Cristiano Kausayninchej tantakuypaj referencias
6-12 DE ENERO
BIBLIAMANTA SUMAJ YACHACHIYKUNA | GÉNESIS 1, 2
“Jehová Dios Jallpʼapi kausayta rikhurichin”
(Génesis 1:3, 4) Chantá Dios nerqa: Kʼanchay kachun, nispa, kʼanchaytaj karqa. 4 Dios rikorqa kʼanchayqa sumaj kasqanta. Kʼanchaytataj laqhamanta tʼaqarqa.
(Génesis 1:6) Chaymanta Dios nerqa: Yaku chawpipi uj jarkʼachina kachun, yakuta iskayman tʼaqaj, nispa. Ajinataj karqa.
(Génesis 1:9) Chaymanta Dios nerqa: Cielo urapi kaj yakoqa uj cheqallapi kachun, chʼaki kaj rikhurinampaj, nispa. Ajinataj karqa.
(Génesis 1:11) Chantá Dios nillarqataj: Jallpʼapi tukuy laya qʼomerkuna wiñachun: Mujoj qhoras, poqoj sachʼas ima, nispa. Ajinataj karqa.
it-1-S pág. 571
Creación
Dios Ñaupaj kaj Diapi: “Kʼanchay kachun”, nejtin phuyusnejta uj chharpu kʼanchay rikukorqa. Manataj sutʼita yachakorqachu maymantachus chay kʼanchay jamusqanta. Kʼanchayqa pisimanta pisi rikhurinman karqa. Chaytataj nin inglés parlaypi J. W. Watts sutiyoj runa: “Kʼanchayqa pisimanta pisi rikukorqa”, nispa (Gé 1:3, A Distinctive Translation of Genesis). Diosqa kʼanchayta laqhamanta tʼaqarqa, kʼanchaytaqa suticharqa Pʼunchay, nispa. Laqhatataj suticharqa: Tuta, nispa. Chaytaj rikuchin Jallpʼaqa Intej muyuyninta muyusqanta, ajinamanta muyusqanman jina uj ladonpi kʼanchay karqa uj ladonpitaj laqha karqa (Gé 1:3, 4).
Iskay kaj Diapitaj, Diosqa yaku chaupipi uj jarkʼachinata ruwarqa, yakuta iskayman tʼaqananpaj. Khuskan yakoqa urapi qhepakorqa, khuskantaj patapi. Jinamanta chay iskayman tʼaqaj yaku jarkʼachinata suticharqa: Cielo, nispa. Chaytaj mana niyta munanchu estrellas chayri patapi kaj waj imas yakumanta kasqanta (Gé 1:6-8; EXPANSIÓN nisqata leeriy).
Kinsa kaj Diapi Diosqa jallpʼapi kaj yakuta uj cheqallaman tantaykorqa, jinamanta chʼaki kaj rikhurerqa. Chay chʼaki kajtataj Diosqa suticharqa Jallpʼa, nispa. Chay diallapitaj Dios Jallpʼapi tukuy laya qʼomerkunata wiñacherqa: Qhorasta, mujojkunata, poqoj sachʼasta ima. Chaykunaqa mana jinallamantachu rikhurerqanku (Gé 1:9-13).
(Génesis 1:14) Chaymanta Dios nerqa: Kʼanchaykuna kachun cielopi, pʼunchayta wajman, tutatataj wajman tʼaqanampaj, jinallataj señal kanampaj tiempospaj, pʼunchaykunapaj, wataspajwan.
(Génesis 1:20) Chantá Dios nerqa: Yakupi rikhurichunku ashkha animales; jinallataj pʼisqospis jallpʼa patata phawaykachajkuna kachunku, nispa. Ajinataj karqa.
(Génesis 1:24) Chantá Dios nerqa: Jallpʼa patapi kawsachunku tukuy laya animales: Monte animales, uywas, pampata qhatatakojkuna ima, layankuman jina, nispa. Ajinataj karqa.
(Génesis 1:27) Diosqa runata ruwashaspa, payman rijchʼakojta ruwarqa; qharita warmitawan ruwarqa.
it-1-S pág. 571 párrs. 8, 9-pág. 572 párrs. 1, 2
Creación
Hebreo parlaypi ʽa·sáh palabraqa niyta munan “imapis ruwasqa kananta”. Chay palabratataj oqharikun Jehová Dios Intita, Killata, chʼaskasta ima Tawa kaj Diapi ruwasqanmantaña parlanapaj. Chay “diapi” Diosqa jatuchaj kʼanchaykunata kʼanchacherqa. Chantapis “Dios churarqa kʼanchaykunata cieloman, jallpʼata pʼunchaynintin, tutantin kʼanchamunankupaj”, chaymantapacha Jallpʼa patamanta sutʼita rikukunman karqa, cielopipis kashankuman jina. Chantapis kʼanchaykunaqa, kanan karqa “señal kanampaj tiempospaj, pʼunchaykunapaj, wataspajwan”. Runataj chaykunawan yanapachikunman karqa tukuy imaymanamanta (Gé 1:14).
