6 Yachaqana
Tukuypis juk tapuyman kutichinanchik tiyan
1, 2. a) ¿Ima tapuytataq Satanás Edén huertapi rikhurichirqa? b) ¿Imaynatá parlasqanwan Diospa Kamachiq kayninta iskaychachirqa?
KUNANQA mana jaykʼaqjina tukuypis juk may jatun tapuyman kutichinanchik tiyan, qampis chay tapuyman kutichinayki tiyan, kutichisqaykitaq wiñay kawsayman chayri wañuyman apasunqa. Chay tapuyqa Edén huertapi Diospa contranta uqharikusqankuwan qallarirqa. Supay jinata Evata tapurqa: “¿Huertapi kaj tukuynin sachʼaspa poqoyninta ama mikhunkichejchu, nispachu Diosqa nisunkichej?”, nispa. Evataq Dios kamachisqanta kutichirqa: “Huerta chawpipi kaj sachʼallamanta Diosqa niwayku amapuni mikhunaykuta [...]. Chaymantachus mikhunkichej chayqa wañunkichej niwayku”, nispa. Chayta uyariytawan Satanasqa jinata kutichirqa: “Diosqa allinta yachan, chay sachʼaj poqoyninta mikhuspa sumaj yachayniyoqman tukunaykichejta”, nispa (Génesis 3:1-5). Jinamanta Supayqa, Dios llulla kasqanta, allin kaqta runamanta pakachkasqanta, runaqa mana Diosta kasukuspa astawan allinta kawsananta ima nichkarqa. Satanasqa, sapa juk imachus allin, mana allin kasqanta ninan tiyan, nispa nirqa.
2 Satanasqa, runa mana Diosta kasukuspa, sapallanku astawan allinta kawsanankuta nirqa. Chayta nispa Satanasqa, imaynatachus Dios kamachisqanta iskaychachirqa, jinamanta juk jatun tapuyta rikhurichirqa, chay tapuywantaq Diospa Kamachiq kayninta iskaychachirqa. Tapukuna karqa, ¿imataq astawan sumaq runapaq: Jehová Diospa kamachiyninchu, runap kamachiyninchu? Jehovaqa Adanta, Evatawan juchallikusqankutawan wañuchiyta atinman karqa, chaywanpis chayta ruwaspaqa, mana Jehovapuni sumaq kamachiq kasqanta sutʼinchakunmanchu karqa. Diosqa, runapura kamachinakunankuta saqispa, rikuchin paymanta karunchakuspaqa may llakiypi kawsananchikta.
3. ¿Ima wak tapuytataq Satanás rikhurichirqa?
3 Satanasqa mana Edén huertallapichu Diospa Kamachiq kayninwan churanakurqa. Supayqa, runa mana tukuy sunquwanchu Diosta yupaychan, nispa nillarqataq. Jinamanta tapuchillarqataq, ¿runa munakusqanraykuchu Diosta yupaychan? Kaywanqa iskay tapuykunataña Supayqa rikhurichirqa. Satanás mana runallatachu tumpachkarqa, manaqa angelkunata, Diospa munasqa kuraq Churinta ima, tumpachkarqa. Jobpa pʼunchayninpi Satanás Diosninchikta nirqa, runaqa qamta kasukusunku tukuy imata qusqaykiraykulla, mana munakususqanraykuchu; ñakʼarinkumanchus chayqa, wasanchasunkuman, millay kaqtataq ruwankuman, nispa (Job 2:1-6; Apocalipsis 12:10).
¿Imatataq runap kawsaynin rikuchiwanchik?
4, 5. Runa Diosmanta karunchakuspa kawsayta munasqanwan, ¿imatataq rikuchin?
4 Diospuni Kamachiq kananmanta parlaspa, kaypi tʼukuriy: Diosqa, runata mana puraqmanta kamachinakuspa allinta kawsanankupaqchu ruwarqa. Manaqa, Chiqan Diosninchik paykunap allinninkupaq sumaq kamachiykunata churarqa. Profeta Jeremías jinata nirqa: “Tata Dios, yachani runaqa kawsayninmanta mana dueñochu kasqanta, nitaj kawsaynimpi imatachus ruwananta niyta atisqanta”, nispa (Jeremías 10:23, 24). Chayrayku Biblia jinata yuyaychawanchik: “Tukuy sonqowan Tata Diospi atienekuy; ama qampa yachasqallaykipeqa”, nispa (Proverbios 3:5). Imaynatachus Diosninchik mikhunanchikpaq, samarinanchikpaq ima leyesta churan, kikillantataq kawsayninchikta allinta apaykachananpaq, kamachiykunata qullawanchiktaq.
