“Kallpachakuy, waputaj kay”
“Kallpachakuy, waputaj kay [...]. Noqa Señorniyki Tata Diosqa qanwampuni kasaj.” (JOS. 1:7-9.)
¿IMATÁ KUTICHIWAQ?
¿Imaynasmantá Enoc, Noé ima mana manchikuyniyuq kasqankuta rikuchirqanku?
¿Imaynasmantá ñawpa warmis, creeyniyuq, wapus ima kasqankuta rikuchirqanku?
Mana manchachikuq jovenesta, ¿riqsinkichu?
1, 2. a) ¿Imataq chiqa sunqu kanapaq wakin kuti necesitakun? b) ¿Imatá kunan ukhuncharisun?
KALLPACHAKUQ wapu runaqa mana manchalichu, nitaq qʼiwakunchu. Chaypi tʼukurispa, ichá mana manchachikuq kallpasapa runapi yuyanchik. Wakin kutirí kawsayninchikpi imapis rikhuriptin, chiqa sunqu kanapaq wapu runas kananchik tiyan.
2 Bibliaqa, wakin runas sinchi chʼampaypi kaspa wapu runas kasqankuta nin. Wakinqa sapa pʼunchay ajina kasqankuta rikuchinanku karqa, kunanpis Jehovap kamachisnin jinallapitaq rikukunchik. ¿Imatá paykunamanta yachakusunman? ¿Maymantá kallpata urqhusunman?
SAQRA RUNAS CHAWPIPI MANA MANCHIKURQANKUCHU
3. ¿Imatá Enoc saqra runasmanta willarqaña?
3 Jallpʼapi niraq Jatun Para kachkaptin, saqra runas chawpipi Jehovap kamachisnin kanapaq mana manchikuyniyuq kana karqa. “Adanmantapacha qanchis kaj runa” Enoc ajina karqa. Pay nirqa: “Qhawaychej, Señorqa waranqa waranqa ajllakusqasninwan jamushan, tukuy runasta juzganampaj. Payqa juchasapa runasta juchachanqa tukuynin sajra ruwasqasninkumanta, mana cheqan kajman jina kawsayninkumanta, paypa contranta may sajrata rimasqankumantapis” (Jud. 14, 15). Enocqa chay profecía juntʼakunantapuni creerqa. Diosmanta karunchasqa runastaq Jallpʼantinpi Jatun Parapi wañurarqanku.
4. ¿Imaspi rikukuspataq Noé, Diospa munayninta ruwarqa?
4 Jatun Paraqa 2370 watapi, Jesús niraq jamuchkaptin (J.n.j.) karqa, Enoc willayninta tukusqanmanta 650 watasninman. Chay wataspiqa achkha imas pasarqa: Noé nacekurqa, familianta uywarqa, juk arcatapis wawasninwan ruwarqa. Uqharikuq ángeles runasman tukuspa kʼacha warmiswan puñuykurqanku, wawasninkutaq jatunkaray karqanku. Jallpʼamantaq saqra ruwaykuna, maqanakuykuna ima juntʼaykurqa (Gén. 6:1-5, 9, 11). Noerí, “Diospa munayninta ruwarqa”, wapuchakuspataq “cheqan kajta willa[rqa]” (2 Pedro 2:4, 5 leey). Ñuqanchikpis kay qhipa pʼunchaykunapi payjina kayta necesitanchik.
CREEYNIYUQ, MANA MANCHIKUYNIYUQTAQ KARQANKU
5. ¿Imaynatá Moisés creeyniyuq, mana manchikuyniyuq ima kasqanta rikuchirqa?
5 Moisés creeyniyuq, mana manchikuyniyuq ima kasqanmanta mayta yachakusunman (Heb. 11:24-27). Diosqa 1513-1473 watakama (J.n.j.) Moisesniqta israelitasta Egiptomanta kacharichirqa, chʼin pampaniqtataq pusarqa. Payqa, mana atinanpaqjina sientekuspapis kasukurqa (Éxo. 6:12). Hermanon Aaronwan saqra kamachiq Faraonpa ñawpaqinman, chunka ñakʼariykunata Jehová apachimunanta kutin kutita willaq rirqanku. Chaykunaniqta Jehová, Egiptomanta dioskunata pʼinqaypi rikhurichirqa (Éxodo capítulos 7-12). Moisesqa, Dios yanapasqanrayku ajina karqa. Ñuqanchiktapis Dios yanapallawanchiktaq (Deu. 33:27).
