‘Jehová Diospa nisqanta kasukuypuni’

1, 2. Saqra runaspa “ñanninkuta” puriqkuna, ¿imatá ruwanku, chantá imaraykutaq mana paykunajinachu kana tiyan?

KAY tiempopi runasqa, mana kasukuyta munankuchu. Achkha runasqa, ruwachkasqanku allinchus manachus kasqanta, mana tapukullankupischu, astawanpis munasqallankuta ruwanku. Chaytaq rikukun: Autota apaykachaqkuna transitop kamachisqanta mana kasukusqankupi, leyesta mana kasukuspa jatuchaq negociosta apaykachaqkunapi ima. Kamachiqkunataq wakin leyesta sayachispapis, paykunallataq chay leyesta pʼakinku. Jeremiaspa tiemponpi runasqa, ruwasqanku mana allinchu kasqanta yachaspapis, saqra “ñanninku[pi]” sinchita juyñariyman yachasqa karqanku (Jer. 8:6).

² Yachanchikjina, Tukuy Atiyniyuq Dioswan allinpaq qhawachikuyta munaqqa, saqra runaspa “ñanninku[pi]” mana purinanchu tiyan. Jeremiasqa, “Diospa nisqanta kaso[qkuna]”, mana kasukuqkunawan, mana rikchʼakusqankuta nirqa (Jer. 3:25; 7:28; 26:13; 38:20; 43:4, 7). Sapa jukninchik, ima ladopichus kachkasqanchikta qhawarikunanchik tiyan. ¿Imarayku? Imaraykuchus Satanasqa, Diosman mana chiqa sunqu kananchikpaq, tukuy imata ruwachkan. Paytaqa, khaninanpaq chʼinllamanta suyaq katariwan kikinchakun. Chay katariwan mana khanichikunapaqtaq, Jehovap nisqasninta kasukuy yanapawasun. ¿Imataq Jehovata kasukunallapaqpuni yanapawasun? Jeremiaspa qillqasqasnin.

¿PITATAQ KASUKUNANCHIK TIYAN?

3. ¿Imaraykutaq Jehovallata kasukunanchik tiyan?

³ ¿Imaraykutaq Jehovallata kasukunanchik tiyan? Jeremías jinata nin: “Tata Diosqa atiyninwan kay pachata ruwarqa, yachayninwan kay pachata sumajta sayacherqa”, nispa (Jer. 10:12). Arí, Jehovalla tukuyta Kamachiq Dios, chayrayku tukuy kamachiqkunamanta nisqaqa, payllata manchachikunanchik tiyan. Jehovalla niyta atiwanchik, kamachiykunasninta juntʼananchikta, chantapis kamachiykunasninqa, allinninchikpaqpuni kanku (Jer. 10:6, 7).

4, 5. a) Judíos, ¿imatataq chʼaki tiempopi yacharqanku? b) Judapi tiyakuqkuna, ¿imaynatá Jehová “kawsaj yaku[ta]” qusqanta qhisacharqanku? c) Jehová “kawsaj yaku[ta]” quwasqanchikta, ¿imaynatá ukyasunman?

⁴ Jehovaqa, mana Tukuyta Kamachiq Diosllachu, manaqa kawsananchikpaqpis tukuy imata quwanchik. Jeremiaspa llaqtamasisninpis, chayta sumaqta yacharqanku. Egipto llaqtamanta runasqa, Nilo mayumanta jamuq yakuwan kawsakuq kanku. Chaywanpis Sumaq Jallpʼapi tiyakuqkunaqa, paray tiempota suyakuq kanku, chay yakustataq quchaspi tantaq kanku (Deu. 11:13-17). Jehová Dioslla, cosechata uqharinapaq maychus tiemponpi parachimuyta atiq. Mana parachimunanpis, payllamanta kachkarqa. Chayrayku, Jeremiaspa tiemponmanta kʼullu judiosman, chʼaki watasta apachirqa, chayraykutaq jallpʼasninku, uva huertasninku, pukyusninku, quchasninku ima, chʼaki kachkarqa (Jer. 3:3; 5:24; 12:4; 14:1-4, 22; 23:10).