5 Diosninchikqa yacharqaña, runaqa paymanta karunchakuspa, manapuni allinta kawsananta. Runallataq Diosmanta karunchakuyta munaspa, imaymana kamachiykunata, religionkunata ima sayachin, tukuy laya qullqi wasikunatataq ruwan. Mana juk yuyaylla kasqankuraykutaq, chiqninakuspa, maqanakunku, ñakʼarichinakunku, wañuchinakunku ima. “Runaqa runa masinta chakisnin uraman churan paypa mana allinnillampaj[taq]” (Eclesiastés 8:9). Ari, runaqa kasqanmantapacha kunankaman jinallatapuni ruwan. Diospa rimaynin willasqanmanjina, puraq uya runasqa, ‘saqra kasqankumanta aswan saqraman tukuchkanku’ (2 Timoteo 3:13). Kay iskay chunka siglo nisqapi runaqa, tukuy imata kawsayninta allinchanapaq ruwan. Chaywanpis, chay ruwasqallankutaq imaymana ñakʼariykunata rikhurichin. Jeremías 10:23, nisqan chiqa kasqata rikuchiwanchik: Runaqa kawsayninpi imatachus ruwananta mana yachanchu.
6. ¿Imaynatá Diosninchik juk chhikamantawan runap kamachiyninta chinkachinqa?
6 Diosmanta karunchakuspa runaqa tukuy laya ñakʼariykunata rikhurichin, chaytaq mana jaykʼaqpis runap kamachiynin allin kananta rikuchiwanchik. Diospa kamachiynillan, kusiyta, allin kawsayta, khuskachakuyta, wiñay kawsayta ima, apamunqa. Chantapis, Biblia nisqanmanjina Diosqa, paymanta karunchakuspa kamachiqkunata chinkachinqa (Mateo 24:3-14; 2 Timoteo 3:1-5). Juk chhikamantawan Diosqa, runap kamachiyninta chinkachispa, paylla sumaqta Jallpʼantinta kamachinqa. Bibliap profecian niwanchik: “Chay reykuna kamachishajtinku, janaj pachapi kaj Dios uj reinota sayarichenqa, chaytaj mana jaykʼajpis chinkachisqachu kanqa, manataj mayqen reinopis payta atipanqachu. Tukuynin waj reinosta tukuchenqa, chay atipaj reinotajrí wiñaypaj sayanqa” (Daniel 2:44).
Diospa musuq pachanman yaykuqkuna
7. Diospa Reinon runap kamachiyninta chinkachiptin, ¿pikunataq mana wañunqankuchu?
7 Diospa Reinon runap kamachiyninta chinkachiptin, ¿pikunataq mana wañunqankuchu? Biblia jinata kutichiwanchik: “Cheqanta kawsajkuna mana juchayojkunalla [Diospuni Kamachiq kananta munaqkunalla] kay pachapi wiñaypaj tiyakonqanku. Juchasapasrí [Diospuni Kamachiq kananta mana munaqkunari] kay pachamanta wijchʼusqa kanqanku” (Proverbios 2:21, 22). Jinallataq Salmota qillqaq nirqa: “Tumpamantawan manaña saqra runas kanqankuchu [...]. Cheqan runasqa kay pachata herenciankupaj japʼenqanku, chaypitaj wiñaypaj kawsanqanku”, nispa (Salmo 37:10, 29).
8. ¿Imaynatá Diosninchik paypuni Sumaq Kamachiq kasqanta rikuchinqa?
8 Diosqa, Satanaspa tukuy ruwasqanta chinkachiytawan, musuq pachanta apamunqa, chaymantataq runa may unaytaña llakikusqanrayku, maqanakuyta, wañuchinakuyta, ñakʼariykunata, unquykunata, waqchayayta ima, wiñaypaq chinkachinqa. Bibliaqa, Diosta kasukuqkunapaq ima tʼinkakunachus kananmanta willawanchik: “[Diosqa] tukuy waqayta ñawisninkumanta pichanqa, manañataj wañuy kanqachu, nitaj waqaypis, nitaj qhapariypis, nitaj nanaypis, imaraykuchus ñawpa kaj imasqa manaña kanqachu”, nispa (Apocalipsis 21:3, 4). Diosqa, Jesuscristop kamachiyninwan, paypuni Sumaq Kamachiq kasqanta tukuyman rikuchinqa (Romanos 16:20; 2 Pedro 3:10-13; Apocalipsis 20:1-6).