Phishqa kaj Diapitaj Jallpʼapi animales ruwasqa karqa. Diosqa mana munarqachu uj laya animalllamanta tukuy laya animales rikhurinankuta, manaqa atiyninwan Dios may chhika animalesta rikhuricherqa. Chaymanta parlaspa Biblia nin: “Dios ruwarqa jatuchaj manchachikuna jina animalesta mama qochapi, tukuy laya khurustawan, layankuman jina yakupi kawsajkunata, jinallataj tukuy laya pʼisqostapis layankuman jina”, nispa. Diosqa chay ruwasqasninmanta kusisqa kasharqa, bendecispataj nerqa ‘miranankuta’. Imajtinchus Diosqa ruwarqa tukuy laya animalesta layankuman jina miranankupaj (Gé 1:20-23).
Sojta kaj Diapitaj “Dios ruwarqa monte animalesta layankuman jina, uywasta layankuman jina, jinallataj pampata qhatatakoj animalestapis layankuman jina”. Ñaupajpi ruwasqasnin jinallataj kayta ruwasqanpis Diospajqa sumajllataj karqa (Gé 1:24, 25).
Sojta kaj Día tukukuytataj Diosqa runata ruwarqa. Runaqa animalesmanta nisqa aswan kuraj karqa, nitaj ángeles jinachu. Diosqa runata ruwarqa payman rijchʼakojta. Génesis 1:27 versiculopi runamanta parlaspa “qharita warmitawan ruwarqa” nejtinpis, Génesis 2:7-9 versiculospi rikuchin Jehová Diosqa runata ñutʼu jallpʼamanta ruwasqanta, senqanmantaj kausay samayta samaykusqanta. Ajinamanta runaqa kausayta qallarerqa, uj kʼacha huertapi, ashkha mikhuna patapitaj. Diosqa runata jallpʼamanta ruwarqa, chaymantataj warmita ruwarqa Adanpa ujnin wajtanta orqhospa (Gé 2:18-25). Warmita ruwaytawan runata ruwayta tukucharqa (Gé 5:1, 2).
Sumaj yachachiykunata maskʼana
(Génesis 1:1) Qallariypeqa Dios cielotawan, kay pachatawan ruwarqa.
Cientificospa ruwasqasninku
¿Mashkha unayniyojtaj cielo, Jallpʼa ima?
Científicos nisqankuman jina, Jallpʼanchejqa 4 mil millones watayoj jinaña. Cielopi kaj imastaj 13 chayri 14 mil millones watayoj jinaña. Bibliatajrí, mana ninchu mashkha unayniyojchus kasqankuta. Astawanpis Génesis 1:1 nin: “Qallariypeqa Dios cielotawan, kay pachatawan ruwarqa”, nispa. Chayrayku cientificosqa estudiayta atinku Jallpʼa, cielo ima mashkha unayniyojchus kasqankuta. Chaytataj ruwanku imaschá midinankupaj tiyan, chay imaswan midispa.
(Génesis 1:26) Chay qhepata Dios nerqa: Runata ruwanachej noqanchejman rijchʼakojta. Tukuynin animalesmanta aswan atiyniyoj kachun; atiynin urapi kachunku: challwas, pʼisqos, tawa chakiyojkuna, jallpʼa patapi qhatatakojkuna ima, nispa.
it-2-S pág. 80
Jesucristo
Dioslla tukuy imata ruwaj. Jesusqa tukuy imata ruwayserqa, chaywanpis mana Tatan jina tukuy imata ruwajchu karqa. Imajtinchus tukuy imaqa Diospa espíritu santonwan chayri atiynillanwan ruwasqa karqa (Gé 1:2; Sl 33:6). Jehová Dioslla kausay Juturi kasqanrayku tukuy ima, rikukoj mana rikukoj imaspis paypa ruwasqan (Sl 36:9). Chantapis Jehová Diosqa, Jesusnejta tukuy imata ruwarqa. Jesuspis nerqa Dioslla tukuy imata ruwaj kasqanta. Tukuynin Bibliapipis chayllatataj nin (Mt 19:4-6; CREACIÓN nisqata leeriy).
Bibliata leenapaj
13-19 DE ENERO
BIBLIAMANTA SUMAJ YACHACHIYKUNA | GÉNESIS 3-5
“¿Imastaj kashan Satanás llullakuyta qallarisqanmantapacha?”
