¿Imaynatá Jehová parlawanchej?
“Uyariway, qanwan parlayta munani.” (JOB 42:4.)
1-3. 1) ¿Imaraykutaj ninchej Jehovaj parlaynin, mana runaspa parlayninku jinachu kasqanta? 2) ¿Imatataj kay yachaqanapi yachakusunchej?
JEHOVAQA angelesta, runasta ima ruwarqa kusisqas kausakunankupaj (Sal. 36:9; 1 Tim. 1:11, NM). Niraj imata ruwashaspataj Jesusta ruwarqa, apóstol Juantaj Jesús ‘Palabra’ kasqanta nerqa (Juan 1:1; Apo. 3:14). Jehovaqa Jesuswan imatachus yuyasqanmanta, imaynachus kashasqanmanta ima parlarej (Juan 1:14, 17; Col. 1:15). Apóstol Pablotaj angelespa parlayninku mana runaspa parlayninku jinachu kasqanta nerqa (1 Cor. 13:1).
2 Jehová Diosqa angelesta, runasta ima sumajta rejsin, pay ruwasqanrayku. Payqa ashkha runas kikin rato mañakojtinku uyarin. Chantapis ima parlaypi mañakojtinchejpis entiendewanchej. Mañakuyninchejta uyarishaspataj, angeleswanpis parlashallantaj, kamachiykunatapis qoshallantaj. Cheqamantapuni Diospa yuyaynin, imaynatachus runaswan parlasqan imaqa mana runajta jinachu (Isaías 55:8, 9 leey). Chayrayku parlanawanchej kajtin, entiendenanchejpaj jinalla parlawanchej.
3 Kay yachaqanapi yachakusunchej tiempo pasasqanman jina Jehová imatachus ruwasqanta tukuy runas Palabranta aswan sutʼita entiendenankupaj. Chantapis yachakullasuntaj Palabranta parlasqanchejman jina tijrachikunanpaj imastachus ruwasqanta.
DIOSQA RUNASWAN PARLAN
4. 1) ¿Ima parlaypitaj Jehová parlarqa Moiseswan, Samuelwan, Davidwan ima? 2) ¿Imamantataj Biblia willawanchej?
4 Jehovaqa Edén huertapi ichapis ñaupa hebreo parlaypi Adanwan parlarqa. Chantapis aswan qhepaman Moiseswan, Samuelwan, Davidwanpis parlallarqataj ñaupa hebreo parlaypi. Chay runasqa parlayninkupi Bibliata qhelqajtinkupis Diospa yuyayninta qhelqarqanku. Wakin kutitaj Jehovaqa imatachus qhelqanankuta nerqa. Wakin kutistaj rikusqankumanta qhelqarqanku, nisunman imaynatachus Jehová llajtanta qhawasqanmanta, kamachisnin payta munakusqankumanta, paypi creesqankumanta, wasanchasqankumanta ima. Bibliapi chay tukuy imas qhelqakusqanqa “yachachinawanchejpaj qhelqasqa” kashan (Rom. 15:4).
5. ¿Hebreo parlaypipunichu Jehová tukuy runaswan parlaj? Sutʼinchay.
5 Jehovaqa mana hebreo parlayllapichu runaswan parlarqa. Wakin israelitasqa arameota parlaj kanku Babiloniamanta Jerusalenman kutipusqankumanta qhepaman. Ichapis chayrayku Jehovaqa profeta Danielwan, Jeremiaswan, sacerdote Esdraswan ima arameopi Bibliaj wakin versiculosninta qhelqacherqa.a
6. ¿Imaraykutaj Hebreopi Qhelqasqasta griegoman tijrachikorqa?
6 Alejandro Magno ashkha suyusta japʼikapusqanrayku tukuynejpi griegota parlakoj. Ashkha judiostaj griegota parlayta qallarerqanku, chayraykutaj Hebreopi Qhelqasqasta griegoman tijrachikorqa. Chaytataj Septuaginta nisqa sutiwan rejsikun. Chaypacha Bibliata ñaupaj kutirayku tijrachikorqa, chay ruwakusqantaj may sumajpuni karqa. Yachayniyoj runastaj yuyanku chayta tijrachejkuna 72 runas kasqankuta.b Chay runasmanta wakenqa sapa palabritata tijracherqanku, wakintaj entiendesqankuman jinalla. Chayrayku chay Bibliaqa imaymana tijrachisqa kashan. Chaywanpis hebreota parlaj judíos, cristianos ima chay Septuaginta nisqata Diospa Palabranta jina qhawaj kanku.
