21 Yachaqana

¿Imaynatá llamkʼayta tariyman, chaypitaq qhipakuyman?

KAY Senior Scholastic revistata qillqaqkuna, Estados Unidos suyumanta waynas, colegiopi yachakuyta tukuytawan, imatachus tariyta munasqankumanta qillqarqanku. Chunka waynasmanta 8 waynas nisqanku: “Juk llamkʼayta tariyta, chaypitaq qhipakuyta munasqankuta”.

Ichá juk llamkʼayta tariyta munanki, clasesta pasaytawan llamkʼamunaykipaq, jinamanta qullqiyki kapusunanpaq, chaywantaq tatasniykita yanapanaykipaq. Chayri, ichá khuskan pʼunchayllata llamkʼayta munanki, precursorjina Diospaq llamkʼanaykipaq (22 yachaqanata ñawiriy). Chaywanpis, tukuy ima rantinapaq wicharisqanrayku mana qullqi kanchu, llamkʼaqkunaman paganankupaq, chantá, universidadmanta lluqsiqkunalla llamkʼayta tarinku, chayrayku wakin waynasqa mana llamkʼayta tariyta atillankuchu. Jina kaptin ¿imatá ruwawaq?

Colegiopi yachakusqaykiqa yanapasunqa

Unayña, llamkʼayta maskʼaqkunata, llamkʼayman yaykunankupaq waqyaq Cleveland Jones nin: “Colegiopi yachakuchkaspaqa, allinta ñawiriyta, qillqayta, chʼuwata parlayta ima, yachakuy. Chantá, runasta jatunpaq qhawayta yachakullaytaq, llamkʼayniykipi chay runaswan allinta apanakunaykipaq”.

Autota apaykachaqkunaqa, ñawiriyta yachananku tiyan. Empresaspi llamkʼaqkunataq, llamkʼayninkuta tukuytawan juk informeta ruwayta yachananku tiyan. Ranqhaqkunapis sumaqta yupayta yachananku tiyan. Tukuy llamkʼaykunapi, runaswan allinta parlaytapis yachakunanku tiyan, chaytataq qamqa colegiopi yachakuwaq.

Maskʼallaypuni llamkʼayta tarinaykikama

Jones nin: “Colegiopi yachakuyta tukuspa, juk llamkʼayta maskʼachkanki chayqa, mana saykʼuspa maskʼallaypuni. Amataq 2 chayri 3 empresasllaman llamkʼayta tarinaykipaq riychu, nitaq wasillaykipi waqyamusunankuta suyaychu. Jinata ruwanki chayqa ni jaykʼaq llamkʼayta tarinkichu”. Niraq juk llamkʼayta tarichkaspa Salvadorqa, 7 killatapuni juk llamkʼayta maskʼasqa. Pay nin: “Ñuqa kikin nikuq kani: ‘Llamkʼayta maskʼachkasqayqa, llamkʼachkaymanpisjina kasqanta’. Qanchis killantinta sapa pʼunchay 8 horastapuni maskʼaq kani. Sutʼiyaymantapacha ‘maskʼayta’ qallariq kani, tardeyanankama. Chʼisiyaptintaq chakisniy nanawaq. Qʼayantintaq ñuqa kikin kallpachakunay karqa, llamkʼayta maskʼanallaypaqpuni”.

Salvadorta, ¿imataq mana saykʼuspa llamkʼayta maskʼanallanpaqpuni yanaparqa? Pay nin: “Llamkʼayta tariyta munaqkunapaq oficinapi kachkaspa, imatachus Jesús nisqanta yuyarikuq kani: ‘Tukuy atisqaykichiktapuni ruwaychik’. Yuyachkallarqanipunitaq maykʼaqllapis juk llamkʼayta tarinaypi, manataq mana llamkʼayniyuq qhipakunaypi” (Lucas 13:24, Dios Parlapawanchej).

