Bibliap 46 kaq libron: 1 Corintios

Qillqaq: Pablo

Maypitaq qillqakurqa: Efesopi

Maykʼaqtaq qillqakuyta tukukurqa: ichapis, 55 watapi

CORINTO llaqtaqa, “may riqsisqa, saqra ruwasqankurayku pierdesqa llaqta karqa, chaypiqa tantakuq kanku Inti lluqsimuna ladomanta llaqtaspa ususninku, jinallataq Inti chinkaykuq ladomanta llaqtaspa ususninku”.a Corintoqa Peloponesomanta, Greciamanta chawpinpi kachkarqa, Corinto ñanqa sumaq purisqa karqa. Apóstol Pablop pʼunchayninpiqa, Corintopi 400.000 runas tiyakuq kanku, Corintomanta aswan jatuchaq llaqtasqa, Roma, Alejandría, Siriamanta Antioquía ima, karqanku. Corintomanta Inti lluqsimun ladopi Egeo llaqta kachkarqa, Inti chinkaykun ladopitaq Jónico mama qucha kachkarqa. Corintoqa Acaya llaqtamanta capitalnin karqa, Cencreas Lequeo puertosnintaq ranqhanapaq sumaq lugarpi kachkarqanku. Chantapis, chaypi griegospa culturankuta riqsichiq kanku. “Qhapaq kayninkuqa tukuy llaqtaspi riqsisqa karqa; jinallataq chaypi tiyakuqkuna munayninkumanjina imatapis ruwasqanku riqsisqallataq karqa”.b Paykunaqa lantista yupaychaq kanku, juk lantinqa Afrodita (Romamanta Venus lantiwan ninakurqa) sutikurqa. Runaqa Corintoman riq kanku, corintios lantista yupaychasqankurayku.

² Pabloqa Romamanta, kay millay ruwayniyuq jatun llaqtaman 50 watapi rirqa. Chaypi 18 killasta qhipakurqa, chay llaqtapitaq cristiano qututa sayarichirqa (Hech. 18:1-11). ¡Pabloqa chay hermanosta maytapuni munakurqa, pay ñawpaqta paykunaman Cristomanta sumaq willaykunata willasqanrayku! Kay qillqasqanwan imaynatachus paykuna sumaqta paywan masichakusqankuta yuyarichirqa, jinata nispa: “Chunka waranqa yachachejkunayojpis kawajchej Cristopi chaypis, mana ashkha tatasniyojchu kankichej, imaraykuchus Cristo Jesuspi evangelionejta noqa” tataykichik kani (1 Cor. 4:15).

³ Pabloqa paykuna Dioswan allinta apanakunankuta munasqanrayku, corintiosmanta cristianospaq ñawpaq kaq cartanta qillqarqa, kimsa kaq misionerojina risqanpi. Corintopi kasqanmanta wakin watas pasasqanmantaña. Chay kutiqa 55 wata karqa, Pablotaq Efesopi kachkarqa. Ichapis Corintomanta musuq qutu juk cartata Pabloman apachirqanku, chaymantaq kutichinan karqa. Imaraykuchus, Pabloqa llakiy willaykunata uyarirqa (7:1; 1:11; 5:1; 11:18). Kay llakiy willaykunaqa Pablota anchata llakichirqa, chayrayku corintios cartata apachimusqankumanta qallariypi mana parlallarqapiqchu, qillqasqanmanta 7 kaq tʼaqanpiraq chaymanta parlarqa. Kay willaykunata uyarisqanrayku, Pabloqa Corinto qutumanta munasqa hermanosninman kay cartata qillqarqa.

⁴ Chaywanpis, ¿imaynatá Pablo Efesomantapacha kay 1 Corintios cartata qillqasqanta yachanchik? Qallarinapaq, Pabloqa cartanta tukuchachkaptin, Aquilaman Priscilaman ima, napaykuyta apachirqa (16:19). Hechos 18:18, 19 nisqanqa, paykuna Corintomanta Efesoman ripusqankuta willawanchik. Aquilawan Priscilawan Efesopi kasqankurayku, Pabloqa paykunap napaykuyninta 1 Corintios cartapi qillqayta atinman karqa, chayrayku Pabloqa kay cartata qillqachkaptin Efesopi kachkanman karqa. Chantapis, Efesopipuni kay cartata qillqasqanta yachanchik, imaraykuchus Pabloqa 1 Corintios 16:8 pʼitipi nisqanrayku: “Chaywanpis Efesopi qhepakusaj Pentecostés fiesta pʼunchaykama”. Jinamanta Pablo 1 Corintios cartata Efesopi qillqasqanta yachanchik, ichapis Efesomanta manaraq ripuchkaspa.

