqa, mana casarakonqankuchu.+ 36 Manañataj wañonqankuchu, paykunaqa ángeles jina kanqanku. Kausarichisqa kasqankuraykutaj Diospa wawasnin kanqanku. 37 Wañusqas kausarimunankutaqa, Moisespis sutʼincharqa khishkarara sachʼitamanta qhelqasqanpi, maypachachus Jehová* Diosmanta nerqa ‘Abrahanpa Diosnin, Isaacpa Diosnin, Jacobpa Diosnin’+ kasqanta. 38 Payqa mana wañusqaspa Diosninchu, manachayqa kausajkunajta. Paypajqa tukuyninku kausashanku”,+ nispa. 39 Leymanta wakin yachachejkunataj chayta uyarispa kuticherqanku: “Yachachejníy, sumajta kutichinki”, nispa. 40 Paykunaqa chayta nerqanku manaña imatapis tapuyta atispa.
41 Jesustajrí paykunata taporqa: “¿Imaraykutaj ninku Cristoqa Davidpa wawan kasqanta?+ 42 Davidllataj Salmos libropi nin: ‘Jehová* Diosqa Señorniyta nerqa: “Pañayman tiyaykukuy, 43 enemigosniykita banquillota jina chakisniykipaj churanaykama”,+ nispa’. 44 Davidllataj paytaqa ‘Señor’ nerqa, ¿imaynapitaj chanta Cristoqa Davidpa wawan kanmanri?”, nispa.
45 Chantá Jesusqa tukuy runas uyarishajtinku discipulosninman nerqa: 46 “Allinta qhawakuychej leymanta yachachejkunamanta. Paykunaqa jatuchaj ropasniyoj puriykacharinku, mercado plazaspipis napaykuchikuyta munanku, sinagogaspipis ñaupajpipuni* tiyayta munanku, jatun mikhuykunapipis aswan sumaj lugarespipuni tiyayta munanku.+ 47 Paykunaqa viudaspa kapuyninkuta oqoykunku, allinpaj qhawachikunankupajtaj unay unayta Diosmanta mañakunku, chayrayku paykunapajqa aswan sinchʼi castigo kanqa”, nispa.
21 Chantá Jesusqa qhawarispa rikorqa imaynatachus qhapajkuna qolqe churana cajasman qolqeta churashasqankuta.+ 2 Rikullarqataj uj wajcha viudata iskay pisi valorniyoj qolqesitusta* churaykojta.+ 3 Nerqataj: “Cheqatapuni niykichej: Kay wajcha viudaqa tukuyninkumanta nisqaqa aswan ashkhata churan.+ 4 Tukuy kay runasqa puchoj qolqellankutaña churanku, kay viudatajrí wajcha kayninpi tukuy kapusqanta churaykun”,+ nispa.
5 Chantá wakenqa nisharqanku temploqa sumaj rumiswan Diosman jaywasqa imaswantaj kʼachanchasqa kasqanta.+ 6 Jesustaj nerqa: “Pʼunchaykuna chayamonqa chaypachataj kay rikusqaykichej imasqa tukuynin thuñisqa kanqa. Mana uj rumillapis rumi patapeqa qhepakonqachu”,+ nispa. 7 Paykunataj taporqanku: “Yachachejníy, ¿maykʼajtaj chay imas kanqari? Chanta, ¿ima señaltaj kanqa chay imas kananpajri?”,+ nispa. 8 Jesustaj kuticherqa: “Allinta qhawakuychej.+ Pajtataj pipis chʼaukiyasunkichejman.* Ashkhas sutiypi jamuspa nenqanku: ‘Noqa Cristo kani’, ‘señalasqa tiempo qayllaykamunña’, nispa. Ama qhepankuta riychejchu.+ 9 Chantapis guerrasmanta, chʼajwasmanta* uyarispaqa ama mancharikuychejchu. Chay imasqa ñaupajta kananpuni tiyan, tukukuytajrí mana chay ratochu kanqa”,+ nispa.
10 Jesusqa paykunata nillarqataj: “Uj nacionqa waj nacionwan maqanakonqa,+ uj gobiernopis waj gobiernowan maqanakonqa.+ 11 Kallanqataj sinchʼi terremotos, kaynejpi jaqaynejpitaj yarqhaykuna, wañuchej onqoykuna ima.+ Runasqa rikonqanku mancharina imasta, cielopitaj tʼukuna señalesta.
12 ”Niraj chay tukuy imas kashajtin, runasqa qankunata qhatiykachasonqachej, japʼirasonqachejtaj.+ Sinagogasman apasonqachej, carcelesmantaj wisqʼaykuchisonqachej. Sutiyraykutaj apasonqachej reyesman jinallataj kamachejkunamanpis.+ 13 Ajinamanta wajkunaman willarayta atinkichej. 14 Chayrayku imatachus kutichikunaykichejtaqa ama sonqoykichejpi ñaupajmanta wakichikuychejchu.+ 15 Noqamin yachayta qosqaykichej, yanapasqaykichejtaj yachanaykichejpaj imatachus ninaykichejta. Qankunaman churanakojkunataj ujchaykukuspapis, ni imata kutichikuyta atenqankuchu.+ 16 Chantá tatasnillaykichejtaj japʼichisonqachej, jinallataj hermanosniykichej, familiasniykichej, amigosniykichejpis. Qankunamanta wakintaqa wañurachisonqachej.+ 17 Sutiyrayku tukuy runas chejnikusonqachej.+ 18 Chaywanpis umaykichejmanta ni uj chujchallapis tʼakakonqachu.+ 19 Aguantasqaykichejrayku* salvakunkichej.+
20 ”Jerusalenta soldadoswan muyurisqata rikuspaqa,+ yachaychej thuñikuynin qayllapiña kasqanta.+ 21 Chayta rikuspa Judeapi kajkunaqa orqosman ayqechunku,+ Jerusalén llajtapi kajkunataj llojsichunku, campopi kajkunataj ama Jerusalenman kutiykamuchunkuchu. 22 Chay pʼunchaykunapeqa Dios runasta juzganqa, ajinamanta tukuy qhelqasqa juntʼakonqa. 23 Ay chay tiempopi wijsayoj warmismanta, ñuñoj wawitayoj warmismantapis.+ Kay nacionpeqa jatun llakiy kanqa, Diospis kay runaspaj phiñakonqa. 24 Wakenqa espadawan wañuchisqa kanqanku, wakintaj tukuy nacionesman presos apasqa kanqanku.+ Nacionestaj* Jerusalenta saruranqanku, nacionespa* señalasqa tiemponku juntʼakunankama.+
25 ”Intipi, killapi, estrellaspipis señales kallanqataj,+ jallpʼa patapitaj nacionespaj llakiy kanqa, musphaykachanqankutaj* mar qocha sinchʼita qhollchoqeyasqanmanta. 26 Runasqa manchariywan wijchʼukonqanku, imaschus kay mundoman jamunanta yachaspa, cielopi atiykuna kuyurichisqa kasqanrayku. 27 Chaypachataj noqata*+ rikuwanqanku phuyupi jamushajta atiywan, jatun kayniywantaj.+ 28 Chaykuna qallarejtintaj cheqanta sayaykuychej, umaykichejta oqharispa. Kacharichisqa kanaykichejqa qayllamushanña”.