⁵ Judiosqa, yakunkuta allinpaq qhawaq kanku, Jehová “kawsaj yaku[ta]” qusqantataq, pisipaq qhawaq kanku. Chaytataq rikuchirqanku, Diospa Leyesninta yachachkaspa mana kasukuspa, wak llaqtaswan jukchaykukuspa ima. Paykunaqa, chʼaki wataspi yakusta mana sayachiq quchasman, yakuta tantaq runaman rikchʼakurqanku, chayraykutaq ñakʼarirqanku (Jeremías 2:13; 17:13 ñawiriy). Ñuqanchikqa, mana paykunajinachu kananchik tiyan. Jehovaqa, Palabranta “kawsaj yaku[tajina]” quwanchik, chayta ñawiriptinchik, chaymanjina kawsaptinchik ima, mayta yanapawasun.

6. a) Sedequías Jehovata kasukurqachus manachus chayta, sutʼinchay b) ¿Imaraykutaq rey wampu kasqanta nisunman?

⁶ Jehová Dios, Judata juzganan pʼunchay qayllamusqanmanjina judíos kasukunankuqa, may allin karqa. Dioswan allinpaq qhawachikuyta, jarkʼachikuyta ima munaq judiosqa, juchankumanta pesachikunanku karqa, kasukunankutaq karqa. Rey Sedequiasqa, imatachus ruwananta akllanan karqa. Kuraqkuna Jeremiasta wañuchiyta munaptinku, Sedequiasqa, manchachikusqanrayku mana jarkʼarqachu. Phichqa kaq yachaqanapi rikurqanchikjinataq, profetaqa, Ebed-melecpa yanapayninwan mana wañurqachu. Chantá reyman nirqa: “Kasuy Tata Diospa nisqanta”, nispa (Jeremías 38:4-6, 20 ñawiriy). Arí, reyqa, Diosta kasukuytachus manachus akllanan karqa. ¿Imatá ruwarqa?

JEHOVATA USQHAYLLATA KASUKUNA

7. ¿Ima kutispitaq Diosta kasukuyninchik iskaychachisqa kanman?

⁷ Ñawpa tiempopijina, kunanpis Diosta kasukuyqa may sumaq. Tapurikuna: “¿Jehovata kasukuytapunichu munani? Internetpi kachkaptiy qʼala runasmanta fotos rikhuriptin, ¿qhawallasaqchu chayri usqhayllatachu chinkachisaq? Llamkʼaqmasiy chayri yachaywasimanta compañeroy, ñuqawan lluqsiyta munaptin, ¿kallpay kanqachu qhisachanaypaq? Diospa llaqtanta wasanchaqkuna, Internetman churasqankuta, librosta urqhusqankuta ima, ¿qhawallanichu chayri millachikunichu?”, nispa. Kay kutispi, wak kutispi ima, imatachus Jeremías 38:20 nisqanta yuyarikunapuni tiyan.

8, 9. a) ¿Imaraykutaq ancianospa yuyaychayninkuta kasukuy may allin? b) ¿Imaynatá ancianos kutin kutita yuyaychawasqanchikta qhawananchik tiyan?

⁸ Jehovaqa, Jeremiasniqta llaqtanman kutin kutita jinata nirqa: “Kutirikuychej sajra ñanniykichejmanta; kawsayniykichejta, ruwasqasniykichejtapis allinyachiychej”, nispa (Jer. 7:3; 18:11; 25:5; Jeremías 35:15 ñawiriy). Kunan tiempopis ancianosqa, Diosmanta karunchakuyta munachkaqkunata yanapanankupaq, mayta kallpachakunku. Paykuna, juchaman urmanapaqjina kachkasqanchikta reparaspa yuyaychawaptinchikqa, mana luqtʼumanchu tukunanchik tiyan, manaqa sumaqta uyarinanchik tiyan. Imaraykuchus ancianosqa, Jeremiasjina yanapayta munawanchik.

