18 YACHAQANA

Qullqiyuq kanaypaq, ¿imatá ruwayman?

“Autota ratikunaypaq qullqita necesitani.” (Sergio)

“Imastachus munasqayta rantiq riyta mayta munani.” (Laurie-Ann)

“Imastachus munasqay kapunawanta mayta munayman, chaywanpis tatasniyqa mana rantipuwayta atinkuchu.” (Mike)

ICHÁ qampis qullqiyuq kayta munanki, imatachus munasqaykita rantikunaykipaq chayri qullqiykiwan tatasniykita yanapanaykipaq. Manapis luzmanta, yakumanta ima paganapaq tatasniykita yanapayta atinkichu, ichá imastachus necesitasqaykita qullqiykiwan rantikuspa, tatasniykita yanapayta munanki.

Arí, imastachus necesitasqanchikta rantinapaq chayri tatasninchikta yanapanapaq qullqitaqa necesitanchikpuni. Jesusqa, Diospa Reinonta ‘ñawpaqta maskʼaqkunata’ Diosninchik mana saqinanta nirqa. Chaywanpis chiqa cristianosqa mikhunankupaq, pʼachallikunankupaq ima llamkʼananku tiyan (Mateo 6:33; Hechos 18:1-3; 2 Tesalonicenses 3:10). Chayrayku, ¿imatá ruwawaq qullqiyuq kanaykipaq? Astawanpis, ¿imaynatá qullqiyuq kayta atiwaq, qullqita mana munapayaspalla?

¿Imaynatá juk llamkʼayta tariwaq?

Tatasniyki, imatachus necesitasqaykita mana rantipusuyta atiptinkuqa, ichá qullqiykiwan rantikunaykipaq juk llamkʼayta maskʼakuwaq. Ñawpaqtaqa, tatasniykiwan parlariy, ichá paykuna llamkʼayta munasqaykimanta kusikunqanku. Llamkʼaqta saqisuptinku, suyuykipi waynasta, sipaskunata llamkʼaqta saqiptinku ima, kay 4 yuyaychaykunata rikuchisusqaykumanjina ruwawaq:

Wakkunaman willariy. Vecinosniykiman, yachachiqkunasniykiman, familiaresniykiman ima, llamkʼayta maskʼachkasqaykita willaptiyki, paykuna llamkʼayta tarinaykipaq yanapasunkuman. Willayta manchachikunki chayqa, paykuna wayna kachkaspa, imapichus llamkʼasqankuta tapuriwaq.

Tukuyniqpi maskʼay. Periodicospi, Internetpi, yachaywasipi, juk tiendapi ima, juk llamkʼaqta necesitachkasqankuta ñawiriptiyki, maypichus necesitachkasqanku chayman riy. Juk wayna David sutiyuq nin: “Ajinata ruwasqayrayku juk llamkʼayta tarirqani. Periodicopi maskʼarqani maypichus juk llamkʼaqta necesitachkasqankuta. Tarispataq, imastachus ruwayta yachasqayta juk papelpi qillqaspa, faxniqta apachini, telefononiqtataq waqyani”. Ajinata ruwaspapis juk llamkʼayta mana tariptiykiqa, reparasqaykimanjina, pikunachus juk llamkʼaqta necesitaqkunaman, llamkʼayta munasqaykita niwaq.

Imatachus ruwayta yachasqaykita qillqay, tukuy empresasmantaq apachiy. Juk papelpi sutiykita, maypichus tiyakusqaykita, imatachus ruwayta yachasqaykita, maypichus ñawpaqta llamkʼasqaykita ima qillqay. Imatachus qillqayta mana yachaptiykiqa kaypi tʼukuriy: ¿Maykʼaqllapis tatasniyki, sullkʼa hermanoykita qhawanaykipaq saqisurqankuchu? ¿Wak familiaspa wawasninta cuidarqankichu? Jina kaptin, chayqa llamkʼayta atisqaykitaña rikuchin. ¿Maykʼaqllapis tataykita autota allinchayta yanaparqankichu? Jina kaptin, ichá autota allinchanaykipaq yachayniyuq kanki. ¿Máquina de escribirpi, chayri computadorapi qillqayta yachankichu? ¿Maykʼaqllapis yachaywasipi, ima trabajotapis sumaqta ruwasqaykimanta, sumaq notata churasurqankuchu? Ichá pichus patronniyki kanqa payqa, kaykunapi reparanqa, chayrayku imatachus ruwayta yachasqaykita sutʼita qillqay. Qillqasqaykitataq tukuy empresasman saqiy. Chantá amigosniykiman, familiaresniykiman ima, juk llamkʼaqta necesitaqkunaman, qillqasqaykita jaywanankuta niwaq.