⁵ Ñawpa kaq Corintios carta, chantapis iskay kaq Corintios carta chiqapuni kasqankuta sutʼita yachakun. Ñawpa kaq cristianos Pablo kay cartasta qillqasqanta, Diospa yuyaychasqan kasqanta ima nirqanku, Diosmanta qillqasqa librosninkuwantaq apaykacharqanku. Chantapis, 95 watapi Romamanta Corintoman juk cartata apachisqankupi suqta kutita 1 Corintios cartamanta uqharirqanku, chay cartataqa ñawpa kaq Clemente nispa sutichakun. “Apóstol santo Pablop, cartanta ñawiriychik” nispaqa,c kay cartaqa qillqaqqa, ichapis 1 Corintios cartamanta parlachkanman karqa. Chantapis, 1 Corintios cartamanta Justino Mártir, Atenágoras, Ireneo, Tertuliano ima, qillqarqanku. Pablo qillqasqanmanta tukuy cartasninta jukllapi tantaspa “ñawpa kaq siglop tukukuyninpi, ruwasqankuta urqhusqanta ima”,d sutʼita yachakun, chaypitaq 1 Corintios, chantapis 2 Corintios ima, kachkarqanku.

⁶ Pablo ñawpa kaq cartanwan, imaynachus Corinto qutu ukhupi kasqanta riqsinanchikpaq yanapawanchik. Chay cristianosqa, chʼampaykunasniyuq karqanku, chaykunatataq atipananku karqa. Chantapis Corinto qutuqa tʼaqasqa kachkarqa, imaraykuchus wakinkunaqa runaspa qhipallanta richkarqanku. Juk runa qutupi khuchichakusqanta tukuypis yacharqanku. Wakinkunaqa familianmanta mana tukuychu creesqankurayku, wasinkupi llakiykunapi kachkarqanku. ¿Mana creeq qusankumanta chayri warminkumanta mana tʼaqanakunankuchu karqa? ¿Lantisman jaywasqa aychata mikhunankuchu karqa? Corinto llaqtamanta hermanosqa, qutuchakuykunata imaynatachus apaykachanankuta mana allinta yacharqankuchu, jinallatataq Señorpa Cenanta imaynatachus ruwanankutapis mana allinta yacharqankuchu. Chantapis, ¿imataq qutupi warmisqa ruwaynin karqa? Wakin hermanosqa kawsarimuypi mana creechkarqankuchu. Achkha chʼampaykuna karqa. Chaywanpis, apóstol Pabloqa, corintios hermanos Dioswan watiqmanta allinta apanakunankupaq, astawan yanapayta munarqa.

⁷ Corinto qutupi ruwakusqan, jinallataq Corinto llaqtapi qhapaq kayninman, saqra ruwayman ima qukusqanku, kunan tiempoman rikchʼakun, chayrayku Pablo Diospa yuyaychayninwan qillqasqanqa ñuqanchikpaq may sumaq. Pabloqa kunan pʼunchaypi imachus kananta sutʼita rikuchiwanchik, kay Corintomanta, Pablo munasqa hermanosman qillqasqanpi tʼukuriyqa, sumaqta yanapawasunchik. Imayna tiempochus imayna llaqtachus kasqanta ama qunqanachu. Pablo Corintomanta hermanosninman, Dios nisqanta, sunquman chayanapaqjina qillqasqanpi, ukhuncharispa tʼukurinanchik tiyan.

IMAYNATATAQ YANAPAWANCHIK

²³ Kay apóstol Pablop cartanqa Hebreo Qillqakunamanta astawan yachachiwanchik, imaraykuchus chaymanta achkha kutita uqharin. Pabloqa 10 tʼaqapi, Moisespa kamachiyninpi israelitas, espiritual jatun rumimanta yakuta ukyasqankuta nirqa, chay jatun rumitaq Cristo karqa (1 Cor. 10:4; Núm. 20:11). Chaymantataq, mana allin kaqta munapayayqa, ñakʼariykunaman tanqawaswanchikta rikuchirqa, chaytataq israelitas Moisespa kamachiyninpi kachkaspa rikurqanku. Pablo jinata nirqa: “Chay tukuy imas qhatirerqa ñawpa tatasninchejta, qhelqasqataj kashan noqanchej yachaqakunanchejpaj ama paykuna jina ruwananchejpaj, kay qhepa pʼunchaypi kawsajkunapaj”. ¡Mana jaykʼaq ñuqanchikpi atienekunachu; nitaq, mana urmaq, kasqanchikta yuyanachu! (1 Cor. 10:11, 12; Núm. 14:2; 21:5; 25:9.) Pablo juktawan, Leymanta juk rikchʼanachinata urqhuspa, Diosman uywa wañuchisqa jaywanata mikhuqkunamanta parlarqa, jinamanta Señorpa Cenanmanta mikhuqkuna, Jehovap mesanmanta llimphu sunquwan mikhunankuta rikuchirqa. Chaymantapis, rantisqa aychata mikhuy allillan kasqanta rikuchinanpaq, Salmo 24:1 nisqanmanta uqharispa nirqa: “Kay pachaqa Señorpata [Jehovapta], jinallataj chaypi tukuy kaj imaspis”, nispa (1 Cor. 10:18, 21, 26; Éxo. 32:6; Lev. 7:11-15).