⁹ Ancianosqa, Bibliamanta ñawpaqpi quwasqanchik yuyaychayta, ichá watiqmanta yuyarichiwasun. Juk yuyaychayta watiqmanta quyqa, mana atikullanchu, astawanraq chay yuyaychachikuq hermano, Jeremiaspa tiemponmanta runasjina mana kasukuptinqa. Ancianos kutin kutita yuyaychawasqanchikta, Jehová munakuyninta rikuchichkawasqanchiktajina qhawana. Chantapis yuyarina, judíos kasukunkuman karqa chayqa, Jeremías nichá kutin kutita yuyaychanmanchu karqa. Arí, kutin kutita mana yuyaychachikunapaqqa, usqhayllata kasukuna.

JEHOVAQA MANA JINALLAMANTACHU PERDONAN

10. ¿Imaraykutaq Jehová mana jinallamantachu perdonawanchik?

¹⁰ Kay saqra pachapiqa, Jehovata tukuy imapi kasukuyta munaspapis, wakin kuti mana atillanchikchu. Chayrayku pantaptinchik perdonayta munawasqanchikmantaqa, mayta agradecekunanchik tiyan. Chaywanpis Jehovaqa, mana jinallanmantachu perdonawasun. ¿Imarayku? Juchata mayta millachikusqanrayku (Isa. 59:2). Chayrayku Jehovaqa, juchasninchikmanta perdonanapaqjinachus manachus kasqanchikta allinta qhawan.

11. ¿Imaraykú juchallikusqanchikta mana pakayta atisunmanchu?

¹¹ Rikunchikjina, Jeremiaspa llaqtamasisninqa, Diosta mana kasukuyman yachasqas karqanku, jinamantataq paciencianta, khuyakuyninta ima, pisipaq qhawaq kanku. Kunanpis, Jehovap nisqasninta mana kasukuspa juchallikuyta qallariptinchikqa, paykunajina ruwachkasunman. Chaytaq wakin kuti sutʼi rikukun, maypachachus juk runa, qusan chayri warmin wakwan mana wasanchaptinpis, tʼaqakuspa wakwan casarakuptin. Juk runap juchallikusqanta ni pi reparaptinpis, Diosta mana kasukuqqa, may llakiyman chayanqa. Iskay kawsayniyuq runaqa, ichapis yuyanman ni pipis juchanta reparananta, chaywanpis Jehovaqa, imachus runap sunqunpi, yuyayninpi ima kasqanta, sumaqta rikun. Paypaqqa, ni imapis pakasqachu kachkan (Jeremías 32:19 ñawiriy). Diospa kamachiykunasninta pillapis pʼakinña chayqa, ¿imatá ruwanan tiyan?

12. ¿Imatataq ancianos qutuchakuyta jarkʼanankupaq wakin kuti ruwananku tiyan?

¹² Achkha judiosqa, Dios Jeremiasniqta kutin kutita yanapasqanta qhisacharqanku. Kunanpis, ichá juk runa mayta juchallikuspa mana pesachikunchu, ancianospa yuyaychasqankutapis qhisachan. Jina kaptin ancianosqa, qutuchakuyta jarkʼanankupaq, juchallikuqta Biblia nisqanmanjina qharqunanku tiyan (1 Cor. 5:11-13; kay 73 paginapi “Mana leyniyuqjina kawsaymanta”, nisqata qhawariy). ¿Chay ninayanchu juchallikuq Diospa ñawpaqinpi, manaña ni jaykʼaq allinpaq qhawasqa kanan? Mana. Israelitasqa, unayta Diospa contranpi uqharikurqanku, chayrayku Jehová paykunaman nirqa: “Contrayta oqharikoj wawas, noqaman kutirimpuwaychej, noqataj sanoyachisqaykichej chay contrayta oqharikojllapuni kasqaykichejmanta”, nispa (Jer. 3:22).a Jehovaqa, juchallikuqkunata mana payman kutinpunallankutachu nin, manaqa imaynatachus chayta ruwanankutapis nillantaq.

