CAPÍTULO 13
Kausayta jatunpaj qhawana
1. ¿Pitaj kausayta qowanchej?
1 JEHOVÁ DIOSQA “kawsaj Diospuni” (Jeremías 10:10). Paymin tukuy imata ruwarqa, kausaytapis pay qowanchej. Bibliaqa Diosmanta nin: “Qanmin tukuy imata ruwarqanki, munayniykiraykutaj tukuy imapis rikhurerqa, ruwasqataj karqa”, nispa (Apocalipsis 4:11). Jehová Diosmin kausaytaqa tukuyman qowanchej, paynejta kausanchej (Hechos 17:24, 25 leey).
2. Allinta kausakunapaj, ¿pitataj kasukuna tiyan?
2 Jehová Diosninchejqa kausananchejpaj tukuy imata qowanchej, mikhunitata, yakuta (Hechos 17:28). Chantapis payqa kusisqa kausakunanchejta munan (Hechos 14:15-17). Allinta kausakunapajqa, Diospa kamachisqanta kasukunanchej tiyan (Isaías 48:17, 18).
KAUSAYQA DIOSPAJ MAY VALORNIYOJ
3. ¿Jehová Dios ima nisqataj Cainman?
3 Bibliaqa niwanchej, kausayninchej, wajkunaj kausayninkupis, Jehová Diospaj mayta valesqanta. Adanpa wawan Cainmanta parlarina. Uj kuti, Cainqa sullkʼa hermanon Abelpaj phiñakorqa. Jehová Diostaj Cainta nerqa ama phiñarikunanta. Caintajrí mana kasukorqachu. Astawanpis rabiawan atipachikuspa, hermanon “Abelta maqayta qallarerqa wañuchinankama” (Génesis 4:3-8). Chayrayku Jehová Diosqa Cainman nerqa: “Qanqa maldecisqa kanki, wijchʼusqataj kanki kay jallpʼamanta”, nispa (Génesis 4:9-11). Reparanchej jina, sichus phiñakusunman chayri pitapis chejnikusunman chayqa, sajra runaman tukusunman. Ajina runastaj mana wiñay kausaytaqa japʼenqankuchu (1 Juan 3:15 leey). Jehová Diosta kusichinanchejpajqa, tukuyta munakunanchej tiyan (1 Juan 3:11, 12).
4. Chunka Kamachiykunamanta ujnin, ¿mayqentaj karqa?
4 Chaymanta ashkha watasninman, Jehová Diosqa Moisesman qorqa Chunka Kamachiykunata. Chay kamachiykunamanta ujnintaj nerqa: “Ama wañuchinkichu runa masiykita”, nispa (Deuteronomio 5:17). Runa masinta wañuchej runaqa, wañunallantaj karqa. Diosqa chayta kamacherqa kausayta jatunpaj qhawasqanrayku.
5. ¿Imatataj Diosninchej yuyan wawitata orqhochikuymanta?
5 ¿Imatataj Diosninchej yuyan wawitata orqhochikuymanta? Jehová Diosqa uj wawitata mamanpa wijsanpi kasqanmantapacha, uj runata jinaña qhawan. Payqa israelitasman qorqa chay Leypeqa nerqa, pillapis wijsallisqa chayri onqoj warmita japʼirparichejtin, wawitantaj wañupojtenqa, chay runaqa kausayninwan paganan karqa (Éxodo 21:22-25 leey; Salmo 127:3). Chayrayku wawitata orqhochikoyqa jatun juchapuni (“Wawitata orqhochikuymanta” nisqata leeriy).
6. Kausayta Jehová Dios jina qhawanchej chay, ¿imatataj mana ruwanachu tiyan?
6 Kausayninchejta, wajkunaj kausayninkutapis Jehová Dios jina qhawananchej tiyan. Chayrayku mana cigarrota pitanachu, mana cocata pijchanachu, mana drogakunachu, nitaj tomayman qokunachu. Chay imasta ruwaspaqa onqoykusunman, wañusunmantaj.
7. ¿Imatá ruwasunman viciosninchejta qonqanapaj?
7 Diosqa kausayta qowanchej, jinallataj cuerponchejtapis. Chayrayku munayninman jina kausananchej tiyan, manataj millay viciosmanpis qokunanchejchu tiyan. Viciosman qokojtinchejqa, Diosninchej chʼichipaj qhawawasunman (Romanos 6:19; 12:1; 2 Corintios 7:1). Kausayninchejta pisipaj qhawasun chayqa, mana Jehová Diosta yupaychayta atisunchu. Viciosninchejta qonqaytaqa ichapis mana atillasunchu. Jinapis kausayta jatunpaj qhawaspaqa, chay viciosta qonqanapaj kallpachakusunchej. Jehová Diostaj yanapawasunchej.
8. ¿Imatataj ruwasun kausayninchejta, wajkunaj kausayninkutapis jatunpaj qhawaspa?
