Ama sunqunchikwan chʼawkiyachikunachu

1, 2. ¿Imaraykutaq imaynachus sunqunchik kachkasqanta mana reparayta atillanchikchu?

JUK paqarin, niraq camaykimanta sayarikuchkaptiyki, pechoykipi chʼiwq chʼiwq nanay japʼisunki, nitaq samayta atinkichu. “¿Sunquychu imasqa kachkan?”, nispa tʼukurinki. Ajinallata qhawakunaykiqa, mana allinchu kanman, astawanpis yanapata usqhayllata maskʼanayki tiyan. Chayrayku, hospitalmanta juk ambulanciata waqyakunki. Doctortaq, ima unquywanchus kachkasqaykita yachananpaq, imaynachus sunquyki kachkasqanta qhawarisunqa. Jinamantataq ima tratamientotachus ruwanaykita nisunqa. Chayta usqhayllata ruwasqanqa, kawsayniykita salvanman.

² ¿Imaynataq sunqunchik kachkan, nisunman yuyayninchik, imaynachus kasqanchik ima? Ichá chayta mana yachayta atillasunchu. Biblia nin: “Tukuy imamanta nisqaqa runaj sonqonmin aswan chʼawka, nitaj chaypaj jampi kanchu. Pitaj chayta entiendeyta atinmanri?”, nispa (Jer. 17:9). Arí, sunqunchikqa chʼawkiyawasunman. Wakkuna, Diosta mana allintachu yupaychachkasqanchikta niwaptinchikpis, allillan kachkasqanta yuyasunman. ¿Imarayku sunqunchik chʼawkiyawasunman? Juchasapas kasqanchikrayku, chayri Satanás, pachan ima, imaynachus sunqunchik kachkasqanta mana reparanapaq tanqawasqanchikrayku. Chayrayku sunqunchikta qhawarinapaq, Jeremías, llaqtamasisnin ima, imatachus ruwasqankuta qhawarina.

3. Achkha runas, ¿imastataq diosninkupaq qhawanku?

³ Achkha judíos, mana allin sunquyuq kasqankuta rikuchirqanku. Sunqunkuta mana nanachikuspataq, chiqa Diosta yupaychanankumantaqa, llulla dioskunata yupaycharqanku. Chayrayku Jehová nirqa: “Maypitaj chay ruwakusqasniyki dioskuna kashankuri? Mashkhachus llajtasniyki kanku, chay chhikallataj dioskunayki tiyapusunku. Ñakʼariypi rikhurejtiyki, paykuna ari jamuspa salvasuchunku”, nispa (Jer. 2:28). Ichá pillapis ninman: “Mana llulla dioskunata yupaychanichu”, nispa. Chaywanpis juk diccionario nisqanmanjina, dios rimayqa, “pillatapis chayri imallatapis, ancha jatunpaq qhaway”, niyta munan. Achkha runasqa, llamkʼayninkuta, unqusqachus manachus kachkasqankuta, familiankuta, allqunkuta, misinkuta chayri uywankuta, aswan jatunpaq qhawanku. Wakintaq pukllaykunallaman qukunku, wak ladosta riqsiymanta wañurichkanku, chayri ñawpa tatasninkup ususninkuta, riqsisqa runasta, runap ruwasqanta ima, ancha jatunpaq qhawanku. Chayraykutaq, Diosta yupaychaytaqa qunqapunku. Chayjina runas chawpipi kawsasqanchikrayku, ¿ruwayninkuwan judiosjina chimpaykuchikusunmanchu?

SUNQUNCHIKQA CHʼAWKIYAWASUNMAN

4. ¿Maytaq Jehovap “nisqan juntʼakusqanri? Kunampacha juntʼakuchun ari” niqkuna, ¿tukuy sunquchu nichkarqanku?