(Génesis 3:1-5) Katareqa may jina yuyaysapa karqa, Tata Diospa tukuy monte animalesta ruwasqasninmanta nisqaqa. Chantá payqa warmita taporqa: Huertapi kaj tukuynin sachʼaspa poqoyninta ama mikhunkichejchu, nispachu Diosqa nisunkichej? nispa. 2 Warmitaj kuticherqa: Atiyku mikhuyta tukuynin sachʼaspa poqoyninta. 3 Huerta chawpipi kaj sachʼallamanta Diosqa niwayku amapuni mikhunaykuta, ni llojchirinallaykutapis. Chaymantachus mikhunkichej chayqa, wañunkichej, niwayku. 4 Kataritajrí warmita nerqa: Chayqa mana jinachu; mana wañunkichejchu. 5 Dios allinta yachan, chay sachʼaj poqoyninta mikhuspa, sumaj yachayniyojman tukunaykichejta. Ajinamanta chaywan qankunaqa Dios jina kankichej, yachankichejtaj imachus allin kajta, mana allin kajtapis, nispa.
Jehovaj munaynenqa juntʼakonqapuni
9 Kuraj Supay Satanasqa, Evata uj katarinejta chʼaukiyarqa Tatan Jehovata mana kasukunanpaj (Génesis 3:1-5 leey; Apo. 12:9). Runasqa ‘huertapi kaj tukuynin sachʼasmanta’, uj sachʼaj poqoynillanta mana mikhunankuchu karqa. Satanastaj chayta mana allinpajchu qhawachiyta munarqa. Evaman kaytapis nishanman jina karqa: “Nichá imatapis munasqaykiman jina ruwayta atinkichu á”, nispa. Chantá llullakuspa nerqa: “Chayqa mana jinachu; mana wañunkichejchu”, nispa. Jehovata Eva mana kasukunanpajtaj, nerqa: “Dios allinta yachan, chay sachʼaj poqoyninta mikhuspa, sumaj yachayniyojman tukunaykichejta”, nispa. Chaywantaj Satanasqa kaytapis nishanman jina karqa: “Jehovaqa mana munanchu yachayniyoj kanaykichejta, chayrayku chay sachʼamanta jarkʼakusunkichej”, nispa. Engañayta tukunanpajtaj, Evaman nerqa: “Dios jina kankichej, yachankichejtaj imachus allin kajta, mana allin kajtapis”, nispa.
(Génesis 3:6) Warmeqa sachʼata qhawarerqa, mikhunapaj jina moqʼeyta, jinallataj chayta mikhuykuspa imatapis yachanapaj jina kasqanta. Ujnin poqoyninta pʼitispataj, mikhuykorqa; qosanmampis jaywarqa, paypis mikhuykullarqataj.
w00-S 15/11 págs. 25, 26
¿Imatataj Adanmanta Evamanta yachakusunman?
Evaqa mana juchapi urmanmanchu karqa. Kaypi piensarina. Katareqa Diospis, Adanpis llullakushasqankuta nerqa. Nichá allinchu sientekusunman pillapis niwajtinchej familianchej llullakuwasqanchejta. Evataj uyarillarqa katarej nisqanta. Chaywanpis allin kanman karqa katarita mana uyarinan. Imajtinchus katareqa qhasita parlasharqa Diospa justician, Adanpa nisqanpis llulla kasqanta. Evaqa qosanta respetasqanrayku, tapurinan karqa niraj imatapis ruwashaspa. Noqanchejpis Diospa kamachiykunasninpa contranpi llullasta niwajtinchej, mana uyarinachu. Jinapis Evaqa katarita creespa, sapallanmantaña allin kajta, mana allin kajta ruwayta munarqa. Chayllapipuni yuyaspataj astawan munarqa. Yuyayninmanta wijchʼunanmanta chayri qosanwan parlarinanmantaqa chayllapipuni yuyarqa, chaytaj manapuni allinchu karqa (1 Corintios 11:3; Santiago 1:14, 15).
Adanqa warminta uyarerqa
Evaqa niraj imapi Adanta juchallicherqa. Adanpa ruwasqantaj mana allinchu karqa (Génesis 3:6, 17). Adanqa warminta kasunantachus chayri Diosta kasunantachus ajllanan karqa. Adanqa, Diostapuni kasukunan karqa, imajtinchus pay tukuy imata qorqa, warmintapis. Imata ruwananpajpis Tatanpa yuyaychayninta maskʼanan karqa. Nitaj warmintachu qhatinan karqa. Adanqa sutʼita yacharqa Eva sachʼaj poqoyninta mikhuykuspa allin kajta mana allin kajta yachayta munasqan, qhasilla kasqanta. Apóstol Pablopis nerqa: “Mana Adanchu chʼaukiyachikorqa, manachayqa warmi chʼaukiyachikorqa. Ajinapitaj juchallikorqa”, nispa (1 Timoteo 2:14). Ajinamanta Adanqa yachashaspa Jehová Diospa kamachisqanta pʼakerqa. Arí, Adanqa mana creerqachu Evaj pantasqanta Dios allinchananta. Astawanpis Evata mana pierdeyta munarqachu.