Sapallaykimanta imallapipis llamkʼay. Tʼukuriy; ¿maypichus tiyakunki chaypi imallatapis ranqhayta atiwaqchu? Chayri qullqirayku chakrapi yanapaysikuspa llamkʼawaq. Chantá qinawan chayri guitarrawan takiykunata urqhuyta yachanki chayqa, ichá wakkunaman yachachispa llamkʼawaq. Chantapis, wasista llimphuchaspa llamkʼallawaqtaq. Wakinkunaqa ajinata llamkʼayta mana munankuchu. Chaywanpis chiqa cristianosqa, ajinata llamkʼayta mana pʼinqakunchikchu (Efesios 4:28). Chaywanpis, sapallaykimanta llamkʼanaykipaqqa, mana qhillakuspa tukuy sunquwan llamkʼanayki tiyan.

Ima negociotapis sayarichiyta munaspaqa, ñawpaqta qullqiyki kapusunkichus manachus chayta allinta qhawarikuy (Lucas 14:28-30). Ñawpaqtaqa, imatachus ruwayta munasqaykimanta tatasniykiwan, chayjina negociopi llamkʼaqkunawan ima parlay. Chantá, impuestota paganaykitachus manachus, ima tramitetapis ruwanaykitachus manachus mana allinta yachaspaqa, gobiernop wakin oficinasninpi tapuriwaq (Romanos 13:1).

Ama anchata llamkʼayman qukuychu

Mochilaykita, juk pelotata, achkha cajasta ima, qʼipiriykukuspa juk bicicletata apaykachachkasqaykipi tʼukuriy. Wak imastawan qʼipiriykukuspaqa, ¿manacharí bicicletata apaykachayta atillawaqpunichu? Jinallataq kanman, juk llamkʼayman yaykuptiyki atisqaykimanta astawan mañasuptinku. Clasesta pasaytawan, tukuy tiempoykita llamkʼayniykiman churaspaqa, ichá unquykuwaq chayri manaña examenesniykita allinta quyta atiwaqchu. Mana chayllachu, astawanpis ichá tantakuykunaman riyta, Bibliata ukhunchariyta, willaq riyta ima, manaña atiwaqchu. Ajinapi Michèle rikukurqa, nintaq: “May saykʼusqa kachkarqani, pʼunchaynintinta estudiasqaymanta, llamkʼasqaymanta ima, chayrayku wakin kuti mana tantakuykunaman rirqanichu”, nispa.

Chayrayku ama qullqita munapayaychu. Jesús nirqa: “May cusiskas cancu sonkoncupi Diosmanta pisiskas caskancuta khawacojkuna”, nispa (Mateo 5:3, Dios Parlapawanchej). Chantá nillarqataq: “Qhawakuychej tukuy imasta munapayaymanta. Runaj kawsaynenqa mana qhapaj kayllapichu kashan”, nispa (Lucas 12:15). Maureen nin: “Mana qullqita munapayayta munanichu. Imaraykuchus qullqita munapayayta qallariyman chayqa, Jehovamanta karunchakuyman”, nispa.