8 Yachakunchej jina, kausaytaqa Jehová Dios qowanchej. Chayrayku kausayninchejta, wajkunaj kausayninkutapis jatunpaj qhawananchej tiyan. Chayta ruwasunman autonchejta, motonchejta, bicicletanchejta allinta apaykachaspa. Chantapis mana tinkuman rinachu, nitaj toro tinkusmanpis, nillataj kausayninchejta wañuy pataman churaspa atipanakusman yaykunachu (Salmo 11:5). Wasinchejpis sumaj ruwasqa kanan tiyan, ni pi imanakunanpaj jina. Jehová Diosqa israelitasman nerqa: “Mosoj wasita ruwakuspaqa, techonta jarkʼachinayojta ruwankichej. Ajinamanta mana juchayojchu kankichej, pipis chay patamanta urmaykuspa wañojtin”, nispa (Deuteronomio 22:8).
9. ¿Imatataj animalitoswan mana ruwanachu?
9 Jehová Diosninchejqa mana munanchu animalitosta chejnikunanchejta, nitaj qhasillamanta wañuchinanchejtapis (Proverbios 12:10). Jinapis Payqa saqewanchej animalitosta mikhunapaj ñakʼakojta (Génesis 3:21; 9:3). Chantapis uj animal ancha sajrapuni kajtin chayri onqoykunata apamojtin, chay animalta wañuchiyta atisunman. Chayqa mana juchachu (Éxodo 21:28).
“YAWARPI KAWSAYQA KASHAN”
10. Diosninchejpa qhawayninman jina, ¿imataj yawarpi kashan?
10 Jehová Diospajqa, yawarqa kausaywan ninakun. Chayrayku payqa, Cainta maldicerqa Abelpa yawarninta jichʼasqanmanta (Génesis 4:10). Jatun Para pasaytataj, Jehová Diosqa Noeman familianmanwan nerqa: “Atinkichej mikhuyta tukuynin animalesta, jinallataj qʼomer qhorastapis atisqaykichejman jina. Noqa qoykichej chay tukuyninta. Uj imallata mana mikhunaykichejchu tiyan: Yawarniyoj aychata, imaraykuchus chay yawarpi kawsayqa kashan”, nispa (Génesis 1:29; 9:3, 4).
11. ¿Imatataj Jehová Dios israelitasman kamacherqa?
11 Yachakunchej jina, Jehová Diosqa Noeman nerqa yawarta mana mikhunanta. Chaymanta 800 watasninman jina, Diosqa Israel llajtanman nerqa: “Mayqen israelitallapis, chayrí qankunawan tiyakoj forasteropis, llimphupaj qhawasqa ima kʼita animaltapis, chayrí lijrayojtapis japʼejqa, chaypa yawarninta jallpʼaman sutʼuchispa, pʼampaykunan tiyan”, nispa. Chantá kamachillarqataj “ni ima kawsajpata yawarninta mikhunankuta” (Levítico 17:13, 14). Jehová Diosqa mana munarqachu kamachisnin yawarta mikhunankuta, manaqa aychallata mikhuyta aterqanku. Israelitasqa uj animalta ñakʼakuspa, yawarninta pampaman suruchinanku karqa.
12. ¿Imatataj cristianos mana ruwankuchu?
12 Jesusta wañuchisqankumanta uj mashkha watasninman, apostolesqa Jerusalenmanta ancianoswan khuska tantakorqanku. Chaypitaj qhawarerqanku, Dios israelitasman qorqa chay Leymanta, mayqen kamachiykunatachus cristianos juntʼanankuraj kasqanta (Hechos 15:28, 29 leey; Hechos 21:25). Paykunaqa Jehová Diospa yanapayninwan entienderqanku, yawarqa Diospaj may valorniyoj kasqanta. Chantapis repararqanku, yawartaqa Dios jinallataj qhawananku kasqanta. Chayrayku ñaupa tiempomanta cristianosqa, yawarta mana mikhojchu kanku, nitaj yawarta tomajchu kanku. Chantapis yawar pasasqa aychataqa, manallataj mikhojchu kanku. Ñaupa cristianosqa, yawarta mikhuyta uj santota yupaychayta jina chayri khuchichakuy juchata jina qhawaj kanku. Jehová Diosqa noqanchejtapis kamachillawanchejtaj, ñaupa cristianos jina ruwananchejta.
13. ¿Yawarta churachikunachu kanman?
13 Chantá, ¿yawarta churachikunachu kanman? Mana. Jehová Diosqa niwanchej yawarta mana mikhunata, nitaj tomanatapis. Sichus uj doctor nisunkiman alcoholta mana tomanaykita chayqa, ¿alcoholta cuerpoykiman churachikuwajchu? Mana, ¿icharí? Ajinallatataj Jehová Diosqa kamachiwanchej yawarta mana mikhunata, nitaj tomanata. Chayrayku mana yawarta churachikunachu tiyan (“Yawarta churachikuymanta” nisqata leeriy).