29 Chantá Jesusqa kikincharispa kay jinata paykunaman nerqa: “Qhawariychej higo sachʼasta, tukuynin waj sachʼastawan:+ 30 Laqhesnin rikhurimushasqanta rikuspaqa yachankichej qʼoñi tiempo qayllapiña kasqanta. 31 Ajinallatataj qankunapis chay imasta juntʼakojta rikuspaqa, yachaychej Diospa Gobiernon qayllitapiña kasqanta. 32 Cheqatapuni niykichej: Kay tiempomanta runasqa mana wañonqankuchu chay tukuy imas juntʼakunankama.+ 33 Cielopis jallpʼapis chinkanqanku, parlasqasniytajrí ni jaykʼaj chinkanqachu.+
34 ”Allinta qhawarikuychej, pajtataj sonqoykichej atipachikunman anchata mikhuywan, anchata ujyaywan,+ kay kausaypa llakiykunasninwan ima.+ Jinallapitaj chay pʼunchay ujllata qankunata taripasunkichejman, 35 imaynatachus uj trampa* animalta ujllata japʼirparin ajinata.+ Chay pʼunchayqa tukuy kay jallpʼa patapi kausajkunaman chayamonqa. 36 Rijchʼarisqallapuni kaychej,+ tukuy tiempo Diosmanta mañakuspa,+ chay tukuy jamoj imasmanta lluspʼinaykichejpaj, noqaj* ñaupaqeypitaj sayayta atinaykichejpaj”.+
37 Jesusqa pʼunchay templopi yachachej, tutantaj Olivos orqoman samarikoj rej. 38 Tukuy runastaj tutamanta temploman jamoj kanku payta uyarinankupaj.
22 Mana Levadurayoj Tʼanta Fiesta qayllaykamusharqa,+ mayqentachus Pascua ninku chay.+ 2 Kuraj sacerdoteswan leymanta yachachejkunawantaj runasta manchachikuspa+ yuyaychakusharqanku imaynamantachus Jesusta wañuchinankuta,+ runasta mana chʼajwachispalla. 3 Satanastaj Judas Iscariotej sonqonman yaykorqa, payqa 12 apostolesmanta ujnin karqa.+ 4 Chantá Judasqa parlamorqa kuraj sacerdoteswan, temploj capitanesninwan ima, imaynatachus Jesusta paykunaman jaywaykunanmanta.+ 5 Paykunataj kusikorqanku, qolqeta* qonankupajtaj parlarqanku.+ 6 Chayqa Judasman allin rijchʼarqa, yuyaychakusharqataj imaynamantachus Jesusta paykunaman jaywaykunanta mana runaj rikunallanta.
7 Mana Levadurayoj Tʼanta Fiesta pʼunchay chayamorqa, chay pʼunchaytaj Pascua uywata wañuchina karqa.+ 8 Jesustaj Pedrota Juantawan kacharqa: “Rispa Pascuata wakichimuychej mikhunanchejpaj”,+ nispa. 9 Paykunataj taporqanku: “¿Maypitaj wakichimunaykuta munanki?”, nispa. 10 Jesustaj kuticherqa: “Llajtaman yaykojtiykichej uj runa qankunawan tinkukonqa. Payqa pʼuñupi yakuta apashanqa, qhepanta rinkichej may wasimanchus yaykonqa chay ukhukama.+ 11 Wasiyojtaqa ninkichej: ‘Yachachejniyku nisunki: “¿Mayqen cuartopitaj discipulosniywan Pascuata mikhusaj?”, nispa’. 12 Chay runataj rikuchisonqachej alto patapi jatun cuartota, tukuy imayojta. Chaypi wakichinkichej Pascuata mikhunanchejpaj”, nispa. 13 Paykunataj rispa Jesuspa nisqanman jina tarerqanku. Chaypitaj Pascuata wakicherqanku.
14 Horaña kajtintaj, Jesusqa apostolesninwan mikhoj tiyaykorqa.+ 15 Paykunatataj nerqa: “Maytapuni munarqani qankunawan kay Pascuata mikhuyta, manaraj ñakʼarishaspa. 16 Noqa niykichej: Mana ujtawan kay Pascuata mikhusajchu, Diospa Gobiernonpi tukuy ima juntʼakunankama”, nispa. 17 Chantá copata Jesusman jaywajtinku, payqa Diosman graciasta qoytawan nerqa: “Japʼiychej, sapa ujniykichej kay copamanta ujyaychej. 18 Noqa niykichej, kunanmantapachaqa manaña ujtawan vinota ujyasajchu, Diospa Gobiernon chayamunankama”, nispa.
19 Chantá uj tʼantata+ oqharispa Diosman graciasta qorqa, partiytawantaj paykunaman jaywaspa nerqa: “Kay tʼantaqa cuerpoywan ninakun,+ qankunaraykutaj qosqa kanqa.+ Kayta ruwallaychejpuni noqamanta yuyarikuspa”,+ nispa. 20 Ajinallatataj cenaytawan copata oqharispa nerqa: “Kay copaqa mosoj tratowan ninakun,+ mayqenchus yawarniypi ruwasqa kanqa chaywan.+ Chay yawarniytaj qankunarayku jichʼasqa kanqa.+
21 ”Kunantaj japʼichiwajneyqa noqawan khuska mikhushan.+ 22 Noqaqa* wañusajpuni, noqamanta qhelqasqa kasqanman jina.+ Ay noqata japʼichiwaj runamanta”,+ nispa. 23 Ajinapi apostolesqa paykunapura siminakorqanku mayqenninkuchus chayta ruwasaj nishasqanmanta.+
24 Chantá sinchʼita siminakullarqankutaj mayqenninkuchus kurajpaj qhawasqa kasqanmanta.+ 25 Jesustajrí paykunata nerqa: “Nacionesmanta reyesqa munayninkuman jina runasta kamachinku, autoridadespis allinta ruwajkuna nisqa kanku.+ 26 Qankunatajrí mana ajinachu kanaykichej tiyan.+ Astawanpis qankunamanta kurajpaj qhawasqa kajqa sullkʼa jina kachun,+ kamachej kajtaj kamachi jina kachun. 27 Chanta, ¿pitaj kurajri? ¿Mikhojchu, sirvejchu? ¿Manachu mikhoj aswan kuraj? Noqarí qankunata sirvishaykichej.+
28 ”Qankunaqa tukuy ima qhatirishawajtinpis+ noqallawanpuni karqankichej.+ 29 Noqataj qankunawan uj tratota ruwashani, imaynatachus Tataypis uj Gobiernopaj noqawan uj tratota ruwarqa ajinata.+ 30 Ajinamanta Gobiernoypi noqawan khuska mikhunaykichejpaj, ujyanaykichejpaj ima.+ Kamachina tiyanaspitaj tiyaykukunkichej+ Israelpa 12 ayllusninta* juzganaykichejpaj.+
31 ”Simón, Simón, Satanasqa nin tukuyniykichejta trigota jina wayrachiyta munashasqanta.+ 32 Noqataj qanpaj sinchʼita Diosmanta mañapuyki ama creesqayki pisiyananpaj.+ Qantaj kutirikusqaykitawan hermanosniykita kallpachay”,+ nispa. 33 Pedrotaj Jesusta nerqa: “Señor, wakichisqa kashani qanwan carcelman rinaypaj, qanwan khuska wañunaypajpis”,+ nispa. 34 Jesustaj kuticherqa: “Pedro, qanta niyki: Kunan manaraj gallo waqashajtin kinsa kutita mana rejsiwasqaykita ninki”,+ nispa.