⁴ Jeremiasqa sunqupaq jampi mana kasqanta nirqa, judíos, ¿maytaq Jehovap “nisqan juntʼakusqanri? Kunampacha juntʼakuchun ari”, nichkaptinku (Jer. 17:15). ¿Tukuy sunquchu chayta nichkarqanku? Chaypaqqa, kay 17 tʼaqap qallariyninta qhawarina, chaypi nin: “Judá, uj puntachasqa fierrowan juchaykeqa qhelqasqa kashan, chantá diamantewan puntachasqa fierrowan qhelqasqa kashan sonqoykipi”, nispa. Judiosqa, runasllapi atienekuq kanku, sunqunkutataq Diosmanta karunchaq kanku. Chaywanpis wakinqa, Jehovapi atienekurqanku, bendicionninta, yuyaychayninta imataq, suyachkarqanku (Jer. 17:1, 5, 7).

5. ¿Imaynatataq judíos, Diospa kamachiykunasninta qhawaq kanku?

⁵ Achkha judíos, Diospa kamachiykunasninta pisipaq qhawaspa, imayna sunquyuqchus kasqankuta rikuchirqanku (Jeremías 17:21, 22 ñawiriy). Sutʼinchanapaq, sábado pʼunchayqa, samarinankupaq, Diosta yupaychanankupaq ima, tʼaqasqa karqa. Chayrayku judiosqa, chay pʼunchay mana llamkʼanankuchu karqa. Chaywanpis mana Jehovata kasukurqankuchu, chayrayku Pay nirqa: “Paykunatajrí mana uyariwarqankuchu, manachayqa kʼullukuspa, mana kasuwayta munarqankuchu, nitaj castigasqaywan wanarqankuchu”. Arí, judiosqa, ruwasqankuwan imaynachus sunqunku kasqanta rikuchirqanku. Diospa kamachiykunasninta riqsispapis, munasqankumanjinalla entiendespa, munayninkuta ruwaq kanku (Jer. 17:23; Isa. 58:13, 14).

6, 7. a) Allin kamachi yuyayniyuq sumaqta yuyaychawaptinchikpis, ¿imatá yuyayta qallarisunman? b) ¿Imaraykutaq tantakuykunata saqiyta qallarisunman?

⁶ Kunanqa, niña sábado pʼunchayta waqaychanchikchu, chaywanpis imaynatachus judíos Diospa kamachiykunasninta qhawasqankumanta, mayta yachakusunman (Col. 2:16). Diospa munayninta ruwanapaqqa, munaynillanchikta ruwayta saqinchikña; imaraykuchus munayninchikmanjinalla Diosta yupaychay, mana allinchu kasqanta yachanchik. Ichá achkha hermanosta riqsinchik, pikunachus Diospa munayninta ruwanankupaq, kawsayninkuta qusqankurayku, sunqu juntʼasqas kawsakunku. Ajina kaptin, ¿imaynamantá sunqunchikwan chʼawkiyachikusunman?

⁷ Jeremiaspa llaqtamasisninjina, ñuqanchikpis ichá sunqunchik mana chʼawkiyanawanchikta yuyasunman. Ichá pillapis yuyanman: “Familiayta uywanaypaq llamkʼanaypuni tiyan”, nispa. Chay yuyaytaq, kay yuyayman apanman: “Juk sumaq llamkʼayniyuq kanaypaq chayri llamkʼanallaypaqpuniqa, astawan yachakunay tiyan”, nispa. Kay yuyay allillan kaspapis, ichá jinatañataq yuyachinman: “Tiempoqa manaña unayjinachu, allinta kawsanaypaqqa universidadman rinay tiyan”, nispa. ¿Reparanchikchu allin kamachi yuyayniyuq, universidadman riymanta imatachus yuyaychawasqanchikta, usqhayllata qunqapusqanchikta? Jinamantataq, ichá tantakuykunatapis saqiyta qallarinchik. Llakikunapaqjina wakinqa, pisimanta pisi kay pachap yuyayninmanjina yuyayta qallarinku (Efe. 2:2, 3). Chayraykuchá Biblia nin: “Ama kay pacha runaspa yuyasqankuman jina kausayman yachakuychejchu” (Rom. 12:2).a

8. a) ¿Imamantataq juk cristiano runaykachanman? b) ¿Imaraykutaq Jehovamanta, ruwasqanmanta ima, mana yachanallachu kanman? Sutʼinchay.

