6 Yachaqana
¿Imaraykutaq hermanosniywan mana allinta apanakunichu?
CAÍN, Abel, tiempomantapacha hermanospura phiñanakuyqa, qallarirqa. Chaytaq, mana ninayanchu hermanonta chayri hermananta chiqnisqantapuni. Juk wayna nin: “Sunquy ukhupisina hermanoyta munakuni, mana munakuy chayqa, chayman rikchʼakuq”, nispa.
¿Imaraykutaq hermanospura phiñanakuy tiyan? Familiasta yuyaychaq Claudia Schweitzer nisqanmanjina, juk qillqaq warmi Harriet Webster nin: “Achkha kutispi hermanospura, tatasninkup munakuyninrayku, qullqirayku, pʼachasrayku ima, phiñanakunku”. Camilaqa hermanosninwan, hermanasninwan ima 6 karqanku, iskaymanta iskaytaq, kimsa cuartospi tiyakuq kanku. Camila nin: “Wakin kuti sapallay kayta munaspa, cuartoypi wisqʼaykukuyta munani ni pi yaykumunanpaq, chaywanpis mana atillanichu”.
Chantapis, hermanospura, wasipi ruwanasta mana ruwayta munasqankurayku, imatapis sapallankupaq munasqankurayku ima, phiñanakunkuman. Ichá kuraqkunaqa, wasipi tukuy imata paykunallapuni ruwasqankurayku phiñakunku. Sullkʼa kaqkunataq, ichá phiñarikullankutaq kuraq hermanosninku kamachiptinku, chantapis tatasninku kuraq hermanosnillankuta imatapis ruwaqta saqisqankurayku. Inglaterra suyumanta juk sipas jinata nin: ‘Tatasniyqa hermanayta autota apaykachayta yachakunanta saqillanku, ñuqatataq mana saqiwankuchu, chaytaq mayta phiñachiwan, chayrayku hermanaytaqa, mana saqinichu kusisqa kawsakunanta’.
Wakin kuti mana kikinchu kasqankurayku, phiñanakullankutaq. Diana 17 watayuq, hermanosninmanta jinata nin: “Sapa pʼunchayqa kikin runallatapuni rikuni, imachus phiñachiwasqantataq ruwan, chaytaq astawan phiñachiwan, juk pʼunchayqa manañapuni aguantayta atisaqchu”. Juk wayna Andrés nillantaq: “Wasipi kachkaspaqa, imaynapunichus kasqanta rikuchin”. Llakikunapaqjina, ‘imaynapunichus kasqanchikta rikuchispaqa, kʼacha kayta, munakuyniyuq kayta, allin yuyaywan imatapis ruwanamanta ima, qunqapunchik.
Tatas, wakin wawasnillankuta munakusqanku, hermanospurata phiñanachillantaq, ‘¡mamanchikqa qamllata munakusunki!’ nispataq ninakunku. Juk yachachiq Lee Salk sutiyuq nin: “Juk tataqa mana kikintachu tukuy wawasninta munakunman, imaraykuchus wawasqa jukjinastaq kanku, chayrayku wakinta astawan munakunchik”. Ñawpa tiempopipis kikillantaq karqa. Jacobqa, “José churinta astawan munakoj tukuy wawasninmanta nisqaqa” (Génesis 37:3). Chayrayku Josep hermanosnin, paymanta envidiakurqanku.
Phiñakuyniykita nitʼiykukuy
Proverbios 26:20 pʼiti nin: “Llantʼamanta jina ninaqa wañupun”, nispa. Achkha sachʼas lawraykuchkaptin manaña chay lawray astawan wiñananpaq, aswan jaqayniqpi sachʼasta kʼutuspa, juk ñantajina kicharinku, chaykamalla nina chayananpaq. Kikillantataq, hermanosninchikwan phiñanakusqanchikta atisunman pisiyachiyta, mana astawan wiñananpaq, chaypaqqa, hermanosninchikwan imamantachus phiñakusqanchikta allinllamanta parlarina allin kanman, juk yuyayllaman chayanapaq, chay phiñanakuytaq mana ninajina astawan wiñananpaq.
¿Qam sapallayki cuartoykipi kayta munaspa, hermanosniykitaq mana saqisuptinku, paykunawan phiñanakunkichu? Jina kaptin, mana phiñanasqa kachkaspa parlaychik, chantá juk yuyayllaman chayaychik. (‘Kay pʼunchaykuna ñuqa cuartopi kasaq, kay wakin pʼunchaykunataq qam kay cuartopi kanki’, nispa.) Chay “parlayniykichejqa kay jina kachun: Arí, arí, nispa; chayrí: Mana, mana, nispa”, chaytataq juntʼaychik (Mateo 5:37). Mana parlasqaykichikmanjina ruwayta atispaqa, ñawpaqta parlanaykichik tiyan, mana parlaspalla imatapis ruwanaykichikmantaqa.