6. Autoridades tapuwaptinchik, ¿imataq willanapaq kallpachawasun?
6 Kunanpis Moisesjina kayta necesitanchik, imaptinchus Jesús nirqa: “Noqarayku pusasonqachej llajtapi kuraj kamachejkunaman, reyesman ima. Chantá ñawpaqenkupi noqamanta willankichej paykunaman, mana judío kajkunamampis. Kamachejkunaman pusasqa kaspaqa, ama llakikunkichejchu imaynatachus parlanaykichejmanta, chayrí imatachus ninaykichejmanta. Chay ratopacha Dios yuyaychasonqachej imatachus parlanaykichejta. Mana qankunachu parlankichej; astawanqa Tataykichejpa Espiritun qankunanejta parlanqa” (Mat. 10:18-20). Autoridades imatapis tapuwaptinchik, jatunpaq qhawaspa, creeywan, mana manchikuspa ima willanapaq, Jehovap espiritun yanapawasun (Lucas 12:11, 12 leey).
7. ¿Imaraykú Josué kallpachakurqa, ruwasqanpitaq allin rirqa?
7 Moisespa cuentanmanta yaykuq Josuepis, Diospa Leyninta sapa kuti ukhunchasqanrayku creeyniyuq, wapu runataq karqa. Kay 1473 watapi (J.n.j.) Israel llaqta, Sumaq Jallpʼamanta qayllitapiña kachkarqa. Diostaq Josueman nirqa: “Kallpachakuy, waputaj kay”, nispa. Josué Leymanjina ruwaptinqa, yachayniyuq kanman karqa, ruwasqanpitaq allin rinman karqa. Dios nillarqataq: “Ama manchachikuychu, nitaj qʼewakuychu. Noqa Señorniyki Tata Diosqa qanwampuni kasaj, maymanchá rinki, chaypi” (Jos. 1:7-9). ¡Maytachá chaywan kallpachakurqa! Diostaq nisqanta juntʼarqa, imaptinchus suqta watasnillanman, 1467 watapaq Sumaq Jallpʼamanta paykunapta jatunña karqa.
MANA MANCHIKUSPA DIOSTA YUPAYCHAQ WARMIS
8. Rahab creeyniyuq, mana manchikuyniyuq kasqanmanta, ¿imatá yachakunchik?
8 Watas pasasqanmanjina achkha warmis mana manchikuspa Diosta yupaycharqanku. Jukninqa Jericomanta phisu warmi Rahab karqa. Payqa, Jehovapi creerqa, mana manchikuspataq Josué kachasqan watiqaqkunata pakarqa. Reypa kachasnintataq wakniqman kacharqa. Chayrayku pay, familian ima, israelitas Jericota thuñichkaptinku mana wañurqankuchu. Rahabqa chʼichi kawsayninta saqispa, Diosta chiqa sunquwan yupaycharqa, Mesiaspis mirayninmanta jamurqa (Jos. 2:1-6; 6:22, 23; Mat. 1:1, 5). ¡Chaymá sumaq bendicionqa!
9. ¿Imaynatá Barac, Débora, Jael ima wapus kasqankuta rikuchirqanku?