35 Chantá Jesusqa apostolesninta taporqa: “Maypachachus kacharqaykichej mana qolqe chʼuspayojta, mana mikhuna wayaqayojta,* nitaj waj jukʼutasniyojta* chaypacha,+ ¿manacharí imaykichejpis piserqachu?”, nispa. Paykunataj kuticherqanku: “¡Mana!”, nispa. 36 Jesustaj paykunata nerqa: “Kunantajrí qolqe chʼuspayoj kajqa chay chʼuspanta apakuchun, jinallataj mikhuna wayaqantapis. Mana espadayojtaj ropanta vendespa uj espadata rantikuchun. 37 Noqa niykichej, noqapi juntʼakunan tiyan kay qhelqasqa: ‘Paytaqa juchasapasta jina ruwarqanku’.*+ Noqamanta kay qhelqakusqanqa juntʼakushanña”,+ nispa. 38 Paykunataj nerqanku: “Señor, kaypi tiyan iskay espadas”, nispa. Jesustaj nerqa: “Chaylla kachun”, nispa.
39 Jesusqa yachasqa kasqanman jina Olivos orqoman rerqa, discipulosninpis qhepanta rillarqankutaj.+ 40 Chayaspataj paykunata nerqa: “Diosmanta mañakullaychejpuni ama juchaman urmanaykichejpaj”,+ nispa. 41 Chantá paykunamanta karunchakorqa uj rumi choqayman jina, qonqoriykukuspataj Diosmanta mañakorqa: 42 “Tatáy, munanki chayqa, kay copata noqamanta karunchay. Jinapis ama munaynillayqa ruwakuchunchu, astawanqa munayniyki ruwakuchun”,+ nispa. 43 Chantá cielomanta uj ángel rikhurimuspa payta kallpacharqa.+ 44 Anchatañapuni llakikuspataj aswan sinchʼita Diosmanta mañakorqa,+ jumpʼisqantaj yawar sutʼuykuna jina* pampaman sutʼorqa. 45 Diosmanta mañakusqanmanta sayariytawantaj discipulosninman rerqa, paykunatataj puñushajta tariparqa, paykunaqa ancha llakisqa kaspa puñurpasqanku.+ 46 Jesusqa paykunata nerqa: “¿Imaraykutaj puñushankichej? Sayariychej. Diosmanta mañakullaychejpuni ama juchaman urmanaykichejpaj”,+ nispa.
47 Jesús parlashajtillanraj ashkha runas rikhurimorqanku. Paykunataqa Judas sutiyoj runa pusamusqa, payqa 12 apostolesmanta ujnin karqa, Jesusmantaj qayllaykorqa muchʼaykunanpaj.+ 48 Jesustajrí nerqa: “Judas, ¿ujta muchʼaykuwaspachu noqata* japʼichiwanki?”, nispa. 49 Jesuswan kajkunataj imachus kananta reparaspa taporqanku: “Señor, ¿espadawanchu qonakusqayku?”,* nispa. 50 Ujnintaj espadanwan kuraj kaj sacerdotej kamachinpa paña ninrinta mururparerqa.+ 51 Jesustaj nerqa: “Amaña jinaychejchu”, nispa. Chay kamachita llankharispataj ninrinta sanoyacherqa. 52 Chantá Jesusqa, payman jamoj kuraj sacerdotesta, templomanta capitanesta, kurajkunatawan nerqa: “¿Suwaman jinachu espadasniyoj, kʼaspisniyoj jamunkichej japʼinawaykichejpaj?+ 53 Sapa día templopi qankunawan karqani+ manataj japʼiwarqankichejchu.+ Kunanqa horaykichej chayamun, jinallataj laqhayaypa atiyninpis”,+ nispa.
54 Chantá Jesusta presochaspa kuraj kaj sacerdotej wasinman aparqanku,+ Pedrotaj karu qhepallankuta risharqa.+ 55 Runas patio chaupipi ninata japʼichispa tiyaykukojtinkutaj, Pedropis paykunawan khuska tiyaykukorqa.+ 56 Uj sirvientatajrí Pedrota ninapi qʼoñikushajta rikuytawan, allinta qhawarispa nerqa: “Kay runapis paywan purej”, nispa. 57 Pedrotaj negakuspa nerqa: “Mana paytaqa rejsinichu”, nispa. 58 Uj chhikanmantawantaj, uj runañataj qhawarispa Pedrota nerqa: “Qanpis ujnin discipulon kanki”, nispa. Pedrotajrí kuticherqa: “Mana”,+ nispa. 59 Uj horamanta jinataj wajñataj mana iskayrayaspa nerqa: “¡Cheqamanta kay runapis paywan purej, galileoqa á!”, nispa. 60 Pedrotaj kuticherqa: “Mana yachanichu imatachus parlashankipis”, nispa. Chay ratopacha, parlashajtillanraj gallo waqarqa. 61 Señortajrí kutirikuspa Pedrota qhawarerqa, Pedrotaj yuyarikorqa Señorpa nisqanta: “Kunan tutapacha manaraj gallo waqashajtin kinsa kutita mana rejsiwasqaykita ninki”,+ nispa. 62 Jawaman llojsispataj sonqo nanayta waqarikorqa.
63 Jesusta qhawaj soldadostaj, paymanta burlakuspa+ maqarqanku.+ 64 Uyanta qhataykuytawantaj kutin kutita tapusharqanku: “Profeta kaspaqa niwayku, ¿pitaj maqasunkiri?”, nispa. 65 Chantá paypa contranpi sajrata rimaspa imaymanasta nerqanku.