¿Imachus kapususqanta hermanosniyki tʼuqpiptinku, phiñakunkichu? Juk sipas nin: “Hermanastrayqa, mana willaspalla imachus kapuwasqanta churakapun. ¡Maquillajeytapis churakapun, chantá uyanpis kanraq, ‘astawan sumaqsituta rantikunayki’ ninawanpaq”. Jina kaptin, tatasniykiman willawaq, paykuna imatachus ruwanankuta akllanankupaq. Chaywanpis, ñawpaqta hermanoykiwan chayri hermanaykiwan mana phiñasqa kachkaspa parlanayki allin kanman. Imachus qampata kasqanmanta phiñanakunaykimantaqa, ‘mana michʼakuspa, wakkunamanpis jaywariy’ (1 Timoteo 6:18). Hermanosniyki imachus qampata kaqta uqharinankupaq allin kanman ñawpaqta qamwan parlananku. Imastachus mana mañayta munanki chayqa, paykunawan sutʼita parlanayki tiyan. ¡Jinata ruwaptiykichikqa mana phiñanakunkichikñachu!
¿Imataq kanman hermanoyki mana qamjina yuyaptin? Jina kaptin, mana atikullanmanchu imatapis ruway, chayrayku sumaq kanman ‘puraqmanta munakuywan paciencianakunaykichik’ (Efesios 4:2). Hermanosniykip pantasqasninta qhawanaykimantaqa, cristianojina munakuyniykita rikuchiy, imaraykuchus chayqa “ashkha juchata pʼampan” (1 Pedro 4:8). Phiñasqalla, mana munakuyniyuqjina parlanaykimantaqa, “phiñakuyta, rabiakuyta, wajkunamanta sajra yuyayta” ima, chinkachiy, kallpachakuytaq ‘kʼacha simiwan parlanaykipaq’ (Colosenses 3:8; 4:6).
‘¡Mana chiqanchu!’
Juk sipas nin: “Hermanaymanqa, tukuy imata qunku, ñuqamantataq mana yuyarikullankupischu”. ¿Maykʼaqllapis, ‘tukuy ima’, chantá ‘ni jaykʼaq’ nisqa, rimaykunata parlaqta uyarirqankichu? ¿Tʼukunapaqjinapunichu kay chʼampay? Mana jinaman rikchʼakunchu, ¿icharí? Jina kanman chaypis, ¿allinchu kanman, iskay runasta kikinta munakunankuta suyay? Mana, ¿icharí? Ichapis tatasniykiqa, imatachus sapa juk necesitasqaykichikmanjina, imaynachus kasqaykichikmanjina, imatapis quchkasunkichik.
¿Tatas juk wawallankuta munakunanku allinchu? Wakin kuti mana jinachu. Yuyarikuy, Jacobqa, Joseta astawan munakusqanta. ¿Imarayku? Imaraykuchus Joseqa, munasqa warmin Raquelpa wawan karqa, Raqueltaq wañupurqaña. ¿Chayrayku manachu entiendesunman, imaraykuchus Jacob chay wawanta astawan munakusqanta? Chaywanpis, Jacob, Joseta munakusqanqa, mana ninayarqachu wak wawasninta mana munakusqanta, imaraykuchus payqa, tukuy wawasninpa allinninta maskʼaqpuni (Génesis 37:13-15). Chayrayku, Josep hermanosninqa, ¡mana envidiakunankuchu karqa!
Ichá tatasniykipis Jacobjina, hermanoykiman chayri hermanaykiman astawan munakuyninkuta rikuchinkuman, mana kikinta yuyasqaykichikrayku, jukjinastaq kasqaykichikrayku, wak imarayku ima. Chayqa mana ninayanchu mana munakususqankuta. Chaymanta phiñakunki, envidianakunki ima chayqa, sunquyki pantayman tanqachkasusqanta yuyarikuy. Kallpachakuytaq manaña phiñakunaykipaq. Tatasniyki imatachus necesitasqaykita quchkasunku chay, ¿imaraykutaq phutikuwaq, tatasniyki hermanosniykita astawan munakuptinku?
Hermanosniyuq kayqa, juk bendición
Ichá wakin kuti, hermanosniyki phiñachisusqankurayku, paykuna juk bendición kasqankuta, mana creenkichu. Dianaqa, 7 hermanosniyuq, nintaq: “Hermanosniyuq, hermanasniyuq kayqa may allin, imaraykuchus paykunawanqa, imachus gustawasqanchikmanta parlariyta atinchik”.
