15 Yachaqana

¿Imaraykutaq ancha manchali kani?

“TUKUYPIS may kʼachita kasqayta niwanku”, nispa juk sipas periodicopi lluqsinanpaq qillqasqa. Chantá nin: “Wak runaswan parlaytaqa mana atillanichu. Pillawanpis parlachkaspa, ñawisninta qhawarispaqa, mayta pʼinqakuni, manataq samaytapis atinichu [...] Maypichus llamkʼani chaypiqa, mana ni piwan parlasqayrayku, jatunchakuq sipas niwasqankuta uyarini. [...] Mana jatunchakuq sipaschu kani manaqa manchiskiri kani”.

Achkha runasta waturisqankumanjina, sapa 10 runasmanta 8 runas, unayqa manchali kasqankuta nisqanku, chay pusaqmanta tawataq manchalisllapuni kasqankuta nisqanku. Arí, unay tiempopipis manchali runasqa karqankupuni. Bibliaqa, Moisés, Israel llaqtaman Diospa nisqanta willanan kachkaptin, mayta manchachikusqanta willawanchik (Éxodo 3:11, 13; 4:1, 10, 13). Ichá discípulo Timoteopis manchali karqa, manataq sutʼita parlananpaq paypi atienekurqachu, nitaq qutuchakuypi llamkʼananpaqpis (1 Timoteo 4:12; 2 Timoteo 1:6-8).

¿Imataq manchali kay?

Juk manchali runaqa, mana riqsisqa runaswan, kamachiqkunawan, wak waynaswan, wak sipaskunawan, compañerosninwan, amigosninwan ima kachkaspa, mayta manchikun parlayta. Manchali kasqanraykutaq, imatachus yuyasqanta niyta, manchikun. Wakinqa pʼinqakunku, pampata qhawarparinku, sunqunkutaq pharaqiriyta qallarin, chayraykutaq mana parlayta atillankuchu. Wakintaq mana allinta yuyaychakuspalla imatapis ruwanku, chayri anchatañataq parlanku. Wakinqa, sutʼita, imatachus yuyasqankuta, munasqankuta ima, parlayta mana atillankuchu.

Chaywanpis, tumpa manchali kayqa, wakin kuti allin. Rikchʼakuntaq llampʼu sunqu kayman, chaytaq Diosta jatunchan, chaytataq ñuqanchikmanta suyan; ‘llampʼu sunquwan payta kasukunanchikta’ (Miqueas 6:8, Qheshwa Biblia). Allin yuyayniyuq, mana jatunchakuq, mana munasqanta ruwachiq, nitaq maqanakuq kayqa, may allin. Chantapis manchali runaqa, allin uyariq kasqanrayku may munasqa. Chaywanpis manchali kasqanchik, llamkʼayninchikpi mana sumaqta llamkʼaqta nitaq wakkunawanpis allinta apanakuqta saqiwanchik chayqa, ¡mana jinalla qhipakunachu!

Ñawpaqtaqa, imaraykuchus juk runa manchali kasqanta yachana tiyan (Proverbios 1:5). Manchali runa kasqaykiqa, mana rikuchinku imayna runachus kasqaykita, manaqa imasta ruwaq runachus kasqaykita, mana riqsisqa runaswan kachkaspa imaynatachus yuyasqaykita ima rikuchin. Qamqa wakkuna juchachasusqankuta, mana allinpaq qhawasusqankuta ima yuyanki. Chantá paykuna qammanta astawan allin runas kasqankuta yuyanki. Yuyankitaq wak runaswan mana allinta apanakunaykita. Mana allin risunanta yuyanki, yuyasqaykimanjinataq mana allinchu risunki, mancharisqa kachkasqaykirayku imatapis mana allintachu ruwanki.

Manchali kasqayki imaspi mana yanapasunkimanchu

Runasmanta karunchakusqayki, yuyasqaykita mana sutʼita parlasqayki, wakkunata allinta uyarinaykimanta qamllapi tʼukurisqayki ima, wak runasta jatunchakuq kaqaykita yuyachinman, mana kʼachachu kasqaykita, ni piwan parlayta munasqaykita, ni pimanta llakikuq kasqaykita, wampu runa kasqaykita ima. Qamllapi yuyasqaykirayku, imatachus nisusqankuta mana japʼiqayta atinkichu. Chayta ruwaspataq, wampu runatajina qhawachikuwaq.