66 Sutʼiyamojtintaj, llajtamanta kurajkuna tantakorqanku, kuraj sacerdotespis leymanta yachachejkunapis.+ Paykunaqa Jatun Juntaman* Jesusta pusaykorqanku, nerqankutaj: 67 “Niwayku: ¿Cristochu kanki?”,+ nispa. Jesustaj kuticherqa: “Niykichejman chaypis, ni jaykʼaj creewankichejmanchu. 68 Tapuykichejman chaypis, mana kutichiwankichejmanchu. 69 Kunanmantapachataj, noqaqa*+ atiyniyoj Diospa pañanpi tiyaykukusaj”,+ nispa. 70 Chayta uyarispa tukuyninku taporqanku: “Chanta, ¿qanchu Diospa Wawan kanki?”, nispa. Jesustaj kuticherqa: “Arí, qankunallataj ninkichej Diospa Wawan kasqayta”, nispa. 71 Paykunataj nerqanku: “¿Imapajñataj testigosta munanchejri? Noqanchejpuni siminmanta uyarinchej”,+ nispa.
23 Chaymanta tukuyninku sayarispa, Jesusta Pilatoman aparqanku.+ 2 Chaypitaj Jesusta tumpaykorqanku:+ “Kay runataqa taripayku nacionniykupi runasta chʼajwachishajta. Manataj Cesarman impuestota paganata munanchu,+ nishantaj Cristo kasqanta, rey kasqanta”,+ nispa. 3 Pilatotaj Jesusta taporqa: “¿Qanchu judiospa reynin kanki?”, nispa. Jesustaj kuticherqa: “Arí, qanllataj chaytaqa ninki”,+ nispa. 4 Ajinapi Pilatoqa kuraj sacerdotesman, runasmanpis nerqa: “Mana ima juchatapis kay runapeqa tarinichu”,+ nispa. 5 Paykunataj atipakuspa nerqanku: “Tukuy Judeantinpi yachachispa runasta chʼajwachishan, Galileamantapacha kaykama”, nispa. 6 Chayta uyarispa Pilatoqa taporqa: “¿Galileamantachu kay runaqa?”, nispa. 7 Jesús Galileamanta kasqanta yachaspataj, Herodespaman pusacherqa, Herodes Galileata kamachisqanrayku.+ Chaypacha Herodespis Jerusalenllapitaj kasharqa.
8 Herodesqa Jesusta rikuspa mayta kusikorqa. Payqa unayña Jesusta rejsiyta munarqa, paymanta anchata parlajta uyarisqanrayku.+ Munasharqataj rikushajtin ima milagrotapis ruwananta. 9 Ajinapi Herodesqa tukuy imata Jesusta taporqa, Jesustajrí mana imatapis kuticherqachu.+ 10 Kuraj sacerdoteswan leymanta yachachejkunawantaj, ujtaj ujtaj sayarispa rabiasqa Jesusta tumpashallarqankupuni. 11 Chantá Herodesqa soldadosninwan khuska, Jesusta imaymanasta nerqanku.+ Sumaj ropata churaykuchispataj Jesusmanta burlakorqa,+ chantá Pilatoman kuticherqa. 12 Chay pʼunchaypi Herodeswan Pilatowanqa enemigos kasqankumanta amigosman tukorqanku.
13 Chantá Pilatoqa wajyachispa tantaykorqa kuraj sacerdotesta, kamachejkunata, runastawan, 14 paykunatataj nerqa: “Qankunaqa kay runata apamuwankichej, ‘runasta chʼajwachispa gobiernoj contranta oqharichishan’ nispa. Ñaupaqeykichejpi tapuspataj mana ima juchatapis paypeqa tarinichu chay juchachasqaykichejmantaqa.+ 15 Herodespis nillataj ima juchatapis paypi tarinchu, chayrayku kutichinpuwanchej. Kay runaqa mana imatapis ruwanchu wañuchisqa kananpaj jinaqa. 16 Chayrayku jasutʼichiytawan+ kacharichipusaj”, nispa. 17 * 18 Tukuynin tantasqa runastaj qhaparerqanku: “¡Wañuchichiy chay runata! ¡Barrabasta kacharichiy!”,+ nispa. 19 Barrabastaqa carcelman wisqʼasqanku, runaswan khuska gobiernoj contranta llajtapi oqharikusqanmanta, runata wañuchisqanmantawan. 20 Pilatoqa ujtawan paykunata parlapayarqa, Jesusta kacharichipuyta munaspa.+ 21 Paykunataj qhaparerqanku: “¡Kʼaspipi* wañuchisqa kachun! ¡Kʼaspipi wañuchisqa kachun!”,+ nispa. 22 Pilatotaj ujtawan nerqa: “¿Imarayku? ¿Ima sajratataj ruwarqa? Mana ima juchatapis paypi tarinichu wañuchisqa kananpaj jinaqa. Jasutʼichiytawan kacharipusaj”, nispa. Chaywan Pilatoqa kinsa kutitaña chayta nisharqa. 23 Runastaj aswan sinchʼita qhaparerqanku rakhu kʼaspipi wañuchinankuta munaspa. Chay jinatapuni qhaparisqankuwantaj Pilatota atiparqanku.+ 24 Chayrayku payqa nisqankuman jina ruwakunanta kamacherqa. 25 Ajinapitaj runas mañakusqankuman jina Barrabasta kacharicherqa, mayqentachus gobiernoj contranta oqharikusqanmanta, runata wañuchisqanmantawan carcelman wisqʼasqanku chayta. Jesustataj paykunaman jaywaykorqa munasqankuta ruwanankupaj.
26 Jesusta apashaspataj, Cirene llajtayoj Simonta japʼerqanku campomanta jampushajtin, ñakʼarina kʼaspitataj* lijraricherqanku Jesuspa qhepanta apananpaj.+ 27 Ashkha runaspis qhepanta risharqanku, jinallataj warmispis llakiywan pechonkuta takakuspa, paymanta sinchʼita waqaspa. 28 Jesustaj chay warmisman kutirikuspa nerqa: “Jerusalenmanta warmis, amaña noqamanta waqaychejchu. Astawanpis qankunamanta, wawasniykichejmantawan waqaychej.+ 29 Pʼunchaykuna jamonqa maypachachus nenqanku: ‘Kusisqa kanku mana wawata rejsej warmis, mana wawata nacechikoj warmis, mana ñuñuchej warmispis’,+ nispa. 30 Chantá orqosta nenqanku: ‘¡Pataykuman urmaykamuychej!’, nispa. Lomastapis nenqanku: ‘¡Pʼampaykuwayku!’,+ nispa. 31 Sichus sachʼa qʼomerllaraj kashajtin kay imasta ruwanku chayqa, ¿imataj kanqa chʼakipojtinri?”.
32 Iskay suwasta apallarqankutaj Jesustawan khuska wañuchinankupaj.+ 33 Tʼojlu cheqaman chayaspataj+ chaypi Jesusta rakhu kʼaspiman clavarqanku chay suwastawan khuska, ujninta pañanman, ujnintataj lloqʼenman.+ 34 Jesustajrí nerqa: “Tatáy, paykunata perdonay. Mana yachankuchu imatachus ruwashasqankuta”, nispa. Chantá suerteta* choqaspa ropasninta partinakorqanku.+ 35 Chaypi kajkunaqa qhawasharqanku. Kamachejkunataj leqhopayaspa* nisharqanku: “Wajkunataqa salvarqa. Diospa Ajllasqan Cristo kaspaqa salvakuchun á”,+ nispa. 36 Soldadospis paymanta burlakuspa chimpaykuytawan kʼallku vinota jaywarqanku,+ 37 nerqankutaj: “Judiospa reynin kaspaqa salvakuy á”, nispa. 38 Jesuspa uman patanejpipis uj qhelqasqa kallarqataj: “Kayqa judiospa reynin”,+ nispa.
