5 Yachaqana
Tatay chayri mamay wakwan casarakuptin, ¿imaynatá qhawanay tiyan?
Shane nin: “Tatay, Ritawan casarakuchkaptin pʼunchayqa, may phutiy ñuqapaq karqa. May phiñasqa tataypaq kachkarqani mamayta wasanchasqanmanta, mamaypaqpis phiñasqallatas kachkarqani, estudiaq rinanrayku saqirpawasqaykumanta. Ritap, mana kasukuq wawasninpaqpis phiñasqallataq kachkarqani, wasiyman mana jamunankuta munaspa. Astawanqa, Ritapaq phiñakurqani, chiqnirqanitaq. Ñuqapaqpis phiñasqallataq kachkarqani, chiqnikuy mana allin kasqanta yachasqayrayku”—Stepfamilies—New Patterns in Harmony (Padrastronkuwan kawsaq waynas— Kay familiasqa kusisqa kawsakunkuman) Linda Craven.
TATAS divorciakuytawan, wakwan casarakuptinku, wawasqa, tatasninku watiqmanta khuska kanankuta, manaña suyankuchu. Chayta rikuspataq, manaña ni pipi atienekunkuchu, wasanchasqajinataq sientekuspa phiñakunku.
Tata chayri mama wakwan casarakuptinqa, may llakiy wawaspaq, astawanraq munasqa tatan chayri maman wañupuptinkama, wakwan casarakuptinqa. Juk sipas Missy sutiyuq, 16 watayuq nin: “Mamay wañupusqantawan llakisqa kachkarqani, yuyarqanitaq tataypa warmin, mamaypa cuentanmanta tataywan kachkasqanta, chayrayku mana kasuqchu kani”. Wañusqa tataykita chayri mamaykita mana wasanchayta munaspa, ichá qam kikin juchachakunki, padrastroykiwan chayri madrastraykiwan allinta kawsachkasqaykita reparakuspa.
Chayrayku, wakin waynas, sipaskuna ima, phiñakuyninkurayku tukuy imata ruwanku. Tatanta qhipa warmintawan chayri mamanta qhipa qusantawan tʼaqanachiyta munanku. Tatayki chayri mamayki wakwan casarakuptinqa, Diospa ñawpaqinpi, qhariwarmijina kawsanankupaq parlasqankuta yuyarinayki tiyan. Biblia nin: “Diospa ujchasqanta ama runaqa [chayri wawa] tʼaqachunchu”, nispa (Mateo 19:6). Tʼaqanachiwaq chaypis, mana atiwaqchu tatasniykita juktawan jukchaykuyta.
Chantapis, padrastroykiwan chayri madrastraykiwan phiñakunaykiqa, mana allinchu kanman. Proverbios 11:29 pʼiti nin: “Pichus ayllunman uma nanayta apamojqa wayrallata herenciampaj japʼenqa”, nisunman ni imayuq qhipakunanta. Gerri (15 watayuq sipas) madrastranpaq phiñakusqanqa, juk chʼaqwaypi tukurqa. ¿Chaywan imata tarirqa? Madrastranqa, Gerrip tatanta iskayninkumanta jukta akllananta nirqa. Gerriqa, mamanpa wasinman ripunan karqa... mamanpis wakwanña casarakusqa.
Munakuyqa, yanapasunqa
Tatayki chayri mamayki wakwan casarakuptin, ¿imatá ruwanayki tiyan allinta kawsanaykichikpaq? Munakuyta rikuchinayki tiyan, 1 Corintios 13:4-8 nisqanmanjina:
Munakuyniyuq runaqa, mana “payllapajchu imatapis maskʼan”. Nisunman ‘wakpa allinnintapis maskʼasqanta’ (1 Corintios 10:24). Tatayki chayri mamayki watiqmanta casarakuyta munaptin, ¿phiñakunaykichu tiyan?
Munakuyniyuq runaqa, “mana envidiakunchu”. Wakin kuti waynas, sipaskuna ima, tatanpa munakuyninta mana ni pi qhichunanta munankuchu. Tatayki munakususqanqa, mana pisiyanqachu, manaqa astawan wiñanqa (2 Corintios 6:11-13, Qheshwa Biblia, kikinchay). Tatayki, madrastraykita munakuptinpis, munakullasunqapuni. ¿Sunquykita kichariwaqchu madrastraykita munakunaykipaq? Payta munakusqaykiqa, mana ninayanchu wañusqa mamaykita wasanchachkasqaykita.
Munakuyniyuq runaqa, “mana ruwanchu mana allin kajtaqa”. Hermanastroswan chayri hermanastraswan kawsayqa, aychap munayninta rikchʼarichinman. Yachakunjina, 100 familiasmanta, 25 familias, hermanastroswan, hermanastraswan kawsaqkunaqa, khuchichakuypi urmanku.