7. ¿Ima parlaypitaj Jesús yachachisqasninwan parlarqa?
7 Jesusqa kay Jallpʼapi kashaspa ichapis hebreota parlarqa (Juan 19:20; 20:16; Hech. 26:14). Chantapis ichá arameopi wakin palabrasta oqharerqa, chay tiempomanta runas arameota parlasqankurayku. Chantapis Jesusqa yacharqa Moisés, waj profetas ima ñaupa hebreota parlasqankuta, imaraykuchus paykunaj qhelqasqasninkutaqa judíos sinagogaspi sapa semana leej kanku (Luc. 4:17-19; 24:44, 45; Hech. 15:21). Chantá chay tiempomanta runasqa griegota, latín qallutawan parlallajtaj kanku, chaywanpis Bibliaqa mana ninchu Jesús chay qallusta parlasqanta.
8, 9. 1) ¿Imaraykutaj Bibliaj wakin librosnin griegopi qhelqakorqa? 2) ¿Imatataj Jehovamanta chay yachachiwanchej?
8 Jesuspa ñaupaj yachachisqasnenqa hebreota parlaj kanku. Pay wañupusqanmanta qhepamantaj waj qallusta parlaj ashkha runaspis yachachisqasninman tukorqanku (Hechos 6:1 leey). Tiempo pasasqanman jina ashkha cristianos griegota parlaj kanku, hebreota parlanankumanta nisqaqa. Tukuy runas griegota parlasqankuraykutaj, Mateo, Marcos, Lucas, Juan libro ima griegopi qhelqakorqa.c Chantapis Pabloj cartasnin, Bibliaj waj librosnin ima griegopi qhelqakullarqataj.
9 Griego Qhelqasqasta qhelqajkunaqa, wakin palabrasta Hebreopi Qhelqasqasmanta copiananku kajtin, Septuaginta nisqamanta copiaj kanku, Septuaginta griegopi qhelqasqaña kasqanrayku. Chayta pantaj runas tijrachisqankurayku, wakin palabrasqa mana Hebreo Qhelqasqaswan kikinpunichu. Jinapis Diosqa chay qhelqasqata Palabranpi kananta saqerqa. Chaytaj Jehová Dios tukuy laya parlaykunata allinpaj qhawasqanta yachachiwanchej (Hechos 10:34, 35 leey).
10. ¿Imatataj yachanchej?
10 Yachakunchej jina Jehovaqa ima qallutachus parlanchej chay qallupi parlawanchej. Manataj tanqawanchejchu payta rejsinapaj, munayninmanta yachakunapaj ima, uj qallutapuni yachakunanchejta (Zacarías 8:23; Apocalipsis 7:9, 10 leey). Chantapis yachakullanchejtaj Jehová Bibliata qhelqajkunata yuyaychasqanta, chay runasta parlayninkuman jina qhelqanankuta saqesqanta ima.
JEHOVAQA BIBLIAJ YACHACHIYNINTA CHINKACHINANKUTA MANA SAQENCHU
11. Runas imaymana parlaykunata parlajtinchejpis, ¿imaraykutaj ninchej Jehová tukuywan parlayta atisqanta?
11 Runasqa imaymana parlaykunata parlanchej, jinapis Jehovaqa palabrannejta tukuywan parlan. ¿Imaraykú? Imaraykuchus Palabranpi yachachisqanqa waj qallusman tijrachisqa kananta saqerqa. Sutʼincharinapaj, Bibliapeqa Jesús ima qallutachus parlarqa chay qallupi pisi palabraslla rikhurin (Mat. 27:46; Mar. 5:41; 7:34; 14:36). Chaywanpis Jehovaqa wawanpa yachachisqan qhelqakunanta chantá griegoman, waj parlaykunaman ima tijrachikunanta munarqa. Chantapis Diospa yachachiynenqa mana chinkachisqachu karqa, imaraykuchus Jehovaqa judiosta, cristianosta ima Bibliamanta ashkha copiasta ruwanankuta saqerqa. Chay copiastaj ashkha parlaykunaman tijrachikorqa. Jesucristo jamusqanmanta 400 watasninman jina, Juan Crisóstomo nerqa Jesuspa yachachiykunasnin Siriapi, Egiptopi, Indiapi, Persiapi, Etiopiapi, waj lugarespi ima, ima qallustachus runas parlaj kanku chay qallusman tijrachikusqanta.
12. ¿Imatataj Bibliawan ruwayta munarqanku? Sutʼinchay.