39 Chay warkhusqa suwasmanta ujninpis burlakuspa+ Jesusta nerqa: “¿Nichu Cristo kanki? Salvakuy á, noqaykutapis salvawayku”, nispa. 40 Chay ujnin suwataj chay burlakojta kʼamerqa: “Kay runa jinallataj castigasqa kashaspapis, ¿manapunichu Diostaqa manchachikunki? 41 Noqanchejqa juchanchejmanta ñakʼarinallanchejta ñakʼarishanchej, payrí mana ima sajratapis ruwarqachu”, nispa. 42 Chantá Jesusta nerqa: “Jesús, Gobiernoykiman yaykuspa noqamanta yuyarikunki ari”,+ nispa. 43 Jesustaj kuticherqa: “Cheqatapuni kunan niyki: Noqawan Paraisopi kanki”,+ nispa.
44 Chaupi pʼunchay qayllaña karqa, tukuy chay jallpʼataj laqhayaykorqa las tres chaykama,+ 45 inti laqhayaykusqanrayku. Temploj cortinantaj+ khuskanmanta llikʼirparikorqa.+ 46 Jesustajrí sinchʼita qhaparikorqa: “Tatáy, makisniykiman kausayniyta* churani”,+ nispa. Chayta nispataj wañuporqa.+ 47 Soldadospa capitannintaj chayta rikuspa Diosta jatuncharqa: “Kay runaqa cheqan runapuni kasqa”,+ nispa. 48 Runasqa Jesusta wañuchisqankuta rikuytawan llakisqa riporqanku pechonkuta takakuspa. 49 Chantapis payta rejsejkunaqa, jinallataj Galileamantapacha paywan jamoj warmispis karullamanta qhawasharqanku.+
50 Uj runa karqa José sutiyoj, kʼachataj cheqan runataj. Payqa Juntamanta* ujnin karqa.+ 51 Joseqa mana Juntamanta kajkunawan de acuerdochu karqa, nitaj yanapakorqachu Jesusta wañuchinankupaj yachachinakushajtinku. Payqa karqa Arimateamanta, Judeaj ujnin llajtanmanta, Diospa Gobiernontataj suyakusharqa. 52 Joseqa Pilatomanta Jesuspa ayanta* mañamorqa. 53 Ayanta* uraykuchispataj+ sumaj lino telawan maytʼuykorqa, chhankapi ruwasqa sepulturamantaj churaykorqa.+ Chaymanqa manaraj ima ayatapis churasqankuchu. 54 Wakichikuna pʼunchay karqa,+ samarikuna pʼunchaytaj+ qallarejña risharqa. 55 Galileamantapacha Jesuswan jamorqanku chay warmispis sepulturakama rerqanku. Qhawaykuspataj imaynatachus Jesuspa ayanta* churasqankuta rikorqanku.+ 56 Kutiporqankutaj sumaj qʼapayniyoj qhorasta, perfumasqa aceitestawan wakichinankupaj. Samarikuna pʼunchaytataj+ samarikorqankupuni, kamachisqa kasqanman jina.
24 Semanaj ñaupaj pʼunchaynin, chay warmisqa sutʼiyamuyta sepulturaman rerqanku, sumaj qʼapayniyoj qhorasta wakichisqankuta apaspa.+ 2 Sepulturaj punkunmanta rumitataj uj ladoman tanqasqataña tarerqanku.+ 3 Yaykuspataj Señor Jesuspa ayanta* mana tarerqankuchu.+ 4 Chayrayku chay warmisqa ni imanakuyta aterqankuchu, jinallapi iskay qharis ladonkupi rikhurerqanku, lliphipishaj ropasniyoj. 5 Chay warmisqa mancharikuspa pampallataña qhawasharqanku, chay qharistaj paykunata nerqanku: “¿Imaraykutaj kausashaj runata wañusqas chaupipi maskʼashankichejri?+ 6 Mana kaypichu kashan, kausarinpunña. Yuyarikuychej imatachus nisorqachej Galileallapiraj kashaspa. 7 Payqa* nisorqachej juchasapa runasman jaywaykunankuta, rakhu kʼaspipi* wañuchinankuta, kinsa pʼunchayninmantaj kausarinpunanta”,+ nispa. 8 Paykunataj Jesuspa nisqanta yuyarikorqanku.+ 9 Sepulturamanta kutimuspataj, chay tukuy imasta willarqanku 11 apostolesninman, waj discipulosninmanpis.+ 10 Chay imasta apostolesman willajkunaqa karqanku: María Magdalena, Juana, Santiagoj maman María, jinallataj paykunawan kasharqanku chay warmispis. 11 Paykunataj mana creerqankuchu chay warmispa nisqankuta, cuentolla kasqanta yuyaspa.
12 Pedrotaj sayarispa sepulturaman kachaykukorqa, kʼumuykuspataj lino telasllataña rikorqa. Chayta rikuspataj mayta tʼukuspa riporqa.
13 Chay pʼunchayllataj iskay discipulosnin Emaús nisqa ranchoman risharqanku, chayqa Jerusalenmanta 11 kilometrospi jina* kashan. 14 Parlasharqankutaj chay tukuy imas pasasqanmanta.
15 Parlan parlan rishajtinkutaj, kikin Jesús qayllaykuspa paykunawan khuska rerqa. 16 Paykunataj Jesusta rikuspapis mana rejserqankuchu.+ 17 Jesustaj taporqa: “¿Imamantapunitaj purej jina chay jinata parlaykushankichejri?”, nispa. Paykunataj phutisqa uyalla sayarparqanku. 18 Paykunamanta ujnenqa Cleopas sutikorqa, paytaj kuticherqa: “Kaypi tiyakuspapis, ¿nichu yachanki imachus Jerusalenpi kunallanraj kasqanta? ¿Forasterochu kanki?”, nispa. 19 Jesustaj taporqa: “¿Imataj karqari?”, nispa. Paykunataj kuticherqanku: “¿Nichu yachanki Nazareno Jesusta+ imatachus ruwasqankuta? Payqa Diospa ñaupaqenpi, tukuy runaspa ñaupaqenpipis may atiyniyoj profeta+ karqa ruwasqanpi, parlasqanpipis. 20 Kuraj sacerdotesniykuwan kamachejkunasniykuwan Jesusta jaywaykorqanku wañuchinankupaj,+ rakhu kʼaspimantaj clavaykorqanku. 21 Noqaykoqa suyasharqayku paypuni Israel nacionta librananta.+ Mana chayllachu, kunankamaqa kinsa pʼunchayña kashan chay imas kasqanmanta. 22 Chantapis noqayku ukhumanta wakin warmis tʼukuchillawaykutaj. Paykunaqa tutamanta sepulturaman risqanku,+ 23 manataj ayanta* tarisqankuchu, kutimuspataj niwarqayku angelesta rikusqankuta, chay angelesqa paykunaman nisqanku Jesús kausashasqanta. 24 Noqaykumanta wakinpis, sepulturaman rispa chʼusajllatataj tarisqanku,+ chay warmis nisqankuman jina, Jesustataj mana rikusqankuchu”, nispa.