14. Sanoyakuyta munaspapis, ¿imatataj mana ruwanachu kanman?
14 Sichus doctor nisunkiman: “Yawarta mana churachikunki chayqa, wañunki”, nispa chayqa, ¿imatá ruwawaj? Sapa ujninchejmanta kashan, Jehová Diosta kasukunanchej chayri mana kasukunanchej. Jehová Dios kausayta qowasqanchejrayku, kausaytaqa may jatunpaj qhawanchej. Chayrayku ima onqoymanta sanoyakunapajpis, mana yawarta churachikuspalla jampichikunchej.
15. ¿Pitataj astawanqa kasukunanchej tiyan?
15 Kausayninchejqa Jehová Diospaj may valorniyoj. Chayrayku sanoyakuyta munaspapis, mana yawarta churachikunachu. Jehová Diosta kasukoyqa aswan allin, payta mana kasuspa uj mashkha diasta kausananchejmanta nisqaqa. Jesús nerqa: “Kausayninta salvayta munajqa wañonqa. Noqarayku wañojrí watejmanta kausanqa”, nispa (Mateo 16:25). Noqanchejqa Jehová Diosta kasukunchej, payta munakusqanchejrayku. Paylla yachan imachus noqanchejpaj allin kasqanta. Chayrayku kausaytaqa Dios jina jatunpaj qhawanchej (Hebreos 11:6).
16. ¿Pillataj yachan imachus noqanchejpaj allin kasqanta?
16 Jehová Diosqa niwanchej mana yawarta mikhunata, nitaj yawarta tomanata. Cristianostaj chay kamachisqanta kasukuyta munanchej. Chayrayku yawartaqa mana mikhunachu, nitaj tomanachu, nillataj sanoyapunapaj churachikunachu.a Jinapis sanoyapunapaj waj tratamientota ruwananchejta doctor niwajtinchejqa, chayta ruwanchej. Noqanchejqa sutʼita yachanchej, Dioslla yachasqanta imachus noqanchejpaj allin kasqanta. Imajtinchus pay ruwawarqanchej.
YAWARQA JUCHAS PAMPACHASQA KANANPAJ KARQA
17. Jehová Dios kamachisqanman jina, ¿imapajtaj israelitas yawarta apaykachananku karqa?
17 Jehová Diosqa israelitasman qorqa chay Leypi nerqa: “Tukuy kawsajpata kawsaynenqa yawarnimpi kashan. Noqa qoykichej uywaspa yawarninkuta altarman chʼajchumunaykichejpaj, juchasniykichej perdonasqa kanampaj”, nispa (Levítico 17:10, 11). Israelitasqa juchasninku pampachasqa kananpaj, uj animalta sacerdoteman apaj kanku. Sacerdotetaj chay animalta Diospaj ñakʼaj, yawarnintataj altarman chʼajchuykoj. Jehová Diosqa yawarta chayllapaj apaykachanankuta nerqa.
18. Jesús yawarninta jichʼasqanrayku, ¿imatataj Jehová Dios qowasun?
18 Jesusqa kay jallpʼaman jamorqa juchasninchejrayku yawarninta jichʼananpaj. Chayrayku juchasninchej perdonasqa kananpajqa, manaña Ley nisqanman jinachu animalitosta Diosman jaywananchej tiyan (Mateo 20:28; Hebreos 10:1). Jesús yawarninta jichʼasqanrayku, Jehová Diosqa wiñay kausayta qoyta atiwanchej (Juan 3:16; Hebreos 9:11, 12; 1 Pedro 1:18, 19).
Yawarta, kausaytapis jatunpaj qhawaspa, ¿imatá ruwasun?
19. ¿Imatataj ruwananchej tiyan runas wiñay kausayta japʼinankupaj?
19 Jehová Diosman “gracias” ninchej, kausayta qowasqanchejmanta. Chayrayku runa masisninchejman willarina tiyan, Jesuspi creespaqa wiñay kausayta japʼiyta atisqankuta. Noqanchejqa runa masinchejta munakunchej. Chayrayku paykunaman yachachinapuni tiyan (Ezequiel 3:17-21). Chayta ruwaspaqa apóstol Pablo jina niyta atisun. Pay nerqa: “Pillapis mana salvakojtenqa, mana juchayojchu kasaj, imaraykuchus mana imata pakaspa Diospa tukuy munayninta willarqaykichej”, nispa (Hechos 20:26, 27). Jehová Diosqa kausayta may jatunpaj qhawan. Runasman chayta yachachispaqa, kausayta, yawartapis Jehová Dios jinallataj qhawasunchej.
a Imaraykuchus yawarta mana churachikunachu kasqanta astawan yachanaykipajqa, “Diospa munakuyninpi kallaychikpuni” libroj 77, 78 paginasninta leeriy. Kaytaqa Jehovaj testigosnin orqhonku.