4 YACHAQANA

¿Maykʼaqtaq juchaña?

Chiqachus manachus kasqanta raqhaykuy:

Riqsinakuchkaspa makinkumanta japʼinakuyqa jucha.

□ Chiqa

□ Mana chiqachu

Riqsinakuchkaspa, khuchichakuypi urmankuman mana qhariwarmijina puñuykuspapis.

□ Chiqa

□ Mana chiqachu

Riqsinakuchkaspa qhariwarmijina mana puñuykuspaqa, mana munanakunkuchu.

□ Chiqa

□ Mana chiqachu

PIWANPIS riqsinakuchkanki chayqa, kay patapi nisqanchikmanjina maytachá tʼukurirqanki. Arí, mana juchapi urmaspalla imaynatachus munakuyta rikuchinakuyta yachayqa, mana atikullanchu. Kay yachaqanap qallariyninpi nisqanchikta, jukmanta juk ukhunchana, chantá imaynatachus Biblia, kay yachaqanap tapuyninman kutichinapaq yanapawasqanchikta qhawarina.

● Riqsinakuchkaspa makinkumanta japʼinakuyqa jucha.

Mana chiqachu. Bibliaqa, llimphu sunquwan munakuyta rikuchinakuyta mana juchachanchu. Sulamitawan, ovejasta michiq waynawan munanakusqankumanta parlarina. Paykunaqa, riqsinakuchkaspa mana ni ima juchapi urmaspa munakuyninkuta rikuchinakurqanku (Cantares 1:2; 2:6; 8:5). Kay tiempopipis, casarakunankupaq riqsinakuqkunaqa, llimphu sunquwan munakuyta rikuchinakuytaqa mana juchatajinachu qhawanku.a

Chaywanpis allinta qhawarikunanku tiyan. Imaraykuchus, muchʼanakuy, uqllanakuy, wakjinasmanta munakuyninkuta rikuchinakuy ima, llimphu sunquwan chayta ruwaptinkupis, qhariwarmijina puñuykuyta munayninkuta rikchʼarichinman, chaytaq paykunata khuchichakuypi urmanankupaq tanqanman (Colosenses 3:5).

● Riqsinakuchkaspa khuchichakuypi urmankuman, mana qhariwarmijina puñuykuspapis.

Chiqa. Bibliapi, griego simipi pornéia rimayqa, tukuy laya khuchichakuymanta parlanapaq uqharikun. Mana casarasqa kachkaspa khuchichakuymanta, wakpa jispʼananta llukchispa sakwananmanta (masturbar), mana casarasqa kachkaspa siminiqta yuquymanta (coito oral) chayri sikiniqta yuquymanta (coito anal).

Chaywanpis Bibliaqa, mana khuchichakuyllatachu juchachan. Apóstol Pabloqa, “aychaj ruwasqas[ninmanta]” parlaspa, mana khuchichakuyllamantachu parlarqa, manaqa ‘chʼichi kawsaymanta’, ‘millay puriymanta’ ima parlallarqataq. Chantá nillarqataq: “Chay imasta ruwajkunaqa mana Diospa reinonta herenciata jina japʼenqankuchu”, nispa (Gálatas 5:19-21).

Chaywanpis, ¿imataq ninayan “chʼichi kawsay” rimay? Pablo, “chʼichi kawsay” rimaytaqa, tukuy chʼichi ruwaykunamanta, millay parlaykunamanta ima, parlananpaq uqharirqa. Chay chʼichi ruwaykunataq kanman, juk qharita chayri juk warmita pʼachan ukhupi cuerponta llukchiy, pʼachanta lluchʼuy, jispʼananta, chayri warmip ñuñusninta llukchiy ima. Chaywanpis Biblia nisqanmanjina, juk qusa munakuyninta warminman rikuchichkaspa, warminpa ñuñusninta llukchinanqa, mana juchachu (Proverbios 5:18, 19).