Davidqa, maman wakwan casarakusqanrayku, tawa sipas hermanastrasniyuq karqa, nintaq: “Mayta kallpachakunay karqa, paykunawan puñuykuypi mana yuyanaypaq”. Qampis, aychap munayninta mana rikchʼarichiyta munaspaqa, imaynatachus pʼachallikusqaykita, imatachus ruwasqaykita ima, allinta qhawakunayki tiyan (Colosenses 3:5).
Munakuyniyuq runaqa, “contrampi ima kajtimpis aguantakullan” ‘pacienciakuntaq’. Wakin kutiqa, sunqu nanayninchikta thañichinapaq, ¡ni ima kanchu! Marla nin: “Ni pi ñuqamanta llakikusqanta yuyarqani. Mamaytapis, ‘mana ni jaykʼaq nacekunaychu karqa’, nispa nirqani”. Marlaqa, mamanpa contranpi uqharikuspa wasimanta ripurqa. Kunantaq nin: “Aguantanaqa, aswan sumaq”. Aguantaptiykiqa, tiempo pasasqanmanjina llakiyniyki, sunqu nanayniyki ima, pisimanta pisi chinkapun.
‘¡Qamqa, mana tataychu (chayri mamaychu) kanki!’
Wawasqa, mana atillankuchu, padrastronkup chayri madrastrankup kʼamisqanta uyariyta, tatanpa chayri mamanpa cuentanmanta imatachus ruwananta niptinqa, ichá phiñasqa, ninkuman: ‘¡Qamqa mana tataychu (chayri mamaychu) kanki!’, nispa. Kay 1 Corintios 14:20 nisqanta yuyariy: “Yuyayniykichejpirí machu runas jina kaychej”, nispa.
Padrastroykip chayri madrastraykip kʼamisusqanta uyarispaqa, ‘machu runajina yuyasqaykita rikuchichkanki’. Imaraykuchus payqa, tataykip chayri mamaykip ruwanasninta ruwachkan, chayraykutaq jatunpaq qhawanayki tiyan (Proverbios 1:8; Efesios 6:1-4). Ñawpa tiempopiqa, Esterpata, tatasnin wañupusqankurayku, Mardoqueo payta uywakurqa chayri “qhawarqa”. Mardoqueoqa, Esterpa padrastronjinalla karqa, chaywanpis, ¡Esterqa, juchʼuymantapacha Mardoqueop ‘nisqanta’ kasukurqa! (Ester 2:7, 15, 17, 20). Padrastroyki chayri madrastrayki kʼamisusqanwanqa, munakuyninta, allinniykita maskʼachkasqanta ima, rikuchichkasunki (Proverbios 13:24).
Chaywanpis, qampa contraykipi imatapis ruwasqankumanta quejakunaykiqa, kanqapuni. Jina kaptinqa, allin ruwaykunasniykiwan wiñay tukusqa runa kasqaykita rikuchinayki tiyan, Colosenses 3:13 pʼiti nisqanmanjina: “Ujkuna ujkunawan paciencianakuspa, purajmanta perdonanakuychej, sichus pipis wajpa contrampi imatapis ruwan chayqa”.
Ama michʼakuychu, nitaq munaynillaykita maskʼaychu
Juk sipas 15 watayuq, Jamie sutiyuq, mamallanwan tiyakuq, cuartonpis sapallanpaq tiyapurqa, sumaq pʼachaswantaq pʼachallikuq. Maman wakwan casarakuptintaq, Jamie kawsayninqa, tikrakurqa, imaraykuchus familianmanqa, padrastronpa tawa wawasnin yapakamurqanku. May llakisqa nin: “Kunanqa cuartoypis mana sapallaypaqñachu, manaqa paykunawan kanay tiyan”, nispa.
Ichá qampis kunanqa, familiankimanta manaña juk kʼata churichu kanki, nitaq kuraq wawajinañachu. Qhari wawajina, ichapis qam wasipi kamachiq kanki, kunantaq manaña jinachu. Warmi wawa kanki chayqa, ichapis mamaykiwan, hermanasjina karqankichik, ichá juk cuartollapi khuska puñuqpis kankichik, kunanqa, cuentaykimanta padrastroykiña mamaykiwan kachkan.
Biblia nin: “Tukuy runas yachachunku kʼachas kasqaykichejta”, nispa (Filipenses 4:5). Griego simipi “kʼacha kay” rimayqa, ninayan mana ñuqanchikpa munasqallachiktachu maskʼanata. Chayrayku, wakpa allinnintapis maskʼay, hermanastrasniyki munasqankumanjina ruwakunanta saqiy. Chantapis, kusisqa kawsakuyta maskʼallaytaq, amataq yuyarikullaypunichu, imaynatachus tatasniykiwan khuska kawsasqaykimanta (Eclesiastés 7:10). Hermanastrosniykita chayri hermanastrasniykita ama wak runastajina qhawaychu, astawanpis mana michʼakuspa, kapususqaykimanta jaywariy (1 Timoteo 6:18). Qam, hermanastrosniykiwan chayri hermanastrasniykiwan pisimanta pisi allinta kawsakuyta qallariptiykichikqa, tukuyniykichik sumaqta kawsankichik. Amataq padrastroykiwan phiñakuychu. Astawanqa, wasiykipi ruwanasta juntʼanaykipaq yanapasusqanmanta kusikuy.