⁸ Ñawpa siglomanta wakin cristianosqa, qhapaq chayri riqsisqa runas karqanku. Kunanpis wakin cristianosqa, kikillantaq kanku. ¿Imaynatá kapuyninkuta chayri ruwasqankuta qhawananku kanman? Chantá, ¿imaynatá paykunata qhawananchik tiyan? Jehovaqa, Jeremiasniqta chay tapuykunaman kutichiwanchik (Jeremías 9:23, 24 ñawiriy). Allin yuyayniyuq runaqa, kapusqanmanta chayri ruwasqanmanta runaykachananmantaqa, Jehovata riqsiy, aswan allin kasqanta reparan (1 Cor. 1:31). Chantá, ¿ima ninayantaq Jehovata riqsiy, entiendey ima? Jeremiaspa tiemponmanta runasqa, Diospa sutinta yacharqanku. Chantapis Puka Quchapi, Sumaq Jallpʼaman yaykuchkaptinku, juecespa tiemponkupi, chiqa sunqu reyespa tiemponkupi ima, imaynatachus ñawpa tatasninkuta salvasqanta yachallarqankutaq. Chaywanpis Jehovata chiqamanta mana riqsirqankuchu, nitaq tukuy sunquchu paypi iñirqanku. Niqtaq kanku: “Mana juchayojchu kani. Diosqa mana phiñasqachu kashan noqawan”, nispa (Jer. 2:35).

¿IMAYNATÁ JEHOVÁ SUMAQ TʼURU VASOMAN TUKUCHIWANCHIK?

9. ¿Imaraykutaq sunqunchikta chayri yuyayninchikta tikrachiyta atisqanchikta nisunman, chaypaqtaq imastá ruwasunman?

⁹ Jeremiaspa tiemponmanta judiosqa, sunqunkuta chayri yuyayninkuta tikrachinanku karqa. Chaytaq atikullarqa, imaraykuchus Diosqa, Babiloniamanta kutimuqkunapaq nirqa: “Allin sonqota paykunaman qosaj, noqa Tata Dios kasqayta rejsinawankupaj. Paykunaqa aylluy kanqanku, noqataj paykunaj Diosninku kasaj, imaraykuchus tukuy sonqowan kutimpuwanqanku”, nispa (Jer. 24:7). Ñuqanchikpis sunqunchikta chayri yuyayninchikta, kimsaniqmanta tikrachiyta atillasunmantaq: Bibliata sumaqta ukhunchaspa, imaynatachus Dios kawsayninchikpi yanapawasqanchikta entiendespa, yachakusqanchikmanjina kawsaspa ima. Profetap llaqtamasisninmanta nisqaqa, Jehová sunqunchikta watunanta munananchik tiyan. Chantá, Bibliata ñawirispa, imatachus Jehová allinninchikrayku ruwasqanpi tʼukurispa ima, sunqunchikta qhawarikullasunmantaq (Sal. 17:3). Chayta ruwayqa, ¡may allinpuni!

10, 11. a) ¿Imaraykutaq Jeremías manka llutʼaq runap wasinman rirqa? b) ¿Imamantataq kachkan Jehová sumaq tʼuru vasoman tukuchinawanchik?

¹⁰ Satanasqa, tukuyninchikta juk yachayllaman chayachiyta munawanchik, chaywanpis Jehovaqa, sapa jukninchikta yachachiwanchik. Jeremiaspi tʼukurina. Diosqa, juk pʼunchay manka llutʼaq runap wasinman kacharqa. Chaypiqa, manka llutʼaq runata, tornopi mankata ruwachkaqta rikurqa. Ruwachkasqan manka mana allin lluqsiptintaq, chay kikin tʼurumanta, munasqanmanjina lluqsinankama waktañataq ruwasqanta rikurqa (Jeremías 18:1-4 ñawiriy). ¿Imarayku Jehová, Jeremiasta manka llutʼaq runap wasinman kacharqa? ¿Imatá chaymanta yachakunchik?