JEHOVATA KASUKUYCHIK PAYMAN KUTIRIKUSPA

13. Jehovaman kutirikuyta munaq, ¿imatataq reparanan tiyan?

¹³ Juchallikuqqa, Jeremías nisqanmanjina Diosman kutirikunanpaq tapukunan tiyan: “¿Imatataj ruwakuniri?”, nispa. Diospa leyesninta pʼakin chayqa, juchallikusqanta llampʼu sunquwan reparanan tiyan. Jeremiaspa tiemponmanta mana pesachikuq judiosqa, chayta mana tapurikullarqankupischu. Maykamachus juchallikusqankutaqa, mana reparakuyta munarqankuchu, chayraykutaq Jehová mana perdonarqachu (Jeremías 8:6 ñawiriy). Chaywanpis juchanmanta pesachikuqqa, Jehovata mana kasukuspa Diospa sutinta, qutuchakuyta ima, ch’ichichasqanta reparan. Juchanrayku wakkunata ñakʼarichisqanmanta, sunquntapis nanachikun. Chantapis juchanrayku saqra kaqta apamusqanta reparaptillan, Jehová perdonanqa. Chaywanpis Diosman kutirikuyqa, mana chayllachu.

14. ¿Imaynatá juchallikuq ‘Diosman kutiripuyta’ atinman? (“¿Imataq pesachikuyrí?”, nisqa recuadrotawan qhawariy.)

¹⁴ Chiqamanta pesachikuqqa, yuyayninta, sunqunta, ruwasqanta ima, qhawarikun (Lamentaciones 3:40, 41 ñawiriy). Kaykunapi imaynatachus purichkasqanpi tʼukurin, nisunman: qharista chayri warmista llimphu sunquwanchus manachus qhawachkasqanpi, alcoholta ukyaymanta chayri pitaymanta imatachus yuyasqanpi, imaynatachus Internetta apaykachasqanpi, negocionpi ima. Juchanmanta pesachikuqqa, imaynatachus juk warmi cocinanmanta tukuy imitanta sumaqta llimphuchan, ajinallatataq yuyayninta, ruwayninta ima, llimphuchanan tiyan. ‘Jehovaman kutirikunanpaqqa’, kamachiykunasninta kasukunanpaq kallpachakunan tiyan. Jeremiaspa tiemponmanta wakin judiosqa, “pujllaku[llarqanku]” nisunman pesachikuqman tukurqanku, chaywanpis yuyayninkuta, kawsayninkuta ima, mana tikrachirqankuchu (Jer. 3:10). Mana chaymanjinataq chiqamantapuni pesachikuqqa, Jehovata, qutuchakuyta ima, mana chʼawkiyanchu. Chiqamantapuni Diospa perdonninta maskʼaqqa, mana familianwan, hermanoswan ima, allinpaq qhawachikunanpaqchu pesachikun, manaqa Dioswan allinpaq qhawachikunanpaq.

15. Pesachikuq runa, ¿imaynatá Diosmanta mañakun?

¹⁵ Pesachikuqqa, Diosmanta mañakunanpuni tiyan. Ñawpa tiempomanta runasqa, makisninkuta pataman uqharispa Diosmanta mañakuq kanku. Kunanpis pesachikuq runaqa, Diosmanta mañakuchkaspa, Jeremías nirqajina, ‘makisninta, sunquntawan Diosninchikman uqharin’ (Lam. 3:41, 42). Mayta pesachikusqanqa, mañakusqanmanjina ruwananpaq tanqan. Imaraykuchus mañakuyninqa, sunqunmantapacha lluqsin.

16. ¿Imaraykutaq Diosman kutirikuy may allin?