Chaywanpis wakinkunaqa, yachachkaspa Diospa kamachiykunasninta pʼakinku chayri munapayaywan millay ruwaykunata ruwanankupaq warmista chayri qharista maskʼanku. Wakinkunataq, ‘millay puriypi’ urmanku. Griego simipi, “millay puriy” rimayqa, “pʼinqay ruwaykunamanta”, “mana pʼinqayniyuq kanamanta”, “khuchichakuyllata maskʼanamanta” ima, parlanapaq uqharikuq. Manachá ni mayqin cristianopis, “manaña imamanta pʼenqakuspa”, ‘millay kawsayman qukuyta munanmanchu, imaymana chʼichi ruwaywan mana saksayta atispa’ (Efesios 4:17-19).

● Riqsinakuchkaspa qhariwarmijina mana puñuykuspaqa, mana munanakunkuchu.

Mana chiqachu. Riqsinakuqkuna qhariwarmijina puñuykunanku allin kasqanta niptinkupis, jukchasqa kanankupaq, puraqmanta atienekunankupaq, jatunpaq qhawanakunankupaq ima, mana yanapanchu. Ima chʼampaypichus Laura rikukusqanta qhawarina. Pay nin: “Juk pʼunchay mamay mana wasipi kachkaptin, munakusqay, wasiman teleta qhawaq jamurqa. Qallariypi makillaymanta japʼiwarqa, chaymanta cuerpoyta llukchiyta qallarirqa. Manchachikurqani imatapis niyta, ñuqawan phiñakuspa ripunanta yuyasqayrayku”, nispa.

Qhawasqaykimanjina, kay wayna, ¿Laurap allinnintachu maskʼachkarqa, chayri aychap saqra munaynillantachu ruwayta maskʼachkarqa? Chayrayku pillapis chʼichi ruwayman tanqasuptin, ¿chiqamantachu munakusunki?

Juk wayna, munakusqan sipasta Bibliamanta yachakusqanmanjina conciencianta mana kasunanpaq tanqanman chayqa, chay wayna Diospa kamachiyninta pʼakin, manataq nisunmanchu chay sipasta chiqamanta munakusqanta. Chantá, juk sipas munasqanrayku munakusqanwan tukuy imata ruwachikun chayqa, paypis juchayuqllataq chʼichi ruwayta ruwasqankumanta, chayri khuchichakuypi urmasqankumanta (1 Corintios 6:9, 10).b

Ni ima juchapi urmanapaq sutʼita parlaychik

Piwanpis riqsinakuyta qallarinkiña chayqa, ¿imatá ruwawaq ni ima juchapi urmanaykipaq? Allin kanman chaymanta ñawpaqmanta parlanaykichik. Proverbios 15:22 nin: “Mana yuyaychachikuspa, ima ruwanatapis wakichikusqaqa mana allinchu rin”, nispa. Chayrayku, munakusqaykiwan ñawpaqmanta parlay, imaynatachus munakuyniykichikta rikuchinakunaykichikmanta. Ama suyaychu, munakusqaykichikta rikuchinakuchkaspa juchapi urmanaykichikpaqjinaña kanaykichikkamaqa. Chayta ruwayqa, wasiyki ninawan lawraykusqanmantaraq imaynatachus ninata thasnuchinaykichikmanta familiaykiwan parlachkawaqpisjina kanman.

Ichá riqsinakuyta qallarichkaspaqa, imaynatachus munakuyniykichikta rikuchinakunaykichikmanta parlayta pʼinqakunki chayri mana atillankichu. Chaywanpis, chaymanta parlayqa allinniykipaq kanqa. Chayqa, wasi mana lawraykunanpaq ñawpaqmanta familiaykiwan imastachus ruwanaykichikmanta parlarichkawaqpisjina kanman. Chantá, imaynatachus munakuyniykichikta rikuchinakunaykichikmanta parlayqa, munakusqayki qampaqjinachus manachus kasqanta reparanaykipaq yanapasunqa. Astawanpis parlasqaykichikqa, saqra munayniykiwan mana atipachikunaykipaq, pacienciayuq kanaykipaq, wakpa munayninta maskʼanaykipaq ima yanapasunqa, kay kʼacha kaykunataq casarakuptiyki qhariwarmijina puñuykuypi kusiyta tarinaykipaq yanapasunqa (1 Corintios 7:3, 4).