Ana María, hermanon Andrés ima, jinata ninku: “Ichapis wakin kuti amigosniykiwan lluqsiyta atiwaq, hermanosniykiwanqa sapa kuti lluqsiyta atillankipuni. Paykunaqa, pukllaq rinaykipaq, parqueman rinaykipaq ima, kachkanku”. Donna nillantaq: “Wasipi imachus ruwanastaqa, hermanosniykiwan ruwayta atillankitaq”. Wakinkunaqa, hermanonkuta, hermanankuta ima, “sumaq yuyaychaqkuna kasqankuta, uyariytataq yachasqankuta”, chantapis llakiyninkuta “sumaqta entiendesqankuta”, ninku.
Hermanosniykiwan mana allinta apanakunki chayqa, wak runaswanpis mana allinta apanakuyta atillankitaqchu. Kawsayninchikpi, wakinkunaqa envidiakuwasqanchik, kapuwasqanchiktapis japʼikapunku, manataq wakkunatajinachu munakuwanchik, jukpa allinnillanta maskʼanku, sapallanchik kayta munaspapis, mana atillanchikchu. Chayrayku allinta hermanosniykiwan apanakusqaykiqa, tukuy runaswan allinta apanakunaykipaq yanapasunqa.
Andrés 17 watayuq, 1 Juan 4:20 pʼiti nisqanmanjina nin: “Hermanoykita rikuchkaspa mana munakunki chayqa, ¿imaynatá Diosta munakuwaq, pitachus mana rikusqaykita?”. Hermanosniykiwan, wakin kuti phiñanakuyqa kanqapuni. Chaywanpis, paykunawan allinllawan parlariyta atiwaq, mana michʼakuspa kapususqaykita jaywariyta, chayri quriyta atiwaq. ¿Imatá tarinki chayta ruwaspa? Ichá reparanki hermanosniyuq kayqa may sumaq kasqanta.
Tʼukurinapaq tapuykuna
◻ ¿Imaraykutaq hermanospura phiñanakunku?
◻ Sapallayki kayta munaspa, chayri hermanosniyki, kapususqanta mana uqharinankuta munaspa, ¿imatataq ruwawaq?
◻ ¿Imaraykutaq tatas juk wawallankuta astawan munakunku? ¿Yuyankichu chay ruwasqanku mana allin kasqanta?
◻ Juk kʼata wawalla kay, ¿may sumaqchu?
◻ ¿Imaraykutaq may sumaq hermanosniyuq kay?
[52 paginapi sutʼinchaynin]
Juk yachachiq Lee Salk sutiyuq nin: “Juk tataqa mana kikintachu tukuy wawasninta munakunman, imaraykuchus wawasqa jukjinastaq kanku”, nispa
[54 paginapi recuadro]
‘Juk kʼata wawa kani’
Jinapi rikukuspa, mana nisunmanchu mana allin kasqanta. Ichá wakin waynas, sipaskuna ima, hermanosninkuwan phiñanakunku, qamtaq juk kʼata wawa kaspa, amigosniykita akllayta atinki (chaywanpis tatasniyki munaptinku). Chantá, estudianaykipaq, tʼukurinaykipaq, imachus gustasusqanta ruwanaykipaq ima, astawan tiempoyuq kanki (14 yachaqanata, ¿imaynatá sapayakusqayta atipayman?, nisqata ñawiriy).
Juk wayna Thomas sutiyuq, jinata nin: “Juk kʼata wawa kasqayrayku, tatasniyqa imatachus munasqayta quwaq kanku”. Tatas juk kʼata wawa kasqanrayku, tukuy imata quspa, munasqanta ruwaqta saqispa ima, payllapi yuyananpaq tanqachkankuman. Tatasniyki, allin yuyaywan uywasusqankuqa, yanapasunqa wiñay tukusqa runa kanaykipaq, chaymanjinataq imatapis ruwanaykipaq.
Chaywanpis, mana hermanosniyup kasqaykiraykutaq, ichá qamllapaq imatapis munawaq. Jesús nirqa: “Qoriychej wajkunaman”, nispa (Lucas 6:38). Chayrayku, imachus kapususqanta, amigosniykiman chayri parientesniykiman quriyta yachay. Wakkunap allinninkuta maskʼay, atikuptintaq yanapariyta atiwaq. Runaqa, chay kʼacha kayniykiman, kʼachallawantaq kutichisunqanku, chantapis ichá juk kʼata wawa kaspapis mana sapallaykichu kasqaykita reparanki.
[53 paginapi dibujo/foto]
Wakin kuti llakikuni, mana hermanay kapuwasqanmanta chaywanpis sapallay kaspaqa, tukuy imata ruwani