Padrastroyki mana wawantajina qhawasuptin
Juk sipas, padrastron munakuyniyuq kasqanta reparaspa nillantaq: “Ñuqaykutaqa, mana wawasnintajinachu qhawawayku, ñuqallaykuta imatapis ruwachiwayku, anchata kʼamiwayku, pisitataq entiendewayku, wawasnintataq mana jinatachu ruwachin. Chaytaq, sunquykuta nanachiwayku”.
Reparanayki tiyan, pay mana tataykichu kasqanta, manaqa padrastrollayki, chayrayku mana wawasnintajinachu munakusunqa. Chaytaq, mana tatan kasqanraykullachu nitaq wawitasmantapacha uywasqanraykullachu. Imaraykuchus wakin tatasqa, tukuy wawasninkumanta, juknin wawallankuta astawan munakuyta atinkuman (Génesis 37:3). Mana wawantajina munakususqanqa, mana ninayanchu chiqnikususqanta. Sapa runa jukjinataq, mana tukuychu kikin kanchik. Chayrayku, padrastroyki chayri madrastrayki mana wawasnintajinachu qhawasusqanmanta, llakikunaykimantaqa, imatachus necesitasqaykita qusunanpaq kallpachakuchkasqanta qhaway. Mana chayta ruwachkasqankuta reparaspataq, paykunawan parlayta atiwaq.
Ichá wakin kutiqa, hermanastrosniykipuni phiñachisunkuman. Ama qunqaychu, paykunapis, qamjina, familiaykiwan mana yachakuyta atichkasqankuta. Ichá qamwanpis phiñakunkuman, qampuni familiankuman yaykusqaykita yuyasqankurayku. Chaywanpis, kʼacha kayniykita rikuchinaykipaq kallpachakuy. Chiqnikusuptinkuqa, ‘saqra kaqta allin kaqwan atipay’ (Romanos 12:21). Chantapis, wakin wawasqa, iskaynin tatasniyuq kaspapis phiñanakunku chayri mana allintachu apanakunku (6 yachaqanata ñawiriy).
¡Pacienciayuq kasqaykiqa, yanapasunqa!
“Ima kajtapis aswan allin tukuchinaqa qallarinamanta nisqaqa. Pacienciayoj kayqa aswan allin machu machu kanamanta nisqaqa” (Eclesiastés 7:8). Padrastroykiwan chayri madrastraykiwan, hermanastrosniykiwan chayri hermanastrasniykiwan, kusisqa kawsanaykipaqqa, tiemporaq pasanan tiyan. Ajinamanta paykunawan yachakapunki, imallatapis khuska ruwanaykichikpaq. ¡Chayrayku pacienciakuy! Ama suyaychu, familiajina pisi tempollapi kusisqa kawsanaykichikta, chayri usqhayllata munakusunankuta.
Thomasqa, mana allinchu sientekurqa, maman wakwan watiqmanta casarakuptin. Mamanqa, tawa qhari wawasniyuq karqa, padrastrontaq, kimsa warmi wawasniyuq. Thomas qillqarqa: “Chʼaqwaq, phiñanakuq, maqanakuq, llakiykunasniyuq ima kaq kayku”. ¿Imaynatá chay chʼampayninkuta allincharqanku? Thomas nin: “Bibliap yuyaychasqanmajina, espiritup puquyninmanjinataq ruwaspa chʼampayniykuta, phiñanakuyniykuta ima allincharqayku, chaywanpis mana usqhayllatachu manaqa tiempo pasasqanmanjina” (Gálatas 5:22, 23).
Bibliap nisqanmanjina, familiapi tukuyninku ruwaptinkuqa, kusisqa tiyakunqanku, chaytaq achkha waynas, sipaskuna ima, kay tapuykunaman kutichisqankupi rikukun:
Padrastronkuwan chayri madrastrankuwan tiyakuq waynas, sipaskuna ima
Tapuriq: ¿Imaynatá phiñakuyniykita nitʼiykukurqanki padrastroyki kʼamisuptin?
Lynch: Mamaywan, padrastroywan parlaq kanku imaynatachus kʼaminawankumanta. Ima kaptinpis, iskayninku parlaq kanku; chayrayku, kʼamiwasqanku chayri jasutʼiwasqanku iskayninkumanta jamusqanta yacharqani.