Diospa kamachisqasninta kasukuyqa, mana atikullanchu. Chaywanpis, Jehová yuyaychasusqanta kasukuy. Imaraykuchus payqa, Isaías 48:17 ninjina, ‘imachus qampaq allin kasqanta yachachisunki, may ñantachus purinaykita rikuchisunki’ ima. Jehová allinnillaykita munasqanta ama jaykʼaq qunqaychu.

ASTAWAN YACHAKUNAYKIPAQ ÑAWPAQ KAQ LIBROMANTA 24 YACHAQANATA ÑAWIRIY

[Sutʼinchaykunasnin]

BIBLIAMANTA

“Munakuyniyoj runaqa mana ruwanchu mana allin kaqtaqa.” (1 Corintios 13:4-6)

JUK YUYAYCHAY

Munakusqaykiwan lluqsispaqa, wakwanpuni kaychik. Chantá ni ima juchapi urmanaykichikpaq, wasipi, cuartopi, autopi ima, ama sapallaykichik qhipakuychikchu.

¿YACHARQANKICHU?

Riqsinakuqkunaqa, manaraq casarakuchkaspa qhariwarmijina puñuykuymanta parlarinankuqa allin. Chaywanpis qhawarikuy: qhariwarmijina puñuykuymanta, aychap munayninta rikchʼarichinapaqjina parlayqa, telefononiqta, chayri celularniqta ima kaptinpis, juk chʼichi ruway.

¡RUWAYTA QALLARIY!

Sunquy juchapi urmanaypaq tanqawaptin, kayta ruwasaq: ․․․․․

Munakusqay juchapi urmanaypaq tanqawaptin, ¿imatá ruwasaq? ․․․․․

Kay yachaqanamanta, ¿imatá tatayta chayri mamayta tapuyta munani? ․․․․․

QHAWASQAYKIMANJINA

● Juk waynawan chayri juk sipaswan kachkaspa, ¿imatá ruwawaq ni ima juchapi urmanaykipaq?

● Khuchichakuy, chʼichi kawsay, millay puriy ima, ¿imaspitaq mana kikinchu kanku? Sutʼinchay.

[46 paginapi sutʼinchaynin]

“Ni ima juchapi urmanaykupaq imatachus ruwanaykumanta munakusqaywan wakin publicacionesta ñawirirqayku, chaytaq llimphu concienciayuq kanaykupaq yanapawarqayku.” (Leticia)

[44 paginapi recuadro]

Juchallikunkiña chayqa

Juchallikunkiña chayqa, ¿imatá ruwawaq? Ama chʼawkiyakuychu, qamlla chay chʼampayta allinchayta atisqaykita yuyaspa. Juk sipas nin: “Sapa kuti Jehovamanta yanapata mañakurqani chay juchapi mana watiqmanta urmanaykupaq. Wakin kuti mañakusqayqa yanapawaq, wakin kutitaq mana”. Chayrayku tatasniykiwan usqhayllata parlarinaykiqa, aswan sumaq. Chantapis, Biblia yuyaychasqanmanjina allin kanman qutuchakuymanta ancianoswan parlarinayki (Santiago 5:14). Paykunaqa kawsayniykita allinchanaykipaq allinta yuyaychasunkuman. Ajinamanta Diospa ñawpaqinpi watiqmanta allinpaq qhawasqa kanki.