Maypitaq llamkʼayta tariwaq

Juchʼuy llaqtapi tiyakunki chayqa, chakrapi, huertaspi, granjapi, jatuchaq wasispi tʼikasta allinchaypi ima, llamkʼayta maskʼayta atiwaq. Jatun llaqtapi tiyakunki chayqa, periodiconiqta, maypichus llamkʼaqkunata maskʼanku, chaypi maskʼawaq. Chay willaykunapiqa, imapi llamkʼanaykipaqchus, imatachus chaypaq mañasqankuta ima tarinki, chaytaq, chay llamkʼayta ruwanaykipaq wakichisqa kasqaykita patronman sutʼinchanaykipaq yanapasunqa. Tatasniykita, yachachiqniykita, llamkʼayta tariyta munaqkunapaq oficinapi llamkʼaqta, empresaspi llamkʼaqkunata japʼiqta, amigosniykita, vecinosniykita ima, maypichus juk llamkʼayta tarinaykita tapuriwaq.

Llamkʼaymanta mana wikchʼusunankupaq

Llakikunapaqjina, empresaspi qullqi pisiyasqanrayku, ñawpaqta waynas kaqkunata chay llamkʼaymanta wikchʼunku. Chaytaq mana ninayanchu, qamtapis wikchʼusunankuta. Jones nin: “Llamkʼaypi qhipakuqkunaqa, kanku, tukuy sunqu llamkʼaqkuna, patronninku imatachus nisqankuta ruwaqkuna ima”.

Imayna sunquwanchus llamkʼasqaykiqa, llamkʼayniykimanta, pipaqchus llamkʼasqaykimanta, qamwan khuska llamkʼaqkunamanta ima, imatachus yuyasqaykita rikuchin. Chaytaq, imayna sunquwanchus llamkʼasqaykipi rikukunqa. Patronniykiqa, tukuy sunquwan llamkʼasqaykirayku, manataq achkha horasta llamkʼasqaykiraykullachu, sumaq llamkʼaqpaq qhawasunqa.

Jones nin: “Patronniykiman, kamachisusqanta kasukusqaykita, chantapis mana paypa rikusqallanpichu allinta llamkʼasqaykita ima, rikuchinayki tiyan. Kay tiempopi pikunachus juk llamkʼaypi qhipakuqkunaqa, mana unaytaña llamkʼaqkunachu kanku, manaqa sumaqta llamkʼaqkuna”.

Salvadorqa, kay chiqapuni kasqanta repararqa. Pay nin: “Patronniy niwasqanmanjina llamkʼarqani. Astawan llamkʼanay kaptinpis llamkʼaq kani, kamachiwasqanmanjina ruwarqani, pikunachus ñuqamanta astawan patapi kaqkunatapis jatunpaq qhawaq kani”. Kayqa yuyarichiwanchik Bibliap nisqanta: “Patronesniykichejta tukuy imapi kasuychej. Amataj paykunaj rikunallankutachu kamachisqankuta ruwaychej, imaynatachus wakin runas allimpaj qhawasqa kanankupaj ruwanku, jinataqa; astawanqa tukuy sonqo paykunata kasuychej, Diosta manchachikuspa” (Colosenses 3:22).

¿Imaynatá manchachikuyniykita atipawaq?

Llamkʼayniykipi manaraq unaychu kanki chayqa, ichapis qallariypiqa manchachikunkiraq. Ichá tapurikunki: ‘¿Allinpaqchu qhawachikusaq? ¿Atisaqchu llamkʼayta? ¿Llamkʼasqay gustanqachu? Mana wampu kasqayta, yuyanankuta suyani’, nispa. Mana anchata kaykunamanta llakikunaykichu tiyan, imaraykuchus manchachikusqaykirayku, pisimanta pisi llamkʼayniykita mana allinpaqchu qhawawaq.

Llamkʼayniykipi astawan yachakuspaqa, usqhayllata chay llamkʼayman yachakapuwaq, manchachikuyniykitapis atipawaq. Chaypaqqa, allinta qhaway, uyariy, ñawiriy ima. Pichus kamachisuqta, tiempoyuq, mana phiñasqa kachkaptin ima, imaynatachus ruwanaykimanta, imaynatachus llamkʼachkasqaykimanta ima, tapuriwaq jinata ruwaspaqa, mana wampu runamanchu rikchʼakunki. Tapurikuy: ‘¿Imaynatá llamkʼasqay empresata yanapanman ñawpaqman rinallanpaqpuni?’, nispa. Kay tapuyman kutichiyqa yanapasunkiman, sumaqta llamkʼanaykipaq, chaypitaq kusiyta tarinaykipaq.

