7 YACHAQANA

Mana kʼachitu cuerpoyuq kaspa, ¿imatá ruwayman?

Imayna cuerpoyuqchus kasqaykiwan, ¿kusisqachu kachkanki?

□ Arí □ Mana

¿Maykʼaqllapis yuyarqankichu aswan allin rikchʼayniyuq kanaykipaq operachikuyta chayri pisillata mikhuyta?

□ Arí □ Mana

Cuerpoykimanta, ¿imastaq jukjina kananta munawaq? (Raqhaykuy.)

Sayayniy

Cuerpoy

Uyay

Machkhatachus pesasqay

Chukchay

Sinqay

ICHÁ juk kaq, iskay kaq tapuykunaman, “arí” nispa kutichirqanki, kimsa tapuymantataqrí ichá kimsaman chayri tawaman raqhaykurqanki. Chaywanpis ichá wakinkuna mana qhawakusqaykimanjinachu qhawasunku. Chayrayku sumaqta reparakuy imaptinchus runaqa imayna rikchʼayniyuqchus kasqanmanta anchata llakikun. Chayrayku achkha sipaskunaqa, jatun maqanakuy qallarinanmanta, cancerwan unqunankumanta, chayri tatasninku wañupunankumanta nisqaqa, wirayanankumanta astawan manchikusqankuta ninku.

Chiqamanta imayna rikchʼayniyuqchus kasqaykimanjina, qam kikiykita allinpaq chayri mana allinpaq qhawakunki, jinallataq wakkunapis allinpaq chayri mana allinpaq qhawasunqanku. Sipasyayta qallarisqanmanta yuyarikuspa, Maritza 19 watayuq nin: “Ñuqamanta kuraq iskay hermanasniyqa, kʼachita cuerposniyuq kanku, ñuqataqrí wirita kani. Yachaywasipiqa asipayawaqpuni kanku. Astawanqa tiaypis, chhika millay wira alquntajina Chubs [Wira] nispa sutichawarqa”. Julia, 16 watayuq, kikin llakiyllapitaq rikukurqa, nintaq: “Juk compañerayqa, quwi kirusniyuq kanki nispa asipayawaq. Chay niwasqanqa mana llakikunapaqjina kaptinpis, mayta llakichiwaq. Kunankamapis imayna kirusniyuqchus kasqaywanqa mana kusisqachu kani”.

¿Allin rikchʼayniyuq kayta munayllachu?

Allin rikchʼayniyuq kayta munasqayki, mana juchachu. Bibliaqa, Sara, Raquel, José, David, Abigail ima, allin rikchʼayniyuq kasqankuta niwanchik. Abisagmantataq “ancha kʼachitapuni” kasqanta nillawanchiktaq (1 Reyes 1:4).

Chaywanpis achkha sipaskunaqa, imayna cuerpoyuqchus kasqankumanta mayta llakikunku. Wakin sipaskunaqa, revistaspi tullitu warmis kʼachita kasqankuta rikusqankurayku, yuyanku paykunapis kʼachitas kanankupaq tullitus kanankuta. Chaywanpis kay sipaskunaqa qunqapunku, revistasmanta warmisqa kʼachita cuerpoyuq kanallankupaqpuni, yarqhachikuspapis pisillata mikhusqankuta, revistaspaq fotosta urqhuqkunataq, chay warmis revistaspi allin rikchʼayniyuq lluqsinankupaq fotollapiña allinchasqankuta. Revistaspi lluqsiq kʼachita warmiswan kikinchakuspaqa, mayta llakikunki. Chayrayku, imayna cuerpoyuqchus kasqaykiwan mana kusisqa kaspaqa, ¿imatá ruwawaq?

Imayna cuerpoyuqchus kasqaykita maychus kaqllata qhaway

¿Maykʼaqllapis jukjinata rikuchisuq espejopi qhawakurqankichu? Chay espejopiqa, astawan jatun chayri astawan juchʼuysitu rikukurqanki, manataq imayna cuerpoyuqchus kasqaykitachu.

Kikillantaq achkha waynas, sipaskunaqa, imayna cuerpoyuqchus kasqankuta mana maychus kaqta qhawakunkuchu. Achkha sipaskunata tapurisqankumanjina 10 sipaskunamanta, 6 nisqanku wiritas kachkasqankuta, chaywanpis chay 10 sipaskunamantaqa, iskaylla wiritas kachkarqanku. Chantá tullitu sipaskunata tapurisqankumanjina, 10 sipaskunamanta phichqa nisqanku wiritas kachkasqankuta.