9 Josué wañupusqanmanta 1450 watapi (J.n.j.) jueces Israelpi kamachirqanku. Dios, warmi profeta Deborata, juez Baracman maqanakuq rinanpaq willaq kachachkaptin, Canaanmanta rey Jabin 20 watastaña israelitasta ñakʼarichichkarqa. Baracqa, 10.000 soldadosninwan Tabor urquman wicharirqa, Sisarawan maqanakunanpaqtaq wakichikurqa, pichus Jabinpa soldadosninta kamachiq. Sisaraqa, soldadosninwan, 900 maqanakunapaq carretasninwan Cisón wayqʼukama chayarqa. Israelitas chay wayqʼuman richkaptinku, Jehová kaymantajinalla yakuwan juntʼaykuchirqa, chay wayqʼutaq tʼuru tʼurulla kachkarqa, Canaanmanta soldadospa carretasninkutaq atullakurqanku. Baracpa soldadosnin atiparqanku, “Sisaraj soldadosninmantaqa ni uj soldadollapis wañuymanta lluspʼerqachu”. Sisarataq Jaelpa toldonman ayqirqa, puñuchkaptintaq Jael wañuchirqa. Ajinamanta Débora atipasqankumanta nirqajina “may uyarisqa kayqa” Jaelpi juntʼakurqa. Barac, Débora, Jael ima, wapus kasqankurayku “tawa chunka watasta [Israel] jallpʼapi allin kawsakuylla karqa” (Jue. 4:1-9, 14-22; 5:20, 21, 31). Tiempo pasasqanmanjina Diosta yupaychaq achkha qharis, warmis ima paykunajina creeyniyuq, mana manchikuyniyuq ima karqanku.
PARLASQANCHIKQA WAKKUNATA KALLPACHANMAN
10. ¿Imaynatá parlasqanchik wakkunata kallpachasqanta yachanchik?
10 Parlasqanchikqa Jehovap kamachisninta kallpachanman. Rey David 3000 watas ñawpaqta wawan Salomonman nirqa: “Kallpachakuy, sinchʼitataj sayay, ruwaj churakuypacha. Ama iskayrayaychu, nitaj manchachikuychu, imaraykuchus Señor Tata Diosneyqa qanwampuni kanqa. Payqa mana saqesonqachu, nitaj qonqarparisonqachu, Tata Diospa Templompi tukuy ruwanasta tukunaykikama” (1 Cró. 28:20). Salomonqa, tatanpa nisqanta kasuspa Jerusalenpi Jehovap templonta ruwarqa.
11. ¿Imaynatataq Israelmanta juk sipaspa parlasqan juk runata yanaparqa?
11 Israelmanta juk sipas 2900 watas ñawpaqta mana manchikuspa parlasqan, leprayuq runata yanaparqa. Chay sipastaqa soldados jallpʼanmanta suwarqanku, chayraykutaq soldadosta kamachiq Naamanpa warminpa kamachin karqa. Chay sipasqa Jehová Eliseoniqta milagrosta ruwasqanta yachaspa, Naamanpa warminman, qusan Israelman riptin Diospa profetan sanoyachinanta nirqa. Naamán chayta ruwasqanrayku, juk milagroniqta sanoyachisqa karqa, Jehovap kamachinmantaq tukurqa (2 Rey. 5:1-3, 10-17). Qam joven kanki, chay sipasjinataq Jehovata munakunki chayqa, profesoresniykiman, compañerosniykiman, wakkunaman ima, mana manchikuspa willanaykipaq Dios yanapasunqa.
12. ¿Imaynatá rey Ezequiaspa parlasqan israelitasta kallpacharqa?
12 Mana atipanapaqjina imapipis rikukuptinchik, allin rimaykuna kallpachawasunman. Asiriamanta soldados 2700 watas ñawpaqta, Jerusalenman richkaptinku, rey Ezequías Israelman nirqa: “Kallpachakuychej, wapuchakuychejtaj. Ama mancharikuychejchu, nitaj iskayrayaychejchu Asiriamanta reypa ñawpaqempi, chay ashkha soldadosnimpa ñawpaqenkupipis. Noqanchejwan kajqa aswan atiyniyoj paywan kajkunamanta nisqaqa. Payqa runaspa kallpallankuwan kashan, noqanchejwantajri Señorninchej Tata Dios kashan wañuchinaku maqanakuypi yanapanawanchejpaj, nispa. Rey Ezequiaspa parlasqasninta uyarispa, tukuy runasqa may kallpachasqa karqanku” (2 Cró. 32:7, 8). Chayjina rimaykunaqa ñuqanchikta, hermanosninchikta ima, qhatiykachasqa kayta muchunapaq kallpachawasunman.