²⁴ ‘Diosta munakuqkunapaq wakichikusqan’ sumaq kasqanta, chantapis “yachayniyojkunaj yuyayninku qhasi mana kaj kasqan[ta]” rikuchinanpaq, Pabloqa watiqmanta Hebreo Qillqakunamanta parlarin (1 Cor. 2:9; 3:20; Isa. 64:4; Sal. 94:11). Jehovap Leyninpi “qankuna ukhumanta chay jina sajra kajta chinkachinkichej”, nispa kamachikusqanmanta uqharispa, 5 tʼaqapi qutumanta juchachakuqkunata qharqunankupaq qillqarqa. (Deu. 17:7.) Apóstol kasqanrayku mikhunanpaq pʼachallikunanpaq ima, hermanos yanapanankuta rikuchirqa, Moisespa Leyninpi “Ama churankichu ñukuta trillaj bueyman” kamachikusqanta uqharirqa, chantapis templopi levitas llamkʼaqkuna, altarmanta juk chhikan mikhuyta japʼisqankuta nillarqataq (1 Cor. 9:8-14; Deu. 25:4; 18:1).

²⁵ ¡Pablo 1 Corintios cartapi sumaq yachachiykunata yachachiwanchik! Mana runasllata qhatinanchikpaq, nitaq qututa tʼaqanapaq, yachachisqanpi tʼukurina (1-4 tʼakunapi). Yuyarina qutupi juk runa khuchichakusqanta, Pablo chaymanta parlaspa, llimphu runa kananchikta rikuchirqa, chantapis qutu llimphu kananta nillarqataq (5, 6 tʼaqakunapi). Soltero kaymanta, casarakuymanta, tʼaqanakuymanta ima, kʼamirisqanta mana qunqanachu (7 tʼaqapi). Apóstol Pablo lantisman jaywasqa mikhunamanta parlasqanta, chantapis hermanosta mana juchaman urmachinanchikpaq, nitaq lantista yupaychananchikpaq kallpawan kʼamirisqanta, ama qunqakunachu (8-10 tʼaqakunapi). Allin kaq kʼumuykukuymanta, espiritup qusqanmanta, mana tukukuq mana chʼawkiyaq munakuymanta ima, allinta parlarqa. Chantapis apostolqa, cristiano tantakuykunapi maychus kaqmanjina kananchikta sutʼita rikuchirqa (11-14 tʼaqakunapi). ¡Espíritu yuyaychasqanmanjina kawsarimuymanta yachachikusqan chiqapuni kasqanta qillqarqa! (15 tʼaqapi.) Kay yachachiykuna wak yachachiykunapis tʼukurichiwanchik... ¡Chaytaq kunan pʼunchaykunamanta cristianospaq may sumaq kachkan!

²⁶ Kay cartaqa, Bibliapi tukuy niqpi Diospa Reinonmanta parlakusqanmanta, astawan entiendechiwanchik. Saqra kaqkunaqa mana Diospa Reinonman yaykunqankuchu nispa nin, chantapis wakin millay ruwaykunamanta Diospa Reinonman yaykunapaq jarkʼakunanchikta nirqa (1 Cor. 6:9, 10). Astawantaq, kawsarimuy kananpaq Diospa Reinon kanan tiyan, nispa yachachiwanchik. Kawsarimuymanta Cristo “ñawpa kaj poqoy” kasqanta rikuchirqa, chantapis Cristo “tukuynin enemigosnin chakisnin uraman churasqa kanankukama” kamachinanta nillarqataq. Chaymantataq, tukuy enemigosninta, wañuyta ima atipaspa, “kikin Churipis Tatampa makinman churakunqa, [...] ajinamanta Dios tukuy kay chhikata kamachinqa”. Tukuchanapaqtaq, Edenpi Reinomanta parlakusqanmanjina juntʼakunqa, Cristowan espiritual hermanosninwan khuska, katarip umanta wiñaypaq pʼaltarparinqanku. Kawsarimuyqa janaqpacha Reinopi Cristo Jesuswan khuska kamachiqkunapaq may sumaqpuni. Kawsarimuypi suyakuymanta parlaspa, Pablo jinata kʼamiriwanchik: “Ajina ari, munasqa hemanosniy, sinchʼita sayaychej mana saykʼuspa, wiñaspapuni Señorpa ruwayninpi, imaynatachus yachankichej Señorpa sutimpi ruwasqaykichejqa mana qhasipaqchu kasqanta”, nispa (1 Cor. 15:20-28, 58; Gén. 3:15; Rom. 16:20).

[Sutʼinchaykunasnin]