[47 paginapi dibujos/fotos]

¿Manacharí wasiyki lawraykunantaraqchu suyawaq, mana lawraykunanpaq familiaykiwan imatachus ruwanaykichikmanta parlarinaykipaq? Jinallataq, ama munayniykiwan atipachikuytaraq suyaychu, ni ima juchapi urmanaykichikpaq munakusqaykiwan parlarinaykipaq

5 YACHAQANA

Casarakunaykama, ¿imaraykutaq qhariwarmijina mana puñuykunaychu tiyan?

“Tukuypis juk waynawan puñuykunaypaq mayta tanqawanku.” (Kelly)

“Ni jaykʼaq juk sipaswan puñuykuniraqchu, chayrayku jukjina kasqayta yuyani.” (José)

“¿QHARIWARMIJINA piwanpis puñuykunkiñachu?” Ichá ajinata tapusunankuta yuyaspalla manchachikunki, imaraykuchus achkha llaqtaspi waynas, sipaskunaqa, waynallaraq chayri sipasllaraq kachkaspa, qhariwarmijina piwanpis puñuykunkuña, chayta mana ruwaqkunatataq, jukjina kasqankuta ninku.

Qhariwarmijina puñuykuyta munayniyki, wakkuna tanqasusqanku ima

Chiqa cristiano kanki chayqa, Biblia, cristianosta, ‘khuchichakuymanta tʼaqakunankuta’ nisqanta yachanki (1 Tesalonicenses 4:3). Chaywanpis ichá qhariwarmijina puñuykuyta munayniykita mana atipayta atillankichu. Juk wayna, Pablo sutiyuq nirqa: “Wakin kutiqa qhariwarmijina puñuykuypi yuyani, nitaq yachanichu imaraykuchus”, nispa. Kayjina yuyaykunaqa rikhurinpuni.

Chantá compañerosniyki, niraq juk kutillatapis qhariwarmijina puñuykusqaykimanta sapa kuti asipayasunku. Chayta mana ruwaptiykiqa, mana qharichu chayri nitaq warmichu kasqaykita nisunku. Elena nin: “Compañerosniykiqa, niraq casarakuchkaspa qhariwarmijina pillawanpis puñuykuy may miskʼi kasqanta yuyanaykita munanku. Chayta mana ruwaspataq, mana paykunajinachu kanki”, nispa.

Chaywanpis compañerosniyki mana tukuy imatachu willasunku. Mariaqa, munakusqanwan qhariwarmijina puñuykusqanmanta nin: “Maytapuni pʼinqakurqani, paypaq, ñuqapaq ima, may phiñasqa kachkarqani”, nispa. Yaqha tukuy waynas chayri sipaskuna, qhariwarmijina puñuykusqankumanta ajina sientekunku. Chiqamanta, achkha waynuchus, sipaskuna imaqa, ñawpaq kuti khuchichakusqankuta, ni jaykʼaq qunqayta atinkuchu.

Qampis, ichá Shandajina tapukunki: “Qhariwarmijina puñuykunapaq casarakunakamaraq suyana kaptin, ¿imaraykutaq Diosninchik chay munayniyuqta ruwawarqanchik?”, nispa. Kay tapuyqa, may allin, chaymantataq kunan ukhuncharisunchik.

Dios, ¿qhariwarmijina puñuykuyta munayniyuqllatachu ruwasunki? Mana. Jehovaqa, imaymana munayniyuqta ruwasurqa.

¿Wampujinachu munayniykita tukuy imapi kasunayki tiyan? Mana, imaraykuchus Diosqa, chay munayniykita atipayta atinaykipaq ruwasurqa.

Chayrayku kayta nisunman: ichá sunqunchikqa imatapis munanqapuni, chaywanpis, chay munayta atipayta atisunman. Sapa munarispa qhariwarmijina puñuykuyta munayta juntʼayqa, sapa munarispa juk runata maqaykuywan kikinchakunman.