Llamkʼayniykipi tukuywan allinta apanakuy

Mayqin llamkʼayllapipis llamkʼaqkunawan allinta apanakunayki tiyan. Tukuywan allinta apanakusqaykiqa, llamkʼayniykimanta mana wikchʼuchikunaykipaq yanapasunqa. “Atisqaykichejman jina tukuy runaswan allimpi kausakuychej” (Romanos 12:18). Kay yuyaychaymanjina ruwasqaykiqa, llamkʼayniykipi, llamkʼaqkunawan mana phiñanakunaykipaq, nitaq paykunawan maqanakunaykipaq yanapasunqa.

Wakin llamkʼaqkunaqa mana qamjinachu kanku, nitaq qamjinachu yuyanku. Chayrayku, ama pisipaq qhawaychu, wakjina kasqankuraykuqa. Mana ni pi munanchu pisipaq qhawanataqa, pisipaq qhawasunman chayqa, ni pi kasqanta nichkasunman. Tukuypis munakunawanchikta, allinpaq qhawanawanchikta ima, munanchik. Chayrayku, compañerosniykita, patronniykita ima, jatunpaq qhaway, paykunapis jinallatataq qhawasunankupaq.

Ama cuento qʼipi kaychu

Salvador nin: “Cuento qʼipi kayqa mana allinchu, imaraykuchus patronniyki chayri compañerosniyki mana allinpaqchu qhawasunqanku”. Cuento qʼipi kaqkunap parlasqankuta uyarinki chayqa, chʼampaykunallapi rikukunki. Chantá cuento qʼipi kaqkunaqa, wakkunamanta mana allintachu parlanku, pisipaq qhawachisunankurayku, qammantapis jinallatataq parlankuman. Chayrayku, ama cuento qʼipi kaychu.

Yuyarikuytaq, tukuyman willakuq runaqa, mana pimanpis gustasqanta. Llamkʼayniykipi imallapis mana gustasuptinqa, ama wakkunaman thutuspa willaychu, manaqa kamachisuqniykiwan parlariy. Chantá ama kamachisuqniykip oficinanman may phiñasqa yaykuychu, chaymanta qhipamanraq mana allin palabrasta nisqaykimanta pesachikunaykipaq. Astawanpis ama patronniykiwan japʼinakuyta maskʼaychu. Maychus kaqllata, mana ni imata pakaspa entiendesunanpaqjina, parlay. Ichá patronniykiman kayta niwaq: ‘Yanapanawaykita necesitani...’ chayri: ‘Ichá ñuqa pantasqapi kachkani, chaywanpis rikusqaymanjina. . . ’

Llamkʼayniykiman horanpi chayay

Juk runaqa, llamkʼayninmanta wikchʼuchikun: llamkʼayninman qhipallatapuni chayasqanrayku, chantá mana llamkʼaq risqanrayku. Juk suyupi, runasta llamkʼayman yaykunankupaq wakichiq, waynasmanta jinata nin: “Llamkʼayninkuman rinankupaqqa tutamanta sayariyta yachakunanku tiyan, kamachiykunatataq kasunanku tiyan. Mana jinata ruwanqanku chayqa, mana llamkʼayniyuq qhipakunqanku”.

Salvadorqa, llamkʼaymanta wikchʼuchikusparaq, horanpi chayay, allin kasqanta yachakurqa. May llakisqa pay nin: “Kimsa killata llamkʼasqaymantaña, mana horanpi chayasqayrayku chay llamkʼaymanta wikchʼuchikurqani, chantá wak llamkʼayta mana tariyta atillarqanichu”.