Dioswan kasqankuta rikuchirqanku
9. a) ¿Imaynatá chiqa sunqu runakuna Dios parlasqanta qhawarqanku? b) ¿Imaynatá Noé chiqa sunqu kasqanta rikuchirqa, imatataq chaymanta yachakunchik?
9 Runa kawsasqanmantapacha, qharikuna, warmikuna ima, chiqa sunquwan Jehová Diosta Kamachiqninkutajina qhawarqanku. Paykunaqa Diosta uyarispa, nisqanta kasukuspa ima, kawsarqanku. Paykunamanta Noé juknin karqa, Dios payta nirqa: “Noqa tukuchisaj kay runasta [...]. Qanqa ruway uj arcata”, nispa. Noetaq Diosta tukuy imapi kasukurqa. Noeqa runa masinman Dios ruwananmanta willarqa, paykunataq mana kasukurqankuchu, munayninkumanjina kawsallarqankupuni. Noetaqri, juk jatun arcata ruwarqa, tukuy sunquwantaq Diospa chiqan ruwayninmanta willallarqapuni. Bibliaqa jinata niwanchik: “Ajinata Noeqa ruwarqa, Dios imaynatachus payman nisqanman jina”, nispa (Génesis 6:12-22; Hebreos 11:7; 2 Pedro 2:5).
10. a) ¿Imaynatá Abraham, Sarawan Jehová Dios kamachisqanta kasukurqanku? b) ¿Imaynatá Abraham, Sarawan ruwasqanku yanapawasunman?
10 Imaynatachus Abraham, Sarawan Dios kamachisqanta kasukurqanku, kikillantataq kasukunanchik tiyan. Paykunaqa Dios tukuy kamachisqanta ruwarqanku. Paykunaqa qhapaq Ur llaqtapi tiyakurqanku. Diosninchik Abrahamta tukuy ayllunwan mana riqsisqa jallpʼaman ripunanta niptin, Abrahamqa “Dios Tata nisqanman jina” ripurqa. Saraqa Ur llaqtapi allintachá kawsakuq, chaypiqa wasin, familian, masinkuna ima karqanku. Chaywanpis qusan nisqanta kasukuspa, Canaán llaqtaman ripurqa, manapis imaynachus kawsananta yacharqachu, chaypi tiyakamurqa (Génesis 11:31–12:4; Hechos 7:2-4).
11. a) ¿Imayna llakiypitaq Moisés Diospa kamachiyninta kasukurqa? b) ¿Imatataq Moisés ruwasqan yachachiwanchik?
11 Egiptomanta Faraón Moiseswan churanakuchkaptinpis Moisesqa Dios kamachisqanta kasukurqa. ¿Moisespunichu allin runapaq qhawachikuyta munarqa? Mana. Payqa, ‘mana allinta parlallaytapis atinichu’, niq. Jinapis Diosta kasukurqa. Diospa kallpanwan, wawqin Aaronpa yanapayninwan ima, may chhika kutita Dios nisqanta, kʼullu Faraonman willamurqa. Wakin israelitakuna paywan phiñakuptinkupis, Moisesqa Dios nisqanmanjina tukuy imata ruwarqa, jinamanta Diosninchik Moisesniqta tukuy Israel llaqtata Egiptomanta kacharichirqa (Éxodo 7:6; 12:50, 51; Hebreos 11:24-27).
12. a) Chiqa sunqu Jehovawan kanapaq, ¿qillqasqa kasqallantachu kasukuna, imaynatá José chayta yachachiwanchik? b) 1 Juan 2:15 nisqan, ¿imaynatá chiqa sunqu kanapaq yanapawanchik?
12 Jehová Dioswan chiqa sunqu kaqkunaqa, mana qillqasqa kasqallantachu kasukunku. Potifarpa warmin Josewan puñuykuyta munachkaptin, mana ima leypis mana khuchichakunapaq karqachu. Chaywanpis Joseqa Diospuni Edén huertapi Adanta, Evatawan casarachisqanta yacharqa. Chantapis juk qhari wakpa warminwan puñuykuptin, Diospa ñawpaqinpi jucha kasqanta yachallarqataq. Chayrayku Joseqa mana yachayta munarqachu maykamachus Diosninchik ruwayta saqisqanta. Joseqa Diosninchik kamachisqanpi tʼukurisqanrayku, Dios yuyasqanmanjina yuyarqa. Jinamanta Diospa munayninta ruwarqa (Génesis 39:7-12; Salmo 77:11, 12).