12 Tiempo pasasqanman jina runasqa Bibliata chinkachiyta munarqanku, jinallataj Bibliata tijrachejkunata, wajkunaman apajkunatapis. Sutʼincharinapaj, Romata kamachej Diocleciano 303 watapi Bibliamanta tukuy copiasta chinkachinankuta kamacherqa. Chantapis 1.200 watas qhepamantaj William Tyndale Bibliata inglesman tijrachiyta qallarerqa. Nerqataj Dios kausananta saqejtenqa curasmanta nisqaqa uj chajra runa Bibliamanta astawan yachakunanpaj yanapananta. Curas qhatiykachayta qallarejtinkutaj Inglaterramanta Alemaniaman ayqerqa Bibliata tijrachiyta tukunanpaj, impriminanpaj ima. Curasqa tijrachisqasninta ruphaykucherqanku, jinapis ashkha runaspata chay copias tiyaporqa. Tiempo pasasqanman William Tyndaleta siperqanku, ruphaykucherqanku ima. Chay tijrachisqantataj mana chinkachiyta aterqankuchu, imaraykuchus chay tijrachisqanmanta inglés qallupi Versión del Rey Jacobo nisqa Bibliata wakicherqanku (2 Timoteo 2:9 leey).
13. ¿Imatataj yachayniyoj runas repararqanku ñaupa qhelqasqasta ukhunchaspa?
13 Ñaupa tiempomanta Bibliasqa mana kikinpunichu kanku. Wakinpeqa wakin palabras rikhurin wakinpitaj mana, wakin imastaj mana allin tijrachisqachu kashan. Jinapis yachayniyoj runasqa Diospa Palabranmanta unay qhelqasqasta, chay ñaupa Bibliaswan kikincharqanku. Repararqankutaj Bibliaj yachachisqan pachallan kasqanta. Bibliata tukuy sonqo estudiajkunaqa, Bibliapi leesqanku Diospa yuyayninpuni kasqanta yachanku (Isa. 40:8).d
14. ¿Mashkha qalluspitaj Bibliata kay pʼunchaykunapi leeyta atinchej?
14 Bibliata chinkachinankupaj tukuy imata ruwajtinkupis, mana chinkachiyta atinkuchu, imaraykuchus kay pʼunchaykunapi Bibliata 2.800 kuraj parlaykunapi leeyta atinchej. Ni mayqen libropis Biblia jinaqa ashkha qallusman tijrachikunchu. Ashkha runas Diospi mana creejtinkupis, Bibliaqa tukuy runasman chayashallanpuni. Wakin Biblias waj parlayman mana allin tijrachisqapunichu kajtinpis, runasta yanapan uj suyakuyniyoj kanankupaj, wiñay kausayta tarinankupaj ima.
ALLINCHASQA BIBLIA ORQHOKUN
15. 1) Kay 1919 watapi, ¿ima parlaypitaj allin kamachi astawan yachachej, imatá kay tiempopi tukuy runas publicacionesta leenankupaj ruwashan? 2) ¿Imaraykutaj publicacionesninchej inglespiraj ruwakun?
15 Kay 1919 watapi Bibliata yachaqajkunamanta uj qotituta “allin kamachi, yuyayniyojtaj kan[anpaj]” ajllakorqa (Mat. 24:45). Chay tiempopeqa kay allin kamachi yuyayniyoj Diospa llajtanman inglespi yachachej. Kunantaj chay kamacheqa Bibliamanta orqhosqa publicacionesta 700 kuraj parlaykunapi qowanchej. Imaynatachus ñaupa tiempopi ashkha runas griegota parlaj kanku, ajinallatataj kunanpis ashkha runas inglesta parlanku. Chayrayku publicacionesninchej inglespiraj ruwakun, chaymantataj waj qallusman tijrachikun.
16, 17. 1) ¿Imatataj Diospa llajtan necesitarqa? 2) ¿Imatataj Diospa Llajtanta Kamachejkuna ruwarqanku? 3) ¿Imatataj hermano Knorr munarqa?
16 Publicacionesninchejqa Bibliamanta orqhosqa. Sojta chunka watas ñaupajta, inglespi kay Versión del Rey Jacobo nisqa Biblia astawan apaykachakorqa. Chay Biblia 1611 watapi qhelqakuyta tukukorqa, chayrayku wakin palabras mana entiendekullanchu. Diospa sutinpis chay Bibliapi pisilla rikhurin. Ñaupa qhelqasqaspitaj Diospa sutenqa ashkha kutista rikhurin. Chay Bibliaqa mana allin tijrachisqachu, wakin versiculostaj yapasqa kashan. Inglespi qhelqasqa waj Bibliaspis ajinallataj.