¹¹ Jehovaqa, Jeremiasman, Israelman ima, llaqtas, ayllus ima, tʼurujina makinpi kasqankuta rikuchiyta munarqa. Manka llutʼaq runamanta nisqaqa, Jehovaqa, mana pantanchu, nitaq imatapis qhasimanta phirinchu. Chayrayku, sumaq tʼuru vasoman tukuchinawanchikqa, sapa jukninchikmanta kachkan (Jeremías 18:6-10 ñawiriy).

12. a) Joacim, ¿Jehovap yuyaychasqanta japʼikurqachu? b) ¿Imatá paymanta yachakusunman?

¹² Diosqa, kay tiempopi Biblianiqta sumaq tʼuru vasoman tukuchiwanchik. Imaynatachus Palabranta kasukusqanchikqa, imayna runachus kasqanchikta, sumaq tʼuru vasoman tukuchinawanchikpaqjinachus manachus kasqanchikta ima, rikuchinqa. Rey Joacimpi tʼukurina, chantapis judíos, imaynatachus Jehovawan yachachichikunankuta qhawarina. Diospa leyninqa niq: “Peonniykichej [...] runawanqa maychus kajta ruwankichej”, nispa. Chaywanpis Joacimqa, chayta mana kasukurqachu, “uj jatun kamachina wasita” ruwakunanrayku, peonesninta qhasillamanta llamkʼachirqa (Deu. 24:14; Jer. 22:13, 14, 17). Jehovaqa, Joacimpa yuyayninta tikrachinanpaq, profetasninta kacharqa. Chaywanpis payqa, munaynillanta ruwarqa, nirqataq: “Mana uyari[saq]chu”, nispa. Wayna kasqanmantapacha jinallatapuni ruwarqa, chayrayku Dios nirqa: “Burro wañusqata jina payta qhawarparenqanku; Jerusalenmanta qhatatatispa, jawaman wijchʼurparenqanku”, nispa (Jer. 22:19, 21). Chayrayku, “Ajina kani, wañunaykamataq ajina kasaq” nispaqa, wampuschá kasunman. Jehovaqa, manaña Jeremiaspa tiemponpijinachu profetasta kachamuwanchik. Chaywanpis, yuyaychayninta japʼikunapaq, allin kamachi yuyayniyuqniqta yanapawanchik. Wakin kutiqa, imaynatachus kawsanata, imaynatachus kʼachanchakunata, matrimoniospi chayri familiawan, amigoswan kusirikunapaq tantakuspa, imaynatachus tusurikunata, ima takiykunatachus uyarinata ima, yuyaychawanchik. Chay yuyaychaykunata, ¿kasukusunchu?

13, 14. a) ¿Imaraykutaq judíos, kamachisninkuta kacharirqanku? b) ¿Imaynamantá imachus judiospa sunqunkupi kasqan rikukurqa?

¹³ Wak sutʼinchayta qhawarina. Babiloniosqa, Judata kamachinanpaq Sedequiasta churarqanku. Payqa, Jeremiasniqta Dios yuyaychasqanta japʼikunanmantaqa, babiloniospa contrankupi uqharikurqa (Jer. 27:8, 12). Chayrayku babiloniosqa, Jerusalenta muyuykurqanku. Sedequías, Judamanta kuraqkunawantaq, Dioswan allinpaq qhawasqa kanankupaq, leyesninta juntʼananku kasqanta yuyarqanku. Reyqa, hebreo kamachista qanchis kaq watapi kacharipuna kasqanta yachaspa, judioswan juk tratota ruwarqa, paykuna wata runasninkuta kacharipunankupaq (Éxo. 21:2; Jer. 34:13, 14). ¡Chaymá sumaqqa! Jerusalenta enemigosninku muyuykuchkarqanku, llaqtataq chaypachapuni kamachisninkuta kacharipuchkarqa (Jeremías 34:8-10 ñawiriy).