13. ¿Imaynatá Supay llulla kasqanta a) Job rikuchiwanchik? b) kimsa hebreo waynakuna rikuchiwanchik?
13 Jehová Diosta riqsiqkunaqa, mayta ñakʼarispapis, mana paymanta karunchakunkuchu. Satanasqa, Diospa chiqa sunqu kamachin Jobmanta parlaspa nirqa, ‘tukuy iman chinkaptin, chayri unquptin, manaña Diosta kasukunanta’ nispa. Jobtaq imaraykuchus ñakʼarichkasqanta mana yachaspapis, Satanasta llulla kasqanta rikuchirqa (Job 2:9, 10). Chantapis Supayqa chay parlasqan chiqa kasqanta rikuchiyta munaspa, Babiloniap reyninniqta kimsa hebreo waynakunata urmachiyta munaspa, nichirqa: ‘mana kay lantiman yupaychankichik chayqa, kay qanchis kutita parichkap hornoman wikchʼusqaykichik’, nispa. ¿Pitataq kasukunkuman karqari, Diostachu chay kamachiqtachu? Paykunaqa mana iskaychakuspa Diosta kasukuyta akllarqanku. Paykunaqa Diosman chiqa sunqu kayqa, kawsayninkumantapis astawan sumaq kasqata rikuchirqanku (Daniel 3:14-18).
14. ¿Imaynatá ñuqanchik juchasapa runa chiqa sunqu kasqanchikta rikuchisunman?
14 Wakinkunaqa ichapis ninkuman, juchasapa runaqa manachá paykunajina chiqa sunqu kayta atisunmanchu, nispa. Wakkunataq, juchachakuq runaqa manaña Diospa ñawpaqinpi sayayta atinmanchu, nispa nillankutaq. ¿Jinachu kanman? Mana, mana jinachu. Bibliaqa Moisés achkha kutita pantasqanta niwanchik. Manapis Diosninchik Moisespa pantasqanwan kusikurqachu, mana Moisesta qhisacharqachu. Jesuspa yachachisqasninpis pantaq runallataq karqanku. Jehová juchayuq kasqanchikta yachaspapis allinpaq qhawawanchik, chaywanpis yachachkaspa ñuqanchikpuni juchallikunchik chayqa, manaña allinpaq qhawawanchikchu. Juchallikuptinchik, sunqunchik ukhumantapacha pesachikuna tiyan, manataq chayta juktawan ruwanachu. Jinamanta Diospaq allin kasqanta ruwayta munasqanchikta, mana allin kaqtataq chiqnisqanchikta rikuchisunchik. Jesús ñuqanchikrayku wañusqanpi iñisqanchirayku, Diospa ñawpaqinpi llimphu sunqu kayta atinchik (Amós 5:15; Hechos 3:19; Hebreos 9:14).
15. a) ¿Pillataq mana pantaspa chiqan kaqmanjina Diospa munayninta ruwarqa? b) ¿Imaynatá Jesús ruwasqan yanapawanchik?
15 Kunanri, ¿runakuna Dios kamachisqanta mana pantaspa kasukunkumanchu? Kay tapuypaq kutichiyninqa, tawa waranqa wata juk ‘pakasqa yachayjina’ karqa (Romanos 16:25, 26). Adanqa mana juchayuq juntʼa runa kaspapis, mana chiqan kaqmanjina kawsarqachu. ¿Pitaq chiqan kaqmanjina kawsanman karqari? Adanpa mirayninmanta mana pipis jinata kawsayta atinmanchu karqa. Jesuslla jinata chiqan kaqmanjina mana pantaspa kawsarqa (Hebreos 4:15). Jesusqa rikuchirqa, Adanpis chiqan kaqmanjina, mana pantaspa kawsayta atisqanta, Adán munaspaqa chiqan kaqta ruwanman karqa. Arí, Diosninchik runata ruwaspa mana pantarqachu. Chayrayku Jesús ruwasqanta qhatinanchik tiyan, payqa mana Dios kamachisqallantachu kasukurqa, manaqa tukuyta Kamachiq Jehová Diosta, tukuy sunquwan munakurqa (Deuteronomio 32:4, 5).