(Génesis 3:15-19) Qantawan, warmitawan chejninachisqaykichej. Jinallataj mirayniykiwan, mirayninwampis chejninakonqanku. Miraynin umaykita saruspa, pʼaltarparenqa, qantaj chaki talonninmanta khaninki, nispa. 16 Warmimanqa Dios nerqa: Nanayniykita aswan ashkhata yapasaj wijsayoj kashajtiyki, nanaywantaj nacechikunki wawasniykita. Munasqaykitaj qosaykiman apasonqa, paytaj qanta kamachisonqa, nispa. 17 Qharimantaj nerqa: Warmiykita kasuspa, chay sachʼaj poqoyninta amapuni mikhunkichu nishajtiy mikhuykusqaykirayku, kunanqa jallpʼa maldecisqa kanqa; ancha ñakʼariywantaj mikhunaykipaj poqochinki tukuy kawsayniykipi. 18 Jallpʼaqa wiñachipusonqa khishkasta, tukuy sajra qhorastawan, qantaj qhasi qhoraspa poqoyninta mikhunki. 19 Jumpʼi suruyta llankʼanki mikhunaykipaj, ñutʼu jallpʼaman tukunaykikama, imaraykuchus jallpʼamanta ruwasqa kanki. Jallpʼa kanki, jallpʼallamantaj kutinki, nispa.
w12-S 1/9 pág. 4 párr. 2
Diosqa warmista jatunpaj qhawan
¿Warmitachu Dios maldicerqa?
Mana. Jehová Diosqa maldicerqa “ñaupa katarita, pichus sutichasqa Kuraj Supay”, chayta (Apocalipsis 12:9; Génesis 3:14). Jehová Diosqa Adán warminta kamachinanta nispa, mana nisharqachu warminta sufrichinanta (Génesis 3:16). Astawanpis nisharqa juchachakusqankurayku llakiykunapi rikukunankuta.
w04-S 1/1 pág. 29 párr. 2
Génesis libromanta wakin allin yachachiykuna (ñaupaj kaj)
3:17. ¿Mashkha tiempotataj Dios jallpʼata maldicerqa? Dios jallpʼata maldecisqanrayku, jallpʼata llankʼay mana facilchu karqa. Adanpa wawasnenqa rikorqanku jallpʼa maldecisqa kasqanrayku khishkas, tukuy sajra qhoras ima wiñasqanta. Chayrayku Noej tatan Lamec nerqa: “Dios maldecin jallpʼata, llankʼananchej tiyan atiy mana atiyta”, nispa (Génesis 5:29). Jatun Para pasaytataj, Jehová Diosqa Noeta wawasninta ima bendecispa nerqa, miranankuta, kay pachamantaj juntʼanankuta (Génesis 9:1). Diosqa chay kutipi watejmantasina jallpʼata bendicerqa (Génesis 13:10).
it-1-S pág. 717
Parto nanay
Nacechikoj warmej nanaykunasnin. Eva juchachakusqanrayku, Dios payman nerqa wawata sinchʼi nanaywan nacechikunanta. Eva kasukunman karqa chayqa, Diosqa bendecillanmanpuni karqa. Wawata nacechikuypis jatun kusiy paypaj kanman karqa. Imajtinchus “Diospa bendicionnenqa qhapajyachin, nitaj ima llakiytapis chay bendición apamunchu” (Pr 10:22). Chaywanpis juchasapa kasqanrayku, cuerponqa manaña allintachu funcionarqa, nanaywantaj nacechikunan karqa. Chantapis Diosqa Evaman niyta aterqa: “Nanayniykita aswan ashkhata yapasaj wijsayoj kashajtiyki, nanaywantaj nacechikunki wawasniykita”, nispa (Gé 3:16).