¹⁴ Egiptomanta soldados Jerusalenta yanapaq lluqsimurqanku, caldeostaq chayta yachaspa, Jerusalenmanta ripurqanku (Jer. 37:5). ¿Imatá ruwarqanku kamachisninkuta kachariqkuna? Watiqmanta kamachisninkupaq japʼikapullarqankutaq (Jer. 34:11). Judiosqa, chʼampaykunapi rikukuspa, juchasninkuta pampachanankuta yuyaspa, Diospa leyesninta kasukuqman tukurqanku. Chaywanpis chʼampay manaña kaptinqa, saqrata ruwallarqankupuni. Leyta kasukuqmanjina tukuptinkupis, ruwasqankuqa Diospa Palabranta, yuyaychayninta ima, mana japʼikuyta munasqankuta rikuchirqa.

JEHOVÁ SUMAQ TʼURU VASOMAN TUKUCHINAWANCHIKTA SAQINA

15. ¿Maykamataq Jehová juk sumaq tʼuru vasoman tukuchinawanchikta munanchikrí? Sutʼinchariy.

¹⁵ Diospa llaqtanpiqa, yuyaychaykunasninta yanapanawanchikpaqjina yachakunchik. Sutʼincharinapaq, juk hermano sunqunchikta nanachiwaptinchik, imatachus ruwananchikta yachanchik (Efe. 4:32). Chay yuyaychaytaq, may sumaqpuni. Chaywanpis, ¿imayna tʼurutaq kanchik? Jehovap makinman, ¿llinkʼi tʼurujinachu churakusun? Sunqunchik sumaq tʼurujina kaptinqa, kawsayninchikta tikrachisun. Jatun Manka Llutʼaq Jehovataq, sumaq tʼuru vasoman munayninta ruwanapaq tukuchiwasun (Romanos 9:20, 21; 2 Timoteo 2:20, 21 ñawiriy). Joacimjina, chayri hebreo kamachispa dueñosninkujina kanamantaqa, Jehová sumaq tʼuru vasoman payta yupaychananchikpaq tukuchinawanchikta saqina.

16. ¿Imatataq Jeremías sutʼita yacharqa?

¹⁶ Jeremiaspis, Jehová sumaq tʼuru vasoman tukuchinanta saqikurqa. Chayrayku nirqa: “Yachani runaqa [...] kawsaynimpi imatachus ruwananta [mana] niyta atisqanta”, nispa. Chantá nillarqataq: “Dios, castigawayku wananaykupaj cheqan kayniykiman jina”, nispa (Jer. 10:23, 24). Wayna, sipas, ¿Jeremiasjinachu ruwanki? Ichá qhipaman, achkha ruwaykunata akllanayki kanqa. Wakinqa, munaynillankuta ruwayta akllanku. Qamrí, ¿Diospa yuyaychaynintachu maskʼanki? ¿Jeremiasjinachu llampʼu sunquwan, kawsayniykipi imatachus ruwanaykita mana niyta atisqaykita ninki? Yuyariy: Diospa makinpi llinkʼi tʼurujina churakuptiykiqa, sumaq tʼuru vasoman tukuchisunqa.

17-19. a) ¿Imaraykutaq Jeremías Eufratesman chayananpaq may karuta purirqa? b) ¿Imaynatá Jeremías kasukusqanta rikuchirqa? c) Jeremías pisi imaspi kasukusqan, ¿imapaq karqa?