13. ¿Imaynatá rey Achabpa kuraq kamachin Abdías wapu runa kasqanta rikuchirqa?
13 Wakin kutiqa, chʼinyakuspa mana manchachikuq runa kasqanchikta rikuchinchik. Achabpa kuraq kamachin Abdías, 2900 watas ñawpaqta, wapuchakuspa Jehovap pachak profetasninta pakaykamurqa “phishqa chunkamanta phishqa chunka”, saqra reina Jezabel mana wañurachinanpaq (1 Rey. 18:4). Kay tiempomanta Diosman chiqa sunqu kaqkunamanta achkhas, Abdiasjina mana imatapis rimarispa hermanosta jarkʼarqanku.
ESTER WAPU REINA KARQA
14, 15. ¿Imaynatá Ester creeyniyuq, wapu warmi ima kasqanta rikuchirqa, chayrayku imataq karqa?
14 Reina Esterqa, 2500 watas ñawpaqta sinchi creeyniyuq, mana manchikuyniyuq ima kasqanta rikuchirqa. Saqra runa Amán, chay suyupi tiyakuq judiosta wañurachiyta yuyarqa. Israelitastaq sunqu nanayta waqarqanku, ayunarqanku, tukuy sunqutaq Diosmanta mañakurqanku (Est. 4:1-3). Ester judiallataq kasqanrayku, may phutisqa kachkarqa, imaptinchus primon Mardoqueo judiosta wañurachiymanta leypa copianta apachirqa. Chantapis judiosrayku reywan parlamunanta mañarqa. Chaywanpis reypaman mana waqyachisqalla yaykuqqa wañuchisqa kanan karqa (Est. 4:4-11).
15 Mardoqueorí ajinata nichirqa: “Sichus kunan kay jina kashajtin chʼinlla kanki chayqa, wajnejmanta judiospaj salvacion jamonqa [...]. Ichapis qanqa kaypajpuni reina kayman chayarqanki”. Estertaq Mardoqueoman judiosta Susa llaqtapi tantaykunanta nirqa, payrayku ayunanankupaq. chantá nillarqataq: “Noqapis, kay kamachisniy sipaskunawan kikillantataj ruwasqayku. Chaymantaraj reypa ñawpaqenman yaykusaj, amapis leyman jinachu kachun. Wañunay kanqa chaypis, jina wañusaj”, nispa (Est. 4:12-17). Esterqa wapuchakurqa, sutinta apaq librotaq imaynatachus Dios llaqtanta kacharichisqanta sutʼinchan. Kunanpis akllasqa cristianos, kʼuchi compañerosnin ima, chʼampaykunapi rikukuspa kikillantataq ruwanku. Astawanpis mañakuyninkuta “uyari[q]” Dios paykunawanpuni kachkan (Salmos 65:2; 118:6 leey).
“KALLPACHAKUYCHEJ”
16. ¿Imatataq cristiano jóvenes Jesusmanta yachakunkuman?
16 Jesuspa tiemponmantañataq parlarina. Juk kuti Jesús 12 watasniyuq kachkaptin, tatasnin templopi tarirqanku “yachachejkunawan tiyashajta, parlasqankuta uyarispa, tapurispa ima”. “Urarejkunaqa anchatataj tʼukusharqanku yachayninmanta, kutichisqasninmanta ima” (Luc. 2:41-50). Jesús wawallaraq kaspapis, creeyniyuq kaspa templopi yachachiqkunata mana manchikuspa tapurirqa. Cristiano jóvenes Jesusjina ruwankichik chayqa, ima ratollapis “wakichisqapuni ka[nki]chej, Diospi atienekuspa imatachus suyakusqaykichejmanta sutʼita kutichinaykichejpaj” (1 Pedro 3:15).
17. ¿Imaraykú Jesús discipulosninta kallpachakuychik nirqa? ¿Imaraykutaq chaymanjina ruwana?