Sumaj yachachiykunata maskʼana
(Génesis 4:23, 24) Uj kuti Lamecqa warmisninta nerqa: Ada, Zila, sumajta uyariwaychej imatachus nisqayta: Warmisníy, uj runata wañuchini wajtawasqanrayku, uj waynatataj sajmawasqanrayku. 24 Sichus Cainta qanchis kutita castiganqanku chayqa, noqataqa castigawanqanku qanchis chunka qanchisniyoj kutista.
it-2-S pág. 183 párr. 2
Lamec
Lamec imatachus warmisninman nisqanqa, rikuchin chay tiempopi runasqa may sajras kasqankuta. Lamec nerqa: “Sumajta uyariwaychej imatachus nisqayta: Warmisníy, uj runata wañuchini wajtawasqanrayku, uj waynatataj sajmawasqanrayku. Sichus Cainta qanchis kutita castiganqanku chayqa, noqataqa castigawanqanku qanchis chunka qanchisniyoj kutista”, nispa (Gé 4:23, 24). Chaywanqa Lamec ichapis nisharqa kutichikushallasqanta, manataj Caín jinachu runata wañuchispa juchallikusqanta. Imajtinchus Lamecqa maqasqan runata wañurpachisqa kutichikushaspalla. Chayrayku, payqa mañakorqa mana vengakunankuta payta maqaj runata wañuchisqanmanta.
(Génesis 4:26) Setpatapis churin kallarqataj, sutintaj karqa Enós. Chaymantapacha Tata Diospa sutinta oqhariyta qallarerqanku Diosninkupaj rejsikapusqankurayku.
it-1-S pág. 359
Diospa contranta rimay
Abelqa Diospa sutinta oqharispachá payman qayllaykoj. Chaywanpis niraj Jatun Para qallarishajtin Enospa tiemponpeqa, ‘Diospa sutinta’ nisina maychus kajtachu oqharej kanku (Gé 4:26; Heb 11:4). Wakin runas nisqankuman jina sichus Diospa sutinta oqharikoj qhasi mana kajta, runasman chayri santosman churanankupaj chayqa, Diospa contranpi juchallikuy jina kanman (ENÓS nisqata leeriy).
Bibliata leenapaj
20-26 DE ENERO
BIBLIAMANTA SUMAJ YACHACHIYKUNA | GÉNESIS 6-8
“Noeqa Dios nisqanman jinapuni ruwarqa”
(Génesis 6:9) Kay jina karqa Noejpa kawsaynin: Noeqa cheqan karqa, sumaj runataj chay tiempo runa mita ukhupi, Diosta kasuspapuni. Ajinaqa pay kʼatalla Diospa munayninta ruwarqa.
(Génesis 6:13) Runasqa juchapi pejtusqa karqanku. Chayrayku Dios chay jina millay juchasapasta rikuspa, Noeta nerqa: Noqa tukuchisaj kay runasta. Paykunaj juchallikusqankurayku imaymana jucha kay pachaman juntʼan. Chayrayku tukuchisaj paykunata tukuy jallpʼantinta.
Noé jina, Daniel jina, Job jinataj creeyniyoj kana, Diostataj kasukuna
4 Noeqa ashkha llakiykunapi rikukorqa. Noejpa tatanpa awelitonqa, Enoc karqa. Enocpa tiemponpitaj, runasqa manchay sajras karqanku, Jehová Diospa “contranpitaj sajrata” parlaj kanku (Jud. 14, 15). Enocpa tiemponmantapacha Noejpa tiemponkama, runasqa astawan sajrayarqanku. Imajtinchus Noejpa tiemponpi “kay pachaqa imaymana juchawan juntʼa karqa”. Sajra angelespis, kay jallpʼaman uraykamuspa runasman tukorqanku, warmiswantaj casarakorqanku. Wawasninkutaj manchay kallpasapas, sajrastaj karqanku (Gén. 6:2-4, 11-13). Chaywanpis Noeqa mana chay sajra runas jinachu karqa. Bibliaqa nin: “Noeqa Diospa ñawpaqempi khuyakuyta tarerqa”, nispa. Arí, Noeqa cheqan kajtapuni ruwarqa, ‘Diosta kasuspapunitaj’ kausakorqa (Gén. 6:8, 9).
(Génesis 6:14-16) Qanqa ruway uj arcata gofer maderamanta. Ukhumpitaj ruway ashkha cuartosta. Jinaspataj, machʼawan lluchʼiranki ukhunta jawantawan, tukuy lajrasninta ama yaku yaykunampaj. 15 Kay jinata arcata ruwanki: Saytʼunman ruwanki pachaj kinsa chunka phishqayoj metrosniyojta, kinrayninmantaj iskay chunka iskayniyoj metros, phishqa chunka centimetrosniyojta; sayayninmantaj chunka kinsayoj metros phishqa chunka centimetrosniyojta ruwanki. 16 Chantá ruway kinsa alto patasniyojta, uj ventanayojta, chaytaj kachun techo uramanta khuskan metropi; uj ladompitaj punkunta ruwanki.
“Diospa munayninta ruwarqa”
Noeqa arcata sayachinanpaj, sachʼasta kʼutorqa, kʼullusta qhataterqa, chantá vigasta, tablasta, waj imasta ima ruwarqa. Arcaqa kinsa alto patasniyoj kanan karqa, ukhunpitaj ashkha cuartosniyoj. Chantapis techo uranpi ventanaswan muyurisqata, uj ladopi punkuyojta ima ruwanan karqa. Techoj chaupinpis, yaku ladosninta surunanpaj jina tumpa oqharisqa kanan karqa. Arcaqa 40 chayri 50 wataspi jina tukuchakorqa (Génesis 6:14-16).
