¿Imaraykutaj kausayta manaña jatunpajchu qhawanku?

**¿IMARAYKUTAJ KAUSAYTA JATUNPAJ QHAWANANCHEJ TIYAN?**

Wakin imasta ruwaspa kausayninchejta, wajkunaj kausayninkutapis wañuy pataman churasunman, chayta ruwaspataj mana kausayta jatunpajchu qhawashasunman.

Cigarrota pitayqa cáncer onqoyta churakun. Cáncer onqoyniyojña kanchej chaytaj, pitayqa mana cuerpota yanapanchu chay onqoywan maqanakunanpaj. Pulmonninkupi cancerniyoj kasqankurayku wañupojkunamanta casi tukuyninku pitaj kanku, chayri pitayta yachaj runaspa chaupinpi kaj kanku.
Sapa wata baleanakus kasqanrayku ashkha runas sufrinku, manataj chayta qonqayta atillankuchu. Estados Unidosmanta Universidad de Stanford estudiosta ruwasqanman jina nin: “Yachakusqanman jina, escuelaspi baleanakus kasqanrayku mana imanasqa kajkunapis, ashkha watastaraj mancharisqas, llakisqas kanku”, nispa.
Machachej ujyanasta tomaytawan chayri drogakuytawan manejajkunaqa, wajkunata wañuy pataman churanku. Runas kausayta mana jatunpaj qhawasqankuraykutaj, ashkha runas sufrinku.

¿IMATÁ RUWAWAJ?

Saludniykita cuiday. Ima edadniyojña kajtinchejpis, wakin imasta saqepuyta atisunmanraj cuerponchejta cuidanapaj. Saqepusunman cigarrota, chayri cigarro electronicota pitayta, anchata tomayta, drogakuyta ima. Chay viciosqa cuerponchejpaj mana allinchu, rikuchintaj wajkunaj kausayninkuta, familianchejpa kausayninkutapis pisipaj qhawasqanchejta.

“Cuerponchejta, tukuy chʼichi kajmanta llimphuchakuna” (2 Corintios 7:1).

Cuidakuna, wajkunatapis cuidana. Wasinchejqa mana ima accidentepis chaypi pasananpaj jina kanan tiyan. Sumajta qhawarikuspa manejana. Autonchejtapis motonchejtapis sumaj allinchasqata japʼina. Wakin imasta ruwaspaqa accidentakusunman chayri wañusunman. Chayrayku chay imasta ruwanapaj tanqawajtinchej ama wajkunata kasunachu.

“Mosoj wasita ruwakuspaqa terrazanta perqawan muyurisqata ruwankichej. Ajinamanta mana juchayojchu kankichej pipis chay patamanta urmaykamuspa wañojtin” (Deuteronomio 22:8).a

Wajkunawan kʼacha kay. Kausayta jatunpaj qhawasqanchejta rikuchillanchejtaj tukuy laya runasta respetaspa, maymanta kajtinkupis, imayna rijchʼayniyoj kajtinkupis, qhapaj chayri wajcha kajtinkupis, letrayoj chayri mana letrayoj kajtinkupis. Runas wajkunamanta malta piensasqankurayku, wajkunata chejnikusqankurayku maqanakus, guerras ima tiyan.

“Qankunamanta wijchʼuychej jaya sonqo kayta, rabiakuyta, kʼajaj phiñakuyta, qhaparqachayta, sonqota nanachinapaj jina parlayta, jinallataj tukuy sajra kajtapis. Astawanqa ujkuna ujkunawan kʼachas kaychej” (Efesios 4:31, 32).

¿IMATÁ JEHOVAJ TESTIGOSNIN RUWAYKU?

Wajkunaman yachachiyku cuidakuyta. Bibliamanta yachachisqaykurayku, ashkha runasqa viciosninkuta, mana allin imasta ruwasqankutapis qonqanku, kausayninkutataj cambianku.

Tantakuna Wasisniykuta ruwashaspaqa sumajta cuidakuyku. Tantakuna Wasisniykuta ruwaypi chayri waj wasista ruwaypi yanapakojkunataqa, yachachiyku imatachus ruwanankuta mana accidentakunankupaj. Chay wasistataj sapa kuti qhawaj riyku, leyes nisqanman jina mana ima accidentepis pasananpaj jina kananpaj.

Ima pasajtin wajkunata yanapariyku. Kay qhepa watallapi ashkhasta yanaparerqayku mundontinpi 200 jatun desastres pasasqanpi. 12 millones dolaresta jina tʼaqarqayku chay llakiykunapi tarikojkunata yanapanaykupaj.

2014 watapi África Occidentalpi, chantá 2018 watapi República Democrática del Congo nisqapi, wañuchej Ébola onqoy rikhurejtin, Jehovaj testigosnenqa ashkhasman yachacherqayku, imatachus ruwanankuta mana chay onqoywan chimpachikunankupaj. Wakin hermanosta kacharqayku chay lugarespi tiyakojkunata kallpacharinankupaj, “Kasukoyqa salvawanchej” nisqa discursota qospa. Tantakuna Wasisniykoj punkunpi, makista mayllakunapaj imaschus necesitakun chayta churarqayku, yuyaricherqaykutaj makista mayllakunapuni kasqanta, waj imastapis ruwanapuni kasqanta mana onqoywan chimpachikunapaj.

Sierra Leonapeqa Jehovaj testigosninta felicitarqanku religionninkumanta kajkunata mana Ébola onqoywan chimpachikunankupaj yanapasqankumanta, waj runastapis yanapasqankumanta. Chay felicitasqankutaj radiopi llojserqa.

Jehovaj testigosnin manaraj Tantakuna Wasiman yaykushaspa makisninkuta mayllakunankupaj filakushanku. — Tantakuna Wasipi makista mayllakushanku. Chayqa karqa Liberiapi, 2014 watapi Ébola onqoy kashajtin.

a Oriente Mediopi chay kamachiy kasqanqa rikucherqa familiata, wajkunatapis cuidanapuni kasqanta.