17 Jesusqa runasta “sonqochakuy” nispa niq (Mat 9:2, 22). Discipulosnintapis nirqa: “Hora chayamushanña, chayamunñapis, chaypachataj qankuna chʼeqerasqa kankichej. Sapa ujpis munasqaykichejman jina ripunkichej, noqata sapayta saqerpariwaspa; chaywampis mana sapaychu kashani, imaraykuchus Tatayqa noqawan kashan. Kay tukuy imasta niykichej, noqapi sonqoykichej tiyaykusqa kanampaj. Kay pachapeqa ñakʼarinaykichej tiyan; chaywampis sonqoykichejpi kallpachakuychej, imaraykuchus kay pachaj sajra kayninta atipaniña” (Juan 16:32, 33). Ñuqanchikpis chiqnisqa kaspapis, mana manchikunchikchu. Jesús, mana manchikuyniyuq kasqanpi tʼukurispaqa, kay saqra pachawan mana chʼichichachikusunchu. Payqa kay pachata atiparqa, ¡ñuqanchikpis atipasun! (Juan 17:16; Sant. 1:27.)
“SONQOCHAKUY”
18, 19. ¿Imaynatá Pablo creeyniyuq, mana manchikuyniyuq ima kasqanta rikuchirqa?
18 Pabloqa tukuy imata muchurqa. Juk kuti Jerusalenmanta judíos, Romamanta soldados mana jarkʼankuman karqa chay, wañurpachinkuman karqa. Qʼayantin chʼisi, “Señorqa Pabloman rikhurispa, nerqa: Sonqochakuy Pablo. Imaynatachus kay Jerusalenpi noqamanta testigo jina willarqanki, kikillantataj Romapipis willanki”, nispa (Hech. 23:11). Chaytataq Pablo ruwarqa.
19 Pabloqa mana manchikuspa “may sumachaj apostoles[ta]” kʼamirqa, Corinto qutuchakuyta chʼichichayta munasqankurayku (2 Cor. 11:5; 12:11). Paykunamanta nisqaqa, Pablo apostolpuni kasqanta rikuchirqa. Imaptinchus carcelpi wisqʼasqa, siqʼusqa karqa, viajespi suwas wañuchinayarqanku, wañuy patapi karqa, yarqhaywan, yaku chʼakiywantaq chʼayñarqa, mana puñusqa karqa, hermanospi yuyaspataq llakikurqa (2 Corintios 11:23-28 leey). Dios kallpachasqanrayku, Pablo mana manchikuyniyuq, creeyniyuq ima kasqanmanta, ¡mayta yachakunchik!
20, 21. a) Kallpachakuna kasqanmanta, juk sutʼinchaywan parlariy. b) ¿Imaspí mana manchikuyniyuq kayta necesitanchik, imatá Dios quwasunpuni?
20 Ichá mana tukuy cristianoschu sinchi qhatiykachasqa kasun. Chaywanpis chʼampaykunata atipanapaq sapa pʼunchay mayta kallpachakuna. Sutʼincharinapaq, Brasilpi juk joven pandillapi karqa. Bibliamanta yachakuspataq kawsayninta tikrachinanta repararqa. Chaywanpis chay pandillamanta ni pí kawsachkaq lluqsiyta atisqanta yacharqa. Diosmanta mañakuytawan, pandillata kamachiqta imaraykuchus lluqsipunanta Bibliawan sutʼincharqa. Ajinamanta mana imanaspalla lluqsipuqta saqirqanku, Diospa Reinonmanta willaqmantaq tukurqa.
21 Allin willaykunata willanapaqqa mayta kallpachakuna. Cristiano jovenespis yachaywasipi juntʼa sunqu kanankupaq kallpachakunanku tiyan. Chantá jatun tantakuykunaman ni juk pʼunchayta faltakunapaq llamkʼaymanta permisota mañakunapaq mana manchikuyniyuq kana. Achkha imasmantawan parlasunman. Chaywanpis imallapipis rikukuspa, creespa mañakuptinchik Jehová uyariwasun (Sant. 5:15). Payqa kallpachakunapaq, waputaq kanapaq espíritu santonta quwasunpuni.
[11 paginapi dibujo/foto]
Enocqa saqra runas chawpipi mana manchikuspa willarqa
[12 paginapi dibujo/foto]
Jaelqa mana manchachikuq wapu warmi karqa