Manchali kasqaykiqa ni imata ruwaqta saqisunkichu, wata runatajinataq apaykachasunki. Imatachus yuyasqaykimanjina sutʼita parlayta manchikusqaykirayku may sumaq ruwaykunata qhisachanki, chantá mana munachkaspa imallatapis japʼikullanki, chayri ruwallanki. Manataq, kusiyta tarinkichu mana wak runasta riqsisqaykirayku nitaq kusirikunaykipaqjina imatapis ruwayta atisqaykirayku. Jina kaptintaq wak runaspis imayna runachus kasqaykita mana riqsisunkuchu, chayrayku paykunapaq llakiy.

¿Imaynatá manchali kayniykita atipawaq?

Tiempo pasasqanmanjina, manchikuyniykita atipanaykipaq kallpachakuwaq. Ñawpaqtaqa, ama llakikuychu wak runas imaynatachus qhawachkasusqankumanta. Ichá payqa astawan pay kikinpi, imatachus ninanpi, imatachus ruwananpi ima, yuyachkan. Qammanta asikun chayqa, reparakunayki tiyan, pay mana allinchu kachkasqanta. Imaraykuchus, “runa masinta pisipaj qhawajqa mana yuyayniyoj” (Proverbios 11:12). Pillapis amigoyki kayta munan chayqa, mana uyaykita qhawarispallachu pisipaq qhawasunqa, manaqa imayna runachus kasqaykita qhawasunqa.

Astawanpis, sunquykita kallpachanaykipaqjina yuyay. Tukuypis, kʼacha kaykunasniyuq kanchik, chantá imallapipis pantanchikpuni. Chantapis mana tukuychu kikinta yuyanchik, imachus gustawasqanchikqa wakkunaman mana gustanchun. Pillapis mana qamjinachu yuyan chayqa, mana ninayanchu mana allinpaq qhawasusqanta.

Wak runasta allinpaq qhawayta yachakuy. Juk wayna, manchali kasqanmanta jinata nin: “Kaykunata reparakurqani [...] Ñawpaqta ñuqallapi astawan yuyaq kani. Chayraykutaq, imatachus ñuqamanta, wak runas yuyanankumanta llakikuq kani. Chaymanta, yuyaynillaypi wakkunata juchachaq kani, pisipaq qhawanawankuta yuyaspataq, paykunapi mana atienekuqchu kani”.

Kay waynaqa, Jehovamanta sutʼinchaqkunap tantakuyninkuman risqa, yuyarikuspataq nin: ‘Chay tantakuypiqa juk umallirichiy chiqamanta yanapawarqa. Umallirichiqqa, wakkunaman munakuyninchikta rikuchinata nirqa, juk runa munakuyniyuq chayqa, wakkunamanta allin kaqta yuyan, manataq mana allin kaqtachu, nispa. Arí, wakkunamanta allin kaqta yuyanata yachakurqani. Sunquy ukhupitaq nirqani: “Kay runasqa khuyakuwanku manataq pisipaqchu qhawawanqanku”, nispa. Chaymantapachataq wak runaspi atienekuyta yacharqani. Reparakurqanitaq wak runas mana riqsiwaspalla pisipaq qhawanawankuta, chaywanpis chayqa paykunallamantaña ñuqamanta imatachus yuyananku’.

Nillantaq: “Reparakullarqanitaq wak runasman ruwaykunasniywan munakuyniyta rikuchinayta, chantá yanapanaypaqpis tiempochakunayta. Ñawpaqtaqa, waynas kaqkunaman munakuyniyta rikuchirqani. Chaymantataq, wak runastañataq waturiq wasinkuman riq kani. Imatachus, necesitasqankutataq repararqani, chantá imaynatachus yanapanaypi tʼukuriq kani”. Kay waynaqa, kay Lucas 6:37, 38 pʼitikunapi, Jesuspa nisqan chiqapuni kasqanta repararqa. Jesús nin: “Ama pitapis juchachaychejchu ama juchachasqa kanaykichejpaj, nitaj juzgaychejchu ama juzgasqa kanaykichejpaj. [...] Qoriychej wajkunaman, qankunamampis qorillasonqachejtaj. [...] Ima chimpuwancha midinkichej, chayllawantaj qankunamampis midisonqachej”.

¿Imamantá parlayta qallariwaq?

Wak runasta parlapayariyta, napaykuriyta ima yachakuy, jinamanta paykunawan parlarikuyta atinki. Ichapis, imaynachus chay pʼunchay kasqanmanta parlariyta qallariwaq. Yuyarikuy; mana tukuy tiempochu qamllapuni parlanayki kasqanta, manaqa wak runastapis parlanankuta saqiy. Parlachkaspa pantarparisqaykirayku asikunku chayqa, ama mancharikuychu, paykunawan khuska asikuy. Ichapis niwaq: “Chayta nispa, manasina sutʼitachu parlani”, nispa, chaytaq sunqu tiyasqa kanaykipaq, parlanallaykipaqpuni ima, yanapasunqa.