Diosqa, sutʼita niwanchik cuerponchikta khuchichakuymanta tʼaqananchikta. Biblia nin: ‘Diosqa munan sapa jukniykichik yachanaykichikta cuerponta waqaychayta juchamanta tʼaqasqa kaypi’, nispa (1 Tesalonicenses 4:4, Mosoj Testamentoj). Imaynatachus “uj tiempoqa tiyan munakunapaj, uj tiempotaj chejninapaj”, jinallataq, juk tiempo tiyan qhariwarmijina puñuykuyta munayta juntʼanapaq, juk tiempotaq chay munayta atipanapaq (Eclesiastés 3:1-8). Chayrayku, qampis chay munayniykita atipayta atinki.

Chaywanpis, qhariwarmijina niraq puñuykusqaykimanta pillapis asipayasuptin, ¿imatá ruwawaq? Ama manchachikuychu. Kʼumuykachachisuyllata munan chayqa, ichá niwaq: “Arí, mana chayta ruwanichu. Chayraykutaq mayta kusikuni”, nispa. Chayri ichá niwaq: “Qhariwarmijina puñuykuymantaqa, mana piwanpis parlanichu”, nispa (Proverbios 26:4; Colosenses 4:6).a Chaywanpis asipayasuq, imaraykuchus qhariwarmijina manaraq puñuykusqaykimanta yachayta munaptinqa, ichá Bibliawan sutʼinchawaq imaraykuchus chayta mana ruwasqaykita.

Qhariwarmijina manaraq puñuykusqaykimanta asipayasuqta, ¿imatawantaq niwaq?

․․․․․

Juk kʼacha regalo

¿Yachankichu imaynachus Dios sientekusqanta, pillapis niraq casarakuchkaspa qhariwarmijina puñuykuptin? Sutʼinchanapaq; amigoykipaq juk regalota jallchʼasqaykipi tʼukuriy, niraq quchkaptiyki, payqa chay regalota tarispa kicharparin. Chayta ruwasqanmanta, ¿manachu phiñakuwaq? Qhariwarmijina puñuykuytaqa casarakuqkunallaman Dios juk regalotajina qusqanta yachanchik. Chayrayku, ¿imayna pay sientekunman manaraq casarakuchkaspa qhariwarmijina puñuykuptiyki? (Génesis 1:28).

Chayrayku, maykʼaqllapis qhariwarmijina puñuykuyta munaspaqa, ¿imatá ruwanayki tiyan? Chay munayniykita atipayta yachanayki tiyan, chaytataq ruwayta atinki. Chaypaqqa, Jehovamanta espiritunta mañakuy, paytaq saqra munayniykita atipanaykipaq yanapasunqa (Gálatas 5:22, 23). Yuyarikuy, Jehovaqa allin ñawiwan “qhawan llimphu sonqo kawsakojkunata, tukuy ima allintataj paykunaman qollampuni” (Salmo 84:11). Juk wayna, Gerardo sutiyuq nin: “Wakin kuti, niraq casarakuchkaspa qhariwarmijina puñuykuy allin kasqanta yuyani. Chaywanpis yuyasqaymanjina ruwaspaqa Diosmanta karunchakunayta yachani. Chayrayku Diospa qayllanpi kasqaytaqa ni ima jucharayku chinkachiyta munanichu”, nispa.

Qhariwarmijina manaraq puñuykusqaykiqa, mana ninayanchu tukuy runasmanta jukjina runa kasqaykita, imaraykuchus chayqa mana pʼinqakunapaqjinachu, manaqa khuchichakuypi urmay pʼinqakunapaqjina imaraykuchus chay juchaqa, mana allinpi, llakiypi ima rikhurichisunkiman. Chayrayku, ama kay pacha runaspa yuyayninmanjina yuyaychu, imaraykuchus kay saqra pachamanta runasqa, Diospa kamachiyninta pʼakiyqa allin kasqanta yachachinku. Chayrayku casarakunaykikama, mana piwanpis qhariwarmijina puñuykuspaqa, unquykunamanta, llakiykunamanta ima jarkʼakunki, astawanpis Diospa qayllanpi kallankipuni.