17 Sutʼi rikukorqa Diospa llajtanqa entiendenapaj jina allin tijrachisqa Bibliata necesitasqanta. Chayrayku Diospa Llajtanta Kamachejkuna uj qotu hermanosta Bibliata tijrachinankupaj churarqanku. Chay qotutataj Traducción del Nuevo Mundo nisqa Bibliata Ruwaj Comisión sutiwan rejsikorqa. Paykunataj 1950 watamanta 1960 wata chaynejpi ima, sojta tomospi Bibliata orqhorqanku. Ñaupaj kaj tomotataj hermano Nathan Knorr uj jatun tantakuypi rikucherqa, chay jatun tantakuytaj 2 de agosto de 1950 watapi ruwakorqa. Chay hermanoqa Diospa kamachisnin cheqa kajta sutʼita entiendenankupaj parlayninkupi, sutʼita entiendeyta atinapaj jina Bibliata necesitasqankuta nerqa. Arí, paykunaqa Jesuspa yachachisqasninpa qhelqasqasninkuta jina leeyta, entiendeyta atinapaj jina tijrachisqa Bibliata necesitarqanku. Chay hermanoqa munarqa Traducción del Nuevo Mundo nisqa Biblia ashkha runasta Jehovata rejsinankupaj yanapananta.
18. ¿Imatataj Diospa Llajtanta Kamachejkuna ruwarqanku Biblia waj parlaykunapi kananpaj?
18 Kay 1963 watapi hermano Knorrpa imatachus munasqanqa juntʼakorqa. Chay watapaj Traducción del Nuevo Mundo de las Escrituras Griegas Cristianas nisqa Biblia holandespi, francespi, alemanpi, italianopi, portuguespi, españolpi ima llojserqa. Kay 1989 watapitaj Diospa Llajtanta Kamachejkunaqa centralninkupi uj oficinata churarqanku Bibliata waj parlaykunaman tijrachejkunata yanapakunanpaj. Kay 2005 watapitaj ima parlaykunapichus Torremanta Qhawaj revista tijrachikushan chay parlaykunapi Biblia orqhokunanta nerqanku. Chayraykutaj kay tiempopi Traducción del Nuevo Mundo nisqa Bibliaj wakin librosnin chayri tukuynin 130 kuraj parlaykunapiña tiyan.
19. 1) ¿Imataj 2013 watapi karqa? 2) ¿Imamantataj qhepan yachaqanapi yachakusunchej?
19 Tiempo pasasqanman jina, Traducción del Nuevo Mundo nisqa Biblia manaña parlasqanchejman jinachu karqa, nitaj entiendekojchu. Chayrayku allinchanata necesitakorqa. Kay 5, 6 de octubre de 2013 watapi uj kutita tantakuy ruwakushajtin, 31 suyuspi 1.413.676 runas Internetnejta chay tantakuyta uyarerqanku. Chay tantakuypitaj Diospa Llajtanta Kamachejkunamanta ujnin hermano Traducción del Nuevo Mundo nisqa Biblia inglespi allinchasqa llojsisqanta willarqa. Chay Bibliata japʼispa tukuy kusisqas kasharqanku, wakintaj kusiywan waqarqanku. Chay tantakuypi umallirichejkunataj chay Bibliamanta versiculosta leerqanku, tukuytaj repararqanku entiendeyta atinapaj jinalla kasqanta. Qhepan yachaqanapitaj imaynatachus chay Biblia allinchakusqanmanta, imaynatachus waj qallusman tijrachikusqanmanta ima yachakusunchej.
a Esdras 4:8; 7:12; Jeremías 10:11; Daniel 2:4b-7:28 versiculospi qhelqasqaqa arameopi qhelqakorqa.
b Septuaginta nisqa palabraqa “setenta” niyta munan. Chaytataj Jesús niraj jamushajtin 300 watas ñaupajtasina tijrachikuyta qallarerqa, tukukorqataj 150 watasninman jina. Kunankama chay Septuaginta nisqa jatunpaj qhawasqa, imaraykuchus yachayniyoj runasta yanapan hebreo parlaypi wakin versiculosta, wakin palabrasta ima aswan sutʼita entiendenankupaj.
c Wakin runas ninku Mateo librota hebreopi Mateo qhelqasqanta, payllataj chay librota griegoman tijrachisqanta.
d Un libro para todo el mundo nisqa folletopi “¿Cómo sobrevivió el libro?” nisqa yachaqanata 7-9 paginasninpi leey.