Chiqamanta wakin suyuspi waynas, sipaskuna ima, qullqiwan tatasninkuta yanapanankupaq achkha horasta llamkʼananku tiyan. Chaywanpis mana ajina chʼampaypi rikukuspa, achkha horasta llamkʼanaykiqa, ¿allinchu? Yachayniyuq runasqa, yachaywasipi yachakuchkaspallaraq, semanapi 20 horasta llamkʼanankuqa, waynaspaq mana allinchu kasqanta ninku, wakin suyuspitaq mana ajinata llamkʼanankupaqqa juk kamachiyta churanku. Wakin yachayniyuq runastaq, 8 chayri 10 horasllata llamkʼanankuta ninku. Yachayniyuq rey Salomón nirqa: “Noqaqa rikuni uj chhikan samarinaqa aswan allimpuni kasqanta, iskay laya llakiywan kanamanta nisqaqa, chayqa wayra japʼikuy jinalla” (Eclesiastés 4:6, Qheshwa Biblia).

Ama kayta qunqaychu; ‘qhapaqyayta munapayayqa’, tantakuykunaman, willaq ima manaña rinaykipaq tanqasunkiman (Marcos 4:19). Yachaywasipi yachakuchkaspallaraq llamkʼayta akllanki chayqa, allinta tiempoykita qhawakuy tantakuykunaman, willaq ima, rinallaykipaqpuni. Chantá Jehovamanta yanapata mañakuy, imaraykuchus payqa kallpachasunkiman, paypa qayllanpi kanallaykipaqpuni, manataq qhapaqyayta munapayanaykipaqchu.

ASTAWAN YACHAKUNAYKIPAQ ÑAWPAQ KAQ LIBROMANTA 21 YACHAQANATA ÑAWIRIY

BIBLIAMANTA

“Qhellaqa munan manataj tarinchu; pichus llankʼajqa qhapajyanqa.” (Proverbios 13:4, Qheshwa Biblia)

JUK YUYAYCHAY

Imatachus ruwayta yachasqaykita qillqaytawan empresasman apachiy, llamkʼaqkunata mana necesitachkaptinkupis.

¿YACHANKICHU?

Wakin llaqtaspiqa, maypichus llamkʼaqkunata necesitachkasqankumanta 85% mana peridicospi willakunchu.

¡RUAYTA QALLARIY!

Usqhayllata juk llamkʼayta tarinaypaqqa, kayta ruwasaq: ․․․․․

Semanapi horasmanta astawan mana llamkʼasaqchu. ․․․․․

Kay yachaqanamanta, ¿imatá tatayta chayri mamayta tapuyta munani? ․․․․․

QHAWASQAYKIMANJINA

● ¿Imaraykutaq qullqiyuq kayta necesitanki?

● Juk llamkʼayta qusuptinku, ¿ima chʼampaykunatataq atipanayki kanqa?

● Qullqita mana munapayanaykipaq, ¿imatá ruwawaq?

[153 paginapi sutʼinchaynin]

“Kusisqa kanaykipaq, tukuy imayuq kayta munanki chayqa, mana jaykʼaq kusisqachu kanki, imaraykuchus wak imasta rantinapaq rikhurinqapuni. Chayrayku kapusqallaykiwan kusisqa kayta yachakuy.” (Jonathan)

[155 paginapi recuadro]

Qullqiyuq kay yanapasuptinpis ama qullqita munapayaychu

Sumaq filochasqa cuchilloqa, waykʼuq runata, sumaqta waykʼunanpaq yanapan. Mana waykʼuyta yachaq runarí, chay cuchillota apaykachachkaspa, ichapis makinta khuchukunman. Qullqiqa, juk sumaq filochasqa cuchillojina. Chayrayku sumaqta apaykachaptiykiqa, mayta yanapasunkiman manataq ñakʼarichisunqachu. Apóstol Pabloqa, qullqita munakuy juk tuqllajina kasqanta nirqa. Achkha runas qhapaqyayta maskʼaspa, familiankumanta, amigosninkumanta, Diosmanta ima, karunchakunku. Chayta ruwasqankuraykutaq, ‘achkha imaymana llakiykunawan ñakʼarinku’ (1 Timoteo 6:9, 10). ¿Imatá kaymanta yachakunki? Qullqiyuq kay yanapasuptinpis, qullqita munapayayqa mana allinchu.

[153 paginapi dibujo/foto]

Yachaywasipi yachakuchkallasparaq, llamkʼayta, Diosta yupaychayta ima, mana atikullanchu