Chantá, allinta, llimphu pʼachawan ima, pʼachallikuy. Jinata pʼachallikusqaykiqa, manchachikuyniykita atipanaykipaq, parlanallaykipaqpuni ima, yanapasunqa. Imayna runachus kasqaykimanjina, allinta sayaspa, kʼacha kaspa, asirispa ima parlariy. Parlapayasunku chayqa, kʼachamanta umaykita kuyurichispa, uyarichkasqaykita rikuchiy.

Chantapis, wak runas ñawpaqinkupi umallirichinaykipaq, llamkʼayman yaykuyta munaspa patronwan parlarinaykipaq ima, atisqaykimanjina wakichikuy. Ñawpaqmantapacha imatachus ninaykipaq wakichikuy. Chay ruwasqaykitaq pisimanta pisi, allinta, sutʼita parlanaykipaq yanapasunqa. Imaynatachus juk llamkʼayman tiempo pasasqanmanjina yachakapunki, jinallatataq sutʼita parlaytapis yachakunki. Chantá allin richkasusqanta reparakunki, chaytaq ñawpaqman rinallaykipaqpuni tanqasunqa.

Ama qunqaychu Dios yanapasunanta. Ñawpa tiempopi, Israel llaqtamanta ñawpa kaq rey Saulqa, qallariypi manchali karqa (1 Samuel 9, 10 tʼaqa). Diospa munayninta ruwananpaq kachkaptintaq, “Diospa Espiritun atiyninwan Saulman jamorqa”, ¡jinamanta Saulqa, israelitasta maqanakupi atipanankupaq allinta kamachirqa! (1 Samuel 11 tʼaqa.)

Kay tiempopi cristiano waynas, sipaskuna ima, Diosmanta, juk paraisota qunawanchikmanta ima, wak runasman yachachinanku tiyan (Mateo 24:14). Tukuy atiyniyuq Jehová Diospa sutinpi, paypa Reinonmanta runasman willayqa, qampi atienekunaykipaq, manataq qamllapi yuyanaykipaq, yanapasunqa. Chiqa sunquwan Diosta yupaychaptiykiqa, manchali kasqaykita atipanaykipaq, pay bendecisunanta, yanapasunanta ima, suyawaq.

Tʼukurinapaq tapuykuna

◻ ¿Imataq manchali kay, chantá imaynataq wak runaswan kachkaspa? ¿Qampis manchalillataqchu kanki?

◻ Manchali runa, ¿imaraykutaq wak runaswan kachkaspa mana pay kikinpi atienekunchu?

◻ ¿Imaraykutaq manchali kay, mana allinchu kanman?

◻ ¿Imaynatá manchali kayniykita atipawaq? ¿Kay yuyaychaykunamanta mayqillanpis yanaparqasunkichu?

[121 paginapi sutʼinchaynin]

Manchaliqa, mana amigosniyuq qhipakun, allin ruwaykunatapis qhisachan

[124 paginapi recuadro]

Manchali kayniykita atipayta atiwaq

Jukjina runataq kayta munaspa, chayta ruwayta atisqaykipi yuyaspa

Mana allin ruwaykunapi yuyanaykimanta, allin ruwaykunata ruwanaykipi kallpachakuspa

Juntʼanaykipaqjina, ima ruwaytapis akllaspa

Sunqu tiyasqa kaspa, ima llakiytapis atipanaykita yachaspa

Imata ruwanaykipaqpis, ñawpaqmanta wakichikuspa

Allinta ruwasqaykipi yuyaspa, pisimanta pisitaq astawan qampi atienekuspa

Mana tukuychu kikinta yuyasqankuta yachaspa, wakkunapis pantaq runas kasqankuta yuyarikuspa

Imatachus ruwayta atisqaykita, astawan allinta ruwaspa, wak ruwaykunatawan yachakuspa

Munakuyniykita wakkunaman rikuchinaykipaq, yanapanaykipaq ima kallpachakuspa

Allin yuyaywan pʼachallikuspa, ruwasqaykipi atienekuspa

Diospa yanapayninpi atienekuspa

Tantakuykunaman rispa, chaypitaq tapuykunaman kutichispa, iñiyniykimanta wakkunaman willaspa

[123 paginapi dibujos/fotos]

Manchaliqa, wak runas pisipaq qhawasqankuta yuyan

[125 paginapi dibujo/foto]

Wakkunata kʼachamanta parlapayayta, napaykuriyta ima, yachakuy