(Génesis 6:22) Ajinata Noeqa ruwarqa, Dios imaynatachus payman nisqanman jina.
“Pacienciawan ñawpajllamampuni tʼijunachej”
13 ¿Imataj Jehovaj kamachisninta mana saykʼuspa correnallankupajpuni, atipanankupajtaj yanaparqa? Pablo, Noemanta parlarisqanta qhawarina (Hebreos 11:7 ñawiriy). Jehovaqa, Noeman nerqa: “Jatun parata parachimusaj yakoqa kay pachata pʼampanankama, kay pachapi tukuy kawsajkunata chinkachinampaj”, nispa (Gén. 6:17). ¿Imaraykutaj Pablo manaraj rikukusqan imas kasqanta nerqa? Imaraykuchus chay jina paraqa ni jaykʼaj kasqachu. Chaywanpis Noeqa, Jehovaj nisqan juntʼakunanpipuni creerqa, paypi atienekusqanrayku, kamachisqantataj atinanpaj jinalla qhawarqa. “Ajinata Noeqa ruwarqa, Dios imaynatachus payman nisqanman jina” (Gén. 6:22). Arí, payqa arcata ruwanan karqa, chaymantaj mikhunata, qʼachuta ima apaykunan karqa, animalesta tantanan karqa, Jatun Para jamunanmanta runasman willanan karqa, familiantapis Diospi atienekunallankupajpuni yanapanan karqa. Noeqa sinchʼita sayasqanrayku, atienekusqanraykutaj, pay, familian ima mana wañorqankuchu, ashkha bendicionestataj japʼerqanku.
Sumaj yachachiykunata maskʼana
(Génesis 7:2) Tukuy llimphupaj qhawasqa uywasmanta qhatiykuy qanchis chinasta, orqostawan. Mana llimphupaj qhawasqa kajkunamantarí uj chinatawan, uj orqollatawan qhatiykunki.
w04-S 1/1 pág. 29 párr. 7
Génesis libromanta wakin allin yachachiykuna (ñaupaj kaj)
7:2. ¿Imaynatataj reparaj kanku mayqen animaleschus llimphupaj qhawasqa kasqankuta mayqenkunatajchus mana llimphupaj qhawasqa kasqankuta? Chaytaqa reparankuman karqa chay animal Diosman jaywanapaj kasqanpisina, nitaj chay animal mikhunapajchus manachus kasqanpichu. Jatun Para ñaupajtaqa runas mana aychata mikhojchu kanku. Moisespa Leyninpi por primera vez oqharikorqa “llimphu” palabrata chantá “chʼichi” palabrata mikhunamanta parlaspa. Moisespa Leynin manakajman tukuchisqa kajtintaj manaña chʼichipaj, chayri llimphupaj qhawasqa animales karqachu (Hechos 10:9-16; Efesios 2:15). Reparanchej jina, Noeqa yacharqa mayqen animalchus Jehová Diosman jaywanapaj kasqanta. Arcamanta llojsiytawan “uj altarta Tata Diospaj ruwarqa, chaypitaj Diospaj uj uywa wañuchisqata qʼolacherqa, mikhuna uywasta, phawajkunata ima sapa layamanta ujtakama ajllaspa” (Génesis 8:20).
(Génesis 7:11) Chaypacha karqa chunka qanchisniyoj pʼunchay iskay kaj killapi. Noetaj karqa sojta pachaj watasniyoj. Chay pʼunchaypipuni yuyay chinkay ukhu pacha qocha phullchimorqa, jinallataj cielopi kaj yakupis tʼojyamuspa, musphayta jichʼakamorqa.
w04-S 1/1 pág. 29 párr. 8
Génesis libromanta wakin allin yachachiykuna (ñaupaj kaj)
7:11. ¿Maymantataj Jatun Parapi jichʼakamoj yaku karqa? Iskay kaj “diapi” Jallpʼapaj uj jarkʼachinata Dios ruwashajtin, yakuta iskayman tʼaqarqa. Khuskan qhepakorqa urapi, khuskantaj patapi (Génesis 1:6, 7). Jarkʼachinaj uranpi kaj yakusqa Jallpʼapiña kasharqa. Patapi kaj yakustaj jallpʼamanta aswan patapi kasharqa, ashkha phuyuspi tantasqa, chaytaj karqa ‘chinkay ukhu qocha’. Chay yakustaj Noejpa tiemponpi Jallpʼaman jichʼakamorqa.