Ama chʼawkiyaychu, nitaq imatapis suwaychu

Jones, llamkʼayta maskʼaqkunata waqyaq nin: “Mana chʼawkiyaq kayqa, llamkʼaymanta mana wikchʼuchikunapaq yanapakun”. Mana chʼawkiyaq runaqa, llamkʼayninmanta mana imatapis suwanchu, chantapis llamkʼachkaspa tiempota mana usuchinchu. Chayrayku, jinata llamkʼaq runaqa allinpaq qhawasqa, paypi atienekunapaqjinataq. Sutʼincharina, juk Jehovamanta sutʼinchaq waynaqa, valorniyuq pʼachasta ranqhana wasipi llamkʼaq, mana chʼawkiyaq kasqantataq riqsichikurqa.

Pay nin: “Juk pʼunchay, maypichus pʼachasta jallchʼanku chaypi, patronniy, may valorniyuq pʼachata pakasqata tarirqa. Juk llamkʼaqtaq, valorniyuq pʼachata suwachkasqa. Pʼachas ranqhana wasita wisqʼaspañataq, patronniypa oficinanman rirqani, tukuy llamkʼaqkunataq chaypi kachkasqanku. Tukuy llamkʼaqkunatataq qhawachkasqa, pichus suwachkasqanta yachananpaq. Ñuqatataq mana imatapis niwarqachu”.

Achkha cristiano waynasqa, llamkʼayninkupi mana suwakusqankurayku sumaq llamkʼaqkunajina qhawasqas kanku. Chayrayku, juk llamkʼayta tarinaykipaq, chaypitaq qhipakunaykipaqqa, mana saykʼuspa kallpachakuy. Llamkʼayta tariytawantaq, ¡mayta kallpachakuy chay llamkʼaypi qhipakunaykipaq!

Tʼukurinapaq tapuykuna

◻ Colegiopi yachakusqayki, ¿imaynatá astawan qhipaman llamkʼayta tarinaykipaq yanapasunkiman?

◻ ¿Imaraykutaq llamkʼayta mana saykʼuspa maskʼanayki tiyan?

◻ Juk llamkʼayta maskʼachkaspa, ¿maypitaq maskʼawaq, chantá pikunatataq tapuriwaq?

◻ Juk llamkʼayta maskʼanapaq, ¿ima yuyaychaykunataq tiyan?

◻ Llamkʼaymanta mana wikchʼusunankupaq, ¿imatá ruwawaq?

[166 paginapi sutʼinchaynin]

“Allinta ñawiriyta, qillqayta, chʼuwata parlayta ima, yachakuy”

[170 paginapi sutʼinchaynin]

“Ñuqa kikin nikuq kani: ‘Llamkʼayta maskʼachkasqayqa, llamkʼachkaymanpisjina kasqanta’”

[168, 169 paginaspi recuadro, dibujo/foto]

Llamkʼayta tarinaykipaq, ¿imaynatá wakichikuwaq?

Juk yuyaychaq Cleveland Jones nin: “Niraq llamkʼayta maskʼaq richkaspa, imayna pʼachallisqachus kasqaykita qhawarikuy, imaraykuchus patronqa imayna pʼachallisqachus kasqaykita mana qunqanqachu”. Pay yuyaychan, juk wayna llamkʼayta maskʼananpaqqa, allin pantalonwan, allin zapatowan, rinanta. Patronqa imayna pʼachallisqachus kasqaykita qhawaspa, imayna llamkʼaqchus kasqaykita rikunqa.

Oficinapi llamkʼayta munanki chayqa, chaypaqjina pʼachallikunayki tiyan. Juk fabricapi llamkʼayta munanki chaytaq, llimphu camisayuq, pantalonniyuq, zapatosniyuq ima, rinayki tiyan. Warmi kaspaqa, maychus kaqmanjina pʼachallikuy, kʼachanchakuy ima. Oficinapi llamkʼanaykipaqjinataq pʼachallikuy.

Tapurisunankupaq rispaqa, sapallayki riy, nispa Jones yuyaychan. Mamaykiwan chayri amigoykiwan riptiyki, patronqa, mana wakichisqachu kachkasqaykita yuyanqa.