¹⁶ Chiqamanta pesachikuqqa, jatunchakuq kayninta chinkachinan tiyan. Chantapis Jehovaqa, tukuy juchallikuqkuna payman kutirikunankuta munan. Juchallikuq tukuy sunqu pesachikuptinqa, Jehovap sunqun ‘wawayan’. Imaraykuchus Payqa, pesachikuqkunata perdonayta munan, imaynatachus jallpʼankuman kutinpuq israelitasta perdonarqa ajinata (Jer. 31:20). Jehová, Payta kasukuqkunaman sunqu tiyaykuyta, suyakuyta ima, quyta munasqanta yachayqa, ¡mayta sunquchawanchik! (Jer. 29:11-14.) Tukuy sunqu pesachikuqkunaqa, Diospa llaqtanpi chiqa sunqu kamachisninwan, watiqmanta kayta atillankutaq.

DIOSTA KASUKUYQA JARKʼAWANCHIK

17, 18. a) ¿Pikunataq recabitas karqanku? b) Kay 77 paginapi rikukusqanmanjina, ¿imaraykutaq riqsiqas karqanku?

¹⁷ Diosta kasukuyqa, juk sumaq jarkʼanajina, chaytataq Jeremiaspa tiemponmanta recabitaspi rikunchik. Ñawpa tatanku quenita Jonadabqa, iskay pachak watas ñawpaqta, Jehuta chiqa sunquwan yanaparqa. Jonadabqa, mirayninpaq wakin kamachiykunata churarqa, chaykunamanta jukqa, vinota mana ukyananku karqa. Recabitasqa, Jonadab wañupusqanmanta unayninmanpis, chay kamachiyta kasukuchkallarqankupuni. Jeremiastaq, recabitasta pruebaman churayta munaspa, templop juknin cuartonman pusarqa. Chaypitaq paykunaman vinota jaywaspa, “ujyaykuychej”, nirqa. Paykunataq kutichirqanku: “Noqaykoqa vinota mana ujyaykuchu”, nispa (Jer. 35:1-10).

¹⁸ Recabitasqa, Jonadab wañuptinpis, kamachiykunasninta kasukuyta jatunpaq qhawarqanku. Ñuqanchikqa, kawsaq Diospa kamachiykunasninta astawanraq kasukunanchik tiyan. Recabitaspa kasukuyninkuqa, Jehovata tʼukuchirqa, imaraykuchus mana kʼullu judiosjinachu karqanku. Chayrayku Jehovaqa, Jerusalén thuñikuchkaptin paykunata jarkʼananta nirqa. Recabitasjina kasukusunchik chayqa, ¿manachu Diosninchik jatun ñakʼariypi jarkʼanawanchikta suyasunman? (Jeremías 35:19 ñawiriy.)

DIOSTA KASUKUQQA MANA SAPANCHU KACHKAN

19. Jehovata kasukuptinchik, ¿imaynatá jarkʼawasunchik?

¹⁹ Jehovaqa, mana ñawpa tiempollapichu llaqtanta jarkʼarqa. Kunanpis, kasukuqkunata Paymanta mana karunchakunankupaq jarkʼachkallantaq. Imaynatachus Jerusalenta pirqasnin enemigosninkumanta jarkʼarqa, ajinallatataq Diospa leyninqa, Paypa kamachiykunasninta ukhunchaspa, chaymanjina kawsaqkunata jarkʼan. Kamachiykunasninwan pirqawanjina, ¿jarkʼachikullasunpunichu? Jinata ruwaptinchikqa, allin riwasunchik (Jer. 7:23). Ajina kasqantaq, achkha hermanospa kawsayninkupi rikukun (“Jehovata kasukuyqa jarkʼawanchik”, nisqa recuadrota qhawariy).

20, 21. a) Diospa nisqasninta kasullaptinchikpuni, ¿imamantataq mana iskaychakusunmanchu? b) ¿Imatataq Joacim, Jeremías Diospa nisqasninta willaptin ruwarqa?