¿Imatataq sapa juk ruwasunchikri?
16. ¿Imaraykutaq Diospa kamachiyninta sumaqpaq qhawanallapaqpuni jarkʼakunanchik tiyan?
16 Sapa juk piwanchus kasqanchikta sutʼita rikuchinanchik tiyan. Jehovawan kasqanchikta rikuchinchik chayqa, Satanás urmachiyta munawasunchik. Payqa imaymanamanta kay pacha tukukunankama juchallikunanchikta munanqa, chayrayku paymanta jarkʼakunanchik tiyan (1 Pedro 5:8). Ruwasqanchikwanqa, Diospa kamachiynintachus, Supaypa kamachiynintachus munasqanchikta rikuchisunchik. Chantapis Supay iskay kaq tapuyta rikhurichisqanpi, Diosta munakusqanchikraykuchus, manachus kasukusqanchikta rikuchisunchik. Ñuqanchikqa mana kay pachapi wasanchaq runajinachu kananchik tiyan. Chiqa sunqu runa kaspaqa, tukuy kawsayninchikpi Jehová Diospa kamachisqanta kasukusunchik.
17. Pimantachus llullakuy, suwakuy jamusqanta yachaspa, ¿imatataq mana ruwasunchikchu?
17 Tʼukuriy, Satanasqa “llullakuypa tatan”, ¿payjina kasunmanchu?, mana ¿ichari? (Juan 8:44). Ni imarayku llullakunanchikchu tiyan. Kay pachapi waynakunaqa tatamamankuman llullakunku, chaywanpis Diosta kasukuq waynakunaqa mana pimanpis llullakunkuchu, jinamanta waynakuna ñakʼarispapis, chiqa kaqta parlaspa Supay llulla kasqanta rikuchinku (Job 1:9-11; Proverbios 6:16-19). Chantapis wakin ranqhirukuna ‘llullakuspa’ imatapis rantinku, llullakuspallataq vendenku, mana chiqanta Diosjina ruwankuchu, chayrayku ñuqanchik mana imatapis paykunajina ruwananchikchu tiyan (Miqueas 6:11, 12). Diosta kasukuqqa waqcha runa kaspapis manallataq imatapis suwakunchu (Proverbios 6:30, 31; 1 Pedro 4:15). Llaqtanchikpi tukuypis suwakuchunku, pisisitullatapis suwakuchunku, suwakuyqa Diospa ñawpaqinpi may jatun jucha (Lucas 16:10; Romanos 12:2; Efesios 4:28).
18. a) Jesús waranqa watata kamachiyta tukuptin, ¿imatataq tukuypis rikuchinanchik kanqa? b) ¿Imamantaq kunanmantapacha yachayakapunanchik tiyan?
18 Jesucristo Waranqa watata Kamachiptin Satanás, supayninkuna ima watasqa kanqanku, manaña runakunata urmachiyta atinqankuchu. Chayqa sumaq ¿ichari? Chay waranqa wata tukukuptin paykunata pisi tiempollapaq kacharikunqa. Satanás supayninkunawan ima, mana juchayuq juntʼa runakunata juchaman tanqanqanku (Apocalipsis 20:7-10). Chaykama kawsasunchik chayqa, ¿imaynatá, Dioslla kamachiqninchik kasqanta rikuchisunchik? Chaypacha tukuypis mana juchayuq juntʼa runa kanqanku, chayrayku yachachkaspa juchachakuqqa wañunan tiyan. Chayrayku kunanmantapacha Diosninchik llaqtanniqta, Biblianiqta kamachisqanta, kasukuyman yachayakapunanchik tiyan. Jinamanta tukuy sunqunwan paylla Sumaq Kamachiq kananta munasqanchikta rikuchisunchik.
Yuyarinapaq
• ¿Ima iskay jatun tapuykunamantaq tukuypis kutichinanchik tiyan? ¿Imaynatá ñuqanchik chaypi kachkanchik?
• ¿Imatataq ñawpa chiqa sunqu runakuna ruwarqanku ñuqanchik kikinta ruwananchikpaq?
• ¿Imaraykutaq sapa pʼunchay Jehová Diosninchikta ruwasqanchikwan jatunchananchik tiyan?