Wakin doctores ninku, wiritas kasqankumanta llakikuq sipaskunaqa, qhasilla llakikuchkasqankuta imaraykuchus mana wiritaschu kachkanku. Chaywanpis tumpa wirita kanki chayqa ichá kayqa mana sunquchasunkichu. Chayrayku ichá tapukunki: “¿Imaraykutaq wirita kani?”, nispa.

Wakin kutiqa, tatasninku wiritas, chayri tullitus kasqankurayku wawasninkupis wiritas chayri tullitus kanku. Chayrayku wakinkuna achkhata mikhuspapis tullitusllapuni kanku. Wakinkunataq pisita mikhuspapis wiritasllapuni kanku. Ichá doctores nisunku mana wiritachu kachkasqaykita, chaywanpis qhawakusqaykimanjinaqa wiritallapuni kachkanki. Ejerciciosta ruway, maychus kaqllata mikhuy ima, mana astawan wirayanaykipaq yanapasuptinpis, mana usqhayllata tulluyachisunqachu.

Chantá ichá wirita kanki sipasyachkasqaykirayku. Achkha sipaskuna, sipasyachkaspa cuerponkupi wirankuqa 8% nisqamanta 22% nisqaman yapakun. Chaywanpis tiempo pasasqanmanjina kayqa allinchakun. Juk imillita 11 chayri 12 watayuq kachkaspa, wirita kaptinpis, sipasyaytawantaq kʼachita cuerpoyuq kanman. Chaywanpis, anchata mikhusqaykirayku, chayri ejerciciosta mana ruwasqaykirayku wirita kanki chayqa, ¿imatá ruwawaq, astawanpis juk unquyrayku tulluyanayki kaptin?

Imayna rikchʼayniyuqchus kasqaykimanta ama anchata llakikuychu

Biblia, “mikhuypi ujyaypipis allin yuyayniyuq” kanata yuyaychawanchik (1 Timoteo 3:11). Chayrayku tulluyayta munaspa, juk pʼunchaypi kimsa kutita mikhunayki kachkaptin ama iskay chayri juk kutillata mikhuychu, nitaq yarqhayniyuq kachkaspa misijina mikhuychu. Chayta ruwanaykimantaqa maychus kaqllata mikhunayki, ejerciciosta ruwanayki ima, aswan allin kanman.

Chantá tulluyanapaq pildorasta ukyayqa mana yanapasunkimanchu. Sutʼinchanapaq; tulluyanapaq pildorasta ukyayqa, juk ratullapaq yarqhayniykita chinkachin. Chaywanpis chay pildorasta ukyasqaykirayku, ichá cuerpoyki manaña ñawpaqtajinachu ukhuykimanta wirata wikchʼunqa, chayraykutaq wirayayta qallariwaq. Astawanpis chay pildorasta ukyayqa umaykita muyuchisunkiman, yawarniykita cuerpoykipi usqhayllata purichinman, imallamantapis llakichisunkiman, chayri chayman yachaykukunkiman. Jinallataq kanman sapa kuti jispʼanapaq chayri mikhusqaykita cuerpoyki usqhayllata chʼunqananpaq pildorasta ukyaptiykiqa.

Chayrayku allin cuerpoyuq kayta munaspaqa maychus kasqallanta mikhunayki, semanapi ejerciciosta ruwanayki, usqhayta purinayki, gradasta wicharinayki imaqa, aswan allin kanman.

¡Anorexia unquymanta jarkʼakuy!

Wakin sipaskunaqa tulluyayta munasqankurayku anorexia nisqawan unquykunku, kay unquywan kaqkunaqa, tullitus kaspapis wiritas kasqankuta yuyanku, chayrayku yarqhachikuspapis mana mikhunkuchu. Chay unquymanta jampikunanpaq tawa killasta tratamientota ruwasqanmanta, juk sipas Marina sutiyuq nin: “Manaña ancha wirita kachkasqayta niwaptinkupis, may wirita kachkasqayta yuyani. Chayraykutaq manchayta waqayta munani, tawa killas ñawpaqtajinataq cuerpoy pesananta munani”.

Juk sipasqa mana reparakuspalla anorexiawan unqunman. Tumpata tulluyayta munaspa ichá misijina mikhuyta qallarinman, tumpata tulluyaytawantaq, espejopi rikukuspa wiritallapuni kachkasqanta yuyanman, chayraykutaq astawan tulluyayta maskʼanman, chayta ruwaspapis ichá wiritallapuni kachkasqanta yuyanman. Jinamanta anorexia unquywan unqurparin.