²⁰ Ñuqanchikwan churanakuqkuna, familianchikmanta, llamkʼayninchikmanta, yachaywasimanta chayri kamachiqkunamanta kaptinkupis, Diosta yupaychayta mana saqillawanchikchu. Chaywanpis Jehovaqa, kamachiykunasninta tukuy imapi kasukuptinchik, llakiypi rikukuptinchikpis kallpachawasun. Yuyarikuna, Diosqa Jeremiasman machay churanakuy kaptinpis yanapananta nirqa, jinataq karqa (Jeremías 1:17-19 ñawiriy). Chaytaq Joacim kamachichkaptin sutʼi rikukurqa.

²¹ Israelta kamachiqkunamantaqa, Joacim Diospa sutinpi parlaqkunawan astawan churanakurqa. Sutʼincharinapaq, Joacimqa, Jeremiaspa tiemponpi kawsaq profeta Uriastapis, mayta qhatiykacharqa, Egiptoman ayqikuptintaq, chaymanta apachimuspa wañuchirqa (Jer. 26:20-23). Joacim tawa watataña kamachichkaptin, Jehovaqa, chay kutikama tukuy nisqasninta Jeremiaswan qillqachirqa, templopitaq jatunmanta ñawirinanta kamachirqa. Joacimqa, Jeremiaspa qillqasqan kʼuyuna librota apachimurqa, chantataq Jehudiwan ñawirichirqa. Ñawirikusqanmanjinataq, chay librota chhikan chhikanta khuchuspa ninaman wikchʼuykurqa, wakkuna ama ruphachinanta nichkaptinkupis. Chantá Jeremiasta, Baructa ima wisqʼaykuchirqa. ¿Imataq paykunamanta karqa? Jehová iskayninta “pakayku[sqanrayku]”, Joacimqa mana imanarqapischu (Jer. 36:1-6; Jeremías 36:21-26 ñawiriy).

22, 23. Gulistanpa kawsayninmanta yacharispa, ¿imatataq Diospa yanapayninmanta yachakusunman?

²² Jehovaqa, wakin kuti kawsayninchikta jarkʼanman, chaywanpis astawanqa, payta kasukunapaq, allin willaykunata willamunallapaqpuni ima, yachayta, kallpata ima quwanchik. Chaytaq Gulistanpi rikukun, payqa, sapallan tawa wawitasninta uywan. Asiap chawpinpitaq, sapallan unayta Jehovamanta sutʼinchaq karqa, chaypiqa kamachiqkuna Diospa Reinonmanta willakunanta mana saqinkuchu. Aswan qaylla qutuchakuyqa, 400 kilometrospi (80 leguaspi) kachkan, chayraykutaq iñiyninkupi sinchi sayasqa hermanoswan pisillata tantakun. Gulistanqa, willayninman churanakuptinkupis, chʼampaykuna kaptinpis, wasimanta wasi willallanpuni, Diosmanta yachakuyta munaqkunatataq achkhata tarin. Yachakusqanmanjina, yaqha 20 runasman Bibliamanta yachachichkan, yapakusqankumanjinataq yanapachkallanpuni.

²³ Jehová, imaynatachus Jeremiasta, Gulistanta ima yanaparqa, ajinallatataq kasukuptinchik yanapawasun. Chayrayku runata kasunamantaqa, Jehovatapuni Kamachiqninchiktajina kasukuna. Jinamanta ni ima churanakuy, ni ima jarkʼaypis, kʼata chiqa Diosta llaqtanchikpi yupaychayta saqichiwasunchu (Jer. 15:20, 21).

24. Diosta kasukusqachikmanta, ¿ima tʼinkastataq japʼinchik?

²⁴ Diosta mana kasukuspaqa, mana chiqa kusiyta tarisunchu (Jer. 10:23). Jeremías, Diosta kasukuymanta qillqasqanta ukhuncharispa, ¿reparanchikchu imaspiwanraqchus kawsayninchikpi Jehovawan yanapachikunanchik kasqanta? Jehovap kamachiykunasnillan, chiqa kusiyta tarinapaq yanapawasun. Chayrayku Pay niwanchik: “Noqata kasuwaychej [...] allin risunaykichejpaj” (Jer. 7:23).