Linda: Qallariypiqa, mana munaqchu kani kʼaminawanta, imaraykuchus, “¿ima ruwanan tiyan ñuqamanta, chayta ninawanpaqri?” nispa niq kani. Chaymanta, Bibliap nisqanpi tukurirqani: ‘Tataykita, mamaykita ima jatunpaq qhaway’, nisqanpi. Padrastrollay kaptinpis, Dios qhawasqanmajinaqa, tatay karqa.
Robin: Mamaypa qusanwan phiñakuptiyqa, mamayllata phutichinayta yacharqani.
Tapuriq: ¿Imataq yanapasurqachik allinta parlanaykichikpaq?
Lynch: Padrastroy ruwasqanpi interesakuq kani, chayrayku llamkʼayninpi yanapaq kani. Iskayniyku llamkʼachkaspataq, imamantapis parlaqpuni kayku. Kaytaq payjina yuyanaypaq yanapawarqa. Wakin kutiqa, paywan khuska tiyakuq kani imamantapis parlanaykupaq.
Valeria: Madrastraywan khuskallapuni kaq kayku, payta entiendeytataq yacharqani. Sumaq amigastaq ruwakurqayku.
Robin: Mamayqa, tatay wañupusqanmanta, watanman casarakurqa. Ñuqaqa, padrastroyta mana munakuqchu kani, tataypa cuentanmanta mamaywan kachkasqanrayku. Diosmanta yanapata mañakurqani, wañusqa tatayta qunqanaypaq, padrastroywantaq allinta apanakunaypaq. Mana saykʼuspa Diosmanta mañakullaqpuni kani. Paytaq, mañakusqayman kutichiwarqa.
Tapuriq: ¿Imatá ruwarqankichik allinta apanakunaykichikpaq?
Valeria: Wakin kutiqa, madrastrayta ñuqawan teatroman rinanta niq kani, iskaynillaykutaq riq kayku. Ñuqalla lluqsispataq, tʼikasta chayri kʼacha jarritata rantipuq kani, paypi yuyachkasqayta rikuchinaypaq. Paytaq, chaymanta mayta agradecewaq.
Eric: Iskayniykuta imachus gustawasqaykumanta parlanaykupaq yuyaychakuq kani. Padrastroyqa, mamaywan casado karqa, kikin wasipitaq tiyakuq kayku, chaykunallapi kikinta yuyaq kayku. Payjina ñuqapis Bibliapi interesakurqani. Jehovaman astawan qayllaykusqaymanjina, padrastroywan allinta apanakuyta qallarirqayku. ¡Kunantaq yachayku imamantachus parlanaykuta!
Tapuriq: Jinata ruwaspa, ¿imatá tarirqanki?
Robin: Mamallaywan, wasiypi tiyakuchkaptiykuqa, may munasqa kasqayrayku mana mamayta kasuqchu kani. Munasqaymanjinapuni imapis ruwakunanta munaq kani. Kunantaq, yachaniña wakkunapi tʼukuriyta, allinninkutataq maskʼayta.
Lynch: Padrastroyqa, qharijina yuyanaypaq yanapawarqa. Chantapis, sumaqta llamkʼayta yachachiwarqa. Ima llakiypipis kachkaspaqa, paypi atienekuq kani. Chayrayku, payqa munasqa tatajinapuni.
Tʼukurinapaq tapuykuna
◻ ¿Imaynatá sientekunku wakin waynas, sipaskuna ima, tatanku chayri mamanku wakwan casarakuptin? ¿Imaraykutaq?
◻ ¿Imaynatá munakuyniyuq kay, cristiano waynata chayri sipasta yanapanman, familianpi tukuywan allinta kawsakunanpaq?
◻ Padrastroyki chayri madrastrayki kʼamisuptin, ¿kasukunaykichu tiyan?
◻ ¿Imaraykutaq may sumaq kanman, mana michʼakuspa wakkunaman qunayki, chantá mana munaynillaykipuni ruwakunanta maskʼanayki?
◻ ¿Hermanastrosniykitajina munakusunankuta, suyanaykichu tiyan? Imatachus necesitasqaykita, mana quchkasusqankuta reparaspa, ¿imatá ruwawaq?
◻ Padrastroykiwan chayri madrastraykiwan allinta apanakunaykipaq, ¿imatá ruwawaq?
[45 paginapi sutʼinchaynin]
“Yuyarqanitaq tataypa warmin, mamaypa cuentanmanta tataywan kachkasqanta, chayrayku mana kasuqchu kani”
[43 paginapi dibujo/foto]
Wawasqa, phiñakunku, iskaychasqajinataq sientekunku, tatan chayri maman wakwan casarakuptin
[46 paginapi dibujo/foto]
“Wawasqa, padrastronkup kʼamisqanta mana kasukuyta atillankuchu”