Bibliata leenapaj
27 DE ENERO–2 DE FEBRERO
BIBLIAMANTA SUMAJ YACHACHIYKUNA | GÉNESIS 9-11
“Tukuy runas uj parlayllata parlaj kanku”
(Génesis 11:1-4) Chay tiempopi tukuy runas uj parlayllata parlaj kanku. 2 Maypachachus inti llojsimuynejmanta llojsimorqanku chaypacha, tarerqanku uj pampata Sinarpi, chaypitaj qhepakorqanku unayta tiyakunankupaj. 3 Ujpacha ninakorqanku paykunapura: Ladrillosta ruwanachej ninapi chayachispa, nispa. Chayta ruwarqanku rumej cuentanmanta, machʼata chhajwatawan chajruykuspa. 4 Chaymantataj ninakorqanku: Kunanqa ruwanachej uj llajtata, uj torretawan janaj pachaman chayanampaj. Ajinamanta noqanchej sumaj atiyniyoj nisqa kasunchej, amataj tukuynejman chʼeqerananchejpaj, nispa.
it-1-S pág. 275
Jatun Babilonia
Ñaupa tiempomanta Babilonia llajta. Babilonia llajtaqa Sinar pampapi sayarichisqa karqa, maypichus Babel torre sayarichisqa karqa, chayllapitaj (Gé 11:2-9). Babel torrewan, Babilonia llajtawanqa, mana Diosta jatunchanapajchu sayarichisqa karqanku. Manaqa chaykunata ruwajkuna ‘sumaj atiyniyoj nisqa kanankupaj’. Babiloniapi jinallataj Mesopotamiapi templosta pʼampasqata tarisqankoqa, rikuchispa jinan llulla diosesta yupaychanapaj kasqankuta imayna ruwasqa kajtinkupis. Jehová Dios chay torreta ruwashajtinku pantachisqanqa, sutʼita reparachiwanchej chay torreqa llulla diosesta yupaychanapaj kasqanta. Hebreo parlaypi Babel palabraqa niyta munan “Pejtu”, sumerio parlaypi (Ka-dingir-ra) acadio parlaypitaj (Bab-ilu) niyta munan “Diospa Punkun”. Chayrayku chay llajtallapipuni qhepakojkunaqa, chay llajtaj sutinta waj jinaman cambiarqanku mana chay llajta castigasqa kasqanta yachakunanpaj. Jinapis chay mosoj suteqa llulla diosesta yupaychayllamanpuni japʼicherqa.
it-2-S pág. 204 párr. 6
Parlay
Génesis libroqa nin Jatun Para pasayta Dios Noeman wawasninmanwan jallpʼaman juntʼanankuta kamachisqanta. Chaywanpis wakin runasqa mana Diospa munayninman jinachu ruwasqanku (Gé 9:1). Chay runas ‘jallpʼaman juntʼanankumantaqa’ uj lugarllapi qhepakuyta munarqanku, Sinar pampapi (Mesopotamia). Chay lugarpeqa uj torretawan ruwaspa llulla diosesllatataj yupaychankuman karqa (Gé 11:2-4).
(Génesis 11:6-8) Chantá pay nerqa: Runasqa kunan sumaj ujchasqa kashanku, uj parlayllatataj parlanku; jinamanta kaytaqa ruwanku. Jinaqa kunanmantaqa imatachus munasqankuta ruwallanqankuña. 7 Kunanqa jaku, uraykʼunachej parlayninkuta chajroj, parlasqankuta ama entiendenakunankupaj, nispa. 8 Ajinata Tata Diosqa tukuynejman paykunata chʼeqeracherqa. Paykunataj chay llajtata ruwayta saqeporqanku.
it-2-S pág. 204 párr. 7
Parlay
Tukuy Atiyniyoj Diosqa jatunchakuyta munaj runasta pantacherqa parlayninkuta chajrurpaspa. Ajinamanta chay runasqa, manaña ujchasqa llankʼayta aterqankuchu, tukuynejmantaj tʼaqarakorqanku. Parlayninku chajrusqa kasqanraykutaj manaña Diospa contranpi oqharikuyta aterqankuchu. Imajtinchus paykunaqa manaña uj runa jinalla yuyaychakuspa sajra imasta ruwayta aterqankuchu. Imatachus waj parlaykunapi yachakusqankupis nillataj allinta yanaparqachu. Imajtinchus chay yachayqa mana Diosmantachu jamorqa, manaqa paykunaj experienciallankumanta, investigasqankumantataj (kay textoswan kikinchay Ec 7:29; Dt 32:5). Runas manaña kikin parlayniyoj kasqankurayku tʼaqanasqas kajtinkupis, chayqa allin karqa. Imajtinchus uj parlayniyojllapuni kankuman karqa chayqa, unayña jatuchaj sajra imasta ruwankuman karqa (Gé 11:5-9; kikinchay Isa 8:9, 10). Reparanchej jina kay tiempo runasqa yachayniyojman tukuspa sajra imasllata ruwanku. Diosqa yacharqaña runas pisi tiempollapi sajra imasta ruwanankuta, chayrayku Babelpi runaspa parlayninkuta chajrurparqa.