Reparakusqaykimanjina kay unquywan unqusqa, chayri kay unquyman rikchʼakuq unquywan unqusqa kachkanki chayqa, usqhayllata yanapata maskʼay. Tatasniykiwan chayri pipichus atienekusqaykiwan parlariy. Proverbios nisqanta yuyarikuy: “Uj kawsaqeqa tukuy tiempopi munakuyniyoj, uj wawqetaj runawan khuska llakiypi sayaykunampaj” (Proverbios 17:17).

Kʼachanchakuyniykiqa sunquyki ukhupi kachun

Biblia niwanchik, Diosqa, imayna rikchʼayniyuqchus kasqanchikta qhawananmantaqa, imayna runachus sunqunchikpi kasqanchikta astawan qhawasqanta (Proverbios 11:20, 22).

Rey Davidpa, churin Absalonmanta parlarina. Paymanta Biblia nin: “Mana tarikorqachu ujpis Absalon jina alajitoqa, sumaj uyarisqa runataj. Chaki puntanmanta uma puntankama ima munay juntʼasqa karqa” (2 Samuel 14:25). Chaywanpis, kay waynaqa wasanchaq runa karqa. Jatunchakusqanrayku, kamachiq kayta munasqanrayku ima, Jehovap akllasqan reypa, reinonta qhichuyta munarqa. Chayrayku Bibliaqa, Absalonmanta mana allintachu parlan, manaqa, wasanchaq, mana pʼinqayniyuq, mayta chiqnikuq runa kasqanta ima niwanchik.

Chayrayku, ama kayta qunqaychu: Jehovaqa ‘sunquykiyta rikun’, mana tullitu kasqaykitachu, nitaq kallpayuq kasqaykitachu (Proverbios 24:12). Kʼachitu cuerpoyuq kayta munasqayki manapis juchachu, aswan sumaqqa kʼacha kaykunasta rikuchinaykipaq kallpachakunayki. Tiempo pasasqanmanjina wakkunaqa sikʼimirajina pʼiti cinturitayuq sipas, chayri kallpayuq wayna kasqaykita qhawanankumantaqa, ima kʼacha kaykunasniyuqchus kasqaykita astawan qhawanqanku.

ASTAWAN YACHAKUNAYKIPAQ ÑAWPAQ KAQ LIBROMANTA 10 YACHAQANATA ÑAWIRIY

BIBLIAMANTA

“Runaqa ñawisnimpa rikusqallanta qhawan, noqatajri mana runa jinallachu qhawani, manachayqa sonqota qhawani.” (1 Samuel 16:7)

JUK YUYAYCHAY

Tulluyanapaq imatapis ruwachkanki chayqa:

● Sapa paqarin sumaqta mikhuy. Mana allinta mukhuspaqa, yarqhasuptin, maychus kaqta mikhunaykimantaqa astawan mikhuykunki.

● Manaraq mikhuchkaspa, yarqhayniykita pisiyachinaykipaq juk jatun vasopi yakuta ukyaykuy, jinamanta pisillata mikhunaykipaq.

¿YACHARQANKICHU?

Wakin doctores ninku, tulluyanankurayku yarqhachikuqkunap cuerposninkuqa, mikhunata manaña usqhallayta chʼunqasqanta, nitaq wirata wikchʼuyta atisqantapis. Chayraykutaq usqhayllata wirayanku.

¡RUWAYTA QALLARIY!

Cuerpoy sanollapuni kananpaq kayta ruwasaq: ․․․․․

Ñuqarí, kayjinamanta ejerciciosta ruwasaq: ․․․․․

Kay yachaqanamanta, ¿imatá tatayta chayri mamayta tapuyta munani? ․․․․․

QHAWASQAYKIMANJINA

● Imayna rikchʼayniyuqchus kasqaykimanta, ¿imatá niwaq?

● Allin rikchʼayniyuq kanaykipaq, ¿imastaq yanapasunkiman?

● Amigoyki anorexia unquywan chayri chayman rikchʼakuq unquywan unqusqa kachkanman chayqa, ¿imatá yuyaychawaq?

● Sullkʼa hermanoyuq kawaq chayqa, imayna cuerpoyuqchus kasqanmanta maychus kaqllata yuyananpaq, ¿imaynatá yanapawaq?

[69 paginapi sutʼinchaynin]

“Ñawisapa kasqaymanta tukuypis asipayawaq kanku. Chaywanpis imayna rikchʼayniyuqchus kasqaymanta asirikuyta yachakurqani, chantá imayna runachus, ima kʼacha kaykunasniyuqchus ima kasqaywan, kusikuyta yachakullarqanitaq. Kunantaq imayna rikchʼayniyuqchus kasqaywan kusisqa kachkani.” (Ambar)

[68 paginapi dibujo/foto]

Imayna cuerpoyuqchus kasqaykita, ichá mana maychus kaqllatachu qhawakunki