ASTAWAN YACHAKUNAYKIPAQ ÑAWPAQ KAQ LIBROMANTA 23 YACHAQANATA ÑAWIRIY

[Sutʼinchaynin]

BIBLIAMANTA

‘Pitaqchus sunqun ukhupi mana qhariwarmijina puñuykunanta akllan chayqa, allinta ruwan.’ (1 Corintios 7:37, NM)

JUK YUYAYCHAY

Ama tantakuychu mana allinta puriqkunanwan, “qamjina Diosta yupaychani” nisuptinkupis.

¿YACHARQANKICHU?

Khuchichakuyman qusqa runaqa, casarakuspapis kawsayninta mana tikranchu. Chaywanpis Diospa kamachisqanta jatunpaq qhawaqqa, casarakuspaqa warminta chayri qusanta mana wasanchanqachu.

¡RUWAYTA QALLARIY!

Casarakunaykama ni piwan qhariwarmijina puñuykunaypaq, kayta ruwasaq: ․․․․․

Amigosniy khuchichakuy juchaman tanqawaptinkuqa, kayta ruwasaq: ․․․․․

Kay yachaqanamanta, ¿imatá tatayta chayri mamayta tapuyta munani? ․․․․․

QHAWASQAYKIMANJINA

● ¿Imaraykutaq wakin waynas, qhariwarmijina manaraq puñuykuqkunata asipayanku?

● Casarakunaykikamaraq qhariwarmijina puñuykuyta suyay, ¿imaraykutaq mana atikullanchu?

● Qhariwarmijina manaraq puñuykusqayki, ¿ima bendicionestataq casarakuptiyki apamusunkiman?

● Niraq casarakuchkaspa qhariwarmijina puñuykuy mana allinchu kasqanta, hermanoykiman reparachinaykipaq, ¿imatá niwaq?

[51 paginapi sutʼinchaynin]

“Khuchichakuq, chʼichi imasta ruwaq ima, Diospa Reinonpi wiñay kawsayta herenciatajina mana japʼinankuta yuyariyqa, mana khuchichakunaypaq yanapawan.” (Lidia, Efesios 5:5 pʼitimanta parlaspa)

[49 paginapi recuadro]

Raqhaykunaykipaq ruwanaykipaqtaq

Mana tukuy imatachu willasunku

Achkha waynas, sipaskuna ima, manaraq casarakuchkaspa qhariwarmijina puñuykusqankumanta ñakʼarisqankuta mana willankuchu, jinallataq revistaspi, peliculaspi ima, khuchichakuy llakiyta apamusqanta mana rikuchinkuchu. Kimsa ruwaykunata rikuchisusqayku wakin tapuykunatawan, imaynatachus kutichinaykipi tʼukurinaykipaq.

● Compañeroyki, achkha sipaskunawan puñuykusqanmanta runaykachan. Nintaq may sumaq kasqanta, ni pita ñakʼarichisqanta ima. Nisqan, ¿chiqachu? Chay sipaskunarí, ¿imayná sientekunku? ․․․․․

● Juk peliculapi, juk waynawan juk sipaswan munakuyninkuta rikuchinakunankupaq qhariwarmijina puñuykuchkasqanku rikukun. Juk wayna chayri juk sipas chay peliculapi rikusqanmanjina ruwanman chayqa, ¿ima chʼampaykunapitaq rikukunman? ․․․․․

● Juk kʼachitu wayna qamwan qhariwarmijina puñuykuyta munan. Nisunkitaq ni piman willananta. ¿Imataq kanman paywan puñuykuptiykirí? ․․․․․

[54 paginapi dibujo/foto]

Niraq casarakuchkaspa piwanpis qhariwarmijina puñuykuyqa, juk regalota niraq quchkasuptinku kichariywan kikinchakun