25 Jesustaj paykunata nerqa: “¡Ay mana yuyayniyojkuna! Profetaspa tukuy nisqankuta ñakʼayllata creenkichej. 26 ¿Manachu Cristoqa ajinatapuni ñakʼarinan karqa+ jatunchasqa kananpaj?”,+ nispa. 27 Ajinapi Jesusqa paykunaman sutʼincharqa Diosmanta Qhelqasqapi imachus paymanta qhelqasqa kasqanta, Moisespa qhelqasqanmanta qallarispa, jinallataj tukuy Profetaspa qhelqasqankumantawan.+
28 Risharqanku chay ranchoman qayllaykushajtinkutaj, Jesusqa aswan karuman rej tukorqa. 29 Paykunatajrí Jesusta jarkʼarqanku: “Chʼisiyaykushanña, noqaykullawanña qheparikuy”, nispa. Jesustaj yaykuspa paykunawan qhepakorqa. 30 Paykunawan mikhushaspataj, tʼantata oqharispa Diosman graciasta qorqa, partispataj paykunaman jaywarqa.+ 31 Ajinapi paykunaqa pichus kasqanta reparaspa rejsirparerqanku, Jesustajrí ñaupaqenkumanta chinkarerqa.+ 32 Paykunataj ninakorqanku: “¿Manachu sonqonchejqa kʼajarerqa ñanta jamoj jina parlashawajtinchej, Diosmanta Qhelqasqatataj allinta sutʼinchashawajtinchej?”, nispa. 33 Chay ratopacha sayarispa Jerusalenman kutirerqanku, chaypitaj tariparqanku 11 apostolesta, waj discipulostawan tantasqata. 34 Paykunaqa nishasqanku: “¡Señorqa kausarinpusqapuni, Simonmanpis rikhurisqa!”,+ nispa. 35 Chantá chay iskay discipulosqa, paykunaman willarqanku ñanpi Jesuswan tinkukusqankuta, tʼantata partishajtintaj rejsikapusqankuta.+
36 Chay imasta parlashajtinkutaj, Jesusqa chaupinkupi rikhurispa nerqa: “Sonqo tiyaykuy qankunapaj kachun”,+ nispa. 37 Paykunatajrí uj angelta* rikushasqankuta yuyaspa ni imanakuyta aterqankuchu, maytataj mancharikorqanku. 38 Chayrayku paykunata nerqa: “¿Imaraykutaj mancharikushankichejri? ¿Imaraykutaj sonqoykichejpi iskayrayashankichejri? 39 Qhawariychej makisniyta, chakisniytawan. Noqa kani. Llankhariwaychej, qhawaychejtaj. Uj angelqa mana aychayojchu, nitaj tullusniyojchu, noqata rikushawankichej jinaqa”, nispa. 40 Chayta nispataj makisninta, chakisnintawan paykunaman rikucherqa. 41 Kusiymanta tʼukuspa niraj creeshajtinku, Jesusqa paykunata taporqa: “¿Imallapis mikhunapaj kapusunkichejchu?”, nispa. 42 Paykunataj uj chhikan pescado kankata jaywarqanku. 43 Jesustaj japʼikuytawan rikushajtinku mikhorqa.
44 Chaymantataj nerqa: “Qankunawan kashaspallaraj kay imastaqa nerqaykichejña:+ Moisespa Leyninpi, Profetaspa qhelqasqankupi, jinallataj Salmospipis imachus noqamanta qhelqakusqanqa juntʼakunanpuni kasqanta”,+ nispa. 45 Chantá paykunata yanaparqa Diosmanta Qhelqasqata allinta entiendenankupaj.+ 46 Pay nerqa: “Diosmanta Qhelqasqapi nin Cristoqa ñakʼarinanta, kinsa pʼunchayninmantaj wañusqas ukhumanta kausarinpunanta.+ 47 Chantá tukuy nacionespi+ Jerusalenmantapacha qallarispa,+ paypa sutinpi willakunanta runas arrepientekunankupaj, ajinamanta juchasninku perdonasqa kananpaj.+ 48 Qankunataj testigos kankichej chay tukuy imasmanta.+ 49 Kachamusqaykichej imatachus Tatay nerqa chayta. Qankunatajrí Jerusalén llajtallapi qhepakuychej, patamanta atiyta japʼinaykichejkama”,+ nispa.
50 Chaymanta Jesusqa paykunata pusarqa llajtamanta jawaman Betaniakama. Chaypitaj makisninta oqharispa paykunata bendicerqa. 51 Bendecishajtintaj karunchakorqa, Diostaj cieloman oqharikaporqa.+ 52 Paykunataj kʼumuykukuspa Jesusta jatuncharqanku, chantá may kusisqa Jerusalenman kutiporqanku.+ 53 Paykunaqa sapa día templopi Diosta yupaychaspa kasharqanku.+
Glosariopi Herodes nisqata leeriy.
Glosariopi sacerdote nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Chayri “ruphachinan”.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Glosariopi altar nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Chayri “imatachá mosqoypi jina”.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Chʼeqerachiy: waj lugarespi ninku tʼaqarachiy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Circunciday niyta munan qharejpa jispʼananpa puntanmanta qaritanta khuchurpariy. Glosariopi circuncisión nisqata leeriy.
Chayri “mancharikorqanku”.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Griego parlaypeqa nin, “salvakuna wajrata”. Glosariopi wajra nisqata leeriy.
Glosariopi profeta nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Circunciday niyta munan qharejpa jispʼananpa puntanmanta qaritanta khuchurpariy. Glosariopi circuncisión nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Chayri “ichuriykukorqa”.
Uj aylloqa uj familiamanta miraj ashkha familias kanku.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Herodes nispaqa Herodes Antipasmanta parlashan. Glosariopi Herodes nisqata leeriy.
Glosariopi kuraj sacerdote nisqata leeriy.
Glosariopi kuraj kaj sacerdote nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Linkʼu linkʼu: waj lugarespi ninku wistʼu wistʼu, qʼenqo qʼenqo.
Chayri “imaynatachus Dios salvacionta qonanta”.
Chayri “japʼisqaykichej mikhunallawan”.
Chayri “abarcasninpa”.
Glosariopi era nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Glosariopi sinagoga nisqata leeriy.
