“Israelitas mama qucha kantupi takisqanku” Bibliata maychus kasqanta rikuchin
KAY 2007 watapi mayo killamanta 22 pʼunchaypi, Jerusalén llaqtapi Israelmanta Museopi unay (siglo VII u VIII) hebreo qillqamanta jukchhikan qillqa tarikusqanta, runaman rikuchirqanku. Chay qillqapitaq, kay Éxodo 13:19-16:1, kachkarqa. Chantapis Diosninchik israelitasta salvasqanmanta, paykuna “mama qucha kantupi takisqankumanta”, qillqasqa kachkan. ¿Imaptintaq nisunman chay qillqa may allinpuni kasqanta?
Chay hebreo qillqaqa, maykʼaqchus qillqakusqanta yachay may allin. Mar Muerto nisqapi tarisqanku qillqakunamanta wakinqa, qayna pacha watapi kimsa siglopi qillqakurqa, wakintaq ñawpa kaq siglopi qillqakurqa. Niraq kay qillqakunata tarichkaptinku, —suqta chunka watas ñawpaqpi— Alepo llaqtapi, kay 930 wata chayniqpi qillqasta tarisqallanku, hebreo qillqakunamanta aswan ñawpaq tarisqa karqa. Chaywanpis chay tiempopiqa, mana wak hebreo qillqata tarikurqachu.
Israel llaqtapi Museomanta director James S. Snyder nin: “Israelitas mama qucha kantupi takisqanku” qillqaqa, may allintapuni jukchaykun, mar Muertomanta qillqakunata, Alepopi tarisqanku qillqatawan”, nispa. Chantá nillantaq: “Israelitas mama qucha kantupi takisqanku” qillqaqa, wak hebreo qillqakuna ima, rikuchin, Diospa Palabranqa kunankama maychus kaq, qillqasqa kachkasqanta”.
“Israelitas mama qucha kantupi takisqanku” qillqata, wak qillqastawan ima, egipcia Cairo llaqtapi chunka jisqʼunniyuq siglop tukukuyninpi, juk sinagogapi tarisqanku. Chaywanpis kay 1970 chayniqpiraq, kay hebreo qillqa may valorniyuq kasqan yachakurqa. Chay watapi hebreo qillqasta tantaq runa, chay qillqamanta yachaq runata tapurqa. Chay qillqa machkha unayniyuqchus kasqanta yachanankupaq, prueba de carbono 14 nisqata ruwarqanku, chantá jallchʼarqanku, aswan qhipamantaq Jerusalén llaqtapi museo nisqaman churarqanku.
Adolfo Roitman, Mar Muerto nisqamanta hebreo qillqasta jallchʼaq, chantá, Israel Museo nisqapi directorjinataq llamkʼaq, chay qillqasqa may allin kasqanta nin: “Chay qillqa israelitas mama qucha kantupi takisqankumanta kaqqa, rikuchin Bibliaqa may unaymantapacha maychus kaqta copiakusqanta. Chantapis imaynachus chay takiy qanchis, chayri pusaq siglospijina qillqasqa kasqanqa, tʼukunapaqjina”.
Rikunchikjina pikunachus Bibliata copiaqkunaqa, maychus kaqta copiarqanku. Imaraykuchus Jehovap yuyaychasqan kasqanrayku espíritu santonwan maychus kaqta copiakunanpaq yanaparqa. Chayrayku kay tiempopiqa Bibliap nisqanpi atienekunanchik tiyan.
[32 paginapi maymantachus foto urqhukusqan]
Israel Museo saqisqanrayku