(Génesis 11:9) Chay cheqapi Tata Dios chajrurparerqa runaspa parlayninkuta tukuynin kay pachapi, chaynejmantataj paykunata tukuynejman chʼeqeracherqa. Chayrayku chay llajtajta sutin karqa Babel.
it-2-S pág. 455
Naciones
Mana uj parlayllata parlasqankurayku, sapa idiomata parlaj grupoqa rikhuricherqanku culturankuta, costumbresninkuta, religionninkuta ima. Chantapis sapa idiomata parlaj grupoqa mana kikin imastachu ruwaj. Astawanpis sapa grupo munasqankuman jina imatapis ruwarqanku (Le 18:3). Diosmanta karunchasqa kasqankuraykutaj, sapa llajtapi ashkha lantista ruwakorqanku yupaychanankupaj (Dt 12:30; 2Re 17:29, 33).
Sumaj yachachiykunata maskʼana
(Génesis 9:20-22) Noeqa jallpʼata llankʼayta qallarerqa, chaypitaj uvasta poqocherqa. 21 Uj kuti uvamanta vinota ujyaykorqa, machaykorqataj. Jinamanta payqa machasqa qʼalalla toldon ukhupi wijchʼurpayakorqa. 22 Chantá Canaanpa tatan Camqa tatan Noeta qʼalallata rikuytawan, rispa wawqesninman willamorqa.
(Génesis 9:24, 25) Noé rijchʼarispa, machasqamanta chʼaki sonqoman kutiriytawan, yacharqa sullkʼa kaj churin imatachus ruwasqanta. 25 Chayrayku pay nerqa: Canaanqa maldecisqa kachun; wawqesnimpa kamachisnimpa kamachin kachun, nispa.
it-1-S pág. 397 párr. 7
Cam
Ichá Canaanpis tatan jinallataj ruwaspa pantarqa. Tatan Camtaj nisina kʼamerqachu. Chayri Noeqa aswan qhepamanta parlaspa nishanman karqa, Canaanpa miraynin Cam jina kanankuta. Campa mana allin ruwasqanqa, ichapis wawan Canaanpi rikukusharqaña. Sempa mirayninmanta israelitasqa, cananeosta atiparqanku. Ajinamanta maldecisqa kasqanqa pisimanta pisi juntʼakusharqa. Mana chinkachisqa kajkunataj (gabaonitas jina [Jos 9]) israelitaspa esclavosnin karqanku. Aswan qhepamantaj, chay maldicionqa juntʼakorqa Canaanpa miraynin, Medo-Persiaj, Greciaj, Romaj atiyninpi kasqankuwan. Chay atiyniyoj suyusqa Jafetpa mirayninmanta karqanku.
(Génesis 10:9, 10) Nimrodqa wapu karqa Tata Diospa ñawpaqempi monte animalesta japʼinampaj. Chaymanta jamun chay niy: Nimrod jina wapu, Tata Diospa ñawpaqempi animalesta japʼej, nisqa. 10 Kamachisqasnin llajtasqa karqanku Sinar jallpʼapi: Babel, Erec, Acad, Calne ima.
it-2-S pág. 481
Nimrod
Qallariypeqa Nimrodpa kamachisqasnin llajtasqa karqanku Sinar jallpʼapi: Babel, Erec, Acad, Calne ima (Gé 10:10). Chayrayku pay kamachinman karqa Babel llajtata, torrenta ima ruwakunanpaj. Judiospis ajinallatataj nej kanku. Josefo qhelqarqa: “[Nebrodesqa (Nimrod)] gobernashaspa pisimanta pisi may sajraman tukorqa. Payqa runasta kamachisqasninta kasunankupaj matʼispalla Diosmanta karunchachiyta yuyarqa. Nerqataj Dios watejmanta yakuwan runasta chinkachiyta munajtenqa, pay uj jatun torreta ruwananta ni jaykʼaj yaku pʼampaykunanpaj jina. Nillarqataj Diosmanta vengakunanta ñaupa tatasninta wañuchisqanrayku. Runastaj Nebrodespa [Nimrod] kamachisqanman jina ruwanankuta nerqanku, Diosta kasukuytaj manchalispaj kasqanta nerqanku. Torretataj [...] sayaricherqankupacha”, nispa (Antigüedades Judías, libro I, cap. IV, secs. 2, 3).
Bibliata leenapaj