Glosariopi kʼuyuna libro nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Chayri “llimphucharqachu”.
Chayri “kʼaja onqoywan”.
Chay Genesaret qochaqa sutikun Galilea qocha.
Chayri “mallasninkuta”.
Chayri “runastañataj kausashajta”.
Chayri “llimphuchawayta”.
Glosariopi fariseos nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Glosariopi leymanta yachachejkuna nisqata leeriy.
Griego parlaypeqa nin, “Runaj Wawan”. Glosariopi runaj wawan nisqata leeriy.
Chayri “Mayta mancharispa”.
Chayri “yachachisqasninta”. Glosariopi discípulo nisqata leeriy.
Glosariopi qara bota nisqata leeriy.
Pʼitiy: waj lugarespi ninku tʼipiy.
Chayri “Diospa ñaupaqenpi kaj nisqa tʼantasta”.
Griego parlaypeqa nin, “Runaj Wawan”. Glosariopi runaj wawan nisqata leeriy.
Chayri “juchachanankupaj”.
Sutikullantaj Tadeo.
Griego parlaypeqa nin, “Runaj Wawan”. Glosariopi runaj wawan nisqata leeriy.
Manurinkichej nispaqa mana interesniyojta manurinamanta parlashan.
Chayri “Kacharillaychejpuni”.
Chayri “kacharichisqa”.
Chayri “sapan qhari wawan”.
Chayri “cuerpo”.
Chayri “mayta mancharikorqanku”.
Suyasqayku: waj lugarespi ninku suyasajku.
Chayri “llimphuchasqa kanku”.
Joqʼara: waj lugarespi ninku lojtʼu.
Chayri “creenanpaj mana jarkʼayniyoj kajqa”.
Griego parlaypeqa nin, “Runaj Wawan”. Glosariopi runaj wawan nisqata leeriy.
Yanapa B14 nisqata leeriy.
Chayri “may jatun kajtinpis”.
Ichá nillanmantaj “unaytaña chay runata sinchʼita japʼiykusqa”.
Pʼitiy: waj lugarespi ninku tʼipiy.
Glosariopi chinkay ukhu nisqata leeriy.
Chayri “sapan imillitan”.
Chayri “flecosninta”.
Griego parlaypeqa nin, “salvasqa kanqa”.
Chayri “imillitaman samaynin kutiykojtin”.
Chayri “bolsata”.
Griego parlaypeqa nin, “ni qolqe metalta”.
Chayri “nillataj waj ropatapis”.
Herodes nispaqa Herodes Antipasmanta parlashan. Glosariopi Herodes nisqata leeriy.
Griego parlaypeqa nin, “Runaj Wawan”. Glosariopi runaj wawan nisqata leeriy.
Chayri “amaña pay kikinpaj kausachunchu”.
Chayri “ñakʼarina posten”. Glosariopi ñakʼarina kʼaspi nisqata leeriy.
Griego parlaypeqa nin, “Runaj Wawan”. Glosariopi runaj wawan nisqata leeriy.
Ruwasqayku: waj lugarespi ninku ruwasajku.
Chayri “sapan wawayta”.
Griego parlaypeqa nin, “Runaj Wawan”. Glosariopi runaj wawan nisqata leeriy.
Chayri “rupharparinanpaj”.
Griego parlaypeqa nin, “Runaj Wawan”. Glosariopi runaj wawan nisqata leeriy.
Griego parlaypeqa nin, “lobospa”. Loboqa atojman rijchʼakun, aswan jatuntaj.
Chayri “bolsata”.
Chayri “abarcastapis”.
Chayri “abrazaspa napaykuychejchu”.
Glosariopi qhashqa tela nisqata leeriy.
Chayri “Hadespi”. Glosariopi sepultura nisqata leeriy.
Griego parlaypeqa nin, “Wawa”.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Chayri “tukuy almaykiwan”. Glosariopi alma nisqata leeriy.
Glosariopi levita nisqata leeriy.
Yanapa B14 nisqata leeriy.
Chayri “santopaj qhawasqa kachun”, “llimphuchasqa kachun”.
Chayri “mikhunaykuta”.
Griego parlaypeqa nin, “manuchakojkunata”.
Chayri “Belcebubpa”. Chayqa Satanaspa ujnin sutin.
Chayri “Belcebubpa”. Chayqa Satanaspa ujnin sutin.
Chayri “Belcebubpa”. Chayqa Satanaspa ujnin sutin.
Griego parlaypeqa nin, “Diospa dedonwan”.
Griego parlaypeqa nin, “Runaj Wawan”. Glosariopi runaj wawan nisqata leeriy.
Chayri “Ura ladomanta”.
Chayri “midina canastawan”. Chayqa chʼaki mikhuykunata midinapaj karqa.
Chayri “cheqanta”.
Chayri “kʼanchayniyoj”.
Envidiakun nispaqa tukuy imata maskʼasqanta nishan. Griego parlaypeqa nin, “Ñawiykichus sajra chayqa”.
Fariseoswan judioswanqa makisninkuta mayllakoj kanku costumbresninkuman jina.
Chayri “qʼomerkunamantawan”.
Chayri “aswan sumaj tiyanaspipuni”.
Chayri “mana señalniyoj sepulturas jina”.
Chayri “cuentayoj kanqanku”.
Kaypeqa parlashan Adanpa Evajpa wawasninkumanta.
Chayri “cuentayoj kanqanku”.
Chayri “juchachanankupaj”.
Chayri “wasi patasmanta”.
Glosariopi Hinón wayqʼo nisqata leeriy.
Griego parlaypeqa nin, “iskay asarionesllapi”. Yanapa B14 nisqata leeriy.
Griego parlaypeqa nin, “Runaj Wawan”. Glosariopi runaj wawan nisqata leeriy.
Griego parlaypeqa nin, “Runaj Wawan”. Glosariopi runaj wawan nisqata leeriy.
Ichá nillanmantaj “Sinagogasman”.
Griego parlaypeqa nin, “uj codota”. Yanapa B14 nisqata leeriy.
Chayqa kanman karqa chʼisin las nuevemantapacha chaupi tutakama.
Chayqa kanman karqa chaupi tutamantapacha las 3 de la mañanakama.
Griego parlaypeqa nin, “Runaj Wawan”. Glosariopi runaj wawan nisqata leeriy.
Chayri “wasimanta cargoyoj allin kamachi”.
Chayri “yachayniyoj”.
Chayri “sirvientesta, sirvientastapis”.
Chayri “munayninta”.
Ñojchʼa: waj lugarespi ninku qhachuni, yerna.
Chayri “Ura ladomanta”.
Chayri “qhepa kaj juchʼuy qolqesituta”. Griego parlaypeqa nin, “qhepa kaj leptonta”. Yanapa B14 nisqata leeriy.
Griego parlaypeqa nin, “kinsa sea midinas”. Yanapa B14 nisqata leeriy.