Ichá tapurikunki: “Imaspiñachus llamkʼasqayta tapuriwaptin, ¿ima nisaqtaq?” Qamqa, maychus kaqmanjina, mana llullakuspa ima parlariy, imaraykuchus patronesqa chayta sumaqta reparanku.

Ichapis mana reparankichu ima llamkʼaymantachus parlachkasusqanta, chaywanpis ichá ñawpaqta imallapipis llamkʼarqankiña, kunantaq “chiqamantapuni” llamkʼayta maskʼachkanki. ¿Maykʼaqllapis vacacionesniykipi llamkʼarqankichu? ¿Wawitasta cuidaspa llamkʼarqankichu? Chantapis, ¿wasipi ruwanasta ruwanaykita nisurqankuchu? Maypichus Diosta yupaychanki chaypi, ¿imallapipis llamkʼankichu? Achkha runaspa ñawpaqinpi parlanaykipaq, ¿wakichisurqankuchu? Jina kaptinqa, tapuchkasuptinku, chaykunata willariwaq, chayri qillqawaq imaspichus llamkʼasqaykita, patronman rikuchinaykipaq.

Chantapis patronesqa, imaraykuchus chay empresapi llamkʼayta munasqaykita yachayta munanku. Llamkʼayta munasqaykita, chantá llamkʼayta atisqaykita rikuchinayki tiyan. Patronqa, qampa allinnillaykita maskʼachkasqaykita reparanqa chayqa, manaña uyarillaytapis munasunqachu.

Pʼunchaynintinpaq, chayri khuskan pʼunchayllapaq llamkʼayta tariyqa mana atikullanqachu, chaywanpis tariyta atinki. Chay llamkʼayniykiwan, qam kikiykita yanapakunki, wakkunatapis yanapanki chayqa, kusiyta tarinki.

[171 paginapi recuadro]

Llamkʼanaykipaq tapurichkasuptinku

Machu runajina, allinta parlariy. Patronta napaykuy. “Señor”, nispataq parlapayay... amataq, “Juan”, chayri “amigo”, nispaqa.

Allinta tiyakuy, chantapis sumaqta uyariy. Ñawpaqmanta, wakichukusqaykiqa, sunqu tiyasqa kanaykipaq, sutʼita parlanaykipaq, uyarinaykipaq ima, yanapasunqa.

Ima tapuymanpis niraq kutichichkaspa, ñawpaqta tʼukuriyraq. Chantapis patronta, kʼachamanta, chiqata, sutʼita ima, parlapayay. Tukuy ima tapususqanman kutichiy. Amataq jatunchakuychu.

Chantapis, maypichus, machkha unaytachus llamkʼasqaykita, machkhatachus pagasusqankuta, imapichus llamkʼasqaykita, imaraykuchus manaña chaypi llamkʼachkasqaykita ima, juk papelpi qillqasqata apay.

Kʼumuykukuq sunquwan imatachus yachachisusqankuta, wakichisusqankuta ima, sumaqta japʼikuy, chaywan yachasqaykiwan ima, allin llamkʼaq kanki.

Astawan riqsisunankupaqqa, kimsa amigosniykip, sutisninta, maypichus tiyasqankuta ima, willay.

Qampi atienekusqaykita, kʼacha kasqaykita ima, rikuchiy, amataq jatunchakuychu. Chʼuwata parlay, amataq anchataqa parlaychu.

Allinta, jatunpaq qhawaspa ima, uyariy. Pichus patronniyki kanqa chaywan ama chʼaqwayta qallariychu.

Patronqa, llamkʼanaykipaq wakichisqa kasqallaykita, qhawanqa. Amataq, chʼampaykunasniykimanta, llakiyniykimanta, qullqiyki mana kapususqanmanta ima, willaychu.

Llamkʼayta mana qusunanpaqjina kaptintaq, chay empresapi wak llamkʼaykunamanta waturiy.

Llamkʼanaykita nisuptintaq, usqhayllata agradecesqa kachkasqaykimanta juk cartata qillqay.a

[Sutʼinchaynin]

[167 paginapi dibujos/fotos]

Colegiopi yachakusqaykiqa, llamkʼayniykipi yanapasunkiman