¹⁷ Jeremiasqa, profetajina llamkʼayninta allinta juntʼananpaq, Diospa nisqanta kasukunan karqa. Qam Jeremías kawaq karqa chay, ¿kasuwaqchu karqa? Juk kutiqa, Jehová, Jeremiasta linomanta chumpita rantimuspa chumpiykukunanta kamachirqa. Chantá, “Eufrates mayuman” rinanta nirqa (Jer. 13:3, 4, Qheshwa Biblia). Juk mapata qhawarispaqa, 500 kilometrosta (100 leguasta) risqanta reparasunman. Jeremiasqa, chay mayuman chayaspa, chay chumpita chhanka juskʼuman pakaykunan karqa, chantá Jerusalenman kutinan karqa. Unayninmantaq Jehovaqa, chay chumpita apamunanpaq, Eufratesman kutinanta kamachillarqataq (Jeremías 13:1-9 ñawiriy). Jeremiasqa, chay iskay kutipi, 2.000 kilometrosta (400 leguasta) purirqa. Wakin yachayniyuq runasqa, Jeremías killasta may karuta purisqantaqa, mana creenkuchu (Esd. 7:8, 9).b Chaywanpis payqa, Jehová kamachisqanrayku, jinatapuni purirqa.

¹⁸ Jeremías, Judea urqusniqta Eufratesman richkasqanpi tʼukurina. Maynintachus rinanta akllasqanmanjina, chʼin pampasman chayan. Chaytataq, chumpita pakanallanpaq ruwarqa. Llaqtamasisninqa ichá tapukurqanku: “¿Mayman chinkapunrí?”, nispa. Chantá payqa, mana chumpiyuqllaña rikhurimurqa. Chantataq Jehová, chay ‘ni imapaq waliq’ ismusqa chumpita apamunanpaq, Eufratesman kutinanta nirqa. ¿Manachu chayjina karuta purisqan, qhasilla kasqanta nisunman? Chaywanpis Jeremiasqa, Diospa makinpi llinkʼi tʼurujina churakusqanrayku, mana jinatachu nirqa. Chayrayku, mana thutuspa tukuy sunqu kasukurqa.

¹⁹ Jehovaqa, Jeremiasman iskay kaq risqanpiraq, imapaqchus jinata ruwachisqanta sutʼincharqa. Payqa, Jeremías ruwasqanwan kayta willayta munarqa: “Kay sajra runasqa nisqasniyta mana uyariyta munankuchu, manachayqa kʼullukuspa sajra sonqonkoj yuyasqanta jinalla waj dioskunaj qhepankuta purinku paykunata sirvinankupaj, yupaychanankupajtaj. Ajinamanta kay chumpi jina mana imapaj walejchu kanku”, nispa (Jer. 13:10). Jehovaqa, ¡tʼukunapaqjinapuni yachachirqa! Jeremías, pisi imaspipis tukuy sunqu kasukusqanqa, ichá pisipaq qhawasqa kanman. Chaywanpis Jehovaqa jatunpaq qhawarqa, imaraykuchus jinamanta, llaqtanpa sunqunman chayananpaq, tukuy imata ruwasqanta rikuchirqa (Jer. 13:11).

20. Diosta kasukusqanchik, ¿imaraykutaq wakkunata tʼukuchinman, chaywanpis imamantataq mana iskaychakunchikchu?

²⁰ Kunanqa, manaña Jeremiasjinachu karusta Diosmanta willanapaq purinchik. Chaywanpis kawsayninchikqa, vecinosninchikta chayri riqsisqasninchikta tʼukurichinman. Paykunaqa ichá qhawarawasunman: imaynatachus kʼachanchakusqanchikta, imata yachakuytachus akllasqanchikta, ima oficioyuqchus kasqanchikta, alcoholmanta imatachus yuyasqanchikta ima. Jina kaptin, ¿Jeremiasjinachu Diospa kamachiykunasninta kasukusun? Jehová sumaq tʼuru vasoman tukuchinawanchikta saqisun chayqa, mayllapipis paymanta parlariyta atisun. Arí, Biblianiqta, allin kamachiniqta ima, yuyaychawasqanchikta kasukuyqa, wiñaypaq yanapawasun. Jeremiasjinataq kasun, nitaq sunqunchik chʼawkiyawasunchu. Chayrayku mana iskaychakuspa Jehovap makinpi llinkʼi tʼurujina churakuna, jinamanta wiñaypaq yupaychananchikpaq, sumaq tʼuru vasoman tukuchiwasun.