Kʼarurachinkichej nispaqa rabiakunankuta, ni imanakuyta atinankuta niyta munashan.
Chayri “pata ladomanta, ura ladomantawan”.
Atojtaqa Israelpi vivopaj qhawaj kanku.
Griego parlaypeqa nin, “kinsa pʼunchayninmantaj”.
Lijra: waj lugarespi ninku ala.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Griego parlaypeqa nin, “tʼantata mikhojqa”.
Chayri “almanmantapis”. Glosariopi alma nisqata leeriy.
Chayri “ñakʼarina posten”. Glosariopi ñakʼarina kʼaspi nisqata leeriy.
Griego parlaypeqa nin, “torreta”.
Yanapa B14 nisqata leeriy.
Yanapa B14 nisqata leeriy.
Chayri “qolqenta wayrachispa”, “millayta kausaspa”.
Griego parlaypeqa nin, “cieloj”.
Chayri “abarcastataj”.
Ñakʼay: waj lugarespi ninku degollay, wañuchiy.
Khuchi warmi nispaqa parlashan qhariswan puñuykoj warmimanta, astawanqa qolqerayku.
Chayri “wasinmanta cargoyoj kamachin”.
Chayri “juchachaykusqanku”.
Chayri “batos”. Sapa batoqa 22 litrosniyoj karqa. Yanapa B14 nisqata leeriy.
Chayri “coros”. Sapa cargaqa 170 kilosniyoj karqa. Yanapa B14 nisqata leeriy.
Glosariopi kay mundoj imasnin nisqata leeriy.
Griego parlaypeqa nin, “kʼanchaypa wawasninmanta”.
Leqhopayay: waj lugarespi ninku lerqʼopayay.
Chayri “Tukuy rijchʼaj”.
Chayri “morado”.
Wajcha runa nispaqa parlashan runasmanta qolqeta, waj imastawan mañakojmanta.
Griego parlaypeqa nin, “Abrahanpa ojllayninman”.
Chayri “Hadespi”. Glosariopi sepultura nisqata leeriy.
Griego parlaypeqa nin, “Abrahanpa ojllayninpitaj”.
Chayri “Ni imapaj valej kamachis kanchej”.
Chayri “llimphus rikhurerqanku”.
Griego parlaypeqa nin, “Runaj Wawan”. Glosariopi runaj wawan nisqata leeriy.
Griego parlaypeqa nin, “Runaj Wawan”. Glosariopi runaj wawan nisqata leeriy.
Griego parlaypeqa nin, “Runaj Wawan”. Glosariopi runaj wawan nisqata leeriy.
Griego parlaypeqa nin, “Runaj Wawan”. Glosariopi runaj wawan nisqata leeriy.
Chayri “wasi patapi”.
Kay versiculoqa wakin Bibliasllapi rikhurin. Manataj kanchu ashkha unay griego qhelqasqaspi. Yanapa A3 nisqata leeriy.
Chayri “cuerpo”.
Griego parlaypeqa nin, “Runaj Wawan”. Glosariopi runaj wawan nisqata leeriy.
Makisninta churaykunanpaj nispaqa bendecinanmanta parlashan.
Glosariopi kay mundoj imasnin nisqata leeriy.
Griego parlaypeqa nin, “Runaj Wawan”. Glosariopi runaj wawan nisqata leeriy.
Chayri “maltratawanqanku”.
Chayri “sicómoro sachʼaman”.
Chayri “qhasimanta tumpaykuspa”.
Griego parlaypeqa nin, “Runaj Wawan”. Glosariopi runaj wawan nisqata leeriy.
Griego parlaypeqa nin, “chunka minasta”. Griegospata minanku pesaj 340 gramos (10,9 onzas troy). Chaytaj 100 dracmas karqa. Yanapa B14 nisqata leeriy.
Griego parlaypeqa nin, “qolqe metalta”.
Griego parlaypeqa nin, “qolqe metalniyta”.
Chayri “tukuy rijchʼaj”.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Chayri “ñakʼarichisonqankutaj”.
Griego parlaypeqa nin, “wawasniykitawan”.
Griego parlaypeqa nin, “cielo”.
Yanapa B14 nisqata leeriy.
Glosariopi saduceos nisqata leeriy.
Glosariopi kay mundoj imasnin nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Yanapa A5 nisqata leeriy.
Chayri “aswan sumaj tiyanaspipuni”.
Griego parlaypeqa nin, “iskay leptonesta”. Yanapa B14 nisqata leeriy.
Chayri “pantachisunkichejman”.
Chayri “runas oqharikushasqankumanta”.
Chayri “Sinchʼita sayasqaykichejrayku”
Naciones nispaqa mana judío kajkunamanta parlashan.
Naciones nispaqa mana judío kajkunamanta parlashan.
Chayri “pawichikonqankutaj”.
Griego parlaypeqa nin, “Runaj Wawan”. Glosariopi runaj wawan nisqata leeriy.
Chayri “uj lazo”.
Griego parlaypeqa nin, “Runaj Wawan”. Glosariopi runaj wawan nisqata leeriy.
Griego parlaypeqa nin, “qolqe metalta”.
Griego parlaypeqa nin, “Runaj Wawan”. Glosariopi runaj wawan nisqata leeriy.
Uj aylloqa uj familiamanta miraj ashkha familias kanku.
Chayri “bolsayojta”.
Chayri “waj abarcasniyojta”.
Griego parlaypeqa nin, “Mana leyniyoj runas ukhupi yupasqa karqa”.
Sutʼuy: waj lugarespi ninku chʼaqay.
Griego parlaypeqa nin, “Runaj Wawan”. Glosariopi runaj wawan nisqata leeriy.
Qonakusqayku: waj lugarespi ninku qonakusajku.
Glosariopi Jatun Junta nisqata leeriy.
Griego parlaypeqa nin, “Runaj Wawan”. Glosariopi runaj wawan nisqata leeriy.
Kay versiculoqa wakin Bibliasllapi rikhurin. Manataj kanchu ashkha unay griego qhelqasqaspi. Yanapa A3 nisqata leeriy.
Chayri “Postepi”.
Chayri “ñakʼarina postetataj”. Glosariopi ñakʼarina kʼaspi nisqata leeriy.
Glosariopi suerte nisqata leeriy.
Leqhopayay: waj lugarespi ninku lerqʼopayay.
Griego parlaypeqa nin, “espirituyta”.
Chayri “Jatun Juntamanta”.
Chayri “cuerponta”.
Chayri “Cuerponta”.
Chayri “cuerponta”.
Chayri “cuerponta”.
Griego parlaypeqa nin, “Runaj Wawan”. Glosariopi runaj wawan nisqata leeriy.
Chayri “postepi”.
Griego parlaypeqa nin, “60 estadiospi”. Uj estadioqa 185 metros miderqa. Yanapa B14 B14 nisqata leeriy.
Chayri “cuerponta”.
Griego parlaypeqa nin, “uj espirituta”. Glosariopi espíritu nisqata leeriy.